Sylla Forum statuit Cornelius, hoc Itali urbem
Vocant ab ipso conditoris nomine.
Hic mihi, cum peterem te, rerum maxima Roma,
Spes est oborta prosperum Christum fore.
5
Stratus humi tumulo aduoluebar quem sacer ornat
Martyr dicato Cassianus corpore.
Dum lacrimans mecum reputo mea uulnera et omnes
Vitae labores ac dolorum acumina,
Erexi ad caelum faciem, stetit obuia contra
10
Fucis colorum picta imago martyris
Plagas mille gerens, totos lacerata per artus,
Ruptam minutis praeferens punctis cutem.
Innumeri circum pueri (miserabile uisu)
Confossa paruis membra figebant stilis,
15
Vnde pugillares soliti percurrere ceras
Scholare murmur adnotantes scripserant.
Aedituus consultus ait: "Quod prospicis, hospes,
Non est inanis aut anilis fabula.
Historiam pictura refert, quae tradita libris
20
Veram uetusti temporis monstrat fidem.
Praefuerat studiis puerilibus et grege multo
Saeptus magister litterarum sederat
Verba notis breuibus conprendere cuncta peritus
Raptimque punctis dicta praepetibus sequi.
25
Aspera nonnumquam praecepta et tristia uisa
Inpube uulgus mouerant ira et metu;
Doctor amarus enim discenti semper ephebo
Nec dulcis ulli disciplina infantiae est.
Ecce fidem quatiens tempestas saeua premebat
30
Plebem dicatam christianae gloriae.
Extrahitur coetu e medio moderator alumni
Gregis, quod aris supplicare spreuerat.
Poenarum artifici quaerenti quod genus artis
Vir nosset alto tam rebellis spiritu
35
Respondent: "Agmen tenerum ac puerile gubernat
Fictis notare uerba signis inbuens."
"Ducite" conclamat "captiuum, ducite et ultro
Donetur ipsis uerberator paruulis.
Vt libet inludant, lacerent inpune manusque
40
Tinguant magistri feriatas sanguine.
Ludum discipulis uolupe est ut praebeat ipse
Doctor seuerus, quos nimis coercuit."
Vincitur post terga manus spoliatus amictu,
Adest acutis agmen armatum stilis.
45
Quantum quisque odii tacita conceperat ira,
Effundit ardens felle tandem libero.
Coniciunt alii fragiles inque ora tabellas
Frangunt, relisa fronte lignum dissilit,
Buxa crepant cerata genis inpacta cruentis
50
Rubetque ab ictu curta et umens pagina.
Inde alii stimulos et acumina ferrea uibrant,
Qua parte aratis cera sulcis scribitur,
Et qua secti apices abolentur et aequoris hirti
Rursus nitescens innouatur area.
55
Hinc foditur Christi confessor et inde secatur,
Pars uiscus intrat molle, pars scindit cutem.
Omnia membra manus pariter fixere ducentae
Totidemque guttae uulnerum stillant simul.
Maior tortor erat qui summa pupugerat infans
60
Quam qui profunda perforarat uiscera,
Ille leuis, quoniam percussor morte negata
Saeuire solis scit dolorum spiculis,
Hic quanto interius uitalia condita pulsat
Plus dat medellae, dum necem prope adplicat.
65
"Este, precor, fortes et uincite uiribus annos
Quod defit aeuo suppleat crudelitas!"
Sed male conatus tener infirmusque laborat,
Tormenta crescunt, dum fatiscit carnifex.
"Quid gemis?" exclamat quidam, "tute ipse magister
70
Istud dedisti ferrum et armasti manus.
Reddimus ecce tibi tam milia multa notarum
Quam stando flendo te docente excepimus.
Non potes irasci quod scribimus; ipse iubebas
Numquam quietum dextera ut ferret stilum.
75
Non petimus totiens te praeceptore negatas,
Auare doctor, iam scholarum ferias.
Pangere puncta libet sulcisque intexere sulcos,
Flexas catenis inpedire uirgulas.
Emendes licet inspectos longo ordine uersus,
80
Mendosa forte si quid errauit manus.
Exerce imperium, ius est tibi plectere culpam,
Si quis tuorum te notauit segnius."
Talia ludebant pueri per membra magistri
Nec longa fessum poena soluebat uirum.
85
Tandem luctantis miseratus ab aethere Christus
Iubet resolui pectoris ligamina
Difficilesque moras animae ac retinacula uitae
Relaxat artas et latebras expedit.
Sanguis ab interno uenarum fonte patentes
90
Vias secutus deserit praecordia
Totque foraminibus penetrati corporis exit
Fibrarum anhelans ille uitalis calor.
Haec sunt quae liquidis expressa coloribus, hospes,
Miraris, ista est Cassiani gloria.
95
Suggere si quod habes iustum uel amabile uotum,
Spes si qua tibi est, si quid intus aestuas.
Audit, crede, preces martyr prosperrimus omnes
Ratasque reddit quas uidet probabiles."
Pareo; conplector tumulum, lacrimas quoque fundo,
100
Altar tepescit ore, saxum pectore.
Tunc arcana mei percenseo cuncta laboris,
Tunc quod petebam quod timebam murmuro,
Et post terga domum dubia sub sorte relictam
Et spem futuri forte nutantem boni.
105
Audior, urbem adeo, dextris successibus utor,
Domum reuertor, Cassianum praedico.