Prudentius peristephanon 11

Testo base di riferimento: J. Bergman, 1926

Cura dell'edizione digitale: G. Dalla Pietà, 2010

Altre sezioni


Innumeros cineres sanctorum Romula in urbe

      Vidimus, o Christi Valeriane sacer.

Incisos tumulis titulos et singula quaeris

      Nomina; difficile est ut replicare queam.

5

Tantos iustorum populos furor impius hausit,

      Cum coleret patrios Troia Roma deos.

Plurima litterulis signata sepulcra loquuntur

      Martyris aut nomen aut epigramma aliquod,

Sunt et muta tamen tacitas claudentia tumbas

10

      Marmora, quae solum significant numerum.

Quanta uirum iaceant congestis corpora aceruis

      Nosse licet, quorum nomina nulla legas.

Sexaginta illic defossas mole sub una

      Reliquias memini me didicisse hominum

15

Quorum solus habet comperta uocabula Christus,

      Vtpote quos propriae iunxit amicitiae.

Haec dum lustro oculis et sicubi forte latentes

      Rerum apices ueterum per monumenta sequor,

Inuenio Hippolytum, qui quondam scisma Nouati

20

      Presbyter attigerat nostra sequenda negans,

Vsque ad martyrii prouectum insigne tulisse

      Lucida sanguinei praemia supplicii.

Nec mirere senem peruersi dogmatis olim

      Munere ditatum catholicae fidei.

25

Cum iam uaesano uictor raperetur ab hoste

      Exultante anima carnis ad exitium

(Plebis amore suae multis comitantibus ibat),

      Consultus quaenam secta foret melior

Respondit: "Fugite, o miseri, execranda Nouati

30

      Scismata, catholicis reddite uos populis!

Vna fides uigeat, prisco quae condita templo est,

      Quam Paulus retinet quamque cathedra Petri.

Quae docui, docuisse piget; uenerabile martyr

      Cerno quod a cultu rebar abesse dei."

35

His ubi detorsit laeuo de tramite plebem

      Monstrauitque sequi qua uia dextra uocat,

Seque ducem recti spretis anfractibus idem

      Praebuit erroris qui prius auctor erat,

Sistitur insano rectori christicolas tunc

40

      Ostia uexanti per Tiberina uiros.

Illo namque die Roma secesserat, ipsos

      Peste suburbanos ut quateret populos,

Non contentus humum celsae intra moenia Romae

      Tinguere iustorum caedibus assiduis.

45

Ianiculum cum iam madidum fora rostra Suburam

     Cerneret eluuie sanguinis affluere

Protulerat rabiem Tyrreni ad litoris oram

      Quaeque loca aequoreus proxima portus habet.

Inter carnifices et constipata sedebat

50

      Officia extructo celsior in solio,

Discipulos fidei detestandique rebelles

      Idolii ardebat dedere perfidiae.

Carcereo crinita situ stare agmina contra

      Iusserat horrendis excrucianda modis.

55

Inde catenarum tractus, hinc lorea flagra

      Stridere, uirgarum concrepitare fragor,

Vngula fixa cauis costarum cratibus altos

      Pandere secessus et lacerare iecur.

Ac iam lassatis iudex tortoribus ibat

60

      In furias cassa cognitione fremens,

Nullus enim Christi ex famulis per tanta repertus

      Supplicia auderet qui uitiare animam.

Inde furens quaesitor ait: "Iam, tortor, ab unco

      Desine; si uana est quaestio, morte agito.

65

Huic abscide caput, crux istum tollat in auras

      Viuentesque oculos offerat alitibus

Hos rape praecipites et uinctos conice in ignem,

      Sit pyra quae multos deuoret una reos.

En tibi quos properes rimosae imponere cumbae

70

      Pellere et in medii stagna profunda freti.

Quos ubi susceptos rabidum male suta per aequor

      Vexerit et tumidis caesa labarit aquis

Dissociata putrem laxent tabulata carinam

      Conceptumque bibant undique naufragium.

75

Squamea caenoso praestabit uentre sepulcrum

      Belua consumptis cruda cadaueribus."

Haec persultanti celsum subito ante tribunal

     Offertur senior nexibus implicitus.

Stipati circum iuuenes clamore fremebant

80

      Ipsum christicolis esse caput populis;

Si foret extinctum propere caput, omnia uulgi

      Pectora Romanis sponte sacranda deis.

Insolitum leti poscunt genus et noua poenae

      Inuenta, exemplo quo trepident alii.

85

Ille supinata residens ceruice: "Quis" inquit

      "Dicitur?" Adfirmant dicier Hippolytum.

Hippolytus fiat ergo, agitet turbetque iugales

      Intereatque feris dilaceratus equus."

Vix haec ille, duo cogunt animalia freni

90

      Ignara insueto subdere colla iugo,

Non stabulis blandiue manu palpata magistri

      Imperiumque equitis ante subacta pati,

Sed campestre uago nuper pecus e grege captum,

      Quod pauor indomito corde ferinus agit.

95

Iamque reluctantes sociarant uincula bigas

      Oraque discordi foedere nexuerant

Temonis uice funis inest, qui terga duorum

      Diuidit et medius tangit utrumque latus,

Deque iugo in longum se post uestigia retro

100

     Protendens trahitur transit et ima pedum.

Huius ad extremum, sequitur qua puluere summo

      Cornipedum refugas orbita trita uias,

Crura uiri innectit laqueus nodoque tenaci

      Astringit plantas cumque rudente ligat.

105

Postquam composito satis instruxere paratu

      Martyris ad poenam uerbera uincla feros,

Instigant subitis clamoribus atque flagellis

      Iliaque infestis perfodiunt stimulis.

Vltima uox audita senis uenerabilis haec est:

110

      "Hi rapiant artus, tu rape, Christe, animam!"

Prorumpunt alacres caecoque errore feruntur,

      Qua sonus atque tremor, qua furor exagitant.

Incendit feritas rapit impetus et fragor urget

      Nec cursus uolucer mobile sentit onus.

115

Per siluas per saxa ruunt, non ripa retardat

      Fluminis aut torrens oppositus cohibet,

Prosternunt saepes et cuncta obstacula rumpunt,

      Prona fragosa petunt, ardua transiliunt.

Scissa minutatim labefacto corpore frusta

120

      Carpit spinigeris stirpibus hirtus ager.

Pars summis pendet scopulis, pars sentibus haeret,

      Parte rubent frondes, parte madescit humus.

Exemplar sceleris paries habet illitus, in quo

      Multicolor fucus digerit omne nefas,

125

Picta super tumulum species liquidis uiget umbris

      Effigians tracti membra cruenta uiri.

Rorantes saxorum apices uidi, optime papa,

      Purpureasque notas uepribus impositas.

Docta manus uirides imitando effingere dumos

130

      Luserat et minio russeolam saniem.

Cernere erat ruptis compagibus ordine nullo

      Membra per incertos sparsa iacere situs.

Addiderat caros gressu lacrimisque sequentes,

     Deuia quo fractum semita monstrat iter.

135

Maerore attoniti atque oculis rimantibus ibant

      Implebantque sinus uisceribus laceris.

Ille caput niueum complectitur ac reuerendam

      Canitiem molli confouet in gremio;

Hic umeros truncasque manus et bracchia et ulnas

140

      Et genua et crurum fragmina nuda legit.

Palliolis etiam bibulae siccantur harenae

      Ne quis in infecto puluere ros maneat.

Si quis et in sudibus recalenti aspergine sanguis

      Insidet, hunc omnem spongia pressa rapit.

145

Nec iam densa sacro quidquam de corpore silua

      Obtinet aut plenis fraudat ab exequiis.

Cumque recensetis constaret partibus ille

      Corporis integri qui fuerat numerus,

Nec purgata aliquid deberent auia toto

150

      Ex homine extersis frondibus et scopulis,

Metando eligitur tumulo locus; ostia linquunt,

      Roma placet sanctos quae teneat cineres.

Haud procul extremo culta ad pomeria uallo

      Mersa latebrosis crypta patet foueis.

155

Huius in occultum gradibus uia prona reflexis

      Ire per anfractus luce latente docet.

Primas namque fores summo tenus intrat hiatu

      Illustratque dies limina uestibuli.

Inde ubi progressu facili nigrescere uisa est

160

      Nox obscura loci per specus ambiguum,

Occurrunt celsis immissa foramina tectis,

      Quae iaciant claros antra super radios.

Quamlibet ancipites texant hinc inde recessus

      Arta sub umbrosis atria porticibus,

165

At tamen excisi subter caua uiscera montis

      Crebra terebrato fornice lux penetrat.

Sic datur absentis per subterranea solis

      Cernere fulgorem luminibusque frui.

Talibus Hippolyti corpus mandatur opertis,

170

      Propter ubi adposita est ara dicata deo.

Illa sacramenti donatrix mensa eademque

      Custos fida sui martyris adposita

Seruat ad aeterni spem uindicis ossa sepulcro,

      Pascit item sanctis Tibricolas dapibus.

175

Mira loci pietas et prompta precantibus ara

      Spes hominum placida prosperitate iuuat.

Hic corruptelis animique et corporis aeger

      Oraui quotiens stratus, opem merui.

Quod laetor reditu, quod te, uenerande sacerdos,

180

      Complecti licitum est, scribo quod haec eadem

Hippolyto scio me debere, deus cui Christus

      Posse dedit quod quis postulet adnuere.

Ipsa illas animae exuuias quae continet intus

      Aedicula argento fulgurat ex solido.

185

Praefixit tabulas diues manus aequore leui

      Candentes, recauum quale nitet speculum,

Nec Pariis contenta aditus obducere saxis

      Addidit ornando clara talenta operi.

Mane salutatum concurritur, omnis adorat

190

     Pubis, eunt redeunt solis adusque obitum.

Conglobat in cuneum Latios simul ac peregrinos

      Permixtim populos religionis amor.

Oscula perspicuo figunt impressa metallo,

      Balsama defundunt, fletibus ora rigant.

195

Iam cum se renouat decursis mensibus annus

      Natalemque diem passio festa refert,

Quanta putas studiis certantibus agmina cogi

      Quaeue celebrando uota coire deo!

Vrbs augusta suos uomit effunditque Quirites,

200

      Vna et patricios ambitione pari

Confundit plebeia falanx umbonibus aequis

      Discrimen procerum praecipitante fide.

Nec minus Albanis acies se candida portis

      Explicat et longis ducitur ordinibus,

205

Exultant fremitus uariarum hinc inde uiarum,

      Indigena et Picens plebs et Etrusca uenit.

Concurrit Samnitis atrox, habitator et altae

      Campanus Capuae iamque Nolanus adest,

Quisque sua laetus cum coniuge dulcibus et cum

210

      Pigneribus rapidum carpere gestit iter.

Vix capiunt patuli populorum gaudia campi

      Haeret et in magnis densa cohors spatiis.

Angustum tantis illud specus esse cateruis

      Haud dubium est, ampla fauce licet pateat.

215

Stat sed iuxta aliud, quod tanta frequentia templum

      Tunc adeat cultu nobile regifico,

Parietibus celsum sublimibus atque superba

      Maiestate potens muneribusque opulens.

Ordo columnarum geminus laquearia tecti

220

      Sustinet auratis suppositus trabibus.

Adduntur graciles tecto breuiore recessus,

      Qui laterum seriem iugiter exsinuent.

At medios aperit tractus uia latior alti

      Culminis exsurgens editiore apice.

225

Fronte sub aduersa gradibus sublime tribunal

      Tollitur, antistes praedicat unde deum.

Plena laborantes aegre domus accipit undas

      Artaque confertis aestuat in foribus,

Maternum pandens gremium quo condat alumnos

230

      Ac foueat fetos adcumulata sinus.

Si bene commemini, colit hunc pulcherrima Roma

      Idibus Augusti mensis, ut ipsa uocat

Prisco more diem, quem te quoque, sancte magister,

      Annua festa inter dinumerare uelim.

235

Crede, salutigeros feret hic uenerantibus ortus

      Lucis honoratae praemia restituens.

Inter sollemnes Cypriani uel Chelidoni

      Eulaliaeque dies currat et iste tibi.

Sic te pro populo, cuius tibi credita uita est

240

      Orantem Christus audiat omnipotens.

Sic tibi de pleno lupus excludatur ouili

      Agna nec ulla tuum capta gregem minuat.

Sic me gramineo remanentem denique campo

      Sedulus aegrotam pastor ouem referas.

245

Sic, cum lacteolis caulas compleueris agnis,

      Raptus et ipse sacro sis comes Hippolyto.

46

affluere

effluere M S U , N p. c.