Qui mihi ruricolas optaui carmine musas

Et uernis roseas titulaui floribus auras

Aestiuasque graues maturaui messis aristas,

Succidi tumidas autumni uitibus uuas

5

Et hiemis placidas laudaui semper oliuas

Adque modulatas exclusi fontibus undas

Frondentisque uago cecini de gramine siluas:

Protinus aetherias modulabor luminis oras,

Iam mihi luciferas liceat contingere musas,

10

Pandere secretas fluuiali uertice nymphas

Et laetas alio positas sub sidere siluas,

Aeternasque simul memorabo carmine flammas,

Vnde mare in tumidas immensum fluctuet undas,

Quae uirtus moueat solidas tremiscere terras,

15

Et lux unde nouo praefulserit aurea mundo,

Quis hominem laeto potuisset fingere limo,

Vnde genus uacuo potuisset crescere saeclo,

Et uaria populo quae sit uiuendi cupido,

Quae creata malo primum moriendi propago,

20

Vnde bonus roseis odorque pudorque coronis,

Quid faciat laetis ut uitis aestuet uuis,

Vtque noua teneris lactescant hordea culmis,

Arbor ut in glaciem nigris pubescat oliuis,

Germinibus uariis quis det crementa uigoris

25

Mollibus et matrem filiorum protegat umbris.

Omnia nosse bonum quae sint incepta ramorum,

Vt per cuncta Deum liceat agnoscere uerum,

Qui lucem maria caelum terramque parauit

Ornauitque nouum uariato sidere mundum

30

Et pecudes primum et uolucres procedere iussit

Et dedit aequoreas conpleri piscibus undas

Adque fecundatas animalibus egit harenas.

Talia compositis deducam carmina musis

Salubremque nouis exponam fontibus undam

35

Et laetum placidis uenientem nubibus imbrem,

In animas hominum penitus ultroque fluentem,

Excipiam plenis in nostra noualia riuis.

Nunc age securam uiuamque attingite nympham

Et celeres uitae facilem haurite liquorem.

40

Si quis uelit poenas aeternae euadere flammae

Ignarusque die uenturique inscius aeui

Et iustae potius adipisci praemia uitae,

Hunc unum meminisse Deum solumque precandum,

Qui totum in libra posuit sub limine mundum,

45

Aeternumque manens semperque futurus in aeuum,

Saecula cuncta tenens, et ante saecula solus,

Ingenitus sine fine Deus thronumque diuinum

Solus habens caelum semper supereminet altum

Omnipotens solus, cui parent omnia rerum,

50

Pater filius spiritus qui sunt semper in unum

Qui sibi complacitum hominem formauit in aeuum,

Pastorem pecudum, dominum dedit esse ferarum

Iusque dedit uolucrum pontumque solum dominandum,

Qui sermone tenus potuit extendere caelum

55

Et solidam uerbo iussit suspendere terram

Ac dicto citius separauit aequoris undam,

Hanc manibus caram dilexit fingere formam

Decoramque suam uoluit inesse figuram,

Spiritu uiuificam afflauit uultibus auram.

60

Immemor ille Dei, temere committere tanta,

Nec ultra monitum quicquam contingeret: unum,

Vnde malum sciret et unde dinosceret aequum

Protinus, illicitum uetuit contingere pomum.

Quanta Deus homini permisit munera mundi

65

Et praedulce sui signauit pignus amoris,

Vtilia et cara tribuit mandata salutis,

Sub dicione dedit terras animamque uiuentem,

Pinnatumque genus pecudes genus omne ferarum

Et genus aequoreum animalia cuncta natantum.

70

Sed quoniam primo transgressus crimine legem

Iam iam primus homo Domini mandata mutabat,

Coniuge cuncta mala suadente morte peribat.

Nam peccati malum commisit femina primum

Prodidit adque suum decepit lege maritum.

75

Eua persuasa male patefecit limina leto

Et sibi cum genere creauit funera toto.

Hinc (nefas infaustum) mors emanauit in aeuum.

Inde magis facinus facile percrebruit altum,

Agricolaeque labor agitauit saeuius annum.

80

Callidus hoc zelo serpens iniecit iniquo.

Inde magis populi multa commissa malorum

Et nefanda malis pepererunt semina factis.

Idcircoque Deus solus, cui summa potestas,

Et super alta tenens summa fastigia caeli,

85

Altus inaccessam habitans in saecula lucem

Praeteritique memor et praescius ante futuri,

Progeniem meriti decretum seruat in aeuum:

Et cunctas animas quae corpora tarde gubernant

Et ratione mouent hominem uagante per artus,

90

Vt primum posito membrorum pondere cedunt

Terrenisque leues resolutae nexibus ibunt

Ac proprias repetent diuersis partibus oras,

Illicet occultis alias includi tenebris,

Ast alias laetis reuocari protinus auris,

95

Seruari penitus decreta ad praemia legis,

Donec † iterum ortis resurgant corpora membris:

Nunc homines primae pensare faenora uitae

Iudicesque Dei memores astare priorum,

Expectare suam suo quemque ex crimine poenam.

100

Funditus aut pecorum sine nomine † pondere flatu,

Incassumue Dei finiendo † fundere flatum.

An Deus omnipotens, cuius sub nutu reguntur

Omnia, non ualeat post mortem reddere uitam

Aut aliquid rerum Dominus non posse uidetur?

105

Si potuit tenebris claram excludere lucem

Adque omnem uerbo potuit componere molem,

Omnia de nihilo potente uoce parare,

Cur non ex aliquo possit compingere notam,

Quae fuerat quondam, quae uixerat ante figura,

110

Assimilemque suae iubeat resurgere formam?

Cum sint cuncta Dei, reddet magis omnia tellus,

Iussa reuocabit quidquid contexerat olim.

Si quem forte rogis aboleuit flamma sopitum,

Aut aliquem caecis deiecerat aequor in undis,

115

Si cuiusque famem satiarunt uiscera piscis,

Aut fixere ferae crudelia funera membris,

Alitibus iacuit raptato corpore sanguis:

Vltima nec Domino negabunt funera quemquam,

Apparere Deo uiuos de morte necesse est

120

Resumptisque suis homines astare figuris.

Semina sic uersis creduntur arida terris

Et penitus fixis putrescunt mortua sulcis,

Inde reparatis animatur culmus aristis

Et iterum uiuis flauescunt fortia granis

125

Consurguntque nouae uario cum faenore messes.

Sidera cuncta cadent, iterum renata lucescent,

Et dies in densam moritur cum lumine noctem,

Occidit inque diem nos rebus luce retectis

Ac dies alta suis iterum resurgit in astris.

130

Solque cadit supero splendorifer lumine claro,

Lux perit umbrato uenienti uespere mundo

Et remeat toto renouatque gaudia saeclo:

Sic cremata suo uiuit de funere phoenix

Extemploque suo uolucris resurgit e busto.

135

Et nudata foliis suo tempore fructicat arbor

Adque iterum pomi curuat ex germine ramos.

Ergo ut ad uocem mundo tremente diuinam

Et penitus motis uirtutibus aeris alti

Tunc fragor insolitus et maxima murmura caeli

140

Promouente Deo, ueniente iudice mundi:

Protinus innumeri concurrunt ire ministri,

Conuallantque Deum cum maiestate caelesti,

Angelica late descendunt agmina turbis.

Omnes nuntii Dei, quibus est diuina facultas

145

Praecipua et forma, uirtutes spiritus omnes.

Igneus his uigor est, rutilantia corpora, caeli

Vis diuina micat: hinc totus intonat aether,

Hinc trepidans terra penitus uniuersa remugit

Parturiens homines, quos reddere iussa debebit.

150

Mirantur comites, turbantur denique nimbi,

Astra mirata pauent subito uirtutis ab alto

Hinc iubente Deo facile cum uoce potentis.

Continuo ruptis per omnia regna sepulcris

Omnis humus latis effundit hiatibus ossa

155

Viuentisque patens populos eructat harena.

Haerent membra comis, nectuntur ossa medullis

Consertique regunt spirantia corpora nerui

Et simul infusae mouentur sanguine uenae,

Dimissaeque cauis animae redduntur apertis,

160

Organa quaeque sua repetunt surgentia cuncta.

(Pro miranda fides) hinc omnis pullulat aetas,

Pullulat antiqua mortuorum puluere turba.

Matres adque uiri repetita luce resurgunt,

Magnanimi iuuenes pueri innuptaeque puellae

165

Defunctique senes animis uiuentibus astant

Infantumque gemens resonat uagitibus orbis.

Con uariae gentes ueniunt de sedibus imis,

Eoumque manus et quas uidet ultima tellus,

Quae colunt medias deuexo in climate zonas

170

Riphaeasque tenent pruinosi sideris arces:

Omnis adest pauidus finis cuiusque colonus,

Rusticus et miles, posito diademate reges,

Pauperi permixtus aequali in agmine diues.

Altus ubique tremor, precibus nunc ingemit orbis

175

Tendentesque manus populi clamore mirantur.

Ipse sedens Dominus eminenti lumine clarus

Et praepotens cunctis micat in uirtutibus ignis

Excelsoque throno caelesti sede coruscat

Martyribus saeptus, numero candente uirorum

180

Beatisque suis comitatus uatibus extat,

Clara quibus niueis effulgent tempora taeniis.

Iamque sacerdotes nitidis in uestibus adsunt

Gestantes rutilas praemia uitae coronas

Summissisque omnes genibusque reflexis adorant:

185

Solus agios sanctusque Deus uox omnibus una est.

Hinc Dominus geminam iubebit sistere plebem:

Imperat et iustos numero discerni malorum

Indutosque iubet deuicta morte uigorem

Semper inexstinctam habere luminis auram,

190

Ire per antiqua semper florentia regna,

Ditia per nemora, semper amoena uirecta,

Degere perpetuam praeclaro in corpore uitam.

Est locus Aeoliis Domino dilectus in oris,

Lux ubi clara nitet spiratque salubrior aura

195

Aeternaque dies adque immutabile tempus

Et secreta Deo regio ditissima campis

Beataque nimis sereno in cardine sedes,

Semper aer laetus semperque in luce futurus,

Lenis et aspirans uitalia flamina uentus.

200

Omnifero fert aequa solo praediuite tellus:

Florea libratis conflagrat purpura pratis.

Omnia praerutila miscent non inuida lucem,

Flos alium laetus suo lumine uestit amictum.

Hinc rosea niueo uariantur semine rura,

205

Et roseis niuea crispantur floribus arua.

Nescias illa quibus suauescant pulchrius arua

Aut quibus aetheria spiret felicius aura,

Quis melior specie uel quis praecellat honore.

Numquam florigenis similes nascuntur in hortis

210

Lilia nec nostris floruerunt talia campis,

Nec sic nota rubet mox aut rosa panditur alba,

Purpura nec Tyrio sic est incocta rubore.

Gemma coloratis fulget speciosa lapillis,

Prasinus inde nitet, illinc carbunculus ardet,

215

Smaragdusque lapis micantia lumina fundit.

Hic et odoriferis nascuntur cinnama uirgis

Et uiridi laetum folio confragrat amomum.

Hic iacet ingenitum radiati luminis aurum,

Et nemora alta tenens florenti uertice caelum,

220

Virentisque grauant uberrima germina ramos.

Nulla suos similes porrexit India lucos,

Non ita densa leuat uiridis cacumina pinus,

Nec sic alta comas crispat uibrata cupressus,

Nec uernus melius floret cum tempore ramus.

225

Hic aliter celsae florent in uertice nigrae

Aeternumque uirent solae sine grandine siluae.

Nulla cadunt folia, nullus flos tempore defit:

Robore compacta uirent † cacumina, purpurat arbor.

Sed puto flos ille rosa est, rubor aequus in illo,

230

Sic speciem talem foliis aspirat odorum.

Stat cum flore nouis arbor pulcherrima pomis

Vitalemque frugem felicia robora densant.

Mella uiridatis confragrant pinguia ramis,

Lac etiam plenis manat potabile riuis.

235

Vitam spirat ibi quidquid pia terra uirescit,

Beat usque simul quidquid de germine floret,

Adque solum pulchrae redolet medicabile cretae.

Fons illic placido perfundit agmine campos,

Quattuor inde rigant partitam flumina terram

240

Ver puto semper agit uestitos floribus aether.

Non frigus uariat hiberni sideris auras,

Nec radiata micat pressis caloribus aestas,

Caelum luce sua serenas temperat auras

Et reficit fetam meliore flamine terram.

245

Nox ibi nulla, suas defendunt astra tenebras.

Iraeque insidiaeque absunt et dira cupido,

Exclususque metus pulsaeque a limine curae.

Hinc malus extremas relegatur exul in oras,

Beatosque labor uetitus contingere fines.

250

Hic prisca fides electa in sede quiescit.

Iustitia gaudens aeterno in foedere uiuit

Et secura salus placidis laetatur in aruis

Semper uictura semperque in luce futura.

Hic quicumque pius aequique bonique colonus,

255

Quique Deum metuit innoxia mente tonantem

Adque suos coluit sacra pietate parentes

Et coluit sanctam semper sine crimine uitam,

Aut inopem quotiens opibus solatus amicis

Adque laborantes nimium subuenit egenos,

260

Pauperis adiutor, solitus saluare pupillos,

Eruit et nocitos, subuenit crimine pressis,

Hospitibus carae tribuit sua pignera mensae,

Omnia diuinis gessit sua munera iussis,

Non aliquem nocuit, non aliena cupiuit:

265

Illi exultantes diuinis laudibus omnes

Orantesque simul referunt ad sidera uoces,

Psallentes Domino celebrant per gaudia grates

Beatamque uiam nuntiis comitantibus ibunt.

Postquam haec Dominus felicia dona peregit

270

Et iustos pariter aeterna in regna remisit:

En miseranda uenit lugens sua crimina turba:

Fit gemitus, maerent lacrimis ardentibus omnes

Testanturque sua crebris ululatibus acta,

Flammea pro meritis instantia tela tremiscunt.

275

Angeli corripiunt iam iam prohibentque precari

Et prohibent seras paenitentiae fundere uoces,

Iamque precum uenia flamma ueniente negatur.

O miseri, quotiens uobis diuina potestas

Innotuit, quotiens maiestas cognita ueri?

280

Audistis sonitus, uidistis fulgura caeli,

Assidue pluuias uentorum et grandinis iras

Experti, quotiens noctesque diesque serenos:

Tempora fecunda dabant Dei munera uobis,

Ver abunde rosas, frugibus nec defuit aestas,

285

Autumnus uaria praebebat mitia poma,

Semper hiems laetas glacialis fregit oliuas.

Cuncta Deus tribuit, bonitas nec defuit ulla,

Nec per tanta Deum genus omne sciuit humanum.

Terra Deum tremuit, pontus Dei nutu pependit

290

Et fluuius siccis trepidus refluxit harenis,

Et genitura Deum per omnia laeta fatetur.

Vos tamen hunc Dominum caeli terraeque negastis,

Et iustos potius crudeli caede necastis

Praeconesque Dei plerique saepe fugastis.

295

Veritas in uobis pro crimine semper inhaesit.

Et ideo fructum capietis sementis iniqui:

Non scitis ecce diem, quem uos ridere soletis.

Ibitis in tenebras ignis et sulphuris altas

Ardendo saeuas passuri doloribus iras.

300

Hos aeternae iubet Dominus discedere poenae,

Ire sub ardores semper sine fine gehennae,

Vrgeri molem per stagna torrentia flammae.

In flammas conuerti iubet elementa minantis

Adque omnem caeli descendere nubibus ignem.

305

Tunc auidus rapidos excludit tartarus ignis,

Adque procellosis fluctuabunt aequora flammis,

Totaque uiuentis confundet terra fauillis,

Flammeos et sulcos aer uibrabit iratus,

Adque omnibus facibus torrens armabitur orbis,

310

Impetu tartareo prendent incendia mundum.

Illi praecipitem pulsi tolluntur in aestum,

Hinc fugiunt, illinc cursu referuntur acuto.

Obuia fit saeua flammae fugientibus ira,

Agnoscuntque suam iam iam de crimine poenam.

315

Iamque qua a nullo tellus possessa colono.

Et maris extremis pressa sub fine profundo,

Qua sol emenso radio definit Olympum

Ortaque transacto conduntur sidera mundo:

Gliscit aer densis abstrusa luce tenebris,

320

Vltima secretis stagna flammantia riuis.

Est natura loci signatis ignea poenis,

Et palus inferni candens ardoribus ima

Intonat horrificis, fretum poenale, caminus

Aestuat et rapido turbatur uertice flammans,

325

In tormenta ruens fluctuanti gurgite flumen

Torrida se cuncta caeno miscetur harena.

Huc captiua gemens mittetur turba malorum

Arsurumque (nefas) scelerati corporis agmen.

Magnus plangor ibi fletu sociante clamorem,

330

Et stridor rapidus, ululatus inde dolentum

Exsurget de flamma procul altusque sonoras

Ignis et ardentis gemitus consurget in auras.

Tunc humana mali pendet commissa propago,

Incipientque preces ad caelum tendere seras

335

Adque Deum nunc nosse uolent, quem nosse nolebant.

Illic quisque suae fatebitur effera uitae

Nocentesque manus et saeuas crimine mentes

Adque infanda sui testabitur effera uitae.

Iam primum quicumque Deum male senserat ante

340

Et uaga mentito coluisset numine saxa

Adque cruentatas signis sacrauerat aras

Et picturatas timuit sine uoce figuras

Ac falsi tenuis adorauit numinis umbras,

Et quemcumque malus seduxit protinus error,

345

Si quis adulter erat, natos quicumque necarat,

Si quocumque malo quis conscia mente uiuebat

Aut rapto grassatus erat aut fraude clientis,

Si quis humano suas maculabat sanguine palmas

Adque latebrosa miscebat morte uenena,

350

Tunc si quis uacuo celabat pectore furta

Aut alieni mali lucro gaudebat iniquo,

Admisit quicumque nefas quodcumque malorum.

Altus ardor eos igni torquebit amaro,

Suppliciumque dabunt uiuente funere cuncti,

355

Sic hominum totam maerentes † seruare turbam.

Haec adeo sancti quotiens cecinere prophetae,

Spiritu saepe Dei moniti dixere futura?

Nemo suas (miserum) nemo eheu praebuit aures

Sic Deus omnipotens uoluit sua praemia nosci

360

Adque minas positae † per talia legis,

Mittendo plures caelestia uerba clamantes.

Denique iussu Dei compegit ossa prophetes

Et stupuit mota subito non sponte sepulcra,

Cineribus creta † iacuisse corpora passis,

365

Surgere tunc uiuos anima ueniente miratus

Et cum uoce sua ad caelum tendere palmas.

Gratanturque Deo et uictori talia Christo.

Illi quidem tumulos repetiere silentes

Seruandique Dei diei cessere futuro:

370

Paulisper iussit retineri cubilibus imis,

Donec ille dies completo tempore magnus

Adueniat. cuncti Dominum cognoscite uerum,

Qui solus animam faciat contendere lucem

Eandemque potest in tartara trudere poenae

375

Et cui cuncta patet uitae mortisque potestas.

Posse Deo, nam uelle satis est, factumque dicendo

Ille meus solus metuendus sensibus imis.

Et quoniam leto cursus concluditur omnis,

Quicumque est hodie, secum sua uita feretur.

380

Et ideo dum uita manet, dum carpere lucem,

Dum paeniteri licet, prius quam terminus aeui

Occupet incautos et nescia lumina soluat

Vltimus ille dies mortis qui lege tenetur:

Quod primum superest, carae uigilate saluti

385

Et faciles certique bonum in deflectite cursum.

Post errata suis et pressa piacula sacris

Postque uagae nimium quos uexare procellae

Rectas adite uias et flamina laeta tenete.

Hinc laetis prius animis repellite crimen,

390

Et concreta diu proluatur pectore culpa,

Tunc commissa mali mites abolete nefanda

Aeternisque Deum precibus placate tremendum,

Pessima cuncta bonis cedant, mortalia uiuis.

Conseruate nouam iam iam sine crimine uitam

395

Et seruate pias ueroque in nomine mentes.

Ac ueniam primis supplices rogate delictis.

Iam iam pura piis maturescant corda colonis,

Innocuasque manus precibus attollite iustis

Laudibus et faciles diuinis reddite uoces.

400

Incipiantque bonis uerisque assuescere mentes,

Diuinaeque magis celebrentur munera legis,

Et memorate bona simulque inuadite facta.

Sordida uilescant olim commissa malorum,

Et meliora piis flagrabunt omnia uobis,

405

Horrendisque simul liberatur uita periclis

Adque aeterna suis ueniet ad praemia uotis.