Paulinus Nolanus carmina 21

Altre sezioni


Candida pax grata nobis uice temporis annum

Post hiemes actas tranquillo lumine ducit

Signatamque diem sancti Felicis honore

Securis aperit populis. gaudere serenis

5

Mentibus abstersa diri caligine belli

Suadet ouans Felix, quia pacis et ipse patronus

Cum patribus Paulo atque Petro et cum fratribus almis

Martyribus regem regum exorauit amico

Numine Romani producere tempora regni

10

Instantesque Getas ipsis iam faucibus urbis

Pellere et exitium seu uincula uertere in ipsos,

Qui minitabantur Romanis ultima regnis.

Nunc igitur pulsa formidine ut imbribus actis

Respicere expulsas nubes, praesentia rerum

15

Praeteritis conferre iuuat. quam taetra per istos,

Qui fluxere dies, elapso nox erat anno,

Cum furor accensus diuinae motibus irae

Immisso Latiis arderet in urbibus hoste!

Nunc itidem placidi spectate potentia Christi

20

Munera; mactatis pariter cum rege profano

Hostibus Augusti pueri uictoria pacem

Reddidit, atque annis tener idem fortis in armis

Praeualuit uirtute dei et mortalia fregit

Robora sacrilegum Christo superante tyrannum.

25

Sed quid ego hinc modo plura loquar, quod non speciale

Esse mei Felicis opus res publica monstrat?

Pluribus haec etenim causa est curata patronis,

Vt Romana salus et publica uita maneret

Hic Petrus, hic Paulus proceres, hic martyres omnes,

30

Quos simul innumeros magnae tenet ambitus urbis

Quosque per innumeras diffuso limite gentes

Intra Romuleos ueneratur eclesia fines,

Sollicitas simul impenso duxere precatu

Excubias. Felix meus his uelut unus eorum,

35

In precibus pars magna fuit; sed summa petiti

Muneris ad cunctos, nulli priuata refertur.

Ergo pedem referam; sat enim mihi pauca locuto,

Vnde nihil proprium meritis Felicis adesset;

Nec reticere tamen potui, quia portio laudis

40

Hinc quoque Felici suberat, quod summa potestas

Resque potens regum Christus deus omnibus una

Adnuerat sanctis, quibus in grege supplice mixtum

Felicem parili audiuit pietate benignus.

Parcam igitur propriis adiungere publica donis

45

Munera priuatosque canam Felicis honores,

Quaeque suis proprie gerit hic in sedibus, edam.

Vnde igitur faciam texendi carminis orsum?

Quae bona Felicis referam? quae multa per omnes

Passim agit, expediam magis, anne domestica dicam

50

Munera, quorum ego sum specialis debitor illi?

Haec potius repetam, mihi quae conlata meisque

Sat memini; et quia praeteritis magis illa libellis

Dicta mihi, quae partim aliis permixtaque nobis

Praestitit, ex his nunc opibus, quas largiter in nos

55

Contulit, hunc animo texam gratante libellum,

Et contra solitum uario modulamine morem,

Sicut et ipse mihi uarias parit omnibus annis

Materias, mutabo modos serieque sub una,

Non una sub lege dati pede carminis ibo.

60

Nam quasi fecundo sancti Felicis in agro

Emersere noui flores, duo germina Christi,

Turcius ore pio, florente Suerius aeuo,

Et pariter sanctae matres similesque puellae,

Alfia qualis erat soror illa Philemonis olim

65

Nobilis, in titulo quam signat epistula Pauli,

Et simul Eunomia aeternis iam pacta uirago

In caelo thalamis, quam matris ab ubere raptam

Festino placitam sibi Christus amore dicauit

Vnguentoque sui perfudit nominis, unde

70

Tincta comas animae et mentis caput uncta pudicum

Spirat eo sacros sponsi caelestis odores;

Haec Melani soror est simul et quasi filia, cuius

Haeret ouans lateri germanum nacta magistrum.

Quae simul astrictae diuinis dotibus ambae

75

Virtutum uarias ut uiua monilia gemmas

Mentibus excultis specioso pectore gestant.

Has procerum numerosa cohors et concolor uno

Vellere uirgineae sequitur sacra turba cateruae.

Eunomiam hinc Melani doctam sub principe uoce

80

Formantem modulis psalmorum uasa modestis

Auscultat gaudens dilecto Christus in agno,

Quod modulante deo benedictas paruula princeps,

Sanctorum comites, casto regat ore choreas.

Haec igitur mihimet meditanti congrua suasit

85

Gratia multimodis illuso carmine metris

Distinctum uariis imitari floribus hortum,

Sicut Felicis gremium florere repletum

Lumine diuerso quasi rus admiror opimum

Hospitibus multis in eum Christo duce missis

90

Felicique patri denso simul agmine natis

Pignoribus, subito ut totis habitacula cellis

Per fines creuisse suos et sobria castos

Tecta sonare modos tandem sibi uocibus aptis

Gaudeat hospitiisque suis et corpore et ore

95

Ipse sinu pleno dignos miretur alumnos

Et uirtute pares animas in dispare sexu;

Sicut oliuarum fecundo in colle nouellas

Laetatur senior diuino a semine Christi

Plantator cernens inter sua rura colonos.

100

Floreat ergo nouo mihi carminis area prato

Laudibus et domini, qui conditor oris et artis

Omnimodae est, uario famulans pede musica currat.

Iamque intertextis elegus succedat iambis,

Sit caput herous fundamentumque libello.

105

Castis agendus gaudiis et hostiis

Dies refulsit laude Felicis sacer.

Quod "laude" dixi, "morte" dictum discite,

Quia mors piorum iure laus uocabitur,

Pretiosa domino quae deo rependitur.

110

Vnde et propheta dicit in uerbo dei

Vitae probatae in exitu laudem dari,

Et ante mortem praedicandum neminem

Salomonis ore sermo diuinus docet,

Laudanda quamuis quidam in hac uita gerant

115

Nec possit alibi quam sub isto saeculo

Laus praeparari, quae canenda in exitu est.

Sed credo, quoniam tota res uitae istius

Fluitans et anceps lubrico pendet statu,

Breuique nostram uertit aetatem rota

120

Surgens cadensque per salebrosas uias,

Quibus huius aeui cursus explicandus est:

Idcirco nos magistra prouidentia

Monet ante finem nec sibi nec alteri

Debere quemquam plaudere et confidere;

125

Quamuis honesta rectus incedat uia,

Tamen timere semper offensam pedis,

Donec peractis usque metam cursibus

Palmam petitae comprehendat gloriae.

Quare beatos martyras, quos extulit

130

Perfecta uirtus in coronam caelitem,

Iustis honoris debiti praeconiis

Celebramus omnes nos eorum posteri

Confessione Christiani nominis,

Quibus profuso sanguine ob sanctam fidem

135

Proseminarunt frugis aeternae bonum,

Vt, si ambulemus martyrum uestigiis,

Paribus parentum perfruamur praemiis.

Hinc ergo sanctis siue confessoribus

Seu consecratis passione testibus

140

Dies sacratos, in quibus functi diem

Mortalis aeui morte uitali suum

De labe mundi transierunt ad deum,

Populi fideles gaudiis sollemnibus

Honore Christi gratulantes excolunt,

145

Vt iste sancti pace Felicis dies,

Quo clausit olim corporis uitam senex,

Confessionis ante functus proelia,

Sed incruento consecratus exitu,

Post bella uictor pacis assumptus die

150

Vocante Christo liquit exsultans humum

Et in supernas transitum fecit domos,

Non defraudatus a corona martyris,

Quia passionis mente uotum gesserat.

Nam saepe agonem miles intrauit potens

155

Victoque semper hoste confessor redit;

Sed praeparata mente contentus deus

Seruauit illum, non coronam martyris

Negans, sed addens et coronam antistitis,

Vt incruento palmam adeptus proelio

160

Et proeliati possideret praemium

Confessionis purpurante laurea,

Vittaque pacis in sacerdotis stola

Redimitus idem bis coronatus foret

Confessor atque presbyter Felix dei.

165

Hic ergo, uotis quem recolimus annuis,

Non est agonis, sed sepulturae dies,

Quo separata ab inuicem substantia

Animae uolauit ad deum, in terram caro

Reuersa tumulo conquieuit abdita.

170

Et merito sanctis iste natalis dies

Notatur. in quo lege functi carnea

Mortalitatis exuuntur uinculis

Et in superna regna nascuntur deo

Secumque factam spem resurgendi ferunt.

175

Ego semper istum sic honoraui diem,

Magis hunc putarem ut esse natalem mihi,

Quam quo fuissem natus in cassum die.

Lugendus etenim est ille dignius mihi

Dies, in istud quo creatus saeculum

180

Peccator utero peccatricis excidi

Conceptus atris ex iniquitatibus,

Vt iam nocentem pareret me mater mea.

Maledictus ergo sit dies, quo sum miser

Ad iniquitates ex iniquis editus.

185

Benedictus iste sit natalis et mihi,

Quo mihi patronus natus in caelestibus

Felix ad illam exortus est potentiam,

Qua me ualeret faece purgatum mea

Laxare uinclis et redemptum absoluere

190

De luctuosa morte natalis mei.

Eadem recurrit semper haec cunctis dies

Acto per orbem circulis anno suis;

Verum quotannis innouante gratia

Diuersitatem munerum, quae dat suo

195

Christus sodali, donet ut Felix mihi,

Mutatur et non ipsa quae cunctis uenit,

Varias meorum carminum causas ferens.

Videamus ergo, quid mihi hoc anno nouum

Attulerit, unde uocibus uernem nouis.

200

Non ibo longe, nec procul sumam mihi

Praeterita tempore aut locis absentia.

Adsunt, tenentur ipsa dona comminus;

Videtis omnes munera hoc anno data

Nobis in uno iuncta Felicis sinu,

205

Mancipia Christi, nobiles terrae prius,

Nunc uero caelo destinatos incolas,

Quos Christus ipse, qui crearat diuites,

Hoc pauperauit saeculo, in regnum ut suum

Terreni honoris arce deiectos uehat:

210

Apronianum Turciae gentis decus,

Aetate puerum, sensibus carnis senem,

Veteri togarum nobilem prosapia

Sed clariorem Christiano nomine,

Qui mixta ueteris et noui ortus gloria

215

Vetus est senator curiae, Christo nouus.

Huic propinquat socius aequali iugo

Aeuo minore Pinianus, par fide,

Et ipse prisco sanguine illustris puer,

In principe urbe consulis primi genus.

220

Valerius ille consulari stemmate

Primus Latinis nomen in fastis tenens,

Quem Roma pulsis regibus Bruto addidit,

Valeri modo huius Christiani consulis

Longe retrorsum generis auctor ultimus.

225

O uena felix! ille gentili licet

Errore functus hoc suae stirpis bouum

Non capiat atro mersus inferni lacu,

Sed nos fideli contuentes lumine

Retroacta uel praesentia humani status

230

Miramur opera conditoris ardui

Et praeparatos a uetustis saeculis

Successionum mysticarum lineis

Pios stupemus impiorum filios;

Tamen in tenebris impiarum mentium

235

Lucis uidemus emicasse semina

In tempore ipso noctis antiquae sitis,

Quibus probata quamlibet gentilibus

Mens et uoluntas lege naturae fuit.

Hinc in quibusdam nunc eorum posteris

240

Veterum subinde uena respondet patrum;

Vt ille quondam Piniani nunc mei

Auctor supremus in libertatem suis

Post regna dura uindicandis ciuibus

Lectus nepotis huius ortum praetulit,

245

Qui mente auita persequens superbiam

Potiore causa seruitutem depulit

A semet ipso, corporis uictor sui,

Pulsoque regno diaboli e membris suis

Iam spiritali pace peccati iugum

250

Fidelis animae casta libertas terit,

Et in hoc parentis aliquid illius refert

Puer iste Christi consulatum militans,

Quod liberandis consulens munus pium

Redemptionis opere dispensat deo,

255

Prisci parentis aemulator hactenus,

Quod seruitute liberat domesticos,

Vt ille ciues. sed quod ille gesserat

In urbe et una et paruula primis adhuc

Romae sub annis, hic modo in multis agit

260

Diuerso in orbe constitutis urbibus,

Passim benignus et suis et exteris.

Nam et liberorum plurimis ceruicibus

Seruile sanctis opibus expellit iugum,

Quos aere uinctos in tenebris carceris

265

Absoluit auro de catena fenoris.

Hos ergo Felix in suo sinu abditos

Mandante Christo condidit tectis suis

Mecumque sumpsit sempiternos hospites.

His nunc utrimque laetus adiutoribus

270

Trium sub una uoce uotum dedico,

Vno loquente spiritu affectu trium.

Magnificate deum mecum et sapienter honestis,

      Vnanimes pueri, psallite carminibus.

Vt decachorda sonant pulsis psalteria neruis

275

      Et paribus coeunt dissona fila modis,

Sic pia compagis nostrae testudo resultet,

      Tamquam uno triplex lingua sonet labio.

Tres etenim numero sumus, idem mentibus unum,

      Et plures coeunt in tribus his animae,

280

Quarum caelestis liber indita nomina seruat:

      Prima chori Albina est cum pare Therasia;

Iungitur hoc germana iugo, ut sit tertia princeps

      Agminis hymnisonis mater Auita choris.

Matribus his duo sunt tribus uno pignora sexu,

285

      Flos geminus, Melani germen et Eunomia.

Haec eadem et nobis maribus sunt pignora; nam quos

      Discernit sexus, consociat pietas.

Cum patre Paulino pater aeque Turcius iste est,

      Sed me aetas, suboles hunc facit esse patrem.

290

Diuerso ex aeuo sociamur nomen in unum,

      Et non ambo senes, sed tamen ambo patres.

Ergo cohors haec tota simul, tria nomina matres,

      Quattuor in natis, in patribus duo sunt.

Nam puer hinc Melani coniunx in corpore Christi,

295

      Cui deus a pinu nomen habere dedit,

Natus ut aeternae uitae puer arbore ab illa

      Susciperet nomen, quae sine fine uiret.

Pinus enim semper florente cacumine perstans,

      Semper amans celsis alta comare iugis,

300

Non mutat speciem cum tempore (namque sub aestu

      Et niue par sibimet stat uiridante coma)

Fertilis et fructu ualidae nucis intus ad escam

      Lac tenerum crispo tegmine mater habet,

Pinguis odoratum desudat taeda liquorem,

305

      Vt nec in ipso arbor robore sit sterilis.

Haec igitur typus est aeterni corporis arbor,

      Pulchra ferax uiuax ardua odora uirens.

Istius instar erit domino puer iste beatus

      Arboris, ut maneat gratia perpes ei.

310

Iamque deo plantatus agit sanctoque profectu

      Fructiferum attollit pinus ut alta caput.

Eminet hic proprio mihi filius in grege primus;

      Ast aliud mihi par lumen in Asterio est,

Quem simul unanimes uera pietate parentes

315

      Infantem Christo constituere sacrum,

Vt tamquam Samuel primis signatus ab annis

      Cresceret in sanctis uotus alente deo.

Prima parens Christi sub nomine murmura soluit,

      Et domini nomen prima loquella fuit,

320

Iamque parente deo regnis caelestibus ortus

      Sidereo pariter nomine et ore micat.

Hunc puerum et fratrem fecit pia gratia patri;

      Nam pariter sancto flumine sunt geniti.

Quos natura gradu diuiserat, hos deus almo

325

      Munere germanos in sua regna uehet.

Ergo nouem cuncti socia cum prole parentes

      Pectore concordi simus ut una chelys;

Omnes ex nobis citharam faciamus in unum

      Carmen diuersis compositam fidibus.

330

Aemilius ueniat decimus. tunc denique pleno

      Concinet in nobis mystica lex numero.

Hoc etenim numero capitum in testudine pacis

      Viua salutiferum chorda loquetur opus.

Huic citharae plectrum Felix erit. hoc decachordam

335

      Christus ouans citharam pectine percutiet.

Quae cithara in nobis Christo modulante sonabit

      Plena perfectis sensibus harmonia,

Si pax nostra deo totis sit consona fibris,

      Simus ut uniti corpore mente fide.

340

Talis enim citharam sanctis homo legibus implet,

      Omnibus ad uitam compositus numeris,

Cuius uita sacrae concordat ad omnia legi;

      Omnis enim irrupto stamine chorda canet.

Nunc ad te, uenerande parens, aeterne patrone,

345

Susceptor meus et Christo carissime Felix,

Gratificas uerso referam sermone loquellas.

Multa mihi uariis tribuisti munera donis;

Omnia, praesentis uitae rem spemque futurae

Quae pariunt, tibi me memini debere, cui me

350

Mancipium primis donauit Christus ab annis.

Si mihi flumineis facundia curreret undis

Oraque mille forent centenis persona linguis,

Forte nec his opibus collato fonte refertus

Omnia Felicis percurrere munera possem,

355

Quanta suo dominus donauit Christus amico

Et mihi confessor famulo transfudit alumno.

Quae quibus anteferam? donis diuersa, sed aequis

Grandia ponderibus concurrunt multa, nec ex his

Quid potius memorare legam, discernere possim;

360

Iudicii facilis discrimen copia turbat.

Si prima repetens ab origine cuncta reuoluam,

Quae pietate pari, uario mihi praestitit aeuo,

Ante queam capitis proprii numerare capillos

Quam tua circa me, Felix bone, dona referre.

365

Tu mihi caelestum, si possem attingere, rerum

Prima salutiferis iecisti semina causis.

Nam puer occiduis Gallorum aduectus ab oris,

Vt primum tetigi trepido tua limina gressu,

Admiranda uidens operum documenta sacrorum

370

Pro foribus feruere tuis, ubi corpore humato

Clauderis et meritis late diffunderis altis,

Toto corde fidem diuini nominis hausi

Inque tuo gaudens adamaui lumine Christum.

Te duce fascigerum gessi primaeuus honorem

375

Teque meam moderante manum, seruante salutem,

Purus ab humani sanguis discrimine mansi.

Tunc etiam primae puerus libamina barbae

Ante tuum solium quasi te carpente totondi;

Iam tunc praemisso per honorem pignore sedis

380

Campanis metanda locis habitacula fixi,

Te fundante tui uentura cubilia serui,

Cum tacita inspirans curam mihi mente iuberes

Muniri sternique uiam ad tua tecta ferentem

Attiguumque tuis longo consurgere tractu

385

Culminibus tegimen, sub quo prior usus egentum

Incoluit. post haec geminato tegmine creuit

Structa domus, nostris quae nunc manet hospita cellis;

Subdita pauperibus famulatur porticus aegris,

Quae nos impositis super addita tecta colentes

390

Sustinet hospitiis inopumque salubria praestat

Vulneribus nostris consortia sede sub una,

Commoda praestemus nobis ut amica uicissim,

Fundamenta illi confirment nostra precantes,

Nos fraterna inopum foueamus corpora tecto.

395

Ergo ubi bis terno dicionis fasce leuatus

Deposui nulla maculatam caede securim,

Te reuocante soli quondam genitalis ad oram

Sollicitae matri sum redditus. inde propinquos

Trans iuga Pyrenes adii peregrinus Hiberos.

400

Illic me thalamis humana lege iugari

Passus es, ut uitam commercarere duorum

Perque iugum carnis duplicata salus animarum

Dilatam unius posset pensare salutem.

Ex illo quamuis alio mihi tramite uita

405

Curreret atque alio colerem procul absitus orbe,

Qua maris Oceani circumsona tunditur aestu

Gallia: mente tamen numquam diuulsus ab ista

Sede fui semperque sinu Felicis inhaesi

Inque uicem sensi Felicem assistere nostris

410

Rebus in omne bonum per cuncta domique forisque

Conficienda. mihi res et defensio rerum

Vnus erat Felix placato numine Christi,

Semper et auertens aduersa et prospera praestans.

Tu Felix semper felix mihi, ne miser essem,

415

Perpetua pater et custos pietate fuisti.

Cumque laborarem germani sanguine caesi

Et consanguineum pareret fraterna periclum

Causa mihi censumque meum iam sector adisset,

Tu mea colla, pater, gladio, patrimonia fisco

420

Eximis et Christo domino mea meque reseruas.

Nam quo consilio rebus capitique meo tunc

Christus opem tulerit, Felicis cura potenter

Adfuerit, docuit rerum post exitus ingens,

Quo mutata meae sors et sententia uitae

425

Abiurante fide mundum patriamque domumque.

Prodita diuersis egit commercia terris

Portandamque crucem distractis omnibus emit.

Res igitur terrae regni caelestis emit spem;

Spes etenim fidei carnis re fortior. haec spes

430

Perpetuam, quae nixa deo est, rem parturit; at res

Carnea caelestem perimit spem, quae tamen et rem,

Si superet uincente fide, non protinus aufert,

Sed bene mutatam diuino iure reformat,

De fragili aeternam referens terrisque remotam

435

In caelis statuens, ubi fidus credita custos

Christus habet; neque tantum isto quo sumpserit istinc

Depositum numero seruat, sed multiplicato

His qui crediderint commissa talenta rependet

Fenore seque ipsum credentibus efficiet rem.

440

Et quae res hac re poterit pretiosior esse?

Si totus mundus mihi res priuata fuisset,

Num potior domino foret haec possessio Christo?

Et quis me tantae uel spe modo possessorem

Praestit esse rei? quis me rem compulit istam

445

Spernere pro Christo, ut Christum mihi uerteret in rem?

Quis nisi tu, semper mea magna potentia, Felix

Peccatis inimice meis et amice saluti?

Tu mihi mutasti patriam meliore paratu,

Te mihi pro patria reddens. tu carnea nobis

450

Vincula rupisti. tu nos de labe caduci

Sanguinis exemptos terrae genitalis ab ora

Ad genus emigrare tuum et caelestia magnis

Fecisti spirare animis. tu stemmata nostra

Mutans de proauis mortalibus inter amicos

455

Caelestis domini et libro signata perenni

Nomina translato mortalis originis ortu

Deleri facies morti, transcripta saluti.

Quid simile his habui, cum dicerer esse senator,

Qualia nunc istic habeo, cum dicor egenus?

460

Ecce mihi per tot benedicti martyris aulas

Et spatiis amplas et culminibus sublimes

Et recauis alte laquearibus ambitiosas

Irriguas et aquis et porticibus redimitas,

Vndique ubique simul, quodcumque per ista beati

465

Nomine Felicis colitur celebratur habetur,

Omnibus in spatiis domus est mea nec locus ullus

Aedibus illius coniunctus ex, insitus extat,

Qui mihi non quasi res pateat mea sed quid in isto

Munere me iactem, si rem Felicis amati

470

Visibili lapidum tecto uernaculus hospes

Possideam? quanto plus est mihi, quod mihi Felix

Ipse dei dono domus est, in quo mea uiuam

Vita domum nullis lapsuram possidet annis?

Nam quod Felicis domus et mea sit domus, ipso

475

Permittente sui licitas mihi iuris habenas,

His etiam probat officiis audacia nostra,

Hospita quod socios in tecta recepimus et nunc

Omnes iure pari Felicis iura tenemus

Felicisque patris gremio coniuncta fouemur

480

Pignora, quae nostis, quos cernitis et modo in ipsis

Felicis tectis mecum metata tuentes

Hospitia, oblitos ueterum praecelsa domorum

Culmina et angustis uicino martyre cellis

Tutius in paruo spreta ambitione manentes.

485

Christus enim iuxta est modicis, auertitur altis

Pauperis et tuguri magis arta tegilla frequentat

Quam praecelsa superbarum fastigia rerum.

Ergo ut componam quae nunc colo tecta relictis

Culminibus, quae nunc habeo aut habuisse recordor,

490

Si placet, arbitriis sibimet componite iustis.

Quae tam pulchra domus, quis ager fertilis umquam

In re mortali fuerit mihi, quam modo in ista

Pauperie tribuit Christus, per quem mihi abundat

Diues inexhausto reditu possessio Felix?

495

Vt uero ex ueteri relegam mea praedia censu,

Quicquid erat magnum quondam mihi qualibet in re,

Terra erat et uacuae species uentosa figurae;

Siue aurum gemmaeue forent, erat illa supellex

Vile bonis pretium, pretiosum uirus auaris.

500

At modo cassus opum, nec opum sed uerius expers

Damnatorum onerum, secura liber habendi

Paupertate fruor, nec habent inimica segmentum

Vincula quo teneant nudum. facili leuis exit

Corpore quem nullis suffocat amoribus illex

505

Per uarias species mundi fallentis imago.

O ueneranda mihi et toto pretiosior orbe

Pauperies Christi! thesauro caelite ditas

Quos spolias opibus, terrae quasi rudere purgas,

Destruis in nobis terrena, aeterna uicissim

510

Construis, in pretium uitae dispendia terrae

Vertis iure nouo, uersa uice detrimenti

Atque lucri, ut nobis seruata pecunia damnum,

Non seruata lucrum faciat; sed more sinistro

Fusa eadem damno est. nec enim nisi nomine Christi

515

Praeceptoque dei cuiquam sua fundere prodest;

Nam uere pereunt uitiis impensa profanis.

Luxus et ambitio in magno discrimine morbi

Crimen auaritiae pensant, quia par in utroque

Causa subest mortis, quam sic maculosa libido

520

Perficit ut rerum mundi malesuada cupido.

His me diuitiis inopem cupis, optime Felix,

Vt facias uitae locupletem et paupere cultu

Exortem reddas mortis sine fine luendae

Diuitibus mundi, quibus auri letifer usus

525

Parturit aeternos sociis cum uermibus ignes.

Non solis tibi nos iunctos uis degere tectis,

Quos et in aeternae tibimet consortia uitae

Enutrire paras et ad illam ducere formam,

Quam tu sub domini perfectus imagine Christi

530

Gessisti in terris, homo quondam ex diuite pauper.

Nam cui paupertas tua, quam pro nomine sancto

Proscriptis opibus gaudens confessor adisti,

Ignorata iacet, et qua praeditus usque senectam

Conducto, Felix, coluisti semper in hortos

535

Propterea similes tibi niteris efficere omnes

Paupertate pia, quos suscipis hospite tecto;

Dissimilis nec enim tibi posset forma coire.

Quantum etenim discors agno lupus et tenebris lux,

Tantum dispescunt uia diuitis et uia Christi.

540

Nam uia lata patet, quae prono lubrica cliuo

Vergit in infernum, quae dites urget auaros,

Molibus impulsos propriis in tartara ferri.

At uia, quae Christi est, quae confessoribus almis

Martyribusque patet, paucis iter ardua pandit.

545

Non capit ergo uia haec farsos, excludit onustos.

Propterea famulum sectatoremque beati

Martyris astringi decet exutumque molestis

Compedibus tenuem de paupertate salubri

Atque leuem fieri, ut portam penetrare per artam

550

Possit et excelsum domini conscendere montem.

Sed quid ego imprudens discernere pondera rerum

Pro magnis haec pono tuis, pater optime, donis?

Quamlibet haec quoque sint mihi grandia, parua tamen sunt,

Si potiora loquar. quota portio namque tuorum est

555

Erga nos operum reputatio muneris huius,

Quod terram hospitio dederis habitandaque tecta

Condere praestiteris, cum tu, pater, et tua nobis

Viscera praebueris? nam quid nisi uiscera nobis

Intima prompsisti, quibus interiora sepulchri,

560

Sancte, tui excitis ab operto puluere causis

Pandere dignatus, speciali nos tibi amore

Insertos tanto uoluisti prodere signo,

Vt tacitam et fixam per tot retro saecula sedem

Corporis, alme. tui subito existente fauilla

565

Pulueris in nostro reserari tempore uelles?

Ergo illas Felicis opes in laudibus eius

Transcursu properante legam quasi dona minora,

Multa suo nobis quae iam gremio susceptis

Sedulus attribuit, neque parcet prodigus in nos

570

Iugiter afluere innumeris ope diuite donis.

Non ea suppeditans tantum, quibus indiget usus

Corporis, illa etiam, quibus et nunc gratia laudis

Quaeritur et post nos retinetur nomen honoris,

Addidit, ut tantis numquam retro conditus aeuis

575

Nostro opere extructas adcrescere uel renouari

Porticibus domibusque suas permitteret aulas.

Ille etiam proprii nobis secreta sepulchri

Sancta reuelauit. paucis uenerabile munus

Eloquar, ut magnae pietatis luceat instar,

580

Qua nos indignos tanto dignatus amore est,

Vt prope ad arcanum permittens nostra uerendum

Lumina ceu propriis sua proderet ossa medullis.

Ergo suam toto uobis loquar ordine causam,

Qua tribuit uicina suis nos cernere membris

585

Atque ipsam positi contingere corporis arcam.

Nota loci facies cunctis manet, ut super ipsum

Martyris abstrusi solium claudente sepulchri

Cancello latus in medio sit pagina quaedam

Marmoris, affixo argenti uestita metallo.

590

Ista superficies tabulae gemino patet ore

Praebens infuso subiecta foramina nardi.

Quae cineris sancti ueniens a sede reposta

Sanctificat medicans arcana spiritus aura,

Haec subito infusos solito sibi more liquores

595

Vascula de tumulo terra subeunte biberunt,

Quique loco dederant nardum, exhaurire parantes,

Vt sibi iam ferrent, mira nouitate repletis

Pro nardo uasclis cumulum erumpentis harenae

Inueniunt pauidique manus cum puluere multo

600

Faucibus a tumuli retrahunt. noua res mouet omnes

Et studium accendit subiti disquirere causam

Prodigii. placet ergo diem condicere certam

Scrutari et penitam summoto marmore sedem.

Hoc etenim, fateor, nimis anxia cura timebat,

605

Ecquid forte pio de corpore puluis haberet,

Quem manus e tumulo per aperta foramina promptum

Hauserat et uaria concretum sorde ferebat

Cum ossiculis simul et testis cum rudere mixtis.

Inde metus hominum per mutua uerba putabant,

610

Ne fortasse sacram sancta de carne fauillam

Bestiola occultis aliqua interclusa cauernis

Altius expueret, sicut deserta per agros

Monstra solent terram rostris fodere intus acutis

Et foueas circum cumulos effundere nigros,

615

Sic et ab interno sancti Felicis operto.

Quo magis hoc mirum foret, interualla dierum

Fecit congestae miranda eruptio terrae.

Ergo die placita multis opus utile rebus

Arripitur. cunctos transmittit episcopus ad nos

620

Presbyteros. his fabra manus spectantibus instat

Iussa sacerdotum facere; et primus labor illis

Cancellos remouere loco curaque sequenti

Haerentes tabulas resolutis tollere clauis.

Verum ubi depressam sub tegmine marmoris arcam

625

Vidimus irrupta solii compage manentem,

Tunc secura fides dubio de corde periclum

Erroris pepulit, cum tactu oculoque probaret,

Incolumi solio nusquam rimante sepulchro,

Vndique uallatum ualido munimine corpus

630

Martyris emeriti nullis patuisse piaclis

Et dignum retinere suae pia carnis honorem

Ossa, quibus sanctus numquam desistit adesse

Spiritus, unde piis stat gratia uiua sepulchris,

Quae probat in Christo functos sine morte sepultos

635

Ad tempus placido sopiri corpora somno.

Ergo reformato Felicis honore sepulchri

Omnia sollicite munita relinquimus, ut iam

Vsque diem domini, quo debita principe Christo

Excitis pariter radiabit gloria sanctis,

640

Inconcussa suo requiescant ossa cubili,

Quaeque animam sanctam manet in regione superna

Pax, eadem in terra teneat uenerabile corpus.

Quid superest quod adhuc referam? quasi uero uel ipsa

Quae cecini digne ediderim uel cuncta profusi

645

Munera retulerim pleno sermone patroni.

Multa latent numero, memori tamen omnia nobis

Pectore fixa sedent, et plurima iam memorata,

Plura etiam memoranda manent. sed maxima multis

Excerpenda monet moderandi regula libri.

650

Omnibus extructis operum quae arte uidentur

Diuersis exstare modis, excelsa per aulas

Et per uestibula extentis circumdata late

Porticibus, solum simul omnia munus aquarum

Tecta uidebantur maestis orare colonis.

655

Ipsum etiam, fateor, querula iam uoce solebam

Felicem incusare meum, quasi segniter istis

Instaret uotis, quod aquae consortia nobis

Tam longum socia pateretur ab urbe negari.

Verum inconsulta properantes mente trahebat

660

Consilio potiore moras in tempora nectens

Congrua; sic etenim iusta ratione petebat

Ordo operum, prior esset ut his perfectio coeptis,

Quae circa sanctas uenerandi martyris aulas

Sedula multiiugo molimine cura parabat,

665

Cumque manum summam factis diuina dedisset

Gratia, tunc pleno finitis ordine uotis

Condita perductos riuaret in atria fontes.

Denique ut impleto stetit hic opus omne paratu,

Non est tracta diu nostri sitis arida uoti,

670

Moxque uolente deo populi prius aspera corda

Consensum facilem procliui corde dederunt.

Dicam igitur modo munus aquae. da nunc mihi, Felix,

A domino exorans uerbo mihi currere uerbum

Tam facili eloquio quam largo flumine fontes

675

In tua uestibula atque domos manare dedisti.

Omnia, quae nobis te suffragante benignus

Contribuit dominus, tali decorauit et auxit

Munere, quo fontes sitientibus intulit aruis.

Illa pio rursus petra Christus ab ubere fluxit,

680

Antiquae referens donum pietatis, ut omnem

Insolito siccam prius irroraret harenam

Et terram sine aqua subitis manare fluentis

Efficeret sanctasque sui Felicis in aulas

Hospitibus populis diuersa gente coactis

685

Per puteos simul atque lacus conchasque capaces

Largiter infusis noua currere pocula riuis.

Quis mea te, fons summe, daret deserta rigare

Pumiceumque mei cordis perrumpere saxum

Inque petra fundare domum et de te bibere undam,

690

Quae pareret uiuam mihi sicco in pectore uenam

Aeternum salientis aquae? sed et haec mihi gutta

Eloquii tenuis, quo te loquar, inde profecto

Ducitur, unde etiam fluuiis exundat origo.

Nam quis uel modico te, summa potentia summi

695

Christe patris, fari sine te queat? ipse tuus te

Spiritus inspirat dici, quo lumine lumen

Et patris et nati par cernimus, ut duce sancto

Aspirante deum fateamur cum patre Christum.

Sed quia, dum uiui fontis gero nomen in ore,

700

Gutta meum stillauit in os de flumine uerbi,

Forte aliquem referent ex hinc mea labra saporem,

Et nunc munus aquae non siccis faucibus arens

Lingua, sed uberius uelut umectata loquetur.

Omnibus instructis operum quae multa uidentur,

705

Postulat iste locus deuotae nomen Abellae

Indere uersiculis; nam digna uidetur honore

Nominis huius, ut in laudem Felicis et ipsa

Laudetur, quia pro Felicis honore laborem

Sponte sibi sumpsit, quo desudare sub aestu

710

Rupibus abruptis requiem pretiumque putauit.

Parua quidem haec muris, sed sancto magna feretur

Vrbs opere hoc. nostrae hinc sex milibus absita Nolae

Altiiugos montes inter iacet, ex quibus ortas

Comminus haurit aquas et in unam suscipit arcam,

715

Vnde per insertos calices sibi prima fluentum

Vindicat et reliquo Nolanam profluit urbem

Flumine, multa rigans et in agris praedia passim.

Sed redeam ad grates operis pro munere habendas;

Namque operas ad aquaeductum, quem longa uetustas

720

Ruperat, ad sua uasa iterum formasque uocandum

Praebuit ubertim gratis operis. locus altis

Insertus scopulis nullo neque calle uiarum

Iumentis etiam penetrabilis esse negabat,

Vnde etiam mercede manum reperire paratam

725

Difficile immensi faciebant ardua montis;

Quo maior mercedis honor locupletat Abellam,

Quod prompte famulata sacro Felicis honori

Effusa pietate manus impendit inemptas.

Cernere erat trepidas tota de plebe cateruas

730

Ordinis et populi simul una mente coactas

Mane nouo excitos ad opus concurrere laetos

Certatimque alacres in summa cacumina ferri

Et sub fasce graui cophini ceruice subacta

Caementisque simul dumosa per ardua uectis

735

Sole sub ardenti crebros iterare recursus

Et totam, quam longa dies aestate moratur,

Tendere ab aurora seras in uesperis horas,

Peruigilesque animis modica uix nocte refectis

Corporibus rursum ante diem fabrilia ad arma

740

Surgere nec sentire deo uegetante laborem.

Denique sic operis processit gratia magni,

Vt tamquam ludo paucis opus omne diebus

Sumeret explicitum perfecto munere finem,

Formaque longinquis a montibus agmine farso,

745

Qua fuerat longo prius interrupta ueterno,

Vndique fonticulis diuersa ex rupe receptis

Collectam reuocaret aquam sitientibus olim

Vrbibus, et pleno per milia multa uiarum

Tramite formarum et nostri Felicis inundans

750

Tecta, nouum calicem fluuio superante repleret.

Et quod diuini documentum muneris egit,

Largior aestiuis huc mensibus unda cucurrit,

Quam prius hibernis es imbribus ire solebat.

Hic ego te modo iure ream, mea Nola, patrono

755

Communi statuam et blandae pietatis ab ira

Mente manens placida motum simulabo patronum,

Filiolam increpitans ueteris sub uoce querelae.

Nam mihi, Nola, tui consortia iusta petenti

Fontis, quo turbata metu quasi dura negabas

760

Hospitium communis aquae? diuinaque iura

Respicere oblita humanis mea uota putabas

Vsibus et mihi te, Felicem oblita, daturam

Credebas ac, si tribuisses, mos tibi siccam

Subducto patriam potu fore maesta gemebas

765

Idque etiam moto clamabas saepe tumultu,

Nescia diuinis opibus promptos fore fontes,

Sicut et experta es. nam mos deus ipse creator

Arguit ignauas Christo diffidere mentes,

Cum tibi post placitam pacem iam fluminis usum

770

Felici consorte pie partita teneres,

Quo magis exuperante tuam bonitate querellam

Argueret. non, ut metuebas, ille sitire

Diuisa te fecit aqua, sed ut auctor et altor

Rerum hominumque simul, qui condidit omnia uerbo,

775

Ostendit tibi rem esse suam, quam tu eius amico

Vt propriam, domino rerum diffisa, negabas;

Vidisti certe, nam te res ipsa fateri

Compulit, aeterni sublimia iura parentis

Felicisque potens meritum, cum larga sub aestu

780

Proflueret damnoque pio, quo martyris aulis

Tradideras partem, subitos creuisse meatus

Laxatoque suis in faucibus ubere fontis

Iussa fluenta tibi cum fenore reddita multo

Moenibus influxisse tuis; et tempore in ipso,

785

Quo totiens tuae aquae possessor egere solebas,

In multum referente deo quod sumpserat a te

Fluxit abunda tuis aqua potibus atque lauacris.

Quodnam igitur tanto pro munere munus, Abella

Pauper opum, referam tibi? saltem carmine nostro

790

Obsequium nomenque tuum dum praedico signans,

Hoc pensabo tibi pretium mercedis honore,

Felicis sancti scribaris ut addita semper

Laudibus et tanti memoreris alumna patroni,

Cuius donorum tibi maxima portio facta est.

795

Nunc tuus iste labor, quo te Felicis adegit

Spiritus, ut tota tibi plebe uel ordine concors

Adgredereris opus magno sudore parandum,

Tempore et aestiuo durum duplicante laborem,

Molis ut antiquae per iniqua cacumina formam

800

Praeteritis notam saeclis, iam uero sine usu

Deficientis aquae, superactis undique multa

Congerie siluis inter iuga uasta latentem

Exuis aggeribus densis oblitaque dudum

Munia restituis sparsasque per auia uenas,

805

Pumiceis alte quae sorbebantur harenis,

Colligis et sua quamque sequi uestigia rursus

Cogis aquam et reducem formae matricis in ora

Inuehis et dudum uacuos cessante meatu

Exundare facis fluctu remeante canales

810

Atque diu querulam subductis fontibus urbem

Iam desperato perfundis flumine Nolam,

Quae fruitur Felicis aquis, quia copia non est

Haec ipsi sua nunc urbi, quam nuper adepta est

Felicis studio, modicae pro munere guttae

815

Ex spe diuina largis ditata fluentis.

Ergo et tu mecum paruam quasi mater Abellam,

Nola, foue, quoniam, ut cognoscis, et ipsa tuarum,

Filia cum tua sit, tamen est tibi mater aquarum,

Cuius ab indigenis tibi montibus affluet omnis

820

Copia, qua fueras felicibus ante superba

Et qua post studio meliore ministra fuisti.

Gaude igitur, mea Nola, tibi et gratare, profusis

Viribus exsultans Christo, qui te per amicum

Dilectumque suum Felicem finxit, et auxit

825

Natura famulante tuum manus alta decorem.

Cerne tuam faciem, qua nunc noua praenituisti,

Vt noscas, dederisne aliquid Felicis honori

An magis a Felice dei cumulata colaris?

Asper ubi nudis arebat calculus aruis,

830

Nunc mutata uiret madefactis gratia glebis.

Non istos tantum fontes tibi, Nola, profudit

Felicis merito diues tibi gratia Christi;

Caelifluos etiam fontes huc ad tua duxit

Moenia Felicisque sinu gaudente locatos

835

Diffluere in multas effusis amnibus urbes

Vrbe tua iussit. famulos Christi loquor istos,

Par illustre deo, par nobile nomine Christi,

Albina cum matre tuis modo finibus ortos,

Pignora cunctorum sanctorum et gaudia caeli,

840

Piniadem Melani cum foedere par benedictum.

Hos deus et natos Felicis et ubera fecit,

Vbera diuinae bonitatis proflua lacte,

E quibus omnis inops alimenta fluentia sumit,

Omnis item diues documenta salubria sumit.

845

Hi sunt ecce pio Christi de flumine fontes,

Qui non uisibili per terram gurgite manant,

De uiua miserantis aqua pietatis abundant.

Hos tu, Christe, tibi praesta ubertate perenni

Scaturire tui Felicis in ubere fontes

850

Et numquam has ullo tenuari sidere uenas.

Influe pectoribus semper tibi, Christe, dicatis

Felicique tuo de peccatoribus ipsi

Mandatis tribue, ut numquam pietas tua nostris

Visceribus fontem huius opis subducat et ipse

855

Fons a fonte tuo Felix nos largus inundet,

Semper ut in nobis saliat, rex Christe, tuus fons,

Et nos de miseris et egenis sorte sui iam

Nominis obtineat felices uiuere Felix.