Romane, Christi fortis adsertor dei,
Elinguis oris organum fautor moue,
Largire comptum carmen infantissimo,
Fac ut tuarum mira laudum concinam,
5
Nam scis et ipse posse mutos eloqui.
Plectrum palati et faucium saeuus tibi
Tortor reuulsit nec tamen silentium
Indixit ori quo fatebaris deum.
Vox ueritatis testis extingui nequit,
10
Nec si recisis palpitet meatibus.
Sic noster haerens sermo lingua debili
Balbutit et modis laborat absonis,
Sed, si superno rore respergas iecur
Et spiritali lacte pectus inriges,
15
Vox inpeditos rauca laxabit sonos.
Euangelista scripsit ipsum talia
Praecepta Messian dedisse apostolis:
Nolite uerba, cum sacramentum meum
Erit canendum, prouidenter quaerere,
20
Ego inparatis quae loquantur suggeram."
Sum mutus ipse, sed potens facundiae
Mea lingua Christus luculente disseret.
Ipse explicabit quos supremo spiritu
Daemon tumultus dum domatur mouerit,
25
Furore pestis peior in nouissimo.
Sic uulneratus anguis ictu spiculi
Ferrum remordet et dolore saeuior
Quassando pressis inmoratur dentibus,
Hastile fixum sed manet profundius
30
Nec cassa sentit morsuum pericula.
Galerius orbis forte Romani statum
Ductor regebat, ut refert antiquitas,
Inmitis atrox asper inplacabilis.
Edicta late mundum in omnem miserat:
35
Christum negaret quisque mallet uiuere.
Haec ille serpens ore dictat regio,
Qui mortuorum de sepulcris exiens
Clamat: "Quid ante tempus aduentu cito
Mea regna soluis? Parce, fili altissimi,
40
Vel possidere corda porcorum iube?"
Praefectus istis inminens negotiis
Asclepiades ire mandat milites
Ecclesiasten usque de sacrariis
Raptare plebem mancipandam uinculis,
45
Ni disciplinam Nazarenam respuat.
Mox ipse templum cogitans inrumpere
Et dissipare sancta sanctorum studens
Armis profanus praeparabat inpiis
Altaris aram funditus pessum dare
50
Foresque et ipsas in ruinam soluere.
Praecurrit index his repente cognitis
Romanus acris heros excellentiae,
Venire in armis perduelles nuntiat
Animos pauentum praestruens hortatibus,
55
Stent ut parati neue cedant turbini.
Conspirat uno foederatus spiritu
Grex christianus, agmen inperterritum
Matrum uirorum paruulorum uirginum
Fixa et statuta est omnibus sententia
60
Fidem tueri uel libenter emori.
Refert repulsus miles ad subsellia
Plebis rebellis esse Romanum ducem,
Flagrare cunctos peruicaci audacia,
Iugulos retectos obstinate opponere
65
Quo gloriosa morte fortes oppetant.
Praeceps iubetur inde Romanus rapi
Solusque ut incitator et fax omnium
Pro contumaci plebe causam dicere.
It non resistens seque uinciri petit
70
Flexas et ultro torquet in tergum manus.
Amor coronae paene praeuenit trucem
Lictoris artem sponte nudas offerens
Costas bisulcis exsecandas ungulis.
Inrumpit altum limen et praeconibus
75
Stupore mutis ipse tortorem trahit.
Adstanti ob ora sic tyrannus incipit:
Infame monstrum, uilis, intestabilis,
Tu uentilator urbis et uulgi leuis
Procella mentes inquietas mobiles
80
Ne se inperita turba dedat legibus.
"Populare quiddam sub colore gloriae
Inlitterata credidit frequentia,
Vt se per aeuum consecrandos autument,
Si bella diuis ceu gigantes inferant
85
Victique flammis obruantur montium.
"Hoc tu parasti, perdite, spectaculum
Cladis cruentae de necandis ciuibus,
Quos ut profanos inpiati et saeculi
Reos necesse est te magistro interfici.
90
Tu causa mortis, tu malorum signifer.
"Ni fallor, aequum est ut quod auctor inprobus
Tolerare multos conpulisti ut carnifex,
In te recurrat, proque tantis caedibus,
Quae mox futurae, primus exitium luas,
95
Feras et ipse quod ferendum suaseras."
His ille contra reddit ore libero:
"Amplector, o praefecte, nec me subtraho,
Vt pro fideli plebe solus inmoler,
Dignus subire cuncta, si me consulis,
100
Quaecumque uestra iusserit crudelitas.
"Intrare seruis idolorum ac daemonum
Sanctam salutis non licet nostrae domum,
Ne polluatur purus orandi locus.
Confido sancto in spiritu numquam tibi
105
Dandum ut beatum limen adtingas pede,
"Nisi forte noster factus in nostrum gregem
Mereare sumi, quod pater faxit deus!"
Incensus his Asclepiades iusserat
Euiscerandum corpus eculeo eminus
110
Pendere et uncis uinculisque crescere.
Apparitores sed furenti suggerunt
Illum uetusta nobilem prosapia
Meritisque multis esse primum ciuium.
Iubet amoueri noxialem stipitem,
115
Plebeia clarum poena ne damnet uirum.
"Tundatur" inquit "terga crebris ictibus,
Plumboque ceruix uerberata extuberet.
Persona quaeque conpetenter plectitur
Magnique refert uilis an sit nobilis.
120
Gradu reorum forma tormentis datur."
Pulsatus ergo martyr illa grandine
Postquam inter ictus dixit hymnum plumbeos,
Erectus infit: "Absit, ut me nobilem
Sanguis parentum praestet aut lex curiae;
125
Generosa Christi secta nobilitat uiros.
"Si prima nostris quae sit incunabulis
Origo textu stemmatis recenseas,
Dei parentis esse ab ore coepimus.
Cui quisque seruit, ille uere est nobilis;
130
Patri rebellis inuenitur degener.
"Honos deinde stemmati accedit nouus
Et splendor ingens ut magistratus uenit,
Si confitendi nominis testem probum
Signent inusta ferri et ignis uulnera
135
Et uim dolorum mors sequatur inclyta.
"Caue benignus esse Peruerse uelis,
Nec mi remissus leniter peperceris.
Incumbe membris, tortor, ut sim nobilis!
His ampliatus si fruar successibus
140
Genus patris matrisque flocci fecero.
"Haec ipsa uestra dignitatum culmina
Quid esse censes? Nonne cursim transeunt
Fasces secures sella praetexta et toga
Lictor tribunal et trecenta insignia,
145
Quibus tumetis moxque detumescitis?
"Cum consulatum initis, ut uernae solent
(Pudet fateri) farre pullos pascitis.
Aquila ex eburna sumit adrogantiam
Gestator eius ac superbit beluae
150
Inflatus osse cui figura est alitis.
"Iam si sub aris ad sigillorum pedes
Iaceatis infra sectilem quercum siti
Quid esse uobis aestimem proiectius?
Nudare plantas ante carpentum scio
155
Proceres togatos matris Ideae sacris.
"Lapis nigellus euehendus essedo
Muliebris oris clausus argento sedet,
Quem dum ad lauacrum praeeundo ducitis
Pedes remotis atterentes calceis,
160
Almonis usque peruenitis riuulum.
"Quid illa turpis pompa? Nempe ignobiles
Vos esse monstrat, cum luperci curritis.
Quem seruulorum non rear uilissimum,
Nudus plateas si per omnes cursitans
165
Pulset puellas uerbere ictas ludicro?
"Miseret tuorum me sacrorum et principum
Morumque, Roma, saeculi summum caput.
Age explicemus si placet mysteria,
Praefecte, uestra; iam necesse est audias,
170
Nolis uelisne, quid colatis sordium.
"Nec terret ista qua tumes uaesania,
Quod uultuosus, quod supinus, quod rigens
Tormenta leti comminaris asperi.
Si me mouere rebus ullis niteris,
175
Ratione mecum non furore dimica.
"Iubes, relictis patris et Christi sacris
Vt tecum adorem feminas mille ac mares,
Deas deosque deque sexu duplici,
Natos nepotes abnepotes editos
180
Et tot stuprorum sordidam prosapiam.
"Nubunt puellae, saepe luduntur dolis,
Amasionum conprimuntur fraudibus,
Incesta feruent, furta moechorum calent,
Fallit maritus, odit uxor paelicem,
185
Deos catenae colligant adulteros.
"Ostende, quaeso, quas ad aras praecipis
Veruece caeso fumet ut caespes meus?
Delfosne pergam? Sed uetat palestrici
Corrupta ephebi fama, quem uester deus
190
Effeminauit gymnadis licentia.
"Mox fleuit inpuratus occisum graui
Disco et dicauit florulentum subcubam.
Conductus idem pauit alienum pecus,
Furem deinde perditi passus gregis
195
Segnis bubulcus tela et ipsa perdidit.
"An ad Cybebes ibo lucum pineum?
Puer sed obstat gallus ob libidinem
Per triste uulnus perque sectum dedecus
Ab inpudicae tutus amplexu deae,
200
Per multa Matri sacra plorandus spado.
"Sed, credo, magni limen amplectar Iouis?
Qui si citetur legibus uestris reus,
Laqueis minacis inplicatus Iuliae
Luat seueram uictus et Scantiniam
205
Te cognitore dignus ire in carcerem.
"Quid? Aureorum conditorem temporum
Censes colendum? Quem fugacem non negas
Latuisse furtim, dum reformidat malum?
Quem, si beate uiuere audit Iuppiter,
210
Plectat necesse est occulendi conscios.
"Quid inter aras dissidentum numinum
Putas agendum? Martis indignabitur
Offensa uirtus, si colatur Lemnius;
Iunonis iram sentiet quisque ut deum
215
Signo aut sacello consecrarit Herculem.
"Dicis licenter haec poetas fingere;
Sed sunt et ipsi talibus mysteriis
Tecum dicati quodque describunt colunt.
Tu cur piaclum tam libenter lectitas,
220
Cur in theatris te uidente id plauditur?
"Cygnus stuprator peccat inter pulpita,
Saltat Tonantem tauricornem ludius;
Spectator horum pontifex summus sedet
Ridesque et ipse, nec negando diluis
225
Cum fama tanti polluatur numinis.
"Cur tu, sacrate, per cachinnos solueris,
Cum se maritum fingit Alcmenae deus?
Meretrix Adonem uulneratum scaenica
Libidinoso plangit adfectu palam,
230
Nec te lupanar Cypridis sanctae mouet?
"Quid quod sub ipsis ueritas signis patet
Formata in aere criminum uestigiis?
Quid uult sigillum semper adfixum Ioui
Auis ministrae? Nempe uelox armiger
235
Leno, exoletum qui tyranno pertulit.
"Facem recincta ueste praetendit Ceres;
Cur, si deorum nemo rapuit uirginem,
Quam nocte quaerens mater errat peruigil?
Fusos rotantem cernimus Tirintium;
240
Cur, si neaerae non fuit ludibrio?
"Quid? Rusticorum monstra detester deum,
Faunos Priapos fistularum praesides
Nymfas natantes incolasque aquatiles
Sitas sub alto more ranarum lacu
245
Diuinitatis ius in algis uilibus?
"Ad haec colenda me uocas, censor bone?
Potesne quidquam tale, si sanum sapis,
Sanctum putare? Nonne pulmonem mouet
Derisus istas intuens ineptias,
250
Quas uinolentae somniis fingunt anus?
"Aut si quod usquam est uanitatis mysticae
Nobis colendum est, ipse primus incipe.
Promisce adora, quidquid in terris sacri est
Deos Latinos et deos Aegyptios,
255
Quis Roma libat quis Canopus supplicat.
"Venerem precaris, conprecare et simiam.
Placet sacratus aspis Aesculapii,
Crocodillus ibis et canis cur displicent?
Adpone porris religiosas arulas,
260
Venerare acerbum caepe, mordax allium.
"Fuliginosi ture placantur lares
Et respuuntur consecrata holuscula?
Aut unde maior esse maiestas focis
Quam nata in hortis sarculatis creditur?
265
Si numen ollis, numen et porris inest.
"Sed pulchra res est forma in aere sculptilis -.
Quid inprecabor officinis Graeciae,
Quae condiderunt gentibus stultis deos?
Forceps Myronis, malleus Polycliti
270
Natura uestrum est atque origo caelitum.
"Ars seminandis efficax erroribus,
Barbam rigentem dum Iouis circumplicat,
Dum defluentem leniter flectens comam
Limat capillos et corymbos Liberi,
275
Et dum Mineruae pectus hydris asperat,
"Iniecit atram territis formidinem
Vt fulmen aeris ceu Tonantis horreant,
Tremant uenenum sibilantis Gorgonae,
Putent ephebum post triumphos Indicos
280
Ferire thyrso posse, cum sit ebrius.
"Tum quod Dianam molle succinctam uident,
Venantis arcum pertimescunt uirginis.
Si forte uultum tristioris Herculis
Liquore crispo massa finxit fusilis
285
Clauam minari ni colatur creditur.
"Iam quis pauentum corda terror occupat,
Iunonis iram si polite expresserit?
Velut retortis intuens obtutibus
Auertat ora de litantis hostia,
290
Lapis seuera fronte mentitur minas.
"Miror quod ipsum non sacrastis Mentorem
Nec templum et aras ipse Phidias habet,
Fabri deorum uel parentes numinum,
Qui si caminis institissent segnius,
295
Non esset ullus Iuppiter conflatilis.
"Non erubescis, stulte, pago dedite,
Te tanta semper perdidisse obsonia,
Quae dis ineptus obtulisti talibus,
Quos trulla peluis cantharus sartagines
300
Fracta et liquata contulerunt uascula?
"Ignosco fatuis haec tamen uulgaribus,
Quos lana terret discolora in stipite,
Quos saepe salsus circulator decipit,
Quibus omne sanctum est quod pauendum rancidae
305
Eduntularum cantilenae suaserint.
"Vos eruditos miror et doctos uiros,
Perpensa uitae quos gubernat regula,
Nescire uel diuina uel mortalia
Quo iure constent, quanta maiestas regat
310
Quidquid creatum est, quae creauit omnia.
"Deus perennis, res inaestimabilis,
Non cogitando, non uidendo clauditur,
Excedit omnem mentis humanae modum
Nec conprehendi uisibus nostris ualet
315
Extraque et intus inplet ac superfluit.
"Intemporalis, antequam primus dies,
Esse et fuisse semper unus obtinet;
Lux ipse uera ueri et auctor luminis,
Cum lumen esset lumen effudit suum,
320
Ex luce fulgor natus hic est filius.
"Vis una patris, uis et una est filii
Vnusque ab uno lumine splendor satus
Pleno refulsit claritatis numine;
Natura simplex pollet unius dei
325
Et quidquid usquam est una uirtus condidit
"Caelum solumque, uim marini gurgitis
Globos dierum noctiumque praesides,
Ventos procellas fulgura imbres nubila
Septem triones hesperos aestus niues
330
Fontes pruinas et metalla et flumina,
"Praerupta plana montium conuallia
Feras uolucres reptiles natatiles
Iumenta pecua subiugales beluas
Flores frutecta germina herbas arbores
335
Quae sunt odori quaeque uernant esui.
"Haec non labore et arte molitus deus
Sed iussione quam potestas protulit
Mandauit esse; facta sunt, quae non erant.
Verbo creauit omniformem machinam,
340
Virtus paterna semper in uerbo fuit.
"Cognostis ipsum; nunc colendi agnoscite
Ritum modumque, quale sit templi genus,
Quae dedicari sanxerit donaria,
Quae uota poscat, quos sacerdotes uelit,
345
Quod mandet illic nectar inmolarier.
"Aedem sibi ipse mente in hominis condidit
Viuam serenam sensualem flabilem
Solui incapacem posse nec destructilem
Pulchram uenustam praeminentem culmine
350
Discriminatis inlitam coloribus.
"Illic sacerdos stat sacrato in limine
Foresque primas uirgo custodit Fides,
Innexa crines uinculis regalibus
Poscit litari uictimas Christo et patri
355
Quas scit placere candidatas simplices:
"Frontis pudorem, cordis innocentiam,
Pacis quietem, castitatem corporis,
Dei timorem, regulam scientiae,
Ieiuniorum parcitatem sobriam,
360
Spem non iacentem, semper et largam manum.
"Ex his amoenus hostiis surgit uapor
Vincens odorem balsami turis croci
Auras madentes Persicorum aromatum;
Sublatus inde caelum adusque tollitur
365
Et prosperatum dulce delectat deum.
"Hanc disciplinam quisquis infensus uetat,
Vetat probatum uiuere et sanctum sequi,
Vetat uigorem mentis alte intendere
Nostrique acumen ignis ad terram uocat
370
Nec excitari uim sinit prudentiae.
"O mersa limo caecitas gentilium,
O carnulenta nationum pectora,
Spissus error, o tenebrosum genus
Terris amicum, deditum cadaueri,
375
Subiecta semper intuens, numquam supra!
"Furorne summus ultima et dementia est
Deos putare qui creantur nuptiis,
Rem spiritalem terrulente quaerere,
Elementa mundi consecrare altaribus
380
Id quod creatum est conditorem credere,
"Deasceato supplicare stipiti,
Verris cruore scripta saxa spargere,
Aras ofellis obsecrare bubulis,
Hominis fuisse cum scias quos consecras,
385
Vrnas reorum morticinas lambere?
"Desiste, iudex, saeculi tantum nefas
Viris iubere fortibusque et liberis?
Nil est amore ueritatis celsius;
Dei perennis nomen adserentibus
390
Nihil pauori est, mors et ipsa subiacet."
Dudum coquebat disserente martyre
Asclepiades intus iram subdolam
Stomachatus alto felle, dum longum silet
Bilemque tectis concipit praecordiis,
395
Tandem latentis uim furoris euomit:
"Pro Iuppiter? Quid est quod ex hoc audio?
Stat inter aras et deorum imagines
Et quod fateri cogor in medio foro
Tacente memet ac perorat perditus
400
Quidquid sacrorum est ore foedans inpio.
"O fas priorum, moris o prisci status!
Inuenta regum pro salute publica
Pompiliorum nostra carpunt saecula
Quis hos sofistas error inuexit nouus
405
Qui non colendos esse diuos disputent?
"Nunc dogma nobis christianum nascitur
Post euolutos mille demum consules
Ab urbe Roma, ne retexam Nestoras.
Quidquid nouellum surgit olim non fuit.
410
Vis summa rerum nosse? Pyrram consule!
"Vbi iste uester tunc erat summus deus,
Diuum fauore cum puer Mauortius
Fundaret arcem septicollem Romulus?
Quod Roma pollet auspicato condita,
415
Ioui Statori debet et dis ceteris.
"Hoc sanctum ab aeuo est, hoc ab atauis traditum:
Placanda nobis pro triumphis principis
Delubra, faustus ut secundet gloriam
Procinctus utque subiugatis hostibus
420
Ductor quietum frenet orbem legibus.
"Accingere ergo, quisquis es, nequissime,
Pro principali rite nobiscum deos
Orare uita uel, quod hostem publicum
Pati necesse est, solue poenam sanguine.
425
Spreuisse templa respuisse est principem."
Tunc ille: "Numquam pro salute et maximis
Fortissimisque principis cohortibus
Aliter precabor quam fidele ut militent
Christique lymfis ut renascantur patri
430
Capiant et ipsum caelitus paraclitum,
"Vt idolorum respuant caliginem,
Cernant ut illud lumen aeternae spei
Non suculentis influens obtutibus
Nec corporales per fenestras emicans,
435
Puris sed intus quod relucet mentibus.
"Pupilla carnis crassa crassum perspicit
Et res caduca quod resoluendum est uidet,
Liquidis uidendis aptus est animae liquor
Natura feruens sola feruentissimae
440
Diuinitatis uim coruscantem capit.
"Hoc, opto, lumen imperator nouerit
Tuus meusque, si uelit fieri meus;
Nam si resistit christiano nomini,
Meus ille talis imperator non erit.
445
Scelus iubenti, crede, numquam seruiam."
"Statis, ministri? clamitans iudex ait,
"Statis manusque continetis uindices?
Non rupta sulcis dissecatis uiscera
Animam nec intus abditam rimamini,
450
Erumpit unde uox profana in principem?"
Scindunt utrumque milites taeterrimi
Mucrone hiulco pensilis latus uiri,
Sulcant per artus longa tractim uulnera,
Obliqua rectis, recta transuersis secant
455
Et iam retectis pectus albet ossibus.
Nitendo anhelant, diffluunt sudoribus,
Cum sit quietus heros in quem saeuiunt.
Haec inter addit sponte Romanus loqui:
"Si quaeris, o praefecte, uerum noscere,
460
Hoc omne quidquid lancinamur non dolet.
"Dolet quod error pectori insedit tuo
Populos quod istos perditum tecum trahis.
Currunt frequentes undique ad spectaculum
Gentile uulgus heu gemenda corpora
465
Crudumque nostrae sortis exemplum tremunt.
"Audite cuncti, clamo longe ac praedico,
Emitto uocem de catasta celsior.
Christus paternae gloriae splendor deus,
Rerum creator, noster idem particeps
470
Spondet salutem perpetem credentibus,
"Animae salutem, sola quae non occidit
Sed iuge durans dispares casus subit;
Aut luce fulget aut tenebris mergitur.
Christum secuta patris intrat gloriam,
475
Disiuncta Christo mancipatur tartaro.
"Curanda mercis qualitas, quaenam mihi
Contingat olim perpetis substantiae;
Nam membra parui pendo quo pacto cadant
Casura certe lege naturae suae.
480
Instat ruina; quod resoluendum est ruat.
"Nec distat ignis et fidiculae saeuiant
An corpus aegrum languor asper torqueat,
Cum saepe morbos maior armet saeuia.
Non ungularum tanta uis latus fodit,
485
Mucrone quanto dira pulsat pleurisis,
"Nec sic inusta lamminis ardet cutis
Vt febris atro felle uenas exedit
Vel summa pellis ignis obductus coquit
Papulasque feruor aestuosus excitat;
490
Credas cremari stridulis cauteribus.
"Miserum putatis quod retortis pendeo
Extentus ulnis, quod reuelluntur pedes,
Conpago neruis quod sonat crepantibus?
Sic heiulantes ossa clamant diuidi,
495
Nodosa torquet quos podagra et artrisis.
"Horretis omnes hasce carnificum manus.
Num mitiores sunt manus medentium,
Laniena quando saeuit Hippocratica?
Viuum secatur uiscus et recens cruor
500
Scalpella tinguit, dum putredo abraditur.
"Putate ferrum triste chirurgos meis
Inferre costis, quod secat salubriter.
Non est amarum quo reformatur salus.
Videntur isti carpere artus tabidos,
505
Sed dant medellam rebus intus uiuidis.
"Quis nescit autem quanta corruptela sit
Contaminatae carnis ac solubilis?
Sordet tumescit liquitur faetet dolet,
Inflatur ira, soluitur libidine,
510
Plerumque felle tincta liuores trahit.
"Aurum regestum nonne carni adquiritur?
Inlusa uestis gemma bombyx purpura
In carnis usum mille quaeruntur dolis,
Luxus uorandi carnis aruinam fouet,
515
Carnis uoluptas omne per nefas ruit.
"Medere, quaeso, carnifex, tantis malis,
Concide carpe fomitem peccaminum,
Fac ut resecto debilis carnis situ
Dolore ab omni mens supersit libera
520
Nec gestet ultra quod tyrannus amputet.
"Nec terrearis turba circumstantium.
Hoc perdo solum quod peribit omnibus,
Regi clienti pauperique et diuiti.
Sic uernularum, sic senatorum caro
525
Tabescit imo cum sepulcro condita est.
"Iactura uilis mordet et damnum leue,
Si quo carendum est perdere extimescimus.
Cur quod necesse est non uoluntas occupat,
Natura cur non uertit in rem gloriae?
530
Legale damnum deputemus praemiis.
"Sed praemiorum forma quae sit fortibus
Videamus, illa nempe quae numquam perit.
Caelo refusus subuolabit spiritus,
Dei parentis perfruetur lumine
535
Regnante Christo stans in arce regia.
"Quandoque caelum ceu liber plicabitur,
Cadet rotati solis in terram globus,
Sferam ruina menstrualem destruet,
Deus superstes solus et iusti simul
540
Cum sempiternis permanebunt angelis.
"Contemne praesens utile, o prudens homo,
Quod terminandum, quod relinquendum est tibi;
Omitte corpus, rem sepulcri et funeris,
Tende ad futuram gloriam, perge ad deum,
545
Agnosce qui sis, uince mundum et saeculum!"
Vixdum elocutus martyr hanc peregerat
Orationem, cum furens interserit
Asclepiades: "Vertat ictum carnifex
In os loquentis inque maxillas manum
550
Sulcosque acutos et fidiculas transferat.
"Verbositatis ipse rumpatur locus,
Scaturrientes perdat ut loquacitas
Sermonis auras perforatis follibus,
Quibus sonandi nulla lex ponit modum.
555
Ipsa et loquentis uerba torqueri uolo."
Inplet iubentis dicta lictor inpius.
Charaxat ambas ungulis scribentibus
Genas cruentis et secat faciem notis,
Hirsuta barbis soluitur carptim cutis
560
Et mentum adusque uultus omnis scinditur.
Martyr fluentem fatur inter sanguinem:
"Grates tibi, o praefecte, magnas debeo,
Quod multa pandens ora iam Christum loquor.
Artabat ampli nominis praeconium
565
Meatus unus, inpar ad laudes dei.
"Rimas patentes inuenit uox edita
Multisque fusa rictibus reddit sonos
Hinc inde plures et profatur undique
Christi patrisque sempiternam gloriam.
570
Tot ecce laudant ora quot sunt uulnera."
Tali repressus cognitor constantia
Cessare poenam praecipit, tunc sic ait:
"Per Solis ignem iuro, qui nostros dies
Reciprocatis administrat circulis,
575
Cuius recursu lux et annus ducitur,
"Ignes parandos iam tibi tristis rogi,
Qui fine digno corpus istud deuorent,
Quod perseuerans tam resistit nequiter
Sacris uetustis nec dolorum spiculis
580
Victum fatiscit fitque poenis fortius.
"Quis hunc rigorem pectori iniecit stupor?
Mens obstinata est, corpus omne obcalluit,
Tantus nouelli dogmatis regnat furor.
Hic nempe uester Christus haud olim fuit,
585
Quem tu fateris ipse suffixum cruci."
"Haec illa crux est omnium nostrum salus"
Romanus inquit, "hominis haec redemptio est.
Scio incapacem te sacramenti, inpie,
Non posse caecis sensibus mysterium
590
Haurire nostrum. Nil diurnum nox capit.
"Tamen in tenebris proferam claram facem,
Sanus uidebit, lippus oculos obteget.
Remouete lumen - dicet insanabilis -,
Iniuriosa est nil uidenti claritas.
595
Audi, profane, quod grauatus oderis.
"Regem perennem rex perennis protulit
In se manentem nec minorem tempore,
Quia tempus illum non tenet; nam fons retro
Exordiorum est et dierum et temporum
600
Ex patre Christus. Hoc pater quod filius.
"Hic se uidendum praestitit mortalibus.
Mortale corpus sumpsit inmortalitas,
Vt, dum caducum portat aeternus deus
Transire nostrum possit ad caelestia.
605
Homo est peremptus et resurrexit deus.
"Congressa mors est membra gestanti deo;
Dum nostra temptat, cessit inmortalibus.
Stultum putatis hoc, sofistae saeculi?
Sed stulta mundi summus elegit pater,
610
Vt stultus esset saeculi prudens dei.
"Antiquitatem Romuli et Mauortiam
Lupam renarras primum et omen uulturum.
Si res nouellas respuis, nil tam recens
Vix mille fastis inplet hanc aetatulam
615
Cursus dierum conditore ab augure.
"Sescenta possum regna pridem condita
Proferre toto in orbe, si sit otium,
Multo ante clara, quam capellam Gnosiam
Suxisse fertur Iuppiter, Martis pater.
620
Sed illa non sunt, haec et olim non erunt.
"Crux ista Christi, quam nouellam dicitis,
Nascente mundo factus ut primum est homo,
Expressa signis, expedita est litteris,
Aduentus eius mille per miracula
625
Praenuntiatus ore uatum consono.
"Reges profetae iudicesque et principes
Virtute bellis cultibus sacris stilo
Non destiterunt pingere formam crucis.
Crux praenotata, crux adumbrata est prius,
630
Crucem uetusta conbiberunt saecula.
"Tandem retectis uocibus profeticis
Aetate nostra conprobata antiquitas
Coram refulsit ore conspicabili,
Ne fluctuaret ueritas dubia fide,
635
Si non pateret teste uisu comminus.
"Hinc nos et ipsum non perire credimus
Corpus, sepulcro quod uorandum traditur,
Quia Christus in se mortuum corpus cruci
Secum excitatum uexit ad solium patris
640
Viamque cunctis ad resurgendum dedit.
Crux illa nostra est, nos patibulum ascendimus,
Nobis peremptus Christus et nobis deus
Christus reuersus, ipse qui moriens homo est;
Natura duplex moritur et mortem domat
645
Reditque in illud quod perire nesciat.
"Dixisse pauca sit satis de mysticis
Nostrae salutis deque processu spei.
Iam iam silebo. Margarita spargere
Christi uetamur inter inmundos sues,
650
Lutulenta sanctum ne terant animalia.
"Sed, quia profunda non licet luctarier
Ratione tecum, consulamus proxima.
Interrogetur ipsa naturalium
Simplex sine arte sensuum sententia;
655
Fuci inperitus fac ut adsit arbiter.
"Da septuennem circiter puerum aut minus,
Qui sit fauoris liber et non oderit
Quemquam nec ullum mentis in uitium cadat;
Periclitemur quid recens infantia
660
Dicat sequendum, quid nouus sapiat uigor."
Hanc ille sancti martyris uocem libens
Amplexus unum de caterua infantium
Paruum nec olim lacte depulsum capi
Captumque adesse praecipit: "Quiduis roga
665
Inquit, "sequamur quod probarit pusio."
Romanus ardens experiri innoxiam
Lactantis oris indolem: "Filiole" ait
"Dic quid uidetur esse uerum et congruens
Vnumne Christum colere et in Christo patrem
670
An conprecari mille formarum deos?"
Adrisit infans nec moratus rettulit:
"Est quidquid illud quod ferunt homines deum
Vnum esse oportet et quod uni est unicum.
Cum Christus hoc sit, Christus est uerus deus.
675
Genera deorum multa nec pueri putant."
Stupuit tyrannus sub pudore fluctuans
Nec uim decebat innocenti aetatulae
Inferre leges nec loquenti talia
Furor sinebat efferatus parcere.
680
"Quis auctor" inquit "uocis est huius tibi?"
Respondit ille: "Mater et matri deus.
Illa ex parente spiritu docta inbibit,
Quo me inter ipsa pasceret cunabula;
Ego ut gemellis uberum de fontibus
685
Lac paruus hausi, Christum et hausi credere."
"Ergo ipsa mater adsit" exclamat "cedo"
Asclepiades, "disciplinae et exitum
Tristem suae magistra spectet inpia,
Male eruditi torqueatur funere
690
Infantis orba, quemque corrupit fleat.
"Absit ministros uilis ut muliercula
Nostros fatiget. Quantulus autem dolor
Vexabit artus mortis auxilio breuis.
Oculi parentis punientur acrius,
695
Quam si cruentae membra carpant ungulae."
Vix haec profatus pusionem praecipit
Sublime tollant et manu pulsent nates,
Mox et remota ueste uirgis uerberent
Tenerumque duris ictibus tergum secent,
700
Plus unde lactis quam cruoris defluat.
Quae cautis illud perpeti spectaculum,
Quis ferre possit aeris aut ferri rigor?
Inpacta quotiens corpus attigerat salex,
Tenui rubebant sanguine uda uimina,
705
Quem plaga flerat roscidis liuoribus.
Ferunt minaces uerberantium genas
Inlacrimasse sponte dimanantibus
Guttis per ora barbarum frementia,
Scribas et ipsos et coronam plebium
710
Proceresque siccis non stetisse uisibus.
At sola mater hisce lamentis caret,
Soli sereno frons renidet gaudio;
Stat in piorum corde pietas fortior
Amore Christi contumax doloribus
715
Firmatque sensum mollis indulgentiae.
Sitire sese paruus exclamauerat
(Animae aestuantis ardor in cruciatibus
Hoc exigebat lymfae ut haustum posceret),
Quem torua mater eminus triste intuens
720
Vultu et seueris uocibus sic increpat:
"Puto, inbecillo, nate, turbaris metu
Et te doloris horror adflictum domat.
Non hanc meorum uiscerum stirpem fore
Deo spopondi, non in hanc spem gloriae
725
Te procreaui, cedere ut leto scias.
"Aquam bibendam postulas, cum sit tibi
Fons ille uiuus praesto qui semper fluit
Et cuncta solus inrigat uiuentia
Intus forisque spiritum et corpus simul
730
Aeternitatem largiens potantibus.
"Venies ad illud mox fluentum, si modo
Animo ac medullis solus ardor aestuet
Videre Christum, quod semel potum adfatim
Sic sedat omnem pectoris flagrantiam,
735
Vita ut beata iam sitire nesciat.
"Hic hic bibendus, nate, nunc tibi est calix,
Mille in Bethleem quem biberunt paruuli;
Oblita lactis et papillarum inmemor
Aetas amaris, mox deinde dulcibus
740
Refecta poclis mella sumpsit sanguinis.
"Exemplum ad istud nitere, o fortis puer,
Generosa prolis matris et potentia?
Omnes capaces esse uirtutum pater
Mandauit annos, neminem excepit diem
745
Ipsis triumphos adnuens uagitibus.
"Scis, saepe dixi, cum docenti adluderes
Et garrulorum signa uerborum dares,
Isac fuisse paruulum patri unicum,
Qui, cum inmolandus aram et ensem cerneret,
750
Vltro sacranti colla praebuerit seni.
"Narraui et illud nobile ac memorabile
Certamen, una matre quod septem editi
Gessere pueri sed tamen factis uiri,
Hortante eadem matre in ancipiti exitu
755
Poenae et coronae sanguini ut ne parcerent.
"Videbat ipsos apparatus funerum
Praesens suorum nec mouebatur parens
Laetata quotiens aut oliuo stridula
Sartago frixum torruisset puberem
760
Dira aut cremasset lamminarum inpressio.
"Comam cutemque uerticis reuulserat
A fronte tortor, nuda testa ut tegmine
Ceruicem adusque dehonestaret caput;
Clamabat illa: Patere, gemmis uestiet
765
Apicem hunc corona regio ex diademate.
"Linguam tyrannus amputari iusserat
Vni ex ephebis; mater aiebat: Satis
Iam parta nobis gloria est, pars optima
Deo inmolatur ecce nostri corporis,
770
Digna est fidelis lingua, quae sit hostia.
"Interpres animi, enuntiatrix sensuum,
Cordis ministra, praeco operti pectoris,
Prima offeratur in sacramentum necis
Et sit redemptrix prima membrorum omnium.
775
Ducem dicatam mox sequentur cetera.
"His Maccabeos incitans stimulis parens
Hostem subegit subiugatum septies,
Quot feta natis tot triumphis inclyta.
Me partus unus ut feracem gloriae,
780
Mea uita, praestet, in tua est situm manu.
"Per huius alui fida conceptacula,
Per hospitalem mense bis quino larem,
Si dulce nostri pectoris nectar tibi,
Si molle gremium, grata si crepundia,
785
Persiste et horum munerum auctorem adsere!
"Quanam arte nobis uiuere intus coeperis
Nihilumque et illud unde corpus nescio,
Nouit animator solus et factor tui.
Inpendere ipsi cuius ortus munere es,
790
Bene in datorem quod dedit refuderis."
Talia canente matre iam laetus puer
Virgas strepentes et dolorem uerberum
Ridebat. Hic tum cognitor pronuntiat:
"Claudatur infans carcere et tanti mali
795
Romanus auctor torqueatur acrius."
Illum recentes per cicatricum uias
Denuo exarabant, quaque acutum traxerant
Paulo ante ferrum, mox recrudescentibus
Plagis apertas persequebantur notas,
800
Quos iam superbus uictor ignauos uocat.
"O non uirile robur, o molles manus!
Vnam labantis dissipare tam diu
Vos non potesse fabricam corpusculi?
Vix iam cohaeret nec tamen penitus cadit
805
Vincens lacertos dexterarum inertium.
"Citius cadauer dentibus carpunt canes
Longeque morsus uulturum efficacior
Ad deuorandas carnis offas mortuae.
Languetis inbelli fame ac fatiscitis,
810
Gula est ferina sed socors edacitas."
Exarsit istis turbida ira iudicis
Seque in supremam concitat sententiam:
"Si te morarum paenitet, finem citum
Subeas licebit; ignibus uorabere
815
Damnatus et fauilla iam tenuis fies."
Abiens at ille, cum foro abriperent uirum
Truces ministri, pone respectans ait:
"Appello ab ista, perfide, ad Christum meum
Crudelitate non metu mortis tremens
820
Sed ut probetur esse nil quid iudicas."
"Quid differo" inquit ille "utrosque perdere,
Puerum ac magistrum, conplices sectae inpiae?
Gladius recidat uile uix hominis caput
Infantis, istum flamma uindex concremet;
825
Sit his sub uno fine dispar exitus."
Peruentum ad ipsum caedis inplendae locum.
Natum gerebat mater amplexu et sinu,
Vt primitiuum crederes fetum geri
Deo offerendum sancti Abelis ferculo,
830
Lectum ex ouili, puriorem ceteris.
Puerum poposcit carnifex, mater dedit,
Nec inmorata est fletibus, tantum osculum
Inpressit unum: "Vale" ait "dulcissime,
Et, cum beatus regna Christi intraueris,
835
Memento matris, iam patrone ex filio!"
Dixit. Deinde, dum ferit ceruiculam
Percussor ense, docta mulier psallere
Hymnum canebat carminis Dauitici:
"Pretiosa sancti mors sub aspectu dei,
840
Tuus ille seruus, prolis ancillae tuae."
Talia retexens explicabat pallium
Manusque tendebat sub ictu et sanguine,
Venarum ut undam profluam manantium
Et palpitantis oris exciperet globum.
845
Excepit et caro adplicauit pectori.
At parte campi ex altera inmanem pyram
Texebat ustor fumidus pinu arida
Sarmenta mixtim subdita et faeni struem
Spargens liquato rore feruentis picis,
850
Quo flamma pastu cresceret ferocius.
Et iam retortis bracchiis furca eminus
Romanus actus ingerebatur rogo.
"Scio" inquit ille "non futurum ut concremer
Nec passionis hoc genus datum est mihi,
855
Et restat ingens quod fiat miraculum."
Haec eius orsa sequitur inmensus fragor
Nubis ruentis, nimbus undatim nigro
Praeceps aquarum flumine ignes obruit.
Alunt oliuo semiconbustas faces,
860
Sed uincit imber iam madentem fomitem.
Trepidare taeter carnifex rebus nouis
Turbatus et qua posset arte insistere,
Versare torres cum fauillis umidis,
Prunas maniplis confouere stuppeis
865
Et semen ignis inter undas quaerere.
Quod cum tumenti nuntiatum iudici
Commouit iram fellis inplacabilis,
"Quousque tandem summus hic nobis magus
Inludet" inquit "Thessalorum carmine
870
Poenam peritus uertere in ludibrium?
"Fortasse ceruix si secandam iussero
Flecti sub ensem non patebit uulneri
Vel amputatum plaga collum diuidens
Rursus coibit ac reglutinabitur
875
Vmerisque uertex eminebit additus.
"Temptemus igitur ante partem quampiam
Truncare ferro corporis superstitis,
Ne morte simpla criminosus multiplex
Cadat uel una perfidus caede oppetat.
880
Quot membra gestat, tot modis pereat uolo.
"Libet experiri, Lerna sicut traditur,
Vtrum renatis pullulascat artubus
Ac se inminuti corporis damnis nouum
Instauret; ipse praesto erit tunc Hercules
885
Hydrina suetus ustuire uulnera.
"Iam nunc secandi doctus adsit artifex,
Qui cuncta norit uiscerum confinia
Vel nexa neruis disparare uincula.
Date hunc reuulsis qui medetur ossibus
890
Aut fracta nodis sarciens conpaginat.
"Linguam priorem detrahat radicitus,
Quae corpore omni sola uiuit nequior;
Illa et procaci pessima in nostros deos
Inuecta motu fas profanauit uetus
895
Audax et ipsi non pepercit principi."
Aristo quidam medicus accitus uenit,
Proferre linguam praecipit. Profert statim
Martyr retectam, pandit ima et faucium.
Ille et palatum tractat et digito exitum
900
Vocis pererrans uulneri explorat locum.
Linguam deinde longe ab ore protrahens
Scalpellum in usque guttur insertans agit.
Illo secante fila sensim singula
Numquam momordit martyr aut os dentibus
905
Conpressit artis nec cruorem sorbuit.
Inmotus et patente rictu constitit,
Dum sanguis extra defluit scaturriens,
Perfusa pulcher menta russo stemmate
Fert et cruenti pectoris spectat decus
910
Fruiturque et ostro uestis ut iam regiae.
Praefectus ergo ratus elinguem uirum
Cogi ad sacrandum posse, cum uerbis carens
Nil in deorum blateraret dedecus,
Iubet reduci iam tacentem ac debilem
915
Multo loquentis turbine olim territus.
Reponit aras ad tribunal denuo
Et tus et ignem uiuidum in carbonibus
Taurina et exta uel suilla abdomina.
Ingressus ille, ut hos paratus perspicit,
920
Insufflat ipsos ceu uideret daemonas.
Inridet hoc Asclepiades laetior,
Addit deinde: "Numquid inclementius
Sicut solebas es paratus dicere?
Effare quiduis ac perora et dissere;
925
Permitto uocem libere ut exerceas."
Romanus alto corde suspirans diu
Gemitu querellam traxit et sic orsus est:
"Christum loquenti lingua numquam defuit;
Nec uerba quaeras quo regantur organo,
930
Cum praedicatur ipse uerborum dator.
"Qui fecit ut uis uocis expressa intimo
Pulmone et oris torta sub testudine
Nunc ex palato det repercussos sonos,
Nunc temperetur dentium de pectine
935
Sitque his agendis lingua plectrum mobile,
"Si mandet idem faucium sic fistulas
Spirare flatu concinentes consono
Vt uerba in ipsis explicent meatibus
Vel exitu oris cymbalis profarier
940
Nunc pressa parce labra, nunc hiantia,
"Dubitasne uerti posse naturae statum,
Cui facta forma est qualis esset primitus?
Hanc nempe factor uertere ut libet potest
Positasque leges texere ac retexere,
945
Linguam loquella ne ministram postulet.
"Vis scire nostri numinis potentiam?
Fluctus liquentis aequoris pressit pede,
Natura fluxa ac tenuis in solidum coit.
Quam dispar illis legibus, quis condita est!
950
Solet natatus ferre, fert uestigia.
"Habet usitatum munus hoc diuinitas
Quae uera nobis colitur in Christo et patre,
Mutis loquellam, percitum claudis gradum,
Surdis fruendam reddere audientiam,
955
Donare caecis lucis insuetae diem.
"Haec si quis amens fabulosa existimat,
Vel ipse tute si parum fidelia
Rebare pridem, uera cognoscas licet.
Habes loquentem cuius amputaueras
960
Linguam. Probatis cede iam miraculis."
Horror stupentem persecutorem subit
Timorque et ira pectus in caliginem
Vertere. Nescit, uigilet anne somniet.
Miratur haerens quod sit ostenti genus.
965
Formido frangit, armat indignatio.
Nec uim domare mentis effrenae potest
Nec quo furoris tela uertat inuenit.
Postremo medicum saeuus insontem iubet
Reum citari, nundinatum hunc arguit
970
Mercede certa pactus ut conluderet,
Aut ferrum in ore nil agens et inritum
Versasse frustra seu retunsis tactibus
Aut arte quadam uulnus inlatum breue,
Quod sauciata parte linguam laederet
975
Neruos nec omnes usque quaque abscideret.
Manere saluam uocis harmoniam probe
Non posse, inani concauo uerba exprimi,
Quae concrepare ligula moderatrix facit.
Esto ut resultet spiritus uacuo specu,
980
Echo sed extat inde, non oratio.
Veris refutat medicus hanc calumniam:
"Scrutare uel tu nunc latebras faucium
Intraque dentes curiosum pollicem
Circumfer haustus uel patentes inspice
985
Lateatne quidquam quod regat spiramina.
"Quamquam forassem forte si puncto leui
Tenuiue linguam contigissem uulnere,
Titubante plectro fatus esset debilis;
Nam cum magistra uocis in uitium cadit,
990
Vsus necesse est et loquendi intercidat.
"Fiat periclum si placet cuiusmodi
Edat querellam quadrupes lingua eruta,
Elinguis et quem porca grunnitum strepat.
Cui uox fragosa clamor est inconditus.
995
Probabo mutam nil sonare stridulum.
"Testor salutem principis me simplici
Functum secantis arte, iudex optime,
Seruisse iussis absque fraude publicis.
Sciat hic quis illi uerba suggillet deus.
1000
Ego unde mutus sit disertus nescio."
His sese Aristo purgat. At contra inpium
Nil haec latronem christianorum mouent,
Magis magisque fertur in uaesaniam.
Quaerit, alienus sanguis ille asperserit
1005
Virum suone fluxerit de uulnere.
Respondit his Romanus: "Eccum, praesto sum.
Meus iste sanguis uerus est, non bubulus.
Agnoscis illum quem loquor, miserrime
Pagane, uestri sanguinem sacrum bouis
1010
Cuius litata caede permadescitis?
"Summus sacerdos nempe sub terram scrobe
Acta in profundum consecrandus mergitur
Mire infulatus festa uittis tempora
Nectens, corona tum repexus aurea
1015
Cinctu Gabino sericam fultus togam.
"Tabulis superne strata texunt pulpita
Rimosa rari pegmatis conpagibus,
Scindunt subinde uel terebrant aream
Crebroque lignum perforant acumine,
1020
Pateat minutis ut frequens hiatibus.
"Huc taurus ingens fronte torua et hispida
Sertis reuinctus aut per armos floreis
Aut inpeditis cornibus deducitur,
Nec non et auro frons coruscat hostiae
1025
Saetasque fulgor brattealis inficit.
"Hic ut statuta est inmolanda belua,
Pectus sacrato diuidunt uenabulo;
Eructat amplum uulnus undam sanguinis
Feruentis inque texta pontis subditi
1030
Fundit uaporum flumen et late aestuat.
"Tum per frequentes mille rimarum uias
Inlapsus imber tabidum rorem pluit,
Defossus intus quem sacerdos excipit
Guttas ad omnes turpe subiectans caput
1035
Et ueste et omni putrefactus corpore.
"Quin os supinat, obuias offert genas,
Supponit aures, labra nares obicit,
Oculos et ipsos perluit liquoribus,
Nec iam palato parcit et linguam rigat,
1040
Donec cruorem totus atrum conbibat.
"Postquam cadauer sanguine egesto rigens
Conpage ab illa flamines retraxerint
Procedit inde pontifex uisu horridus,
Ostentat udum uerticem barbam grauem
1045
Vittas madentes atque amictus ebrios.
"Hunc inquinatum talibus contagus
Tabo recentis sordidum piaculi
Omnes salutant atque adorant eminus
Vilis quod illum sanguis et bos mortuus
1050
Foedis latentem sub cauernis lauerint.
"Addamus illam, uis, hecatomben tuam,
Centena ferro cum cadunt animalia
Variaque abundans caede restagnat cruor,
Vix ut cruentis augures natatibus
1055
Possint meare per profundum sanguinis?
"Sed quid macellum pingue puluinarium,
Quid maximorum lancinatores gregum
Euiscerata carne crudos criminor?
Sunt sacra quando uosmet ipsi exciditis,
1060
Votiuus et cum membra detruncat dolor.
"Cultrum in lacertos exerit fanaticus
Sectisque Matrem bracchiis placat deam.
Furere ac rotari ius putatur mysticum.
Parca ad secandum dextra fertur inpia,
1065
Caelum meretur uulnerum crudelitas.
"Ast hic metenda dedicat genitalia
Numen reciso mitigans ab inguine,
Offert pudendum semiuir donum deae;
Illam reuulsa masculini germinis
1070
Vena effluenti pascit auctam sanguine.
"Vterque sexus sanctitati displicet,
Medium retentat inter alternum genus.
Mas esse cessat ille nec fit femina.
Felix deorum mater inberbes sibi
1075
Parat ministros lenibus nouaculis.
"Quid cum sacrandus accipit sfragitidas?
Acus minutas ingerunt fornacibus,
His membra pergunt urere, ut igniuerint;
Quamcumque partem corporis feruens nota
1080
Stigmarit, hanc sic consecratam praedicant.
"Functum deinde cum reliquit spiritus
Et ad sepulcrum pompa fertur funeris,
Partes per ipsas inprimuntur bratteae,
Insignis auri lammina obducit cutem
1085
Tegitur metallo quod perustum est ignibus.
"Has ferre poenas cogitur gentilitas,
Hac di coercent lege cultores suos.
Sic daemon ipse ludit hos quos ceperit,
Docet execrandas ferre contumelias,
1090
Tormenta inuri mandat infelicibus.
"At noster iste sanguis ex uestra fluit
Crudelitate, uos tyrannide inpia
Exulceratis innocentum corpora.
Si uos sinatis, incruente uiuimus;
1095
At si cruente puniamur, uincimus.
"Sed iam silebo, finis instat debitus,
Finis malorum, passionis gloria.
Iam non licebit, inprobe, ut licuit modo,
Torquere nostra uel secare uiscera.
1100
Cedas necesse est uictus et iam desinas."
"Cessabit equidem tortor et sector dehinc"
Iudex minatur, "sed peremptoris manus
Succedet illis, strangulatrix faucium.
Aliter silere nescit oris garruli
1105
Vox inquieta quam tubam si fregero."
Dixit, foroque protrahi iussit uirum
Trudi in tenebras noxialis carceris.
Elidit illic fune collum martyris
Lictor nefandus. Sic peracta est passio.
1110
Anima absoluta uinculis caelum petit.
Gesta intimasse cuncta fertur principi
Praefectus addens ordinem uoluminum
Seriemque tantae digerens tragoediae,
Laetatus omne crimen in fasces refert
1115
Suum tyrannus chartulis uiuacibus.
Illas sed aetas conficit diutina,
Fuligo fuscat, puluis obducit situ,
Carpit senectus aut ruinis obruit.
Inscripta Christo pagina inmortalis est
1120
Nec obsolescit ullus in caelis apex.
Excepit adstans angelus coram deo
Et quae locutus martyr et quae pertulit;
Nec uerba solum disserentis condidit,
Sed ipsa pingens uulnera expressit stilo
1125
Laterum genarum pectorisque et faucium.
Omnis notata est sanguinis dimensio,
Vt quamque plagam sulcus exarauerit
Altam patentem proximam longam breuem,
Quae uis doloris quiue segmenti modus;
1130
Guttam cruoris ille nullam perdidit.
Hic in regestis est liber caelestibus
Monumenta seruans laudis indelebilis
Relegendus olim sempiterno iudici,
Libramine aequo qui malorum pondera
1135
Et praemiorum conparabit copias.
Vellem sinister inter haedorum greges
Vt sum futurus, eminus dinoscerer
Atque hoc precante diceret rex optimus:
"Romanus orat, transfer hunc haedum mihi;
1140
Sit dexter agnus, induatur uellere."