Praefatio
Surgeret in thalamum ducto cum Pelion arcu
Nec caperet tantos hospita terra deos,
Cum socer aequoreus numerosaque turba sororum
Certarent epulis continuare dies
5
Praeberetque Ioui communia pocula Chiron,
Molliter obliqua parte refusus equi,
Peneus gelidos mutaret nectare fontes,
Oetaeis fluerent spumea uina iugis:
Terpsichore facilem lasciuo pollice mouit
10
Barbiton et molles duxit in antra choros.
Carmina nec superis nec displicuere Tonanti,
Cum teneris nossent congrua uota modis.
Centauri Faunique negant. quae flectere Rhoeton,
Quae rigidum poterant plectra mouere Pholum?
15
Septima lux aderat caelo totiensque renato
Viderat exactos Hesperus igne choros:
Tum Phoebus, quo saxa domat, quo pertrahit ornos,
Pectine temptauit nobiliore lyram
Venturumque sacris fidibus iam spondet Achillem,
20
Iam Phrygias caedes, iam Simoenta canit.
Frondoso strepuit felix Hymenaeus Olympo;
Reginam resonant Othrys et Ossa Thetim.
Hauserat insolitos promissae uirginis ignes
Augustus primoque rudis flagrauerat aestu;
Nec nouus unde calor nec quid suspiria uellent,
Nouerat incipiens et adhuc ignarus amandi.
5
Non illi uenator equus, non spicula curae,
Non iaculum torquere libet; mens omnis aberrat
In uulnus, quod fixit Amor. quam saepe medullis
Erupit gemitus! quotiens incanduit ore
Confessus secreta rubor nomenque beatum
10
Iniussae scripsere manus! iam munera nuptae
Praeparat et pulchros Mariae sed luce minores
Eligit ornatus, quidquid uenerabilis olim
Liuia diuorumque nurus gessere superbae.
Incusat spes aegra moras longique uidentur
15
Stare dies segnemque rotam non flectere Phoebe.
Scyria sic tenerum uirgo flammabat Achillem
Fraudis adhuc expers bellatricesque docebat
Ducere fila manus et, mox quos horruit Ide,
Thessalicos roseo nectebat pollice crines.
20
Haec etiam queritur secum: "quonam usque uerendus
Cunctatur mea uota socer? quid iungere differt,
Quam pepigit, castasque preces implere recusat?
Non ego luxuriem regum moremque secutus
Quaesiui uultum tabulis ut nuntia formae
25
Lena per innumeros iret pictura penates,
Nec uariis dubium thalamis lecturus amorem
Ardua commisi falsae conubia cerae.
Non rapio praeceps alienae foedera taedae,
Sed quae sponsa mihi pridem patrisque relicta
30
Mandatis uno materni sanguinis ortu
Communem partitur auum. fastidia supplex
Deposui gessique procum; de limine sacro
Oratum misi proceres, qui proxima nobis
Iura tenent. fateor, Stilicho, non parua poposci,
35
Sed certe mereor princeps, hoc principe natus
Qui sibi te generum fraterna prole reuinxit,
Cui Mariam debes. faenus mihi solue paternum,
Redde suos aulae. mater fortasse rogari
Mollior. o patrui germen, cui nominis heres
40
Successi, sublime decus torrentis Hiberi,
Stirpe soror, pietate parens, tibi creditus infans
Inque tuo creui gremio, partuque remoto
Tu potius Flaccilla mihi. quid diuidis ergo
Pignora? quid iuueni natam non reddis alumno?
45
Optatusne dies aderit? dabiturne iugalis
Nox umquam?" Tali solatur uulnera questu.
Risit Amor placidaeque uolat trans aequora matri
Nuntius et totas iactantior explicat alas.
Mons latus Ionium Cypri praeruptus obumbrat,
50
Inuius humano gressu, Phariumque cubile
Proteos et septem despectat cornua Nili.
Hunc neque candentes audent uestire pruinae,
Hunc uenti pulsare timent, hunc laedere nimbi.
Luxuriae Venerique uacat. pars acrior anni
55
Exulat; aeterni patet indulgentia ueris.
In campum se fundit apex; hunc aurea saepes
Circuit et fuluo defendit prata metallo.
Mulciber, ut perhibent, his oscula coniugis emit
Moenibus et tales uxorius obtulit arces.
60
Intus rura micant, manibus quae subdita nullis
Perpetuum florent, Zephyro contenta colono,
Vmbrosumque nemus, quo non admittitur ales,
Ni probet ante suos diua sub iudice cantus:
Quae placuit, fruitur ramis; quae uicta, recedit.
65
Viuunt in Venerem frondes omnisque uicissim
Felix arbor amat; nutant ad mutua palmae
Foedera, populeo suspirat populus ictu
Et platani platanis alnoque assibilat alnus.
Labuntur gemini fontes, hic dulcis, amarus
70
Alter, et infusis corrumpunt mella uenenis,
Vnde Cupidineas armari fama sagittas.
Mille pharetrati ludunt in margine fratres,
Ore pares, aeuo similes, gens mollis Amorum.
Hos Nymphae pariunt, illum Venus aurea solum
75
Edidit. ille deos caelumque et sidera cornu
Temperat et summos dignatur figere reges;
Hi plebem feriunt. nec cetera numina desunt:
Hic habitat nullo constricta Licentia nodo
Et flecti faciles Irae uinoque madentes
80
Excubiae Lacrimaeque rudes et gratus amantum
Pallor et in primis titubans Audacia furtis
Iucundique Metus et non secura Voluptas;
Et lasciua uolant leuibus Periuria uentis.
Quos inter petulans alta ceruice Iuuentas
85
Excludit Senium luco. Procul atria diuae
Permutant radios siluaque obstante uirescunt.
Lemnius haec etiam gemmis extruxit et auro
Admiscens artem pretio trabibusque smaragdi
Supposuit caesas hyacinthi rupe columnas.
90
Beryllo paries et iaspide lubrica surgunt
Limina despectusque solo calcatur achates.
In medio glebis redolentibus area diues
Praebet odoratas messes; hic mitis amomi,
Hic casiae matura seges, Panchaeaque turgent
95
Cinnama, nec sicco frondescunt uimina costo
Tardaque sudanti prorepunt balsama riuo.
Quo postquam delapsus Amor longasque peregit
Penna uias, alacer passuque superbior intrat.
Caesariem tunc forte Venus subnixa corusco
100
Fingebat solio. dextra laeuaque sorores
Stabant Idaliae: largos haec nectaris imbres
Irrigat, haec morsu numerosi dentis eburno
Multifidum discrimen arat; sed tertia retro
Dat uarios nexus et iusto diuidit orbes
105
Ordine, neglectam partem studiosa relinquens:
Plus error decuit. speculi nec uultus egebat
Iudicio; similis tecto monstratur in omni
Et capitur quocumque uidet. dum singula cernit,
Seque probat, nati uenientis conspicit umbram
110
Ambrosioque sinu puerum complexa ferocem
"Quid tantum gauisus?" ait; "quae proelia sudas
Improbe? quis iacuit telis? iterumne Tonantem
Inter Sidonias cogis mugire iuuencas?
An Titana domas? an pastoralia Lunam
115
Rursus in antra uocas? durum magnumque uideris
Debellasse deum." Suspensus in oscula matris
Ille refert: "Laetare, parens; immane tropaeum
Rettulimus, nostrum iam sensit Honorius arcum.
Scis Mariam patremque ducem, qui cuspide Gallos
120
Italiamque fouet, nec te praeclara Serenae
Fama latet. propera; regalibus adnue uotis:
Iunge toros." Gremio natum Cytherea remouit
Et crines festina ligat peplumque fluentem
Adleuat et blando spirantem numine ceston
125
Cingitur, impulsos pluuiis quo mitigat amnes,
Quo mare, quo uentos irataque fulmina soluit.
Vt stetit ad litus, paruos adfatur alumnos:
"Heus! quis erit, pueri, uitreas qui lapsus in undas
Huc rapidum Tritona uocet, quo uecta per altum
130
Deferar? haud umquam tanto mihi uenerit usu.
Sacri, quos petimus, thalami. pernicius omnes
Quaerite, seu concha Libycum circumsonat aequor,
Aegaeas seu frangit aquas. quicumque repertum
Duxerit, aurata donabitur ille pharetra."
135
Dixerat et sparsa diuersi plebe feruntur
Exploratores. pelagi sub fluctibus ibat
Carpathiis Triton obluctantemque petebat
Cymothoen. timet illa ferum seseque sequenti
Surripit et duris elabitur uda lacertis.
140
"Heus," inquit speculatus Amor, "non uestra sub imis
Furta tegi potuere uadis. accingere nostram
Vecturus dominam: pretium non uile laboris
Cymothoen facilem, quae nunc detrectat, habebis.
Hac mercede ueni." Prorupit gurgite toruus
145
Semifer; undosi uerrebant brachia crines;
Hispida tendebant bifido uestigia cornu,
Qua pistrix commissa uiro. ter pectora mouit;
Iam quarto Paphias tractu sulcabat harenas.
Vmbratura deam retro sinuatur in arcum
150
Belua; tum uiuo squalentia murice terga
Purpureis mollita toris: hoc nauigat antro
Fulta Venus; niueae delibant aequora plantae.
Prosequitur uolucer late comitatus Amorum
Tranquillumque choris quatitur mare. serta per omnem
155
Neptuni dispersa domum. Cadmeia ludit
Leucothoe, frenatque rosis delphina Palaemon;
Alternas uiolis Nereus interserit algas;
Canitiem Glaucus ligat immortalibus herbis.
Nec non et uariis uectae Nereides ibant
160
Audito rumore feris (hanc pisce uoluto
Subleuat Oceani monstrum Tartesia tigris;
Hanc timor Aegaei rupturus fronte carinas
Trux aries; haec caeruleae suspensa leaenae
Innatat; haec uiridem trahitur complexa iuuencum)
165
Certatimque nouis onerant conubia donis.
Cingula Cymothoe, rarum Galatea monile
Et grauibus Psamathe bacis diadema ferebat
Intextum, Rubro quas legerat ipsa profundo.
Mergit se subito uellitque corallia Doto:
170
Vimen erat dum stagna subit; processerat undis:
Gemma fuit. Nudae Venerem cinxere cateruae
Plaudentesque simul tali cum uoce sequuntur:
"Hos Mariae cultus, haec munera nostra precamur
Reginae regina feras. dic talia numquam
175
Promeruisse Thetim nec cum soror Amphitrite
Nostro nupta Ioui. deuotum sentiat aequor,
Agnoscat famulum uirgo Stilichonia pontum.
Victrices nos saepe rates classemque paternam
Veximus, attritis cum tenderet ultor Achiuis."
180
Iam Ligurum terris spumantia pectora Triton
Appulerat lassosque fretis extenderat orbes.
Continuo sublime uolans ad moenia Gallis
Condita, lanigeri suis ostentantia pellem,
Peruenit. aduentu Veneris pulsata recedunt
185
Nubila, clarescunt puris Aquilonibus Alpes
Laetitiae causas ignorat dicere miles
Laetaturque tamen; Mauortia signa rubescunt
Floribus et subitis animantur frondibus hastae.
Illa suum dictis adfatur talibus agmen:
190
"Gradiuum, nostri comites, arcete parumper,
Vt soli uacet aula mihi. procul igneus horror
Thoracum, gladiosque tegat uagina minaces
Stent bellatrices aquilae saeuique dracones.
Fas sit castra meis hodie succumbere signis:
195
Tibia pro lituis et pro clangore tubarum
Molle lyrae festumque canant. epulentur ad ipsas
Excubias; mediis spirent crateres in armis.
Laxet terribiles maiestas regia fastus
Et sociam plebem non indignata potestas
200
Confundat turbae proceres. soluantur habenis
Gaudia nec leges pudeat ridere seueras.
"Tu festas, Hymenaee, faces, tu, Gratia, flores
Elige, tu geminas, Concordia, necte coronas.
Vos, pennata cohors, quocumque uocauerit usus,
205
Diuisa properate manu, neu marceat ulla
Segnities: alii funalibus ordine ductis
Plurima uenturae suspendite lumina nocti;
Hi nostra nitidos postes obducere myrto
Contendant; pars nectareis aspergite tecta
210
Fontibus et flamma lucos adolete Sabaeos;
Pars infecta croco uelamina lutea Serum
Pandite Sidoniasque solo prosternite uestes.
Ast alii thalamum docto componite textu;
Stamine gemmato picturatisque columnis
215
Aedificetur apex, qualem non Lydia diues
Erexit Pelopi nec quem struxere Lyaeo
Indorum spoliis et opaco palmite Bacchae.
Illic exuuias omnes cumulate parentum:
Quidquid auus senior Mauro uel Saxone uictis,
220
Quidquid ab innumeris socio Stilichone tremendus
Quaesiuit genitor bellis, quodcumque Gelonus
Armeniusue dedit; quantum crinita sagittis
Attulit extremo Meroe circumflua Nilo;
Misit Achaemenio quidquid de Tigride Medus,
225
Cum supplex emeret Romanam Parthia pacem.
Nobilibus gazis opibusque cubilia surgant
Barbaricis; omnes thalamo conferte triumphos."
Sic ait et sponsae petit improuisa penates.
Illa autem secura tori taedasque parari
230
Nescia diuinae fruitur sermone parentis
Maternosque bibit mores exemplaque discit
Prisca pudicitiae Latios nec uoluere libros
Desinit aut Graios, ipsa genetrice magistra,
Maeonius quaecumque senex aut Thracius Orpheus
235
Aut Mytilenaeo modulatur pectine Sappho
(Sic Triuiam Latona monet; sic mitis in antro
Mnemosyne docili tradit praecepta Thaliae):
Cum procul augeri nitor et iucundior aer
Attonitam lustrare domum fundique comarum
240
Gratus odor. mox uera fides numenque refulsit.
Cunctatur stupefacta Venus; nunc ora puellae,
Nunc flauam niueo miratur uertice matrem.
Haec modo crescenti, plenae par altera lunae:
Adsurgit ceu forte minor sub matre uirenti
245
Laurus et ingentes ramos olimque futuras
Promittit iam parua comas; uel flore sub uno
Ceu geminae Paestana rosae per iugera regnant:
Haec largo matura die saturataque uernis
Roribus indulget spatio; latet altera nodo
250
Nec teneris audet foliis admittere soles.
Astitit et blande Mariam Cytherea salutat:
"Salue sidereae proles augusta Serenae,
Magnorum suboles regum parituraque reges.
Te propter Paphias sedes Cyprumque reliqui,
255
Te propter libuit tantos explere labores
Et tantum transnare maris, ne uilior ultra
Priuatos paterere lares neu tempore longo
Dilatos iuuenis nutriret Honorius ignes.
Accipe fortunam generis, diadema resume,
260
Quod tribuas natis, et in haec penetralia rursus,
Vnde parens progressa, redi. fac nulla subesse
Vincula cognatae: quamuis aliena fuisses
Principibus, regnum poteras hoc ore mereri.
Quae propior sceptris facies? qui dignior aula
265
Vultus erit? non labra rosae, non colla pruinae,
Non crines aequant uiolae, non lumina flammae.
Quam iuncti leuiter sese discrimine confert
Vmbra supercilii! miscet quam iusta pudorem
Temperies nimio nec sanguine candor abundat!
270
Aurorae uincis digitos umerosque Dianae;
Ipsam iam superas matrem. si Bacchus amator
Dotali potuit caelum signare corona,
Cur nullis uirgo redimitur pulchrior astris?
Iam tibi molitur stellantia serta Bootes
275
Inque decus Mariae iam sidera parturit aether.
I, digno nectenda uiro tantique per orbem
Consors imperii! iam te uenerabitur Hister;
Nomen adorabunt populi; iam Rhenus et Albis
Seruiet; in medios ibis regina Sygambros.
280
Quid numerem gentes Atlanteosque recessus
Oceani? toto pariter donabere mundo."
Dixit et ornatus, dederant quos nuper ouantes
Nereides, collo membrisque micantibus aptat.
Ipsa caput distinguit acu, substringit amictus;
285
Flammea uirgineis accommodat ipsa capillis.
Ante fores iam pompa sonat, pilentaque sacra
Praeradiant ductura nurum. calet obuius ire
Iam princeps tardumque cupit discedere solem:
Nobilis haud aliter sonipes, quem primus amoris
290
Sollicitauit odor, tumidus quatiensque decoras
Curuata ceruice iubas Pharsalia rura
Peruolat et notos hinnitu flagitat amnes
Naribus accensis; mulcet fecunda magistros
Spes gregis et pulchro gaudent armenta marito.
295
Candidus interea positis exercitus armis
Exultat socerum circa; nec signifer ullus
Nec miles pluuiae flores dispergere ritu
Cessat purpureoque ducem perfundere nimbo.
Haec quoque uelati lauro myrtoque canebant:
300
"Diue parens, seu te complectitur axis Olympi,
Seu premis Elysias animarum praemia ualles,
En promissa tibi Stilicho iam uota peregit;
Iam gratae rediere uices; cunabula pensat;
Acceptum reddit thalamum natoque reponit,
305
Quod dederat genitor. numquam te, sancte, pigebit
Iudicii nec te pietas suprema fefellit.
Dignus cui leges, dignus cui pignora tanti
Principis et rerum commendarentur habenae.
Dicere possemus, quae proelia gesta sub Haemo
310
Quaeque cruentarint fumantem Strymona pugnae,
Quam notus clipeo, quanta ui fulminet hostem,
Ni prohiberet Hymen. quae tempestiua relatu,
Nunc canimus. quis consilio, quis iuris et aequi
Nosse modum melior? quod semper dissilit, in te
315
Conuenit, ingenio robur, prudentia forti.
Fronte quis aequali? quem sic Romana decerent
Culmina? sufficerent tantis quae pectora curis?
Stes licet in populo, clamet quicumque uidebit:
"Hic est, hic Stilicho!" sic se testatur et offert
320
Celsa potestatis species, non uoce feroci,
Non alto simulata gradu, non improba gestu.
Adfectant alii quidquid fingique laborant,
Hoc donat natura tibi. pudor emicat una
Formosusque rigor uultusque auctura uerendos
325
Canities festina uenit. cum sorte remota
Contingat senio grauitas uiresque iuuentae,
Vtraque te cingit propriis insignibus aetas.
Ornatur Fortuna uiro. non ulla nocendi
Tela nec infecti iugulis ciuilibus enses.
330
Non odium terrore moues nec frena resoluit
Gratia; diligimus pariter pariterque timemus.
Ipse metus te noster amat, iustissime legum
Arbiter, egregiae pacis fidissime custos,
Optime ductorum, fortunatissime patrum.
335
Plus iam, plus domino cuncti debere fatemur,
Quod gener est, inuicte, tuus. uincire corona;
Insere te nostris contempto iure choreis.
Sic puer Eucherius superet uirtute parentem;
Aurea sic uideat similes Thermantia taedas;
340
Sic uterus crescat Mariae; sic natus in ostro
Paruus Honoriades genibus considat auitis."