Prudentius peristephanon 5

Testo base di riferimento: J. Bergman, 1926

Cura dell'edizione digitale: G. Dalla Pietà, 2010

Altre sezioni


Beate martyr, prospera

Diem triumphalem tuum

Quo sanguinis merces tibi

Corona, Vincenti, datur.

5

Hic te ex tenebris saeculi

Tortore uicto et iudice

Euexit ad caelum dies

Christoque ouantem reddidit.

Nunc angelorum particeps

10

Conlucis insigni stola

Quam testis indomabilis

Riuis cruoris laueras,

Cum te satelles idoli

Praecinctus atris legibus

15

Litare diuis gentium

Ferro et catenis cogeret.

Ac uerba primum mollia

Suadendo blande effuderat

Captator ut uitulum lupus

20

Rapturus adludit prius.

"Rex" inquit "orbis maximus,

Qui sceptra gestat Romula

Seruire sanxit omnia

Priscis deorum cultibus.

25

"Vos, Nazareni, adsistite

Rudemque ritum spernite.

Haec saxa quae princeps colit

Placate fumo et uictima."

Exclamat hic Vincentius,

30

Leuuita de tribu sacra,

Minister altaris dei

Septem ex columnis lacteis:

"Tibi ista praesint numina,

Tu saxa, tu lignum colas,

35

Tu mortuorum mortuus

Fias deorum pontifex;

"Nos lucis auctorem patrem

Eiusque Christum filium,

Qui solus ac uerus deus,

40

Datiane, confitebimur."

Hic ille iam commotior:

"Audesne non felix" ait

"Ius hoc deorum et principum

Violare uerbis asperis,

45

"Ius et sacratum et publicum,

Cui cedit humanum genus,

Nec te iuuentae feruidae

Instans periclum permouet?

"Hoc namque decretum cape.

50

Aut ara ture et caespite

Precanda iam nunc est tibi

Aut mors luenda est sanguine."

Respondit ille altrinsecus:

"Age ergo quidquid uirium

55

Quidquid potestatis tibi est,

Palam reluctor, exere!

"Vox nostra quae sit, accipe.

Est Christus et pater deus;

Serui huius et testes sumus

60

Extorque si potes fidem!

"Tormenta carcer ungulae

Stridensque flammis lammina

Atque ipsa poenarum ultima

Mors christianis ludus est.

65

"O uestra inanis uanitas

Scitumque brutum Caesaris!

Condigna uestris sensibus

Coli iubetis numina

"Excisa fabrili manu

70

Cauis recocta et follibus,

Quae uoce, quae gressu carent,

Inmota caeca elinguia.

"His sumptuosa splendido

Delubra crescunt marmore

75

His colla mugientium

Percussa taurorum cadunt.

- At sunt et illic spiritus. -

Sunt; sed magistri criminum

Vestrae et salutis aucipes,

80

Vagi inpotentes sordidi,

"Qui uos latenter incitos

In omne conpellunt nefas,

Vastare iustos caedibus

Plebem piorum carpere.

85

"Norunt et ipsi ac sentiunt

Pollere Christum et uiuere

Eiusque iam iamque adfore

Regnum tremendum perfidis.

"Clamant fatentes denique

90

Pulsi ex latebris uiscerum

Virtute Christi et nomine

Diuique et idem daemones."

His intonantem martyrem

Iudex profanus non tulit,

95

Conclamat: "Os obtrudite

Ne plura iactet inprobus!

"Vocem loquentis claudite

Raptimque lictores date,

Illos reorum carnibus

100

Pastos manuque exercitos.

"Iam faxo ius praetorium

Conuiciator sentiat,

Inpune ne nostris sibi

Dis destruendis luserit.

105

"Tibi ergo soli, contumax,

Tarpeia calcentur sacra,

Tu porro solus obteras

Romam senatum Caesarem?

"Vinctum retortis bracchiis

110

Sursum ac deorsum extendite,

Conpago donec ossuum

Diuulsa membratim crepet.

"Posthinc hiulcis ictibus

Nudate costarum abdita

115

Vt per lacunas uulnerum

Iecur retectum palpitet."

Ridebat haec miles dei

Manus cruentas increpans

Quod fixa non profundius

120

Intraret artus ungula.

Ac iam omne robur fortium

Euiscerando cesserat

Nisusque anhelus soluerat

Fessos lacertorum toros,

125

Ast ille tanto laetior

Omni uacantem nubilo

Frontem serenam luminat

Te, Christe, praesentem uidens.

"Quis uultus iste? Pro pudor!"

130

Datianus aiebat furens.

"Gaudet renidet prouocat

Tortore tortus acrior!

"Nil illa uis exercita

Tot noxiorum mortibus

135

Agone in isto proficit,

Ars et dolorum uincitur.

"Sed uos, alumni carceris

Par semper inuictum mihi,

Cohibete paulum dexteras,

140

Respiret ut lassus uigor.

"Praesicca rursus ulcera,

Dum se cicatrix colligit

Refrigerati sanguinis,

Manus resulcans diruet."

145

His contra leuuites refert:

"Si iam tuorum perspicis

Languere uirtutem canum,

Age, ipse maior carnifex,

"Ostende quo pacto queant

150

Imos recessus scindere,

Manus et ipse intersere

Riuosque feruentes bibe!

"Erras, cruente, si meam

Te rere poenam sumere,

155

Cum membra morti obnoxia

Dilancinata interficis.

"Est alter, est intrinsecus

Violare quem nullus potest,

Liber quietus integer

160

Exsors dolorum tristium.

"Hoc quod laboras perdere

Tantis furoris uiribus

Vas est solutum ac fictile

Quocumque frangendum modo.

165

"Quin immo nunc enitere

Illum secare ac plectere

Qui perstat intus, qui tuam

Calcat, tyranne, insaniam!

"Hunc, hunc lacesse, hunc discute,

170

Inuictum inexsuperabilem

Nullis procellis subditum

Solique subiectum deo!"

Haec fatur et stridentibus

Laniatur uncis denuo;

175

Cui praetor ore subdolo

Anguina uerba exsibilat:

"Si tanta callum pectoris

Praedurat obstinatio,

Puluinar ut nostrum manu

180

Abomineris tangere,

"Saltem latentes paginas

Librosque opertos detege,

Quo secta prauum seminans

Iustis cremetur ignibus."

185

His martyr auditis ait:

"Quem tu, maligne, mysticis

Minitaris ignem litteris,

Flagrabis ipse hoc iustius.

"Romphea nam caelestium

190

Vindex erit uoluminum

Tanti ueneni interpretem

Linguam perurens fulmine.

"Vides fauillas indices

Gomorreorum criminum,

195

Sodomita nec latet cinis

Testis perennis funeris.

"Exemplar hoc, serpens, tuum est,

Fuligo quem mox sulpuris

Bitumen et mixtum pice

200

Imo inplicabunt tartaro."

His persecutor saucius

Pallet rubescit aestuat

Insana torquens lumina

Spumasque frendens egerit.

205

Tum deinde cunctatus diu

Decernit: "Extrema omnium

Igni grabato et lamminis

Exerceatur quaestio."

Haec ille sese ad munera

210

Gradu citato proripit

Ipsosque pernix gaudio

Poenae ministros praeuenit.

Ventum ad palestram gloriae,

Spes certat et crudelitas,

215

Luctamen anceps conserunt

Hinc martyr illinc carnifex.

Serrata lectum regula

Dente infrequenti exasperat,

Cui multa carbonum strues

220

Viuum uaporat halitum.

Hunc sponte conscendit rogum

Vir sanctus ore interrito,

Ceu iam coronae conscius

Celsum tribunal scanderet.

225

Subter crepante aspergine

Scintillat excussus salis

Punctisque feruens stridulis

Sparsim per artus figitur.

Aruina posthinc igneum

230

Inpressa cauterem lauit,

Vis unde roris fumidi

In membra sensim liquitur.

Haec inter inmotus manet

Tamquam dolorum nescius

235

Tenditque in altum lumina,

Nam uincla palmas presserant.

Sublatus inde fortior

Lugubre in antrum truditur,

Ne liber usus luminis

240

Animaret altum spiritum.

Est intus imo ergastulo

Locus tenebris nigrior,

Quem saxa mersi fornicis

Angusta clausum strangulant.

245

Aeterna nox illic latet

Expers diurni sideris,

Hic carcer horrendus suos

Habere fertur inferos.

In hoc baratrum conicit

250

Truculentus hostis martyrem

Lignoque plantas inserit

Diuaricatis cruribus.

Quin addit et poenam nouam

Crucis peritus artifex

255

Nulli tyranno cognitam

Nec fando conpertam retro.

Fragmenta testarum iubet

Hirta inpolitis angulis

Acuminata informia

260

Tergo iacentis sternerent.

Totum cubile spiculis

Armant dolores anxii,

Insomne qui subter latus

Mucrone pulsent obuio.

265

Haec ille uersutus uafra

Meditatus arte struxerat,

Sed Belzebulis callida

Commenta Christus destruit.

Nam carceralis caecitas

270

Splendore lucis fulgurat

Duplexque morsus stipitis

Ruptis cauernis dissilit.

Agnoscit hic Vincentius

Adesse quod sperauerat

275

Tanti laboris praemium

Christum datorem luminis.

Cernit deinde fragmina

Iam testularum mollibus

Vestire semet floribus

280

Redolente nectar carcere.

Quin et frequentes angeli

Stant ac loquuntur comminus,

Quorum unus ore augustior

Conpellat his dictis uirum:

285

"Exsurge, martyr inclyte,

Exsurge securus tui,

Exsurge et almis coetibus

Noster sodalis addere!

"Decursa iam satis tibi

290

Poenae minacis munia

Pulchroque mortis exitu

Omnis peracta est passio.

"O miles inuictissime,

Fortissimorum fortior,

295

Iam te ipsa saeua et aspera

Tormenta uictorem tremunt.

"Spectator haec Christus deus

Conpensat aeuo intermino

Propriaeque collegam crucis

300

Larga coronat dextera.

"Pone hoc caducum uasculum

Conpage textum terrea,

Quod dissipatum soluitur,

Et liber in caelum ueni!"

305

Haec ille; sed clausas fores

Interna rumpunt lumina

Tenuisque per rimas nitor

Lucis latentis proditur.

Hoc cum stuperet territus

310

Obsessor atri liminis,

Quem cura pernox manserat

Seruare feralem domum,

Psallentis audit insuper

Praedulce carmen martyris,

315

Cui uocis instar aemulae

Conclaue reddit concauum.

Pauens deinde introspicit,

Admota quantum postibus

Acies per artas cardinum

320

Intrare iuncturas potest.

Vernare multis floribus

Stramenta testarum uidet

Ipsumque uulsis nexibus

Obambulantem pangere.

325

Inplentur aures turbidi

Praetoris hoc miraculo,

Flet uictus et uoluit gemens

Iram dolorem dedecus.

"Exemptus" inquit "carceri

330

Paulum benignis fotibus

Recreetur, ut pastum nouum

Poenis refectus praebeat."

Coire toto ex oppido

Turbam fidelem cerneres

335

Mollire praefultum torum

Siccare cruda uulnera.

Ille ungularum duplices

Sulcos pererrat osculis,

Hic purpurantem corporis

340

Gaudet cruorem lambere.

Cui recta celso tramite

Reseratur ad patrem uia

Quam fratre caesus inpio

Plerique uestem linteam

345

Stillante tingunt sanguine,

Tutamen ut sacrum suis

Domi reseruent posteris.

Tunc ipse manceps carceris

Et uinculorum ianitor,

350

Vt fert uetustas conscia,

Repente Christum credidit.

Hic obseratis uectibus

Densae specum caliginis

Splendore lucis aduenae

355

Micuisse clausum uiderat.

At uero postquam lectuli

Martyr quietem contigit

Aeger morarum taedio

Et mortis incensus siti,

360

Si mors habenda eiusmodi est

Quae corporali ergastulo

Mentem resoluit liberam

Et reddit auctori deo,

Mentem piatam sanguine

365

Mortis lauacris erutam

Quae semet ac uitam suam

Christo inmolandam praebuit,

Ergo ut recline mollibus

Reiecit aulaeis caput,

370

Victor relictis artubus

Caelum capessit spiritus.

Abel beatus scanderat.

Stipant euntem candidi

Hinc inde sanctorum chori

375

Parique missum carcere

Baptista Iohannis uocat.

At christiani nominis

Hostem coquebant inrita

Fellis uenena et liuidum

380

Cor efferata exusserant.

Saeuire inermem crederes

Fractis draconem dentibus;

"Euasit exultans" ait

"Rebellis et palmam tulit.

385

"Sed restat illud ultimum,

Inferre poenam mortuo

Feris cadauer tradere

Canibusue carpendum dare.

"Iam nunc et ossa extinxero

390

Ne sit sepulcrum funeris,

Quod plebs gregalis excolat

Titulumque figat martyris."

Sic frendit et corpus sacrum

Profanus (a dirum nefas!)

395

Nudum negato tegmine

Exponit inter carices.

Sed nulla dirarum famis

Aut bestiarum aut alitum

Audet tropaeum gloriae

400

Foedare tactu squalido.

Quin, si qua clangens inprobe

Circumuolarat eminus,

Trucis uolucris inpetu

Depulsa uertebat fugam.

405

Nam coruus, Heliae datus

Olim ciborum portitor,

Hoc munus inplet sedule

Et inremotus excubat.

Hic ex frutectis proximis

410

Infestus alarum sono

Oculosque pinnis uerberans

Exegit inmanem lupum.

Quis perfidorum credere

Ausit rapacem beluam

415

Tauris paratam congredi,

Cessisse plumis mollibus?

Ibat malignum murmurans

Leui uolatu exterritus

Praedamque uisam fugerat

420

Custodis inbellis minis.

Quis audienti talia,

Datiane, tunc sensus tibi,

Quantis gementem spiculis

Figebat occultus dolor,

425

Cum te perempti corporis

Virtute uictum cerneres

Ipsis et inpar ossibus

Vacuisque iam membris minor?

Sed quis, tyranne pertinax,

430

Hunc inpotentem spiritum

Determinabit exitus?

Nullusne te franget modus?

"Nullus, nec umquam desinam.

Nam si ferina inmanitas

435

Mansuescit et clementia

Coruos uoraces mitigat,

"Mergam cadauer fluctibus;

Insana numquam naufragis

Ignoscit unda et spumeum

440

Nescit profundum parcere.

"Aut semper illic mobilis

Incerta per ludibria

Vagis feretur flatibus

Squamosa pascens agmina,

445

"Aut sub fragosis rupibus

Scabri petrarum murices

Inter recessus scrupeos

Discissa rumpent uiscera.

"Ecquis uirorum strenue

450

Cumbam peritus pellere

Remo rudente et carbaso

Secare qui pontum queas

"Rapias palustri e caespite

Corpus quod intactum iacet,

455

Leuique uectum lembulo

Amplum per aequor auferas?

"Sed conplicatum sparteus

Claudat cadauer culleus

Quem fune conexus lapis

460

Praeceps in altum deprimat.

"At tu per undas emices

Rorante praepes palmula,

Donec relictum longior

Abscondat aspectus solum."

465

Haec iussa quidam militum

(Eumorfio nomen fuit)

Violentus audax barbarus

Furore feruens adripit.

Funale textum conserit

470

Suto quod inplet corpore,

Emensus et multum freti

Inter procellas excutit.

O praepotens uirtus dei,

Virtus creatrix omnium,

475

Quae turgidum quondam mare

Gradiente Christo strauerat,

Vt terga calcans aequoris

Siccis mearet passibus

Plantas nec undis tingueret

480

Vasti uiator gurgitis!

Haec ipsa uirtus iusserat

Rubrum salum dehiscere,

Patente dum fundo aridum

Secura plebs iter terit.

485

Nec non et ipsa nunc iubet

Seruire sancto corpori

Pontum quietis lapsibus

Ad curua pronum litora.

Saxum molaris ponderis

490

Vt spuma candens innatat,

Tantique custos pigneris

Fiscella fertur fluctibus.

Cernunt stupentes nauitae

Vectam remenso marmore

495

Labi retrorsum leniter

Aestu secundo et flamine.

Certant et ipsi concito

Pontum faselo scindere

Longe sed artus praeuolarit

500

Telluris ad mollem sinum.

Prius relatos denique

Humus quieta suscipit,

Quam pulsa summis nisibus

Carina portum tangeret.

505

Felix amoeni litoris

Secessus ille, qui sacra

Fouens harenis uiscera

Vicem sepulcri praebuit,

Dum cura sanctorum pia

510

Deflens adornat aggerem

Tumuloque corpus creditum

Vitae reseruat posterae!

Sed mox subactis hostibus

Iam pace iustis reddita

515

Altar quietem debitam

Praestat beatis ossibus;

Subiecta nam sacrario

Imamque ad aram condita

Caelestis auram muneris

520

Perfusa subter hauriunt.

Sic corpus, ast ipsum dei

Sedes receptum continet

Cum Maccabeis fratribus

Sectoque Eseiae proximum.

525

Simplex sed illis contigit

Corona poenarum, quibus

Finem malorum praestitit

Mortis supremus exitus.

Quid tale sector ausus est?

530

Truncata numquid corporis

Segmenta post serram feris

Obiecit aut undis dedit?

Num Maccabei martyris

Linguam tyrannus erutam

535

Raptamue pellem uerticis

Auibus cruentis obtulit?

Tu solus, o bis inclyte,

Solus brauii duplicis

Palmam tulisti, tu duas

540

Simul parasti laureas.

In morte uictor aspera,

Tum deinde post mortem pari

Victor triumpho proteris

Solo latronem corpore.

545

Adesto nunc et percipe

Voces precantum supplices,

Nostri reatus efficax

Orator ad thronum patris!

Per te, per illum carcerem

550

Honoris augmentum tui,

Per uincla flammas ungulas,

Per carceralem stipitem,

Per fragmen illud testeum

Quo parta creuit gloria,

555

Et quem trementes posteri

Exosculamur lectulum,

Miserere nostrarum precum,

Placatus ut Christus suis

Inclinet aurem prosperam

560

Noxas nec omnes inputet.

Si rite sollemnem diem

Veneramur ore et pectore,

Si sub tuorum gaudio

Vestigiorum sternimur,

565

Paulisper huc inlabere

Christi fauorem deferens,

Sensus grauati ut sentiant

Leuamen indulgentiae.

Sic nulla iam restet mora,

570

Quin excitatam nobilis

Carnem resumat spiritus

Virtute perfunctam pari,

Vt quae laborum particeps

Commune discrimen tulit

575

Sit et coheres gloriae

Cunctis in aeuum saeculis.

79

aucipes

aucupes V p. c.

aucupes N m²p. c.

auspices C D O , E s. l. aucupes mg. augures

augures P p. c.m²