Annua uota mihi remeant, simul annua linguae

Debita, natalis tuus, o clarissime Christo

Felix, natali proprio mihi carior, in quo

Quamlibet innumeris sint gaudia publica turbis,

5

Est aliquid speciale tuis, quod nos tibi Christus

Esse dedit, uiles caro largitus amico,

Non quia tu dignus famulis tam uilibus esses,

Aeternis dignante deo comes ire triumphis,

Sed quia nos inopes aequi indiguosque salutis

10

Sic uoluit ditare pater bonus, ut male dites

Criminibus uersa in melius uice diuitiarum

Pro cunctis opibus cunctisque affectibus et pro

Nobilibus titulis et honoribus omnia uanis

Felicem caperemus opes patriamque domumque.

15

Tu pater et patria et domus et substantia nobis,

In gremium translata tuum cunabula nostra,

Et tuus est nobis nido sinus, hoc bene foti

Crescimus inque aliam mutantes corpora formam

Terrena exuimur stirpe et subeuntibus alis

20

Vertimur in uolucres diuini semine uerbi.

Te releuante iugum Christi leue noscimus, in te

Blandus et indignis et dulcis Christus amaris.

Ista dies ergo et nobis sollemnis habenda,

Quae tibi natalis, quia te mala nostra abolente

25

Occidimus mundo, nascamur ut in bona Christo.

Surge igitur, cithara, et totis intendere fibris,

Excita uis animae; tacito mea uiscera cantu,

Non tacita cordis testudine dentibus ictis

Pulset amor, linguae plectro lyra personet oris.

30

Non ego Castalidas, uatum phantasmata, Musas

Nec surdum Aonia Phoebum de rupe ciebo;

Carminis incentor Christus mihi, munere Christi

Audeo peccator sanctum et caelestia fari.

Nec tibi difficile, omnipotens, mea soluere doctis

35

Ora modis, qui muta loqui, fluere arida, solui

Dura iubes tu namque asinam reboare loquendo

Perfectamque tibi lactantes condere laudem

Fecisti et solidam soluisti in flumina rupem

Et terram sine aqua subitis manare fluentis

40

Iussisti, deserta rigans in spem populorum,

In quorum arentes animas pia gratia fluxit,

Quos Christus uiuo manans petra fonte refecit.

Vnde ego, pars hominum minima, isto munere fretus

Roris, Christe, tui uiuos precor aridus haustus.

45

Da uerbum de fonte tuo, tua non queo fari

Te sine; namque tui laus martyris et tua laus est,

Qui facis omnipotens homines diuina ualere

Fortiaque infirmis superas de carne triumphans,

Aerios proceres uincens in corpore nostro.

50

Quare ades, ut duce te repetens ab origine pergam

Felicem narrare tuum, cui nobile ductum

Ex Oriente genus; nec enim magis altera tellus

Felicis patriam decuit quam quae patriarchas

Quaeque pios tulerat, Christi sacra uasa, prophetas,

55

Vnde et apostolicis fundens sua flumina linguis

Totum euangelii sonus emanauit in orbem.

Debitus inde deo Felix, genitore profecto

Italiam necdum genitus, tamen in patre uenit,

Ciuis ut affectu nostris oreretur in oris

60

Nec cuiquam natum nisi nobis se meminisset.

Sic pater Abraham domini praecepta secutus

Mutauit patrias externo cespite terras

Deposuitque sacrum Chananaeis semen in aruis;

Vnde peregrinas abeunte propagine terras

65

Mystica Felicem nobis transmisit origo,

Quem perfecta fides illa radice profectum

Prodidit, ut nobis esset pia uena fidei.

Felix nunc etiam posita cum carne quiescit,

Spiritus in Christo uiuens, operantibus altae

70

Virtutis meritis Abrahae semine mutat

Duritiam lapidum, quos suscitat in bona uitae.

Hac igitur genitore Syro generatus in urbe

Dilectam coluit patriae sub imagine Nolam

Sede beans placita multoque relictus in auro

75

Diues opum uiguit quamuis non unicus heres.

Hermia cum fratre sui cognomine patris

Terrenas diuisit opes, caelestia solus

Obtinuit Felix; geminos sententia discors

Diuisit fratres: Hermiam mundus abegit,

80

Felicem Christus sibi sustulit; ille caduca

Maluit, hic solida; praesentibus ille cohaesit,

Iste solum caelo uertit, patrimonia regnis;

Ille heres tantum proprii patris, iste coheres

Christi. sed quis tam uariam miretur ab uno

85

Sanguine progeniem, ueterum inter sancta parentum

Pignora qui relegat, populorum stirpe duorum

Fecundam pugnas uteri doluisse Rebeccam

Conquestamque deo grauidi luctamina uentris?

Cum iam tunc fremeret sanctae intra uiscera matris

90

Quae nunc intra uterum mundi discordia saeuit,

Hispida Iudaeis hirti sectantibus Esau

Perfidiae, addictis populo seruire minori,

At nobis leuem per lenia pacis Iacob,

Qua uia lucis agit, meliore sequentibus ortu.

95

Ergo pari dispar fratrum de sanguine sanguis

Hermias uelut asper Edom terrena secutus

Squaluit in uacua captiuus imagine mundi

Duraque Idumaei praelegit iura parentis,

In gladio uiuens proprio uanaeque laborem

100

Militiae sterilem tolerans, qua Caesaris armis

Succubuit, priuatus agens ad munia Christi.

At meus aeterni satus arma capessere regis

In patris Israel migrauit nomina Felix

Seseque a puero pia mens caelestibus edens

105

Instituit seruire deo; nec gratia pauper

Adfuit, et quantum sitiebat corde capaci

Lucis hians animus, tam largiter influa traxit

Dona dei. primis lector seruiuit in annis.

Inde gradum cepit, cui munus uoce fideli

110

Adiurare malos et sacris pellere uerbis.

Quod quia perspicua meriti uirtute gerebat,

Iure sacerdotis ueneranda insignia nanctus,

Mente loco digna meritum decorauit honorem.

Sed ne sola sacrum caput infula comeret illi,

115

Extitit et potior geminandae causa coronae,

Dira profanorum rabies exorta furorum,

Cum pia sacrilego quateretur eclesia bello

Praecipueque illos populo deposceret omni

Impietas, quorum pietas insignior esset.

120

Tunc senior sanctis Nolanam legibus urbem

Maximus et placido formabat episcopus ore,

Presbytero Felice potens, quem mente paterna

Complexus ueluti natum sedisque uouebat

Heredem; subita sed tempestate fugatus

125

Non cedente fide petiit deserta locorum.

Tunc magis atque magis quaesito antistite Felix

Claruit oppositus gladiis solusque fidei

Inuidia effectus, nec spectabatur honore;

Maior honore fides, quia tantum causa fidei.

130

Tunc petitur, sua cum draco liuidus excitat arma,

Proruere id cupiens quo surgimus et cadit ipse.

Ergo truces poenas fugiente antistite solus

Vel primus de plebe quasi de corpore uertex

Competitur Felix. hunc omnes uincere certant

135

Et quasi praecelsam obsessis in moenibus arcem

Facta mole petunt, cuius munimine uicto

Cetera iam facili cadat urbs prostrata ruina.

O digna infidis dementia! creditur uno

Extinguenda fides, totus quam credidit orbis.

140

Heu, misera impietas, infernis caeca tenebris

Quo ruis? in quem tela moues? an credis in uno

Mortali constare deum? et, si corpora soluas,

Vim simul et mentem diuinam posse aboleri?

Quae mundi per membra meat, qua nasceris ipse

145

Indignusque aleris, cuius de numine pendet

Vincere uel uinci, cuius uirtute uel unus

Fortior innumeris, pietate armatus inermi

Armatos ferro, sed inermes pectora Christo

Prosternit superante fide, quae conscia ueri

150

Caelestis uitam praesenti morte futuram

Comparat et uicto uictricem corpore mentem

Laeta deo referens gaudentibus inuehit astris.

Quid iuuat ergo pium tanta quod mole furoris

Felicem, uesane, petis? manet intus operto

155

Mens inuicta deo; nec iam tibi sola resistit

Terreni natura hominis; deus ipse repugnat

Quem petis, atque tuis, serpens antique, uenenis

Ipse offert se per famulorum corpora Christus

Teque tuis nectens laqueis in caede suorum

160

Sternit, per mortis speciem de morte triumphans.

Sed fera corda suus stimulis furialibus error

Sanguinea flagrare siti sanctumque cruorem

Vrgebat ueluti sceleris deposcere palmam.

Ergo ubi sacrilegos excepit Nola furores

165

Intentosque piis expauit ciuibus enses,

Quaeritur excussa Felix uenerandus in urbe.

Nec refugit celso iam spirans sidera flatu

Et tacitis acuens stimulis in proelia mentem,

Impauidus trepidum seruabat pastor ouile,

170

Exemplo domini promptus dare pro grege uitam.

Ergo alacer saeuos perstat quasi murus in hostes

Et canis florente fide reuirescit in annis,

Totus in astra animo, Christi memor, immemor aeui,

Corde deum gestans et plenus pectora Christo.

175

Nec iam se capit ipse, sacer maiorque uideri

Sidereumque oculis et honorem fulgere uultu.

Ilicet arripitur gaudens saeuisque furentum

Protrahitur manibus, sed, qui mos hostis iniqui,

Cui potior labor est animas quam corpora nostra

180

Perdere, dilatum gladio terroribus ante

Temptat et in mortem surgit gradibus poenarum.

Primus supplicii de carcere texitur ordo.

Ferrea iunguntur tenebrosis uincula claustris;

Stat manibus colloque chalybs neruoque rigescunt

185

Diducente pedes; sternuntur fragmina testae,

Arceat ut somnum poenalis acumine lectus.

Nec requie tamen est uacuus nec luminis expers

Confessor, cui iam sociatus in omnia Christus

Compatitur, uirides grauior cui poena coronas

190

Multiplicat, spatiante polum qui mente peragrat.

Seque ipsum, uincto quamuis in corpore, liber

Spiritus anteuolat summi in penetralia Christi

Praemeditante anima certis sua praemia uotis.

Ergo beata sacris Felicem passio poenis

195

Vrgebat grauibus uinclis et carcere caeco,

Quantasque ex homine induerat caro subdita poenas,

Tantas a Christo recipit patientia palmas.

Maximus interea solis in montibus aeger,

Contentus fugisse manus feraliaque ora

200

Carnificum, diuersa at non leuiore ferebat

Martyrium cruce, quam si ferro colla dedisset

Membraque tormentis aut ignibus; acrior illum

Cura sui gregis urit et afficit; uritur igne

Frigoris et gelido caeli de rore rigescit,

205

Panis inops tectique simul, noctemque diemque

Peruigil, intenta iungit prece tempus utrumque,

Dumosa prostratus humo compungitur artus

Sentibus et mentem curis, intusque forisque

Dimicat et ruris spinas in corpore perfert,

210

Tristitiae patitur spinas in pectore maesto.

Duris dura tegens cruciatu mentis acerbo

Membrorum tormenta leuat, sensumque doloris

Corporei excludit mentis dolor. attamen aegra

Materies terrae, licet inconcussa maneret

215

Vis animae spernente fide labentia carnis,

Victa hieme atque fame duroque attrita cubili

Deficiente suam linquebat corpore mentem,

Altius et uacuis fessi senis hausta medullis

Frigora pellebant glaciato sanguine uitam.

220

Mota patris summi pietas antistite tanto

Non tulit obscuro consumi funere corpus.

Quamquam et ut Elian istum quoque pascere posset,

Esciferas uolucres ieiuna per auia mittens,

Posset et ut Mosen secreta operire sepulchro;

225

Sed soli hoc dederat deus uni munus amico

Arcana tellure tegi, quia iure decebat

Tantus honos illud corpus, quod comminus ore

Fulserat et sermone dei, ut mortalia functus

Iura deo tantum frueretur teste sepulchri.

230

Ergo sacerdotem confessoremque sereno

Lumine respiciens tacitis tabescere siluis

Non tulit ulterius mitis pater, et quia digno

Condignum comitem meritis sociare parabat,

Felicem numero de carceris eligit omni,

235

Cuius id adponat meritis opus, ut senis almi

Membra leuet reuocetque animam reuehatque refotum

Attonitisque ouibus cari solacia reddat

Pastoris. uenit ergo micans iam nocte silenti

Angelus et tota uinctorum in plebe reorum

240

Felicem solum, pietas cui sancta reatum

Fecerat, alloquitur; fugit atri carceris horror.

Voce simul sacri Felix et luce ministri

Excussus tremit et uerbum trahit aure fideli.

Ac primum, ueluti ludentis imagine somni

245

Accipiat mandata dei, stupet anxius et se

Causatur non posse sequi prohibente catena

Insuper et claustro simul et custode teneri

Carceris obsessi. sed uox diuina morantem

Increpitans iubet excussis assurgere uinclis.

250

Et subito ut molles manibus fluxere catenae,

Sponte iugo ceruix ferrato exuta leuatur

Prosiliuntque pedes laxato caudice nerui.

Mira fides! saluis reserato carcere claustris

Sopito custode fores interritus exit,

255

Perque ipsos uia fit, per quos uia clauditur; ibat

Angelus et tacitae per amica silentia noctis

Lux et iter Felicis erat. nonne unus in omni

Christus adest sancto? sicut uiget omnibus idem

Spiritus in Christo genitis, sic ipsa piorum

260

Gratia concordat. ueterem remeare recenti

Historia uideo speciem, qua iussus abire

Bisseno sublimis in agmine discipulorum

Petrus sponte sua uinclis labentibus eque

Carcere processit clauso, qua praeuius illum

265

Angelus Herodi praedam furatus agebat.

Meus educente deo geminata per atra

Carceris et noctis reliquis obscura sed uni

Inlustrata sibi Felix impune per ipsos

Custodes constante premens uestigia passu

270

Callibus ignotis directus iussa petebat.

Et postquam emensus secretos auia saltus

Rura locum fessi senis inuenit, aegra trahentem

Iam tenui cernit maestus suspiria flatu.

Et primo ut cari cognouit membra parentis,

275

Fusus in amplexum dat uultibus oscula notis

Et temptat gelidis reuocare fouendo calorem

Artubus et crebris afflatibus oris anheli

Reddere uiuentes tepefacto corpore sensus.

Sed neque clamatu est neque pulsu mobile corpus

280

Iam simile exanimo, modicus tamen ultima uitae

Flatus et internae prodit trepidatio fibrae.

Anxius intuitu tali pia pectora Felix,

Distrahit exsangues artus et lurida cernens

Ora fame nec habens quicquam, quo rebus egenis

285

Ferret opem, non igne procul neque comminus esca,

Vt dape tabentem recrearet et igne rigentem.

Quaerenti et multa Christum prece conuenienti,

Quanam ope quaue uia iussum complere ualeret

Seruitium, subitam omnipotens de sentibus uuam

290

Edidit et capiti iussit pendere propinquam,

Vt facile attiguo posset decerpere ramo

Natum sponte cibum. diuinitus ergo refectus

Mente pia oblato laetatur munere Felix

Demessumque manu morientis ad ora racemum

295

Admouet, et quoniam strictis iam dentibus ille

Et sentire negat dulces et sumere uictus,

Exprimit umentes acinos sucumque liquentem

Instillat, digito diducens arida labra,

Donec et aspirante deo conatibus aegris

300

Et luctante manu rigidos paulisper hiatus

Laxauit tenuemque aditum dedit oris aperti,

Quo rorem exiguum resoluta infunderet uua.

Hinc animae sensus, calor ossibus atque oculis lux

Vitaque tota redit, quaeque haeserat obsita siccis

305

Faucibus exercet solitas iam lingua loquellas,

Postquam uocis iter patefecit lubricus umor.

Ergo reuiuiscens notissima comminus ora,

Felicis uidet ora sui amplexusque uicissim

Conqueritur tardum: nam te promiserat, inquit,

310

Adfore iamdudum dominus mihi, pars mea Felix;

Praecipuum, Felix, pignus mihi, quae rogo tantae

Aut ubi te tenuere morae? si corpore cessi

Ad tempus fragili, solido tamen esse fidelis

Pectore duraui. docet et locus et status ipse,

315

In quo me cernis uitae istius ima trahentem,

Non mortis fugisse metu Christoque meam me

Praeposuisse animam; fugi non lucis amore,

Sed fragile hoc metuens infirmi corporis; atquin

Tecta petens alia uixissem tutus in urbe,

320

Si mihi uile fides et carum haec uita fuisset.

Ignotos montes desertaque nuda petiui,

In gremio domini dulcis mea colla reponens,

Ipso ut deficerem teste aut ut pascerer ipso.

Nec frustra, ecce uides, fuit haec fiducia nobis;

325

Adfuit omnipotens et te mihi mittere legit,

Per quem dona mihi sua redderet; utere, fili,

Praeceptis pietatis opus mandantibus et me

Suscipiens humeris commune ad ouile reporta.

Impiger optato gauisus munere Felix

330

Carum onus ut Christi pondus leue sumit et adfert

Tam uolucer cursu, tamquam magis ipse feratur

Nec ferat, et uere Christus fert ipse ferentem

Et pedibus pietate citis deus addidit alas.

Nocte eadem pariter tot munera percipit unus

335

Et simul exequitur Felix; sua rumpere iussus

Vincla sacerdotem reficit reuehitque refectum

Deponitque sui tutum sub culmine tecti,

Vnica quod seruabat anus; tam celsus et isto

Maximus extabat merito confessor, ut illi

340

Orba domus summa et census anus una maneret.

Pulsatis foribus Felix hanc excitat; illa

Ad primos stupefacta sonos, uix nota renoscit

Alloquia et dominum tectis assumit apertis,

Voce graduque tremens quatiente timore senectam.

345

Cui Felix: cape depositum hoc quod conscia mecum

Sidera noctis et angelicae sub principe Christo

Me tradente manus tradunt tibi; sume fideli

Hanc domini gemmam gremio, quam tempore summo

Incolumem nobis domino sub iudice reddas,

350

Quo nunc teste capis. subit istis Maximus orsis

Felicemque suum reuocans: cape tu quoque, dixit,

Muneris, o mi nate, uicem, quam me tibi iussit

Reddere compositum, qui te mihi iussit adesse

Deposito. tum deinde sacram Felicis amati

355

Imponit capiti dextram, simul omnia Christi

Dona petens, uelut ille patrum uenerabilis Isac

Rore poli natum et terrae benedixit opimo;

Felicem Christo sic Maximus ore paterno

Ore et apostolico benedicens et locupletans,

360

Immarcescibilis redimiuit honore coronae

Perpetuisque opibus, quas et modo cernimus, auxit.