Praefatio
Post resides annos longo uelut excita somno
Romanis fruitur nostra Thalia choris.
Optatos renouant eadem mihi culmina coetus,
Personat et noto Pythia uate domus:
5
Consulis hic fasces cecini Libyamque receptam,
Hic mihi prostratis bella canenda Getis.
Sed prior effigiem tribuit successus aenam,
Oraque patricius nostra dicauit honos;
Adnuit hic princeps titulum poscente senatu;
10
Respice iudicium quam graue, Musa, subis!
Ingenio minuit merces properata fauorem:
Carminibus ueniam praemia tanta negant;
Et magis intento studium censore laborat,
Quod legimur medio conspicimurque foro.
15
Materies tamen ipsa iuuat solitumque timorem
Dicturo magna sedula parte leuat.
Nam mihi conciliat gratas impensius aures
Vel meritum belli uel Stilichonis amor.
Intacti cum claustra freti, coeuntibus aequor
Armatum scopulis, audax irrumperet Argo
Aeetam Colchosque petens, propiore periclo
Omnibus attonitis, solus post numina Tiphys
5
Incolumem tenui damno seruasse carinam
Fertur et ancipitem montis uitasse ruinam
Deceptoque uagae concursu rupis in altum
Victricem duxisse ratem; stupuere superbae
Arte uiri domitae Symplegades et noua passae
10
Iura soli cunctis faciles iam puppibus haerent,
Vt uinci didicere semel. quodsi ardua Tiphyn
Nauis ob innocuae meritum sic gloria uexit,
Quae tibi pro tanti pulso discrimine regni
Sufficient laudes, Stilicho? licet omnia uates
15
In maius celebrata ferant ipsamque secandis
Argois trabibus iactent sudasse Mineruam
Nec nemoris muti iunxisse carentia sensu
Robora, sed caeso Tmarii Iouis augure luco
Arbore praesaga tabulas animasse loquaces.
20
Plurima sed quamuis uariis miracula monstris
Ingeminent, teneras uincturi carmine mentes,
Harpyiasque truces insopitisque refusum
Tractibus aurati custodem uelleris anguem
Et iuga taurorum rapidis ambusta fauillis
25
Et uirides galeis sulcos fetasque nouales
Martis et in segetem crescentis semina belli:
Nil ueris aequale dabunt. prohibere rapaces
Scilicet Harpyias unaque excludere mensa
Nobilior titulus, quam tot potuisse paratas
30
In Latii praedam Geticas auertere fauces
Anne ego terrigenas potius mirabor in ipsis
Procubuisse satis, uitae quibus attulit idem
Principium finemque dies, quam caesa Getarum
Agmina, quos tantis aluit Bellona tropaeis
35
Totaque sub galeis Mauortia canuit aetas
Per te namque unum mediis exuta tenebris
Imperio sua forma redit, claustrisque solutae
Tristibus exangues audent procedere leges.
Iamque potestates priscus discriminat ordo
40
Iustitiae, quas ante pares effecerat una
Nube timor. tua nos urgenti dextera leto
Eripuit, tectisque suis redduntur et agris
Damnati fato populi, uirtute renati.
Iam non in pecorum morem formidine clausi
45
Prospicimus saeuos campis ardentibus ignes
Alta nec incertis metimur flumina uotis
Excidio latura moram nec poscimus amnes
Vndosam seruare fidem nubesque fugaces
Aut coniuratum querimur splendere serenum.
50
Ipsa quoque internis furiis exercita plebis
Securas iam Roma leuat tranquillior arces;
Surge, precor, ueneranda parens, et certa secundis
Fide deis, humilemque metum depone senectae.
Vrbs aequaeua polo, tum demum ferrea sumet
55
Ius in te Lachesis, cum sic mutauerit axem
Foederibus natura nouis, ut flumine uerso
Irriget Aegyptum Tanais, Maeotida Nilus,
Eurus ab occasu, Zephyrus se promat ab Indis
Caucasiisque iugis calido nigrantibus Austro
60
Gaetulas Aquilo glacie constringat harenas.
Fatales hucusque manus, crebrisque notatae
Prodigiis abiere minae. nec sidera pacem
Semper habent, ipsumque Iouem turbante Typhoeo,
Si fas est, tremuisse ferunt, cum brachia centum
65
Montibus armaret totidem spiramque retorquens
Lamberet attonitas erectis anguibus Arctos.
Quid mirum, si regna labor mortalia uexat,
Cum gemini fratres, genuit quos asper Aloeus,
Martem subdiderint uinclis et in astra negatas
70
Temptarint munire uias steteritque reuulsis
Paene tribus scopulis caelesti machina bello?
Sed caret euentu nimius furor; improba numquam
Spes laetata diu, nec peruenere iuuentae
Robur Aloidae, dum uellere Pelion Otus
75
Nititur, occubuit Phoebo, moriensque Ephialtes
In latus obliquam proiecit languidus Ossam.
Aspice, Roma, tuum iam uertice celsior hostem,
Aspice quam rarum referens inglorius agmen
Italia detrusus eat quantumque priori
80
Dissimilis, qui cuncta sibi cessura ruenti
Pollicitus patrii numen iurauerat Histri
Non nisi calcatis loricam ponere rostris.
O rerum fatique uices! qui foeda parabat
Romanas ad stupra nurus, sua pignora uidit
85
Coniugibus permixta trahi; qui mente profundas
Hauserat urbis opes, ultro uictoribus ipse
Praeda fuit; nostri quondam qui militis auro
Adgressus temptare fidem, desertus ab omni
Gente sua manibusque redit truncatus et armis.
90
Hoc quoque, quod ueniam leti ualuere mereri,
Si positis pendas odiis, ignoscere pulchrum
Iam misero poenaeque genus uidisse precantem.
Quae uindicta prior quam cum formido superbos
Flectit et adsuetum spoliis adfligit egestas?
95
Sed magis ex aliis fluxit clementia causis,
Consulitur dum, Roma, tibi. tua cura coegit
Inclusis aperire fugam, ne peior in arto
Saeuiret rabies uenturae conscia mortis;
Nec tanti nomen stirpemque abolere Getarum,
100
Vt propius peterere, fuit. procul arceat altus
Iuppiter, ut delubra Numae sedemque Quirini
Barbaries oculis saltem temerare profanis
Possit et arcanum tanti deprendere regni.
Quamquam, si ueterum certamina rite recordor,
105
Tunc etiam, pulchra cum libertate uigerent
Et proprio late florerent milite patres,
Semper ab his famae petiere insignia bellis,
Quae diuersa procul tuto trans aequora uires
Exercere dabant: currus regumque catenae
110
Inter abundantis fati ludibria ductae.
At uero Italiam quotiens circumstetit atrox
Tempestas ipsumque caput laesura pependit,
Non illis uani ratio uentosa fauoris,
Sed grauiter spectata salus ductorque placebat,
115
Non qui praecipiti traheret semel omnia casu,
Sed qui maturo uel laeta uel aspera rerum
Consilio momenta regens, nec tristibus impar
Nec pro successu nimius, spatiumque morandi
Vincendique modum mutatis nosset habenis.
120
Cautius ingentes morbos et proxima cordi
Vlcera Paeoniae tractat sollertia curae
Parcendoque secat, ferro ne largius acto
Irreuocandus eat sectis uitalibus error.
Sublimi certe Curium canit ore uetustas,
125
Aeaciden Italo pepulit qui litore Pyrrhum,
Nec magis insignis Pauli Mariique triumphus,
Qui captos niueis reges egere quadrigis;
Plus fuga laudatur Pyrrhi quam uincla Iugurthae;
Et, quamuis gemina fessum iam clade fugauit,
130
Post Decii lituos et nulli peruia culpae
Pectora Fabricii, donis inuicta uel armis,
Plena datur Curio pulsi uictoria Pyrrhi.
Quanto maius opus solo Stilichone peractum
Cernimus! hic ualidam gentem, quam dura niuosis
135
Educat Vrsa plagis, non Chaonas atque Molossos,
Quos Epirus alit, nec Dodonaea subegit
Agmina fatidicam frustra iactantia quercum.
Primus fulmineum lento luctamine Poenum
Compressit Fabius, campo post ausus aperto
140
Marcellus uinci docuit, sed tertia uirtus
Scipiadae Latiis tandem deterruit oris.
Vnus in hoc Stilicho diuersis artibus hoste
Tris potuit complere duces fregitque furentem
Cunctando uicitque manu uictumque relegat.
145
Atque haec tanta breui. miscentem incendia Pyrrhum
Sustinuit toto maerens Oenotria lustro,
Et prope ter senas Itali per graminis herbas
Massylus Poeno sonipes uastante cucurrit
Hannibalemque senem uix ad sua reppulit arua
150
Vindex sera patrum post bellum nata iuuentus.
Hic celer effecit, bruma ne longior una
Esset hiems rerum, primis sed mensibus aestas
Temperiem caelo pariter belloque referret.
Sed quid ego Hannibalem contra Pyrrhumque tot annis
155
Certatum memorem, uilis cum Spartacus omne
Per latus Italiae ferro bacchatus et igni
Consulibusque palam totiens congressus inertes
Exuerit castris dominos et strage pudenda
Fuderit imbelles aquilas seruilibus armis?
160
Nos terrorum expers et luxu mollior aetas
Deficimus queruli, si bos abductus aratro,
Si libata seges. non hanc ergastula nobis
Immisere manum nec coniurantis harenae
Turba fuit; qualem Stilicho deiecerit hostem,
165
Thraces et Haemonii poterunt Moesique fateri.
Frigida ter decies nudatum frondibus Haemum
Tendit hiems uestire gelu totiensque solutis
Ver niuibus uiridem monti reparauit amictum,
Ex quo iam patrios gens haec oblita Triones
170
Atque Histrum transuecta semel uestigia fixit
Threicio funesta solo. seu fata uocabant
Seu grauis ira deum, seriem meditata ruinis,
Ex illo, quocumque uagos impegit Erinys,
Grandinis aut morbi ritu per deuia rerum,
175
Praecipites per clausa ruunt, nec contigit ullis
Amnibus aut scopulis proprias defendere terras.
Nil Rhodope, nil uastus Athos, nil profuit Haemus
Odrysiis; facili contemptum Strymona saltu
Et frustra rapidum damnant Haliacmona Bessi.
180
Nubibus intactum Macedo miratur Olympum
More pererratum campi; gemit irrita Tempe
Thessalus et domitis irrisam cautibus Oeten.
Sperchiusque et uirginibus dilectus Enipeus
Barbaricas lauere comas. non obice Pindi
185
Seruati Dryopes nec nubifer Actia texit
Litora Leucates; ipsae, quae durius olim
Restiterant Medis, primo conamine ruptae
Thermopylae; uallata mari Scironia rupes
Et duo continuo conectens aequora muro
190
Isthmos et angusti patuerunt claustra Lechaei:
Nec tibi Parrhasios licuit munire colonos
Frondosis, Erymanthe, iugis, equitataque summi
Culmina Taygeti trepidae uidistis Amyclae.
Tandem supplicium cunctis pro montibus Alpes
195
Exegere Getas; tandem tot flumina uictor
Vindicat Eridanus. docuit nunc exitus alte
Fatorum secreta regi. quisquamne reclusis
Alpibus ulterius Latii fore credidit umbram?
Nonne uelut capta rumor miserabilis urbe
200
Trans freta, trans Gallos Pyrenaeumque cucurrit?
Famaque nigrantes succincta pauoribus alas
Secum cuncta trahens a Gadibus usque Britannum
Terruit Oceanum et nostro procul axe remotam
Insolito belli tremefecit murmure Thulen?
205
Mandemusne Noti flabris quoscumque timores
Pertulimus, festae doleant ne tristibus aures?
An potius meminisse iuuat semperque uicissim
Gaudia praemissi cumulant inopina dolores?
Vtque sub occidua iactatis Pleiade nautis
210
Commendat placidum maris inclementia portum,
Sic mihi tunc maior Stilicho, cum laeta periclis
Metior atque illi redeunt in corda tumultus.
Nonne uidebantur, quamuis adamante rigentes,
Turribus inualidis fragiles procumbere muri
215
Ferrataeque Getis ultro se pandere portae?
Nec uallum densaeque sudes arcere uolantes
Cornipedum saltus? iamiam conscendere puppes
Sardoniosque habitare sinus et inhospita Cyrni
Saxa parant uitamque freto spumante tueri.
220
Ipsa etiam diffisa breui Trinacria ponto,
Si rerum natura sinat, discedere longe
Optat et Ionium refugo laxare Peloro.
Fultaque despiciens auro laquearia diues
Tutior Aeoliis mallet uixisse cauernis;
225
Iamque oneri creduntur opes tandemque libido
Haesit auaritiae grauioribus obruta curis.
Vtque est ingenioque loquax et plurima fingi
Permittens credique timor, tum somnia uulgo
Narrari, tum monstra deum monitusque sinistri:
230
Quid meditentur aues, quid cum mortalibus aether
Fulmineo uelit igne loqui, quid carmine poscat
Fatidico custos Romani carbasus aeui.
Territat adsiduus lunae labor atraque Phoebe
Noctibus aerisonas crebris ululata per urbes.
235
Nec credunt uetito fraudatam Sole sororem
Telluris subeunte globo, sed castra secutas
Barbara Thessalidas patriis lunare uenenis
Incestare iubar. tunc anni signa prioris
Et si quod fortasse quies neglexerat omen,
240
Addit cura nouis: lapidosos grandinis ictus
Molitasque examen apes passimque crematas
Perbacchata domos nullis incendia causis
Et numquam caelo spectatum impune cometem,
Qui primum roseo Phoebi prolatus ab ortu,
245
Qua micat astrigera senior cum coniuge Cepheus;
Inde Lycaoniam paulatim expulsus ad Arcton
Crine uago Getici foedauit sidera Plaustri,
Donec in exiguum moriens uanesceret ignem.
Sed grauius mentes caesorum ostenta luporum
250
Horrificant. duo quippe lupi sub principis ora,
Dum campis exercet equos, uiolenter adorti
Agmen et excepti telis immane relatu
Prodigium miramque notam duxere futuri.
Nam simul humano geminas de corpore palmas
255
Vtraque perfossis emisit belua costis:
Illo laeua tremens, hoc dextera uentre latebat
Intentis ambae digitis et sanguine uiuo.
Scrutari si uera uelis, fera nuntia Martis
Ora sub Augusti casurum prodidit hostem,
260
Vtque manus utero uirides patuere retecto,
Romula post ruptas uirtus sic emicat Alpes.
Sed malus interpres rerum metus omne trahebat
Augurium peiore uia, truncataque membra
Nutricemque lupam Romae regnoque minari.
265
Tunc reputant annos interceptoque uolatu
Vulturis incidunt properatis saecula metis.
Solus erat Stilicho, qui desperantibus augur
Sponderet meliora manu, dubiaeque salutis
Dux idem uatesque fuit. "durate parumper
270
Inquit "et excussis muliebribus ore querellis
Fatorum toleremus onus. nil nautica prosunt
Turbatae lamenta rati nec segnibus undae
Planctibus aut uanis mitescunt flamina uotis.
Nunc instare manu, toto nunc robore niti
275
Communi pro luce decet: succurrere uelis,
Exhaurire fretum, uarios aptare rudentes
Omnibus et docti iussis parere magistri.
Non, si perfidia nacti penetrabile tempus
Irrupere Getae, nostras dum Raetia uires
280
Occupat atque alio desudant Marte cohortes,
Idcirco spes omnis abit. mirabile posset
Esse mihi, si fraude noua uel calle reperto
Barbarus ignotas inuaderet inscius Alpes;
Nunc uero geminis clades repetita tyrannis
285
Famosum uulgauit iter nec nota fefellit
Semita praestructum bellis ciuilibus hostem.
Per solitas uenere uias, aditusque sequendos
Barbarico Romana dedit discordia bello.
"Sed nec praeteritis haec res incognita saeclis:
290
Saepe lacessitam, sed non impune, fatemur
Ausoniam. haec Senonum restinxit sanguine flammas,
Haec et Teutonico quondam patefacta furori
Colla catenati uidit squalentia Cimbri.
Vile decus, quod non erexit praeuius horror;
295
Ingentes generant discrimina magna triumphos.
"Quid turpes iam mente fugas, quid Gallica rura
Respicitis Latioque libet post terga relicto
Longinquum profugis Ararim praecingere castris?
Scilicet Arctois concessa gentibus urbe
300
Considet regnum Rhodano capitique superstes
Truncus erit? uestros stimulant si pignora sensus,
Me quoque non impar naturae cura remordet,
Nec ferro sic corda rigent ut nosse recusem
Quam sanctum soceri nomen, quam dulce mariti,
305
Quantus prolis amor. sed numquam oblita decoris
Obscaenam latebram pietas ignaua requiret.
Nec uobis fortis monitor, mihi cautior uni:
Hic coniunx, hic progenies, hic carior omni
Luce gener; pars nulla mei subducta procellae.
310
Accipe tu nostrae, tellus Oenotria, mentis
Vincula communes tecum subeuntia casus,
Exiguamque moram muris impende tuendis,
Dum redeo lectum referens in classica robur.
His dictis pauidi firmauit inertia uulgi
315
Pectora migrantisque fugam compescuit aulae;
Ausaque tum primum tenebris emergere pulsis
Hesperia, ut secum iunxisse pericula uidit
Augustum, tantoque sui stetit obside fati.
Protinus, umbrosa uestit qua litus oliua
320
Larius et dulci mentitur Nerea fluctu,
Parua puppe lacum praeteruolat; ocius inde
Scandit inaccessos brumali sidere montes
Nil hiemis caeliue memor. sic ille relinquens
Ieiunos antro catulos immanior exit
325
Hiberna sub nocte leo tacitusque per altas
Incedit furiale niues; stant colla pruinis
Aspera; flauentes adstringit stiria saetas;
Nec meminit leti nimbosue aut frigora curat,
Dum natis alimenta parat. Sublimis in Arcton
330
Prominet Hercyniae confinis Raetia siluae,
Quae se Danuuii iactat Rhenique parentem
Vtraque Romuleo praetendens flumina regno
Primo fonte breues, alto mox gurgite regnant
Et fluuios cogunt unda coeunte minores
335
In nomen transire suum. te Cimbrica Tethys
Diuisum bifido consumit, Rhene, meatu;
Thracia quinque uadis Histrum uorat Amphitrite:
Ambo habiles remis, ambo glacialia secti
Tergo rotis, ambo Boreae Martique sodales.
340
Sed latus, Hesperiae quo Raetia iungitur orae,
Praeruptis ferit astra iugis panditque tremendam
Vix aestate uiam. multi ceu Gorgone uisa
Obriguere gelu; multos hausere profundae
Vasta mole niues, cumque ipsis saepe iuuencis
345
Naufraga candenti merguntur plaustra barathro.
Interdum subitam glacie labente ruinam
Mons dedit et tepidis fundamina subruit astris
Pendenti male fida solo. Per talia tendit
Frigoribus mediis Stilicho loca. nulla Lyaei
350
Pocula; rara Ceres; raptos contentus in armis
Delibasse cibos madidoque oneratus amictu
Algentem pulsabat equum. nec mollia fesso
Strata dedere torum; tenebris si caeca repressit
Nox iter, aut spelaea subit metuenda ferarum
355
Aut pastorali iacuit sub culmine fultus
Ceruicem clipeo. stat pallidus hospite magno
Pastor et ignoto praeclarum nomine uultum
Rustica sordenti genetrix ostendit alumno.
Illa sub horrendis praedura cubilia siluis,
360
Illi sub niuibus somni curaeque laborque
Peruigil hanc requiem terris, haec otia rebus
Insperata dabant; illae tibi, Roma, salutem
Alpinae peperere casae. Iam foedera gentes
Exuerant Latiique audita clade feroces
365
Vindelicos saltus et Norica rura tenebant.
Ac ueluti famuli, mendax quos mortis erilis
Nuntius in luxum falso rumore resoluit,
Dum marcent epulis atque inter uina chorosque
Persultat uacuis effrena licentia tectis,
370
Si reducem dominum sors improuisa reuexit,
Haerent attoniti libertatemque perosus
Conscia seruilis praecordia concutit horror:
Sic ducis aspectu cuncti stupuere rebelles,
Inque uno princeps Latiumque et tota refulsit
375
Roma uiro. frons laeta parum, non tristior aequo,
Non deiecta malis, mixta sed nobilis ira:
Qualis in Herculeo, quotiens infanda iubebat
Eurystheus, fuit ore dolor uel qualis in atram
Sollicitus nubem maesto Ioue cogitur aether.
380
"Tantane uos "inquit "Getici fiducia belli
Erigit? hinc animo frustra tumuistis inani?
Non ita Romanum fati uiolentia nomen
Opprimit, ut uestros nequeat punire tumultus
Parte sui. ne uos longe sermone petito
385
Demorer, exemplum ueteris cognoscite facti:
Cum ferus Ausonias perfringeret Hannibal arces
Et Trebiam saeuo geminassent funere Cannae,
Nequiquam Emathium pepulit spes uana Philippum,
Vt uelut afflictos ferro temptaret inerti
390
Romanos commouit atrox iniuria patres,
Vrgerent maiora licet, grauiterque tulere,
Vrbibus inter se claris de culmine rerum
Congressis, aliquid gentes audere minores.
Nec poenam differre placet, sed bella gerenti
395
Punica Laeuino regis quoque proelia mandant.
Paruit imperiis consul, fususque Philippus,
Vilia dum grauibus populis interserit arma,
Praetereunte manu didicit non esse potentum
Temptandas, mediis quamuis in luctibus, iras.
400
Hoc monitu pariter nascentia bella repressit
Et bello quaesiuit opes legitque precantes
Auxilio mensus numerum, qui congruus esset
Nec grauis Italiae formidandusue regenti.
Nec minus accepto nostrae rumore cohortes
405
(Sic ducis urget amor) properantibus undique signis
Conueniunt, uisoque animi Stilichone recepti
Singultus uarios lacrimosaque gaudia miscent
Sic armenta boum, uastis quae turbida siluis
Sparsit hiems, cantus ac sibila nota magistri
410
Certatim repetunt et auitae pascua uallis
Inque uicem se uoce regunt gaudentque fideles
Reddere mugitus et, qua sonus attigit aurem,
Rara per obscuras adparent cornua frondes.
Accurrit uicina manus, quam Raetia nuper
415
Vandalicis auctam spoliis defensa probauit;
Venit et extremis legio praetenta Britannis,
Quae Scotto dat frena truci ferroque notatas
Perlegit exanimes Picto moriente figuras;
Agmina quin etiam flauis obiecta Sygambris
420
Quaeque domant Chattos immansuetosque Cheruscos,
Huc omnes uertere minas tutumque remotis
Excubiis Rhenum solo terrore relinquunt.
Vllane posteritas credet? Germania quondam
Illa ferox populis, quae uix instantibus olim
425
Principibus tota poterat cum mole teneri,
Iam sese placidam praebet Stilichonis habenis,
Vt nec praesidiis nudato limite temptet
Expositum calcare solum nec transeat amnem,
Incustoditam metuens attingere ripam.
430
Celsior o cunctis unique aequande Camillo!
Vestris namque armis Alarici fracta quieuit
Ac Brenni rabies; confusis rebus uterque
Diuinam tribuistis opem, sed tardior ille
Iam captae uindex patriae, tu sospitis ultor.
435
O quantum mutata tuo fortuna regressu!
Vt sese pariter diffudit in omnia regni
Membra uigor uiuusque redit color urbibus aegris!
Creditur Herculeis lucem renouasse lacertis
Femina dilecti fatis impensa mariti;
440
Et iuuenem spretae laniatum fraude nouercae
Non sine Circaeis Latonia reddidit herbis.
Cretaque, si uerax narratur fabula, uidit
Minoum rupto puerum prodire sepulchro,
Quem senior uates auium clangore repertum
445
Gramine restituit: mirae nam munere sortis
Dulcia mella necem, uitam dedit horridus anguis.
At tuus aduentus non unum corpus ab umbris,
Sed tot communi populos sub morte iacentes
Totaque Tartareis e faucibus oppida traxit.
450
Ipso Roma die (nec adhuc ostenditur auctor)
Personuit uenisse ducem, laetisque Quirites
Vocibus auspicium certi plausere triumphi,
Muniti Stilichone suo. quis gaudia uero
Principis, amplexus alacris quis disserat aulae?
455
Pulueris ambiguam nubem speculamur ab altis
Turribus, incerti socios adportet an hostes
Ille globus. mentem suspensa silentia librant,
Donec puluereo sub turbine sideris instar
Emicuit Stilichonis apex et cognita fulsit
460
Canities. gauisa repens per moenia clamor
Tollitur "ipse uenit. "portas secura per omnes
Turba salutatis effunditur obuia signis.
Non iam dilectus miseri nec falce per agros
Deposita iaculum uibrans ignobile messor
465
Nec temptat clipeum proiectis sumere rastris
Bellona ridente Ceres humilisque nouorum
Seditio clamosa ducum: sed uera iuuentus,
Verus ductor adest et uiuida Martis imago.
Prospera sed quantum nostrae spes addita menti,
470
Tantum exempta Getis, qui uertice proximus astris
Post Alpes iam cuncta sibi promisit apertas
Nil superesse ratus, postquam tot lumina pubis,
Tot subitos pedites, equitum tot conspicit alas
Cinctaque fluminibus crebris ac moenibus arua
475
Seque uelut clausum laqueis, sub pectore furtim
Aestuat et nimium prono feruore petitae
Iam piget Italiae, sperataque Roma teneri
Visa procul. magni subeunt iam taedia coepti.
Occultat tamen ore metum primosque suorum
480
Consultare iubet bellis annisque uerendos.
Crinigeri sedere patres, pellita Getarum
Curia, quos plagis decorat numerosa cicatrix
Et tremulos regit hasta gradus et nititur altis
Pro baculo contis non exarmata senectus.
485
Hic aliquis grauior natu, cui plurima dictis
Consiliisque fides, defixus lumina terrae
Concutiensque comam capuloque adclinis eburno:
"Si numero non fallor "ait "tricesima currit
Bruma fere, rapidum postquam tranauimus Histrum,
490
Romanamque manum tantis eludimus annis.
Sed numquam Mauors adeo constrinxit in artum
Res, Alarice, tuas. per tot certamina docto
Crede seni, qui te tenero uice patris ab aeuo
Gestatum parua solitus donare pharetra
495
Atque aptare breues umeris puerilibus arcus:
Saepe quidem frustra monui, seruator ut icti
Foederis Emathia tutus tellure maneres;
Sed quoniam calidae rapuit te flamma iuuentae,
Nunc saltem, si cura tibi manet ulla tuorum,
500
His claustris euade, precor, dumque agmina longe,
Dum licet, Hesperiis praeceps elabere terris,
Ne noua praedari cupiens et parta reponas
Pastorique lupus scelerum delicta priorum
Intra saepta luas. quid palmitis uber Etrusci,
505
Quid mihi nescioquam proprio cum Thybride Romam
Semper in ore geris? referunt si uera parentes,
Hanc urbem insano nullus qui Marte petiuit
Laetatus uiolasse redit; nec numina sedem
Destituunt: iactata procul dicuntur in hostem
510
Fulmina diuinique uolant pro moenibus ignes,
Seu caelum seu Roma tonat. si temnis Olympum,
A magno Stilichone caue, qui semper iniquos
Fortuna famulante premit. scis ipse, per oras
Arcadiae quam densa rogis cumulauerit ossa,
515
Sanguine quam largo Graios calefecerit amnes;
Extinctusque fores, ni te sub nomine legum
Proditio regnique fauor texisset Eoi.
Talia grandaeuum flammata fronte loquentem
Obliquisque tuens oculis non pertulit ultra,
520
Sed rupit rabidas accensa superbia uoces:
"Si non mentis inops fraudataque sensibus aetas
Praeberet ueniam, numquam haec opprobria linguae
Turpia Danuuius me sospite ferret inultus.
Anne, tot Augustos Hebro qui teste fugaui,
525
Te patiar suadente fugam, cum cesserit omnis
Obsequiis natura meis? subsidere nostris
Sub pedibus montes, arescere uidimus amnes.
Non ita di Getici faxint manesque parentum,
Vt mea conuerso relegam uestigia cursu.
530
Hanc ego uel uictor regno uel morte tenebo
Victus humum. per tot populos urbesque cucurri,
Fregi Alpes galeisque Padum uictricibus hausi:
Quid restat nisi Roma mihi? gens robore nostra
Tum quoque pollebat, nullis cum fideret armis.
535
At nunc Illyrici postquam mihi tradita iura
Meque suum fecere ducem, tot tela, tot enses,
Tot galeas multo Thracum sudore paraui
Inque meos usus uectigal uertere ferri
Oppida legitimo iussu Romana coegi.
540
Sic me fata fouent; ipsi, quos omnibus annis
Vastabam, seruire dati: nocitura gementes
Arma dabant flammisque diu mollitus et arte
In sua damna chalybs fabro lugente rubebat.
Hortantes his adde deos. non somnia nobis
545
Nec uolucres, sed clara palam uox edita luco:
"Rumpe omnes, Alarice, moras; hoc impiger anno
Alpibus Italiae ruptis penetrabis ad urbem.
Huc iter usque datur. quis iam post talia segnis
Ambigat aut caelo dubitet parere uocanti?
550
Sic ait hortatusque suos belloque uiaeque
Instruit. attollunt uanos oracula fastus.
O semper tacita sortes ambage malignae
Euentuque patens et nescia uatibus ipsis
Veri sera fides! Ligurum regione suprema
555
Peruenit ad fluuium miri cognominis "Vrbem
Atque illic domitus uix tandem interprete casu
Agnouit dubiis illusa uocabula fatis.
Nec non et Stilicho pugnam poscentia mouit
Pleno castra gradu dictisque instigat euntes:
560
"Nunc nunc, o socii, temeratae sumite tandem
Italiae poenas, obsessi principis armis
Excusate nefas deploratumque Timauo
Vulnus et Alpinum gladiis abolete pudorem.
Hic est, quem totiens campis fudistis Achiuis,
565
Quem discors odiisque anceps ciuilibus orbis,
Non sua uis tutata diu, dum foedera fallax
Ludit et alternae periuria uenditat aulae.
Credite nunc omnes, quas dira Britannia gentes,
Quas Hister, quas Rhenus alit, pendere paratas
570
In speculis: uno tot proelia uincite bello.
Romanum reparate decus molemque labantis
Imperii fulcite umeris; hic omnia campus
Vindicat, haec mundo pacem uictoria sancit.
Non in Threiciis Haemi decernimus oris
575
Nec super Alpheas umbrantia Maenala ripas
Constitimus; non hic Tegean Argosque tuemur:
Visceribus mediis ipsoque in corde uidetis
Bella geri. patrem clipeis defendite Thybrim.
Talia nunc pediti, turmae nunc mixtus equestri
580
Dicta dabat. Simul externis praecepta ferebat
Auxiliis. ibat patiens dicionis Alanus,
Qua nostrae iussere tubae, mortemque petendam
Pro Latio docuit gentis praeclarus Alanae,
Cui natura breues animis ingentibus artus
585
Finxerat immanique oculos infecerat ira;
Vulneribus pars nulla uacat rescissaque contis
Gloria foedati splendet iactantior oris.
Ille tamen mandante procul Stilichone citatis
Accelerauit equis Italamque momordit harenam.
590
Felix Elysiisque plagis et carmine dignus,
Qui male suspectam nobis impensius arsit
Vel leto purgare fidem; qui iudice ferro
Diluit immeritum laudato sanguine crimen!
Morte uiri turbatus eques flectebat habenas
595
Totaque praeciso nutassent agmina cornu,
Ni celer instructa Stilicho legione secutus
Subsidiis peditum pugnam instaurasset equestrem.
Quis Musis ipsoque licet Paeane recepto
Enarrare queat, quantum Gradiuus in illa
600
Luce suae dederit fundator originis urbi?
Altius haud umquam toto descendimus ense
In iugulum Scythiae, tanta nec clade superbum
Contudimus Tanain uel cornua fregimus Histri.
Inuisum miles sitiens haurire cruorem
605
Per uarias uestes onerataque plaustra metallo
Transit et argenti cumulos et caedis auarus
Contemptas proculcat opes; pretiosior auro
Sanguis erat; passim neglecti prodiga lucri
Ira furens strictis odium mucronibus explet.
610
Purpureos cultus absumptique igne Valentis
Exuuias miserisque graues crateras ab Argis
Raptaque flagranti spirantia signa Corintho
Callidus ante pedes uenientibus obicit hostis
Incassum; neque enim feralis praeda moratur,
615
Sed iustos praebent stimulos monumenta doloris.
Asseritur ferro captiuum uulgus, et omnes
Diuersae uocis populi, quos traxerat hostis
Seruitio, tandem dominorum strage redempti
Blanda cruentatis adfigunt oscula dextris
620
Desertosque lares et pignora laeta reuisunt.
Miratur sua quemque domus cladesque renarrant
Ordine; tum grati referunt miracula belli.
Quis tibi tunc, Alarice, dolor, cum Marte perirent
Diuitiae spoliisque diu quaesita supellex
625
Pulsaretque tuas ululatus coniugis aures,
Coniugis, inuicto dudum quae freta marito
Demens Ausonidum gemmata monilia matrum
Romanasque alta famulas ceruice petebat!
Scilicet Argolicas Ephyreiadasque puellas
630
Coeperat et pulchras iam fastidire Lacaenas.
Sed dea quae nimiis obstat Rhamnusia uotis
Ingemuit flexitque rotam: domat aspera uictos
Pauperies, unoque die Romana rependit
Quidquid ter denis acies amisimus annis.
635
O celebranda mihi cunctis Pollentia saeclis!
O meritum nomen! felicibus apta triumphis
Virtutis fatale solum, memorabile bustum
Barbariae! nam saepe locis ac finibus illis
Plena lacessito rediit uindicta Quirino.
640
Illic Oceani stagnis excita supremis
Cimbrica tempestas alias immissa per Alpes
Isdem procubuit campis. iam protinus aetas
Adueniens geminae gentis permisceat ossa
Et duplices signet titulos commune tropaeum:
645
"Hic Cimbros fortesque Getas, Stilichone peremptos
Et Mario claris ducibus, tegit Itala tellus.
Discite uesanae Romam non temnere gentes.