Prudentius dittochaeon

Testo base di riferimento: J. Bergman, 1926

Cura dell'edizione digitale: G. Dalla Pietà, 2009


I. De Adam et Eua

Eua columba fuit tunc candida, nigra deinde

Facta per anguinum malesuada fraude uenenum

Tinxit et innocuum maculis sordentibus Adam

Dat nudis ficulna draco mox tegmina uictor.

II. De Abel et Cain

5

Fratrum sacra deus nutu distante duorum

Aestimat accipiens uiua et terrena refutans.

Rusticus inuidia pastorem sternit. In Abel

Forma animae exprimitur, caro nostra in munere Cain.

III. De Noe et diluuio

Nuntia diluuii iam decrescentis ad arcam

10

Ore columba refert ramum uiridantis oliuae.

Coruus enim ingluuie per foeda cadauera captus

Haeserat, illa datae reuehit noua gaudia pacis

IV.De Abraham et hospitio eius

Hospitium hoc domini est, ilex ubi frondea Mambrae

Armentale senis protexit culmen; in ista

15

Risit Sarra casa subolis sibi gaudia sera

Ferri et decrepitum sic credere posse maritum.

V.Monumentum Sarrae

Abraham mercatus agrum cui conderet ossa

Coniugis, in terris quoniam peregrina moratur

Iustitia atque fides; hoc illud milibus emptum

20

Spelaeum, sanctae requies ubi parta fauillae est.

VI.Somnium Faraonis

Bis septem spicae, uaccae totidem Faraoni

Per somnum uisae portendunt dispare forma

Vberis atque famis duo per septennia tempus

Instare. Hoc soluit patriarcha interprete Christo.

VII.A fratribus agnitus Ioseph

25

Venditus insidiis fratrum puer ipse uicissim

Cratera in farris sacco clam praecipit abdi,

Vtque reos furti Ioseph tenet, auctio fallax

Proditur. Agnoscunt fratrem ueniaque pudescunt.

VIII.Ignis in rubo

Sentibus inuolitans deus igneus ore corusco

30

Compellat iuuenem, pecoris tunc forte magistrum.

Ille capit iussus uirgam, fit uipera uirga.

Soluit uincla pedum, properat Faraonis ad arcem.

IX.Iter per mare

Tutus agit uir iustus iter uel per mare magnum.

Ecce dei famulis scissim freta rubra dehiscunt,

35

Cum peccatores rabidos eadem freta mergant.

Obruitur Farao, patuit uia libera Mosi.

X. Moyses accipit legem

Fumat montis apex diuinis ignibus in quo

Scripta decem uerbis saxorum pagina Mosi

Traditur. Ille suos suscepta lege reuisit,

40

Forma sed his uituli solus deus et deus aurum.

XI. Manna et coturnices

Panibus angelicis albent tentoria patrum.

Certa fides facti, tenet urceus aureus exim

Seruatum manna; ingratis uenit altera nubis

Atque auidos carnis saturat congesta coturnix.

XII. Serpens aereus in heremo

45

Feruebat uia sicca heremi serpentibus atris,

Iamque uenenati per uulnera liuida morsus

Carpebant populum, sed prudens aere politum

Dux cruce suspendit qui uirus temperet anguem.

XIII. Lacus myrrae in heremo

Aspera gustatu populo sitiente lacuna

50

Tristificos latices stagnanti felle tenebat.

Moses sanctus ait: "Lignum date, gurgitem in istum

Conicite, in dulcem uertentur amara saporem."

XIV. Aelim lucus in heremo

Deuenere uiri Mosi duce sex ubi fontes

Et sex forte alii uitreo de rore rigabant

55

Septenas decies palmas, qui mysticus Elim

Lucus apostolicum numerum libris quoque pinxit.

XV.Duodecim lapides in Iordane

In fontem refluo Iordanis gurgite fertur,

Dum calcanda dei populis uada sicca relinquit.

Testes bis seni lapides, quos flumine in ipso

60

Constituere patres in formam discipulorum.

XVI.Domus Raab meretricis

Procubuit Iericho, sola stant atria Raab.

Hospita sanctorum meretrix (tanta est fidei uis)

Incolumi secura domo spectabile coccum

Ignibus aduersis in signum sanguinis offert.

XVII.Samson

65

Inuictum uirtute comae leo frangere Samson

Aggreditur. Necat ille feram, sed ab ore leonis

Mella fluunt, maxilla asini fontem uomit ultro.

Stultitia exundat lymphis, dulcedine uirtus.

XVIII. Samson

Ter centum uulpes Samson capit, ignibus armat,

70

Pone faces caudis circumligat, in sata mittit

Allofilum segetesque cremat. Sic callida uulpes

Nunc heresis flammas uitiorum spargit in agros.

XIX. Dauid

Dauid paruus erat, fratrum ultimus, et modo Iesse

Cura gregis, citharam formans ad ouile paternum,

75

Inde ad delicias regis, mox horrida bella

Conserit et funda sternit stridente Golian.

XX. Regnum Dauid

Regia mirifici fulgent insignia Dauid:

Sceptrum oleum cornu diadema et purpura et ara.

Omnia conueniunt Christo, clamys atque corona,

80

Virga potestatis, cornu crucis, altar, oliuum.

XXI. Aedificatio templi

Aedificat templum Sapientia per Solomonis

Obsequium; regina austri graue congerit aurum.

Tempus adest quo templum hominis sub pectore Christus

Aedificet, quod Graia colant, quod barbara ditent.

XXII. Filii profetarum

85

Forte profetarum nati dum ligna recidunt

Fluminis in ripa, cecidit discussa bipennis.

Gurgite submersum est ferrum, sed mox leue lignum

Iniectum stagnis ferrum reuocabile fecit.

XXIII. Captiuitatis Israel

Gens Hebraeorum peccamine capta frequenti

90

Fleuerat exilium dirae Babylonis ad amnes,

Tum patrios cantare modos praecepta recusat

Organaque in ramis salicis suspendit amarae.

XXIV. Domus Ezechiae

Hic bonus Ezechias meruit ter quinque per annos

Praescriptum proferre diem legemque obeundi

95

Tendere, quod gradibus, quos uespera texerat umbra,

Lumine perfusis docuit sol uersus in ortum.

XXV.Maria et angelus Gabrihel

Aduentante deo descendit nuntius alto

Gabriel patris ex solio sedemque repente

Intrat uirgineam: "Sanctus te spiritus" inquit

100

"Inplebit, Maria; Christum paries, sacra uirgo."

XXVI.Ciuitas Betlehem

Sancta Bethlem caput est orbis, quae protulit Hisum,

Orbis principium, caput ipsum principiorum.

Vrbs hominem Christum genuit, qui Christus agebat

Ante deus quam sol fieret, quam lucifer esset.

XXVII. Magorum munera

105

Hic pretiosa magi sub uirginis ubere Christo

Dona ferunt puero myrraeque et turis et auri;

Miratur genetrix tot casti uentris honores

Seque deum genuisse hominem regem quoque summum.

XXVIII. Ab angelis pastores admoniti

Peruigiles pastorum oculos uis luminis implet

110

Angelici natum celebrans ex uirgine Christum.

Inueniunt tectum pannis, praesepe iacenti

Cuna erat, exultant alacres et numen adorant.

XXIX. Occiduntur in Betlehem infantes

Impius innumeris infantum caedibus hostis

Perfurit Herodes, dum Christum quaerit in illis.

115

Fumant lacteolo paruorum sanguine cunae

Vulneribusque madent calidis pia pectora matrum.

XXX. Baptizatur Christus

Perfudit fluuio pastus Baptista locustis

Siluarumque fauis et amictus ueste cameli;

Tinxerat et Christum; sed spiritus aethere missus

120

Testatur tinctum qui tinctis crimina donet.

XXXI. Pinna templi

Excidio templi ueteris stat pinna superstes;

Structus enim lapide ex illo manet angulus usque

In saeclum saecli; quem sprerunt aedificantes

Nunc caput est templi et lapidum compago nouorum.

XXXII. Ex aqua uinum

125

Foedera coniugii celebrabant auspice coetu

Forte Galilei; iam derant uina ministris.

Christus uasa iubet properanter aquaria lymphis

Impleri, inde meri ueteris defunditur unda.

XXXIII. Piscina Siloa

Morborum medicina latex quem spiritus horis

130

Eructat uariis fusum ratione latenti

Siloam uocitant sputis ubi conlita caeci

Lumina saluator iussit de fonte lauari.

XXXIV.Passio Iohannis

Praemia saltatrix poscit funebria uirgo

Iohannis caput abscisum quod lance reportet

135

Incestae ad gremium matris. Fert regia donum

Psaltria respersis manibus de sanguine iusto.

XXXV.Per mare ambulat Christus

It mare per medium dominus fluctusque liquentes

Calce terens iubet instabili descendere cumba

Discipulum, sed mortalis trepidatio plantas

140

Mergit at ille manum regit et uestigia firmat.

XXXVI. Daemon missus in porcos

Vincla sepulcrali sub carcere ferrea daemon

Fregerat, erumpit pedibusque aduoluitur Hisu.

Ast hominem dominus sibi uindicat et iubet hostem

Porcorum furiare greges ac per freta mergi.

XXXVII. Qunque panes et duo pisces

145

Quinque deus panes fregit piscesque gemellos,

His hominum large saturauit milia quinque.

Implentur nimio micarum fragmine corbes

Bis seni, aeternae tanta est opulentia mensae.

XXXVIII. Lazarus suscitatus a mortuis

Conscius insignis facti locus in Bethania

150

Vidit ab inferna te, Lazare, sede reuersum.

Apparet scissum fractis foribus monumentum,

Vnde putrescentis redierunt membra sepulti.

XXXIX. Ager sanguinis

Campus Achaldema sceleris mercede nefandi

Venditus exequias recipit tumulosus humandas.

155

Sanguinis hoc pretium est Christi. Iuda eminus artat

Infelix collum laqueo pro crimine tanto.

XL. Domus Caifae

Impia blasfemi cecidit domus ecce Caifae,

In qua pulsata est alapis facies sacra Christi.

Hic peccatores manet exitus, obruta quorum

160

Vita ruinosis tumulis sine fine iacebit.

XLI. Columna ad quam flagellatus est Christus

Vinctus in his dominus stetit aedibus atque columnae

Adnexus tergum dedit ut seruile flagellis.

Perstat adhuc templumque gerit ueneranda columna

Nosque docet cunctis immunes uiuere flagris.

XLII. Passio saluatoris

165

Traiectus per utrumque latus laticem atque cruorem

Christus agit; sanguis uictoria, lympha lauacrum est.

Tunc duo discordant crucibus hinc inde latrones

Contiguis; negat ille deum, fert iste coronam.

XLIII Sepulcrum Christi

[Christum non tenuit saxum, non claustra sepulcri,

170

Mors illi deuicta iacet, calcauit abyssum,

Sanctorum populus superas simul iuit ad oras,

Seque dedit multis tactuque oculisque probandum.]

XLIII.(XLIV) Mons Oliueti

Montis oliuiferi Christus de uertice sursum

Ad patrem rediit signans uestigia pacis;

175

Frondibus aeternis praepinguis liquitur umor

Qui probat infusum terris de chrismate donum.

XLIV. (XLV) Passio Stefani

Primus init Stefanus mercedem sanguinis imbri

Afflictus lapidum; Christum tamen ille cruentus

Inter saxa rogat ne sit lapidatio fraudi

180

Hostibus. O primae pietas miranda coronae!

XLV.(XLVI) Porta speciosa

Porta manet templi, Speciosam quam uocitarunt

Egregium Solomonis opus, sed maius in illa

Christi opus emicuit; nam clodus surgere iussus

Ore Petri stupuit damnatos currere gressus.

XLVI.(XLVII) Visio Petri

185

Somniat illapsum Petrus alto ex aethere discum

Confertum omnigenis animalibus. Ille recusat

Mandere, sed dominus iubet omnia munda putare.

Surgit et inmundas uocat ad mysteria gentes.

XLVII.(XLVIII) Vas electionis

Hic lupus ante rapax uestitur uellere molli;

190

Saulus qui fuerat, fit adempto lumine Paulus.

Mox recipit uisum, fit apostolus ac populorum

Doctor et ore potens coruos mutare columbis.

XLVIII.(XLIX) Apocalypsis Iohannis

Bis duodena senum sedes pateris citharisque

Totque coronarum fulgens insignibus agnum

195

Caede cruentatum laudat, qui euoluere librum

Et septem potuit signacula pandere solus.

14

Armentale senis

armentalis enim N E , P  a.c.