Praefatio
Qui modo sublimes rerum flectebat habenas
Patricius, rursum uerbera nota timet
Et solitos tardae passurus compedis orbes
In dominos uanas luget abisse minas.
5
Culmine deiectum uitae Fortuna priori
Reddidit, insano iam satiata ioco.
Scindere nunc alia meditatur ligna securi
Fascibus et tandem uapulat ipse suis.
Ille citas consul poenas se consule soluit:
10
Annus qui trabeas hic dedit exilium.
Infaustum populis in se quoque uertitur omen;
Saeuit in auctorem prodigiosus honos.
Abluto penitus respirant nomine fasti
Maturamque luem sanior aula uomit.
15
Dissimulant socii coniuratique recedunt,
Procumbit pariter cum duce tota cohors;
Non acie uicti, non seditione coacti;
Nec pereunt ritu quo periere uiri.
Concidit exiguae dementia uulnere chartae;
20
Confecit saeuum littera Martis opus.
Mollis feminea detruditur arce tyrannus
Et thalamo pulsus perdidit imperium:
Sic iuuenis nutante fide ueterique reducta
Paelice defletam linquit amica domum.
25
Canitiem raram largo iam puluere turpat
Et lacrimis rugas implet anile gemens
Suppliciterque pias humilis prostratus ad aras
Mitigat iratas uoce tremente nurus.
Innumeri glomerantur eri sibi quisque petentes
30
Mancipium solis utile suppliciis.
Quamuis foedus enim mentemque obscaenior ore,
Ira dabit pretium; poena meretur emi.
Quas, spado, nunc terras aut quem transibis in axem?
Cingeris hinc odiis, inde recessit amor.
35
Vtraque te gemino sub sidere regia damnat:
Hesperius numquam, iam nec Eous eris.
Miror cur, aliis qui pandere fata solebas,
Ad propriam cladem caeca Sibylla taces.
Iam tibi nulla uidet fallax insomnia Nilus;
40
Peruigilant uates iam, miserande, tui.
Quid soror? audebit tecum conscendere puppim
Et ueniet longum per mare fida comes?
An fortasse toros eunuchi pauperis odit
Et te nunc inopem diues amare negat?
45
Eunuchi iugulum primus secuisse fateris;
Sed tamen exemplo non feriere tuo.
Viue pudor fatis. en quem tremuere tot urbes,
En cuius populi sustinuere iugum!
Direptas quid plangis opes, quas natus habebit?
50
Non aliter poteras principis esse pater.
Improbe, quid pulsas muliebribus astra querellis,
Quod tibi sub Cypri litore parta quies?
Omnia barbarico per te concussa tumultu.
Crede mihi, terra tutius aequor erit.
55
Iam non Armenios iaculis terrebis et arcu,
Per campos uolucrem non agitabis equum;
Dilecto caruit Byzantius ore senatus;
Curia consiliis aestuat orba tuis:
Emeritam suspende togam, suspende pharetram;
60
Ad Veneris partes ingeniumque redi.
Non bene Gradiuo lenonia dextera seruit.
Suscipiet famulum te Cytherea libens.
Insula laeta choris, blandorum mater Amorum:
Nulla pudicitiae cura placere potest.
65
Prospectant Paphiae celsa de rupe puellae
Sollicitae, saluam dum ferat unda ratem.
Sed uereor, teneant ne te Tritones in alto
Lasciuas doctum fallere Nereidas,
Aut idem cupiant pelago te mergere uenti,
70
Gildonis nuper qui tenuere fugam.
Inclita captiuo memoratur Tabraca Mauro,
Naufragio Cyprus sit memoranda tuo.
Vecturum moriens frustra delphina uocabis;
Ad terram solos deuehit ille uiros.
75
Quisquis adhuc similes eunuchus tendit in actus,
Respiciens Cyprum desinat esse ferox.
Mygdonii cineres et si quid restat Eoi,
Quod pereat, regni: certe non augure falso
Prodigii patuere minae, frustraque peracto
Vulnere monstriferi praesagia discitis anni.
5
Cautior ante tamen uiolentum nauita Caurum
Prospicit et tumidae subducit uela procellae.
Quid iuuat errorem mersa iam puppe fateri?
Quid lacrimae delicta leuant? stant omina uestri
Consulis: immotis haesere piacula fatis.
10
Tunc decuit sentire nefas, tunc ire recentes
Detersum maculas. ueteri post obruta morbo
Corpora Paeonias nequiquam admoueris herbas.
Vlcera possessis alte suffusa medullis
Non leuiore manu, ferro sanantur et igni,
15
Ne noceat frustra mox eruptura cicatrix.
Ad uiuum penetrant flammae, quo funditus umor
Defluat et uacuis corrupto sanguine uenis
Arescat fons ipse mali; truncatur et artus,
Vt liceat reliquis securum degere membris.
20
At uos egregie purgatam creditis aulam,
Eutropium si Cyprus habet? uindictaque mundi
Semiuir exul erit? qui uos lustrare ualebit
Oceanus? tantum facinus quae diluet aetas?
Induerat necdum trabeas: mugitus ab axe
25
Redditus inferno, rabies arcana cauernas
Vibrat et alterno confligunt culmina lapsu.
Bacchatus per operta tremor Calchedona mouit
Pronus et in geminas nutauit Bosphorus urbes.
Concurrere freti fauces, radice reuulsa
30
Vitant instabilem rursum Symplegada nautae.
Scilicet haec Stygiae praemittunt signa sorores
Et sibi iam tradi populos hoc consule gaudent.
Mox oritur diuersa lues: hinc Mulciber ignes
Sparserat, hinc uicta proruperat obice Nereus;
35
Haec flagrant, haec tecta natant. quam, numina, poenam
Seruatis sceleri, cuius tot cladibus omen
Constitit? incumbas utinam, Neptune, tridenti
Pollutumque solum toto cum crimine mergas.
Vnam pro mundo Furiis concedimus urbem.
40
Vtque semel patuit monstris iter, omnia tempus
Nacta suum properant: nasci tum decolor imber
Infantumque noui uultus et dissona partu
Semina, tum lapidum fletus armentaque uulgo
Ausa loqui mediisque ferae se credere muris;
45
Tum uates sine more rapi lymphataque passim
Pectora terrifici stimulis ignescere Phoebi.
Fac nullos cecinisse deos: adeone retusi
Quisquam cordis erit, dubitet qui partibus illis
Adfore fatalem castrati consulis annum?
50
Sed quam caecus inest uitiis amor! omne futurum
Despicitur suadentque breuem praesentia fructum
Et ruit in uetitum damni secura libido,
Dum mora supplicii lucro serumque quod instat
Creditur. haud equidem contra tot signa Camillo
55
Detulerim fasces, nedum (pro sexus!) inerti
Mancipio, cui, cuncta licet responsa iuberent
Hortantesque licet sponderent prospera diui,
Turpe fuit cessisse uiros. Exquirite retro
Crimina continui lectis annalibus aeui,
60
Prisca recensitis euoluite saecula fastis:
Quid senis infandi Capreae, quid scaena Neronis
Tale ferunt? spado Romuleo succinctus amictu
Sedit in Augustis laribus. uulgata patebat
Aula salutantum studiis; huc plebe senatus
65
Permixta trepidique duces omnisque potestas
Confluit. aduolui genibus, contingere dextram
Ambitus et uotum deformibus oscula rugis
Figere. praesidium legum genitorque uocatur
Principis et famulum dignatur regia patrem.
70
Posteritas, admitte fidem: monumenta petuntur
Dedecoris multisque gemunt incudibus aera
Formatura nefas. haec iudicis, illa togati,
Haec nitet armati species; numerosus ubique
Fulget eques: praefert eunuchi curia uultus.
75
Ac ueluti caueant ne quo consistere uirtus
Possit pura loco, cunctas hoc ore laborant
Incestare uias. maneant immota precamur
Certaque perpetui sint argumenta pudoris.
Subter adulantes tituli nimiaeque leguntur
80
Vel maribus laudes: claro quod nobilis ortu
(Cum uiuant domini!), quod maxima proelia solus
Impleat (et patitur miles!), quod tertius urbis
Conditor (hoc Byzas Constantinusque uidebant!).
Inter quae tumidus leno producere cenas
85
In lucem, foetere mero, dispergere plausum
Empturas in uulgus opes, totosque theatris
Indulgere dies, alieni prodigus auri.
At soror et, si quid portentis creditur, uxor
Mulcebat matres epulis et more pudicae
90
Coniugis eunuchi celebrabat uota mariti.
Hanc amat, hanc summa de re uel pace uel armis
Consulit, huic curas et clausa palatia mandat
Ceu stabulum uacuamque domum. sic magna tueri
Regna nihil, patiensque iugi deluditur orbis?
95
Mitior alternum Zephyri iam bruma teporem
Senserat et primi laxabant germina flores,
Iamque iter in gremio pacis sollemne parabant
Ad muros, Ancyra, tuos, auctore repertum
Eutropio, pelagi ne taedia longa subirent,
100
Sed uaga lasciuis flueret discursibus aestas
Vnde tamen tanta sublimes mole redibant,
Ceu uinctos traherent Medos Indumque bibissent.
Ecce autem flauis Gradiuus ab usque Gelonis
Arua cruentato repetebat Thracia curru:
105
Subsidunt Pangaea rotis altaeque sonoro
Stridunt axe niues. ut uertice constitit Haemi
Femineasque togas pressis conspexit habenis,
Subrisit crudele pater cristisque micantem
Quassauit galeam; tunc implacabile numen
110
Bellonam adloquitur, quae sanguine sordida uestem
Illyricis pingues pectebat stragibus hydros:
"Necdum mollitiae, necdum, germana, mederi
Possumus Eoae? numquam corrupta rigescent
Saecula? Cappadocum tepidis Argaeus aceruis
115
Aestuat; infelix etiamnum pallet Orontes.
Dum pereunt, meminere mali; si corda parumper
Respirare sinas, nullo tot funera sensu
Praetereunt: antiqua leuis iactura cruoris!
"Aspicis obscaenum facinus? quid crinibus ora
120
Protegis? en quales sese diffudit in actus
Parua quies, quantum nocuerunt otia ferri!
Qui caruit bellis, eunucho traditur annus.
Actum de trabeis esset, si partibus una
Mens foret Hesperiis; rueret derisa uetustas
125
Nullaque calcati starent uestigia iuris,
Ni memor imperii Stilicho morumque priorum
Turpe relegasset defenso Thybride nomen
Intactamque nouo seruasset crimine Romam.
Ille dedit portum, quo se pulsata referret
130
Maiestas Latii deformataeque secures;
Ille dedit fastos, ad quos Oriente relicto
Confugeret sparsum maculis seruilibus aeuum.
"Quam similes haec aula uiros! ad moenia uisus
Dirige: num saltem tacita formidine mussant?
135
Num damnant animo? plaudentem cerne senatum
Et Byzantinos proceres Graiosque Quirites.
O patribus plebes, o digni consule patres!
Quid? quod et armati cessant et nulla uirilis
Inter tot gladios sexum reminiscitur ira?
140
Hucine nostrorum cinctus abiere nepotum?
Sic Bruti despectus honos? Ignosce parenti,
Romule, quod serus temeratis fascibus ultor
Aduenio: iamiam largis haec gaudia faxo
Compensent lacrimis. quid dudum inflare moraris
145
Tartaream, Bellona, tubam, quid stringere falcem,
Qua populos a stirpe metis? molire tumultus,
Excute delicias. Thracum Macetumque ruinae
Taedet et in gentes iterum saeuire sepultas.
Damna minus consueta moue; trans aequora saeuas
150
Verte faces; aliis exordia sume rapinis.
Non tibi Riphaeis hostis quaerendus ab oris,
Non per Caucasias accito turbine ualles
Est opus. Ostrogothis colitur mixtisque Gruthungis
Phryx ager: hos paruae poterunt impellere causae
155
In scelus; ad mores facilis natura reuerti.
Sic eat: in nostro quando iam milite robur
Torpuit et molli didicit parere magistro,
Vindicet Arctous uiolatas aduena leges;
Barbara Romano succurrant arma pudori."
160
Sic fatus clipeo, quantum uix ipse deorum
Arbiter infesto cum percutit aegida nimbo,
Intonuit. responsat Athos Haemusque remugit;
Ingeminat raucum Rhodope concussa fragorem.
Cornua cana gelu mirantibus extulit undis
165
Hebrus et exsanguem glacie timor alligat Histrum
Tunc, adamante grauem nodisque rigentibus hastam,
Telum ingens nullique deo iaculabile, torsit.
Fit late ruptis uia nubibus; illa per auras
Tot freta, tot montes uno contenta uolatu
170
Transilit et Phrygiae mediis affigitur aruis.
Sensit humus; gemuit Nysaeo palmite felix
Hermus et aurata Pactolus inhorruit urna
Totaque summissis fleuerunt Dindyma siluis.
Nec dea praemissae stridorem segnius hastae
175
Consequitur, centumque uias meditata nocendi
Tandem Tarbigilum (Geticae dux improbus alae
Hic erat) aggreditur. uiso tum forte redibat
Eutropio uacuus donis, feritasque dolore
Creuerat et, teneris etiam quae crimina suadet
180
Ingeniis, Scythicum pectus flammabat egestas.
Huic sese uultu simulatae coniugis offert
Mentitoque ferox incedit barbara gressu,
Carbaseos induta sinus: post terga reductas
Vberibus propior mordebat fibula uestes,
185
Inque orbem tereti mitra retinente capillum
Strinxerat et uirides flauescere iusserat angues.
Aduolat ac niueis reducem complectitur ulnis
Infunditque animo furiale per oscula uirus.
Principe quam largo ueniat, quas inde reportet
190
Diuitias, astu rabiem motura requirit.
Ille iter ingratum, uanos deflere labores,
Quos super eunuchi fastus, quae probra tulisset.
Continuo secat ungue genas et tempore pandit
Arrepto gemitus: I nunc, deuotus aratris
195
Scinde solum positoque tuos mucrone sodales
Ad rastros sudare doce. bene rura Gruthungus
Excolet et certo disponet sidere uites.
Felices aliae, quas debellata maritis
Oppida, quas magnis quaesitae uiribus ornant
200
Exuuiae, quibus Argiuae pulchraeque ministrant
Thessalides, famulas et quae meruere Lacaenas.
Me nimium timido, nimium iunxere remisso
Fata uiro, totum qui degener exuit Histrum,
Qui refugit patriae ritus, quem detinet aequi
205
Gloria concessoque cupit uixisse colonus
Quam dominus rapto. quid pulchra uocabula pigris
Praetentas uitiis? probitatis inertia nomen,
Iustitiae formido subit. tolerabis iniquam
Pauperiem, cum tela geras? et flebis inultus,
210
Cum pateant tantae nullis custodibus urbes?
Quippe metus poenae. pridem mos ille uigebat,
Vt meritos colerent impacatisque rebelles
Vrgerent odiis; at nunc, qui foedera rumpit,
Ditatur; qui seruat, eget. uastator Achiuae
215
Gentis et Epirum nuper populatus inultam
Praesidet Illyrico; iam, quos obsedit, amicos
Ingreditur muros illis responsa daturus,
Quorum coniugibus potitur natosque peremit.
Sic hostes punire solent, haec praemia soluunt
220
Excidiis. cunctaris adhuc numerumque tuorum
Respicis exiguamque manum? tu rumpe quietem;
Bella dabunt socios. nec te tam prona monerem,
Si contra paterere uiros: nunc alter in armis
Sexus et eunuchis se defensoribus orbis
225
Credidit; hos aquilae Romanaque signa sequuntur.
Incipe barbaricae tandem te reddere uitae,
Te quoque iam timeant admirenturque nocentem,
Quem spreuere pium. spoliis praedaque repletus
Cum libeat Romanus eris." Sic fata repente
230
In diram se uertit auem rostroque recuruo
Turpis et infernis tenebris obscurior alas
Auspicium ueteri sedit ferale sepulcro.
Ille, pauor postquam resoluto corde quieuit
Et rigidae sedere comae, non distulit atrox
235
Iussa deae; sociis, quae uiderat, ordine pandit
Irritatque sequi. Coniurat barbara pubes
Nacta ducem Latiisque palam desciuit ab armis.
Pars Phrygiae, Scythicis quaecumque Trionibus alget
Proxima, Bithynos, solem quae condit, Ionas,
240
Quae leuat, attingit Galatas. utrimque propinqui
Finibus obliquis Lydi Pisidaeque feroces
Continuant australe latus. gens una fuere
Tot quondam populi, priscum cognomen et unum
Appellata Phryges; sed (quid non longa ualebit
245
Permutare dies?) dicti post Maeona regem
Maeones. Aegeos insedit Graecia portus;
Thyni Thraces arant quae nunc Bithynia fertur;
Nuper ab Oceano Gallorum exercitus ingens
Illis ante uagus tandem regionibus haesit
250
Gaesaque deposuit, Graio iam mitis amictu,
Pro Rheno poturus Halyn. dat cuncta uetustas
Principium Phrygibus; nec rex Aegyptius ultra
Restitit, humani postquam puer uberis expers
In Phrygiam primum laxauit murmura uocem.
255
Hic cecidit Libycis iactata paludibus olim
Tibia, foedatam cum reddidit umbra Mineruam,
Hic et Apollinea uictus testudine pastor
Suspensa memores illustrat pelle Celaenas.
Quattuor hinc magnis procedunt fontibus amnes
260
Auriferi; nec miror aquas radiare metallo,
Quae totiens lauere Midan. diuersus ad Austrum
Cursus et Arctoum fluuiis mare. Dindyma fundunt
Sangarium, uitrei puro qui gurgite Galli
Auctus Amazonii defertur ad ostia Ponti.
265
Icarium pelagus Mycalaeaque litora iuncti
Marsya Maeanderque petunt; sed Marsya uelox,
Dum suus est, flexuque carens iam flumine mixtus
Mollitur, Maeandre, tuo; contraria passus,
Quam Rhodano stimulatus Arar: quos inter aprica
270
Planities Cererique fauet densisque ligatur
Vitibus et glaucae fructus attollit oliuae,
Diues equis, felix pecori pretiosaque picto
Marmore purpureis, caedit quod Synnada, uenis.
Talem tum Phrygiam Geticis populatibus uri
275
Permisere dei. securas barbarus urbes
Irrupit facilesque capi. spes nulla salutis,
Nulla fugae: putribus iam propugnacula saxis
Longo corruerant aeuo pacisque senecta.
Interea gelidae secretis rupibus Idae
280
Dum sedet et thiasos spectat de more Cybebe
Curetumque alacres ad tympana suscitat enses,
Aurea sanctarum decus immortale comarum
Defluxit capiti turris summoque uolutus
Vertice crinalis uiolatur puluere murus.
285
Obstipuere truces omen Corybantes et uno
Fixa metu tacitas presserunt orgia buxos.
Indoluit genetrix, tum sic commota profatur:
"Hoc mihi iam pridem Lachesis grandaeua canebat
Augurium: Phrygiae casus uenisse supremos
290
Delapsus testatur apex. heu sanguine qualis
Ibit Sangarius quantasque cadauera lenti
Maeandri passura moras! immobilis haeret
Terminus, haec dudum nato placuere Tonanti.
Par et finitimis luctus, frustraque Lyaei
295
Non defensuros implorat Lydia thyrsos.
Iamque uale Phrygiae tellus perituraque flammis
Moenia, conspicuas quae nunc attollitis arces,
Mox campi nudumque solum! dilecta ualete
Flumina! non uestris ultra bacchabor in antris
300
Nec iuga sulcabit noster Berecyntia currus."
Dixit et ad tristes conuertit tympana planctus.
Labentem patriam sacris ululatibus Attis
Personat et torui lacrimis maduere leones.
Eutropius, nequeat quamuis metuenda taceri
305
Clades et trepidus uulgauerit omnia rumor,
Ignorare tamen fingit regnique ruinas
Dissimulat: paruam latronum errare cateruam,
Ad sontes tormenta magis quam tela parari
Nec duce frangendas iactat, sed iudice uires:
310
Vasta uelut Libyae uenantum uocibus ales
Cum premitur calidas cursu transmittit harenas
Inque modum ueli sinuatis flamine pennis
Puluerulenta uolat; si iam uestigia retro
Clara sonent, oblita fugae stat lumine clauso
315
(Ridendum!) reuoluta caput creditque latere,
Quem non ipsa uidet. furtim tamen ardua mittit
Cum donis promissa nouis, si forte rogatus
Desinat. ille semel nota dulcedine praedae
Se famulo seruire negat, nec grata timentum
320
Munera; militiam nullam nec prima superbus
Cingula dignari; nam quis non consule tali
Vilis honos? Postquam precibus mitescere nullis,
Non auro cessisse uidet creberque recurrit
Nuntius incassum nec spes iam foederis extat:
325
Tandem consilium belli confessus agendi
Ad sua tecta uocat. iuuenes uenere proterui
Lasciuique senes, quibus est insignis edendi
Gloria corruptasque dapes uariasse decorum,
Qui uentrem inuitant pretio traduntque palato
330
Sidereas Iunonis aues et si qua loquendi
Gnara coloratis uiridis defertur ab Indis,
Quaesitos trans regna cibos, quorumque profundam
Ingluuiem non Aegaeus, non alta Propontis,
Non freta longinquis Maeotia piscibus explent.
335
Vestis odoratae studium; laus maxima risum
Per uanos mouisse sales minimeque uiriles
Munditiae; compti uultus; onerique uel ipsa
Serica. si Chunus feriat, si Sarmata portas,
Solliciti scaenae; Romam contemnere sueti
340
Mirarique suas, quas Bosphorus obruat! aedes;
Saltandi dociles aurigarumque periti.
Pars humili de plebe duces; pars compede sura
Cruraque signati nigro liuentia ferro
Iura regunt, facies quamuis inscripta repugnet
345
Seque suo prodat titulo. sed prima potestas
Eutropium praefert Hosio subnixa secundo.
Dulcior hic sane cunctis prudensque mouendi
Iuris et admoto qui temperet omnia fumo,
Feruidus, accensam sed qui bene decoquat iram.
350
Considunt apices gemini dicionis Eoae,
Hic cocus, hic leno, defossi uerbere terga,
Seruitio, non arte pares, hic saepius emptus,
Alter ad Hispanos nutritus uerna penates.
Ergo ubi collecti proceres, qui rebus in artis
355
Consulerent tantisque darent solacia morbis,
Obliti subito Phrygiae bellisque relictis
Ad solitos coepere iocos et iurgia circi
Tendere. nequiquam magna confligitur ira,
Quis melius uibrata puer uertigine molli
360
Membra rotet, uerrat quis marmora crine supino?
Quis magis enodes laterum detorqueat arcus,
Quis uoci digitos, oculos quis moribus aptet?
Hi tragicos meminere modos; his fabula Tereus,
His necdum commissa choro cantatur Agaue.
365
Increpat Eutropius: non haec spectacula tempus
Poscere; nunc alias armorum incumbere curas;
Se satis Armenio fessum pro limite cingi
Nec tantis unum subsistere posse periclis;
Ignoscant senio, iuuenes ad proelia mittant:-
370
Qualis pauperibus nutrix inuisa puellis
Adsidet et tela communem quaerere uictum
Rauca monet; festis illae lusisse diebus
Orant et positis aequaeuas uisere pensis,
Irataeque operi iam lasso pollice fila
375
Turbant et teneros detergent stamine fletus.
Emicat extemplo cunctis trepidantibus audax
Crassa mole Leo, quem uix Cyclopia solum
Aequatura fames, quem non ieiuna Celaeno
Vinceret; hinc nomen fertur meruisse Leonis.
380
Acer in absentes linguae iactator, abundans
Corporis exiguusque animi, doctissimus artis
Quondam lanificae, moderator pectinis unci.
Non alius lanam purgatis sordibus aeque
Praebuerit calathis, similis nec pinguia quisquam
385
Vellera per tenues ferri producere rimas.
Tunc Aiax erat Eutropii lateque fremebat,
Non septem uasto quatiens umbone iuuencos,
Sed, quam perpetuis dapibus pigroque sedili
Inter anus interque colos onerauerat, aluum.
390
Adsurgit tandem uocemque expromit anhelam:
"Quis nouus hic torpor, socii? quonam usque sedemus
Femineis clausi thalamis patimurque periclum
Gliscere desidia? grauiorum turba malorum
Texitur, ignauis trahimus dum tempora uotis.
395
Me petit hic sudor. numquam mea dextera segnis
Ad ferrum. faueat tantum Tritonia coeptis,
Inceptum peragetur opus. iam cuncta furorem
Qui grauat, efficiam leuiorem pondere lanae
Tarbigilum tumidum, desertoresque Gruthungos
400
Vt miseras populabor oues et pace relata
Pristina restituam Phrygias ad stamina matres."
His dictis iterum sedit; fit plausus et ingens
Concilii clamor, qualis resonantibus olim
Exoritur caueis, quotiens crinitus ephebus
405
Aut rigidam Nioben aut flentem Troada fingit.
Protinus excitis iter irremeabile signis
Adripit infaustoque iubet bubone moueri
Agmina Mygdonias mox impletura uolucres.
Pulcher et urbanae cupiens exercitus umbrae,
410
Adsiduus ludis, auidus splendere lauacris
Nec soles imbresue pati, multumque priori
Dispar, sub clipeo Thracum qui ferre pruinas,
Dum Stilicho regeret, nudoque hiemare sub axe
Sueuerat et duris haurire bipennibus Hebrum.
415
Cum duce mutatae uires. Byzantia robur
Fregit luxuries Ancyranique triumphi.
Non peditem praecedit eques; non commoda castris
Eligitur regio; uicibus custodia nullis
Aduigilat uallo; non explorantur eundae
420
Vitandaeque uiae; nullo se cornua flectunt
Ordine: confusi passim per opaca uagantur
Lustra, per ignotas angusto tramite ualles.
Sic uacui rectoris equi, sic orba magistro
Fertur in abruptum casu, non sidere, puppis;
425
Sic ruit in rupes amisso pisce sodali
Belua, sulcandas qui praeuius edocet undas
Immensumque pecus paruae moderamine caudae
Temperat et tanto coniungit foedera monstro;
Illa natat rationis inops et caeca profundi;
430
Iam breuibus deprensa uadis ignara reuerti
Palpitat et uanos scopulis illidit hiatus.
Tarbigilus simulare fugam flatusque Leonis
Spe nutrire leues improuisusque repente,
Dum grauibus marcent epulis hostique catenas
435
Inter uina crepant, largo sopita Lyaeo
Castra subit. pereunt alii, dum membra cubili
Tarda leuant; alii leto iunxere soporem;
Ast alios uicina palus sine more ruentes
Excipit et cumulis immanibus aggerat undas.
440
Ipse Leo damma ceruoque fugacior ibat
Sudanti tremebundus equo: qui pondere postquam
Decidit, implicitus limo cunctantia pronus
Per uada reptabat. caeno subnixa tenaci
Mergitur et pingui suspirat corpore moles
445
More suis, dapibus quae iam deuota futuris
Turpe gemit, quotiens Hosius mucrone corusco
Armatur cingitque sinus secumque uolutat,
Quas figat uerubus partes, quae frusta calenti
Mandet aquae quantoque cutem distendat echino.
450
Flagrat opus; crebro pulsatus perstrepit ictu;
Contexit uarius penetrans Calchedona nidor.
Ecce leuis frondes a tergo concutit aura:
Credit tela Leo; ualuit pro uulnere terror
Impleuitque uicem iaculi, uitamque nocentem
455
Integer et sola formidine saucius efflat.
Quis tibi tractandos pro pectine, degener, enses,
Quis solio campum praeponere suasit auito?
Quam bene texentum laudabas carmina tutus
Et matutinis pellebas frigora mensis!
460
Hic miserande iaces; hic, dum tua uellera uitas,
Tandem fila tibi neuerunt ultima Parcae.
Iam uaga pallentem densis terroribus aulam
Fama quatit; stratas acies, deleta canebat
Agmina, Maeonios foedari caedibus agros,
465
Pamphylos Pisidasque rapi. metuendus ab omni
Tarbigilus regione tonat; modo tendere cursum
In Galatas, modo Bithynis incumbere fertur.
Sunt qui per Cilicas rupto descendere Tauro,
Sunt qui correptis ratibus terraque marique
470
Aduentare ferant; geminantur uera pauoris
Ingenio: longe spectari puppibus urbes
Accensas, lucere fretum uentoque citatas
Omnibus in pelago uelis haerere fauillas.
Hos inter strepitus funestior aduolat alter
475
Nuntius: armatam rursus Babylona minari
Rege nouo; resides Parthos ignaua perosos
Otia Romanae finem iam quaerere paci.
Rarus apud Medos regum cruor; unaque cuncto
Poena manet generi: quamuis crudelibus aeque
480
Paretur dominis. sed quid non audeat annus
Eutropii? socium nobis fidumque Saporem
Perculit et Persas in regia uulnera mouit
Rupturasque fidem, leto pars ne qua uacaret,
Eumenidum taedas trans flumina Tigridis egit.
485
Tum uero cecidere animi tantisque procellis
Deficiunt. saepti latrantibus undique bellis
Infensos tandem superos et consulis omen
Agnouere sui, nec iam reuocabile damnum
Euentu stolido serum didicere magistro.
490
Namque ferunt geminos uno de semine fratres
Iapetionidas generis primordia nostri
Dissimili finxisse manu: quoscumque Prometheus
Excoluit multumque innexuit aethera limo,
Hi longe uentura notant dubiisque parati
495
Casibus occurrunt fabro meliore politi.
Deteriore luto prauus quos edidit auctor,
Quem merito Grai perhibent Epimethea uates,
Et nihil aetherii sparsit per membra uigoris,
Hi pecudum ritu non impendentia uitant
500
Nec res ante uident; accepta clade queruntur
Et seri transacta gemunt. Iam sola renidet
In Stilichone salus, et cuius semper acerbum
Ingratumque sibi factorum conscius horror
Credidit aduentum, quem si procedere tantum
505
Alpibus audissent, mortem poenasque tremebant,
Iam cuncti uenisse uolunt, scelerumque priorum
Paenitet; hoc tantis bellorum sidus in undis
Sperant, hoc pariter iusti sontesque precantur:
Ceu pueri, quibus alta pater trans aequora merces
510
Deuehit, intenti ludo studiisque soluti
Latius amoto passim custode uagantur;
Si grauis auxilio uacuas inuaserit aedes
Vicinus laribusque suis proturbet inultos,
Tum demum patrem implorant et nomen inani
515
Voce cient frustraque oculos ad litora tendunt.
Omnes supplicio dignos letoque fatentur,
Qui se tradiderint famulis Stilichone relicto.
Mutati stupuere diu sensuque reducto
Paulatim proprii mirantur monstra furoris
520
Auertuntque oculos: proiectis fascibus horret
Lictor et infames labuntur sponte secures:
Quales Aonio Thebas de monte reuersae
Maenades infectis Pentheo sanguine thyrsis,
Cum patuit uenatus atrox matrique rotatum
525
Conspexere caput, gressus caligine figunt
Et rabiem desisse dolent. quin protinus ipsa
Tendit ad Italiam supplex Aurora potentem
Non radiis redimita comam, non flammea uultu
Nec croceum uestita diem; stat liuida luctu,
530
Qualis erat Phrygio tegeret cum Memnona busto.
Quam simul agnouit Stilicho nec causa latebat,
Restitit; illa manum uictricem amplexa moratur
Altaque uix lacrimans inter suspiria fatur:
"Tantane te nostri ceperunt taedia mundi?
535
Sic me ludibrium famulis risumque relinquis
Dux quondam rectorque meus? solamque tueris
Hesperiam? domiti nec te post bella tyranni
Cernere iam licuit? sic te uictoria nobis
Eripuit Gallisque dedit? Rufinus origo
540
Prima mali: geminas inter discordia partes
Hoc auctore fuit. sed iam maiora mouenti
Occurrit iusta rediens exercitus ira,
Fortis adhuc ferrique memor. breuis inde reluxit
Falsaque libertas; rursum Stilichonis habenis
545
Sperabam me posse regi. pro caeca futuri
Gaudia! fraterno coniungi coeperat orbis
Imperio (quis enim tanto terrore recentis
Exempli paribus sese committeret ausis?),
Cum subito (monstrosa mihi turpisque relatu
550
Fabula) Rufini castratus prosilit heres,
Et similes iterum luctus Fortuna reduxit,
Vt solum domini sexum mutasse uiderer.
"Hic primum thalami claustris delicta tegebat
Clam timideque iubens; erat inuidiosa potestas,
555
Sed tamen eunuchi, necdum sibi publica iura
Sumere nec totas audebat uertere leges.
At postquam pulsisque bonis et faece retenta
Peiores legit socios dignusque satelles
Hinc Hosius stetit, inde Leo, fiducia creuit
560
Regnandique palam flagrauit aperta libido.
Patricius, consul maculat quos uendit honores,
Plus maculat quos ipse gerit. iam signa tubaeque
Mollescunt, ipsos ignauia fluxit in enses.
Exultant merito gentes facilisque uolenti
565
Praeda sumus. iam Bistoniis Haemoque niuali
Vastior expulsis Oriens squalescit aratris.
Ei mihi, quas urbes et quanto tempore Martis
Ignaras uno rapuerunt proelia cursu!
Nuper ab extremo ueniens equitatus Araxe
570
Terruit Antiochi muros, ipsumque decorae
Paene caput Syriae flammis hostilibus arsit.
Vtque grauis spoliis nulloque obstante profunda
Laetus caede redit, sequitur mucrone secundo
Continuum uulnus; nec iam mihi Caucasus hostes
575
Nec mittit gelidus Phasis; nascuntur in ipso
Bella sinu. legio pridem Romana Gruthungi,
Iura quibus uictis dedimus, quibus arua domusque
Praebuimus, Lydos Asiaeque uberrima uastant
Ignibus et si quid tempestas prima reliquit.
580
Nec ui nec numero freti; sed inertia nutrit
Proditioque ducum, quorum per crimina miles
Captiuis dat terga suis, quos teste subegit
Danuuio partemque timet qui reppulit omnes.
"Aula choris epulisque uacat nec perdita curat,
585
Dum superest aliquid. ne quid tamen orbe reciso
Venditor amittat, prouincia quaeque superstes
Diuiditur geminumque duplex passura tribunal
Cogitur alterius pretium sarcire peremptae.
Sic mihi restituunt populos; hac arte reperta
590
Rectorum numerum terris pereuntibus augent.
"In te iam spes una mihi. pro fronde Mineruae
Has tibi protendo lacrimas: succurre ruenti,
Eripe me tandem, seruilibus eripe regnis.
Neue adeo cunctos paucorum crimine damnes
595
Nec noua tot meritis offensa prioribus obstet.
Iamiam flecte animum. suprema pericula semper
Dant ueniam culpae. quamuis iratus et exul
Pro patriae flammis non distulit arma Camillus.
Nec te subtrahimus Latio; defensor utrique
600
Sufficis. armorum liceat splendore tuorum
In commune frui; clipeus nos protegat idem
Vnaque pro gemino desudet cardine uirtus."