Paulinus Nolanus carmina 23

Altre sezioni


Ver auibus uoces aperit, mea lingua suum uer

Natalem Felicis habet, quo lumine et ipsa

Floret hiems populis gaudentibus; et licet atro

Frigore tempus adhuc mediis hiberna pruinis

5

Ducat, concretum terris canentibus annum,

Ista luce tamen nobis pia gaudia laetum

Ver faciunt. cedit pulsis a pectore curis

Maeror, hiems animi; fugiunt a corde sereno

Nubila tristitiae. sicut cognoscit amicos

10

Mitis hirundo dies et pinnis candida nigris

Ales et illa piae turtur cognata columbae,

Nec nisi uere nouo resonant acalanthida dumi,

Quaeque sub hirsutis mutae modo saepibus errant

Mox reduci passim laetantur uere uolucres,

15

Tam uariae linguis quam uersicoloribus alis:

Sic et ego hunc agnosco diem, quem sancta quotannis

Festa nouant iusto magni Felicis honore.

Nunc placidum mihi uer gaudente renascitur anno,

Nunc libet ora modis et carmina soluere uotis

20

Vocibus et uernare nouis. deus, influe cordi,

Christe, meo et superis sitientem fontibus exple.

Sed de te uel gutta meis aspersa medullis

Flumen erit. quid enim mirum, si rore pusillo

Tu minimam repleas animam, qui corpore paruo

25

Factus homo aeterno complesti semine mundum

Et totum gutta seruasti sanguinis orbem?

Adnue, fons uerbi, uerbum deus, et uelut illam

Me modo ueris auem dulci fac uoce canorum,

Quae uiridi sub fronte latens solet auia rura

30

Multimodis mulcere modis linguamque per unam

Fundere non unas mutato carmine uoces,

Vnicolor plumis ales, sed picta loquellis.

Nunc teretes rotat illa modos, nunc sibila longis

Ducit acuta sonis, rursum quasi flebile carmen

35

Inchoat et subito praecidens fine querellam

Attonitas rupto modulamine decipit aures.

Sed mihi iuge fluat de te tua gratia, Christe.

Et tamen illius mihi deprecor alitis instar

Donetur uariare modis et pacta quotannis

40

Carmina mutatis uno licet ore loquellis

Promere, diuersas quia semper gratia diues

Materias miris domini uirtutibus addit,

Quas deus in caro Christus Felice frequentat,

Clara salutiferis edens miracula signis.

45

Cernimus illa diem spectari sueta per omnem,

Vipeream subolem, saeuos cum daemonas urget

Occultaque manu clamosos uerberat hostes;

Sed tamen hac ipsum mirum uirtute notatur,

Quod licet in toto cruciatos daemonas anno

50

Exagitet iubeatque hominum discedere membris,

Producat plerosque tamen, quo longior hostes

Poena malos agitet uel ut illi, qui meruere

Vasa malis fieri, ob meritum tardante medella

Plenius omne luant dilato tempore crimen,

55

Siue hoc natali studet indulgere diei,

Vt paucis alias det opem, quo plura benignus

Natali det dona suo. nam cum ista propinquat

Elabente dies anno, tunc crebrior instat

Et grauior. uideas tunc aegra examina cogi

60

Densius et certam repeti prope festa salutem.

Tunc solito grauius succensi daemones ardent

Flebiliusque ululant et ui maiore subacti

Vltima iam tormenta gemunt, nec abire sinuntur

Excessu facili, sed miris ante agitati

65

Et uariis male suppliciis tolluntur in altum,

Suspensi solito sublimius, et quatiuntur

Aeris in uacuo uinclisque latentibus haerent

Poenali per inane mora; per non sua quamuis

Corpora uexatos hostes sua poena fatigat.

70

Soluuntur poenis, cum poenas ferre uidentur

Corpore, et immunes animae spectant aliena

In membris tormenta suis; homo daemone capto

Liber agit, species poenarum in corpore tantum est;

Sensus abest, quia non hominis sed daemonis est crux.

75

Hostis amare, quid insultas, qua spe ruis in nos?

Ecce redemptoris nostri malus arte uicissim

Luderis illusor; dolus et tuus in tua cedit

Vincla tibi, capiens caperis nectensque ligaris.

Fit laqueus laqueatus homo, et sua praeda latronem

80

Decipit; et capti captiuus corporis escam

Dum petit illicitam, letalem deuorat hamum.

His etiam potiora, tamen spectata profabor,

Ante alios illum, cui membra uetustior hostis

Obsidet, ad sacri pia limina martyris aegra

85

Excussum de plebe rapi admotumque sacratis

Ante fores sancti cancellis corpore uerso

Suspendi pedibus spectantem tecta supinis,

Quodque magis mirum atque sacrum est, nec in ora relapsis

Vestibus ut rigidis aut ad uestigia sutis

90

Corporis omne sacrum casto uelatur operto,

Scilicet ut diuini operis reuerentia tectis

Corporibus maneat, nec poena daemon in ipsa

Qua cruciatur ouet, nudis prodendo pudorem

Artubus; illaeso grauius torquetur honesto,

95

Recta licet uersis sedeant cum tegmina membris.

Mira haec sunt et magna (quis abnegat?), et tamen usu

Nota magis, minus auditu miranda uidentur,

Quamlibet et uisu reuerenda et grandia facto.

Ergo minuta mei simul et noua facta patroni

100

Auscultate, precor, dominus quae Christus in illo

Multimoda uirtute gerit, quibus omnibus unam

Confirmare fidem nobis studet, ut per aperta

Arcanum documenta deum uideamus adesse

Resque hominum et mentes studio curare paterno

105

Caelestem dominum quo condidit omnia uerbo.

Det mihi prima meus narrandi exordia frater

Theridius; nam quod potiusue priusue canendum

Suscipiam Felicis opus, quam quod mihi tectis

Ipse meis quibus est idem dominaedius egit?

110

Ex illa modo nocte diem cadit annus in istam.

Nostis eum morem, quo ieiunare solemus

Ante diem et sero libatis uespere sacris

Quisque suas remeare domos. tunc ergo solutis

Coetibus a templo domini, postquam data fessis

115

Corporibus requies sumpta dape, coepimus hymnos

Exsultare deo et psalmis producere noctem.

Interea meus iste choro digressus amico,

Vt spirante foris aura depelleret aestum,

Quem fumosa dabat ceratis cella papyris,

120

Porticus angusti qua tenditur agmine tecti,

Nocte licet nullo uia lumine caeca lateret,

Hic tamen intrepido per cognita limina passu

Heu! iam uicini incautus discriminis ibat.

Comminus in medio tecti cameram inter humumque

125

Nutabat solitus lychnum suspendere funis,

Innectens triiugum supremo stamine ferrum,

Quo uitreae inseritur penetrabilis ansa lucernae

Auritusque calix tribus undique figitur uncis.

Funditus albet aqua, super undam flauet oliuo.

130

Stat liquor in liquido, subiecto lubricus umor

Fonte natat. neque iuncta coit mixtura fluoris.

Et mirum, quod pingue natat; neque densa solutum

Rumpit materies elementum, sed leue crassum

Sustinet, ut solido dilutior unda fluento,

135

Subsistensque oleo liquidis aqua fundamentum est.

Tantaque confusis intus discordia sucis

Lucet, ut admixtos uideas distare liquores,

Communique sinu calicis discrimine claro

Quaeque sui laticis seruat natura colorem.

140

Mergitur in medio plumbum tripes, et cauus illo

Extat apex uncti stipatus fomite lini.

Stuppa madens liquidum tenui face concipit ignem,

Et circumfusum spatio stagnantis oliui

In uitreis exile uadis funale coruscat

145

Et tremulo uibrans a uertice lumen acutum

Leniter umbrosam iacit in penetralia lucem

Et placido densas aperit splendore tenebras.

Hoc tamen emensa fuerat iam nocte remotum,

Productas quoniam pueris uigilantibus horas

150

Consumpto bibulum defecerat unguine lumen.

Sed puer, extincto abstulerat qui lumine lychnum,

Quem deponendo funem laxarat, eundem

Neglexit solito adductum restringere nodo.

Laxior hinc humili fluitabat linea tractu

155

Gratae lucis inops et caeci plena pericli.

Nam laquei summum dentata minantibus uncis

Armabatur, et his male tunc fuit obuia fratri,

Paene male aut nutu Christi bene, qui bene uertit

Feralem nobis memoranda in gaudia casum.

160

Ergo (uidete manum Christi) male pendulus ille

Per tenebras solito funis summissior infra

Aeris adsuetum spatium pendebat; et inde

E capitis regione pari libramine factus,

Vt status huius erat, securam heu! cuspide trina

165

Excepit faciem uenientis et induit unco

Occurrens oculum teneroque per intima lapsus

Mucro salit cilio, qua uix solet arte medendi

Cauta manus leuem trepido moderamine melen

Ducere palpebramque leui suffundere tractu.

170

Percussus subito tam duri uerberis ictu

Exclamat trepidasque manus turbatus ad ipsum

Fert oculum; et pariter clausum cum lumine ferrum

Continet, ut reprimat uel, si cadat, ut labentem

Excipiat globulum, qui luminis intima seruans

175

Intra folliculum teretem liquido interfuso

Sub uitrea nigri latet albus imagine pupi.

Hic ueluti radix oculum subeunte medulla

Fulcit et umecto uenarum fomite pascit,

Dum parili fontes oculorum sidere constant.

180

At si forte graui morbo disrupta uel ictu

Heu! male dissiliat membrana fluentis ocelli,

Prosilit iste globus sucoque relictus alente

Deserit arentem uacuata luce lacunam.

Interea puer excussus clamore dolentis

185

Accurrit stratum somno fugiente relinquens

Accensamque manu praetendit ad ora lucernam.

Clauserat hic manibus uultus et fronte supina

Contigero similis iuueni spectabat in altum,

Vt daret immotum librato corpore funem,

190

Vulneris arbitrio trepidantia membra gubernans,

Dum timet aduerso uulnus diducere motu,

Captiuique oculi ex uno, quo liber agebat,

Lumine discrimen sociali parte cauebat,

Nec tamen audebat ducendum attingere ferrum,

195

Ne simul haerentem ductu mucronis et orbem

Extraheret, neque iam poterat sub lumine fixi

Ferre moram teli. sed desperante medellam

Ex ope mortali diuina mox ope Felix

Imploratus adest, quem tanto in uulnere pendens

200

Aduocat et tali depromit uoce querellam:

Ei mihi! quanta meos urgent peccata labores,

Qui tantam merui plagam Felice patrono

Vicinoque simul Felicis et insuper ipso

Natali miser excipere? heu! magno reus ingens

205

Crimine, quem tunc poena ferit, cum soluere sueuit.

Sancte, precor, succurre tuo; scio, proximus astas

Et de contigua missis huc auribus aede

Audisti, Felix, fletum infelicis alumni;

Siue modo excelso lateri coniunctus adhaeres

210

Ante thronum magni regis confessor amicus,

Pauperis hanc, uenerande, tui trans nubila uocem

Accipis aure dei neque temnis, sed petis illic

Quam mihi deportes Christo miserante salutem.

Ergo ueni, Felix animaeque perenne patronus,

215

Nunc pro corporeo medicus mihi curre periclo.

Curre, precor, sanctasque manus oppone minanti

Lapsum oculo et fixum quod conspicis erue ferrum,

Quod propria reuocare manu non audeo, ne me

Lumine despoliem, dum conor soluere telo.

220

Sic etenim penitus mihi sentio fulmen adactum

Inserto sub operta oculi penetralia clauo.

Tu tantum, diuina manus, quae condidit ipsos

In nobis oculos, quae te quoque dextra potentem

Sanifera uirtute dedit, qua daemonas atros

225

Excruciando domas, qua corporis omne caduci,

Pellere tormentum potes alto nomine Christi,

Omnipotente potens domino; quo praesule nunc me

Suscipe sanandum. nec te mea crimina uincant,

Sed magis a te uicta cadant. nam dignior isto

230

Vulnere sum, fateor, placidi quam munere Christi.

Sed domini ipsius uerbum factumque memento,

Qui peccatoris uitam ueniendo redemit.

Iustitiae si iure uelis decernere mecum,

Non sum uno tantum sed lumine dignus utroque

235

Multari, ut talis facie sim, qualis et intus

Corde tenebroso, de quo male uisibus utor

Corporeis, caecus iustis, oculatus iniquis,

Et peccatorem luscum fateor decet esse,

Si deceat talem esse tuum. quocumque ligatus

240

Crimine fit dignus uenia, iam si tuus esse

Coeperit, ut dudum coepi pars esse tuorum,

Quos ego non patriae telluris amore secutus

Sed desiderio, quo me tibi, sancte, dicaram,

Per maris et terrae contempta pericula ueni;

245

Exemploque boni cognatae uincula terrae,

Vt tibi seruirem, rupi, consortibus illis,

Cum quibus et me iacto tuum; quod in hac ope monstra,

Ne perdam tanto confisum uulnere lumen.

Da, precor, indigno famulo tam nobile munus

250

In laudem domini, praesta hoc insigne diei,

Sancte, tuo, ut, confessa tibi quem gloria Christi

Luminis aeterni natalem in saecula fecit,

Hunc habeam natalem oculi pariterque celebrem

Felicem et lumen mihi de Felice receptum.

255

Talia dum plorat simplex, manus ecce beati

Prospera mox Felicis adest dubiamque timentis

Aspirans tacite firmat mentemque manumque,

Ne timeat tuto ausurus producere ferrum.

Vix hoc conatus fuit, et quasi lubricus uncus

260

Ex oculo cadit absque oculo; tantum unda secuta

Euomuit lacrimis quem suppurauerat aestum.

Mox oculus tanti purgatus nocte pericli

Tam puro enituit speculo, quam nunc quoque sanus

Cernitur aeterni collucens munere Christi.

265

Et puto plus hodie solito niteat, quia lumen

Addit et ipse dies qui reddidit. ergo fideles

Cernite nunc animis tanti discriminis instar

Et pariter tanti perpendite muneris actum.

Vir iam maturo grauis aeuo et corpore celsus

270

Staminis uncino quasi piscis inhaeserat hamo;

Et uice suspensus lychni pendebat aperto

Sed non sponte oculo, quem diducebat inuncans

Suffixo clauus cilio neque uulnus agebat

Diuina prohibente manu, quae fecerat illic

275

Innocuamque aciem ferri simul et leue pondus;

Qua pituita grauis, pilus intolerabilis et qua

Nec minimae perferre atomum duramus harenae,

Hac graue et incuruo quis credat acumine ferrum

Insuper et lychno concretis sordibus uncto

280

Fixum, impune diu tenuem pressisse metallo

Pupillam et nullo temeratum uulnere uisum?

Quae tam subtilis digitis manus aut opis arte,

Quae se tam tenui potuit discrimine iunctis

Inserere et medio palpebrae oculique subactum

285

Inter utramque uiam fragili per utrumque meatu

Illaeso penetrans oculo suspendere ferrum,

Quod solidi crasso totum complebat operti

Orbem oculi, figens acie nec uulnere laedens?

Quae manus hoc potuit nisi quae manus omnia fecit?

290

Spiritus ille dei penetrator ubique per omnes

Naturas rerum, tenui subtilior omni,

Perdita caecatis qui lumina reddidit et qui

Ex utero et caecum noua lumina fecit habere,

Vultum imperfecti natura corporis implens

295

Arte creatoris, qua totum perficit orbem,

Filius ille dei, manus et sapientia patris,

Omniparens rerum fons et constantia, Christus.

Ipse illum quondam non plenae matris in aluo

Finxerat, ut posthac homo factus et ipse creator

300

Hoc quoque diuinis opus admirabile signis

Adderet, ut uacuos expleret uisibus orbes.

Denique humi sputans limum facit, unde negatos

Nascenti obtutus credenti reddit alumno,

Materiaque eadem defecta in parte perornat

305

Semiperactum hominem, qua toto corpore finxit,

Vt se ipsum nostra uenisse in carne probaret

Qui cum patre deo communis imaginis ore

Compositum limo et flatu formauerat Adam.

Ipse opifex, lux nostra, deus, Felicis amici

310

Natalem tanta uoluit decorare medella,

Vt confessoris meritum sublime potenti

Munere monstraret, non ut cumularet honorem

Martyris hoc opere, ingentes cui contulit olim

Nobilibus titulis benedicto nomine palmas,

315

Quas indefessis in eo uirtutibus omni

Tempore continuat domini clementia Christi.

Sed nobis uoluit specialem tempore in isto

Laetitiam donare deus propriique patroni

Tale aliquod propriis operans signum dare seruis,

320

Quo nos siderei proprios Felicis alumnos

Proderet et merito illius curaque doceret

Viuere, quo nostram seruans custode salutem

Saepius infestum nocturnis casibus hostem

A nostris pariter membris et mentibus arcet.

325

Denique iam nostri gaudemus honore pericli,

Cernentesque pari splendentem lumina uisu,

Quem paene amisso deformem uidimus uno,

Laetamur tactis hoc sospite fratre medullis,

Quem tanto nobis donauit munere Christus.

330

Iure oculis hunc aequo meis, in lumine cuius

Felicis manus in Christo, mea gloria, fulget.

O felix casus, bona uulnera, dulce periclum,

Per quod cognoui me curam martyris esse.

Tanti namque fuit lumen mihi paene perisse,

335

Vt modo Felicis de munere lumen haberem.