Praefatio

Pandite defensum reduces Helicona sorores,

      Pandite; permissis iam licet ire choris:

Nulla per Aonios hostilis bucina campos

      Carmina mugitu deteriore uetat.

5

Tu quoque securis pulsa formidine Delphis

      Floribus ultorem, Delie, cinge tuum.

Nullus Castalios latices et praescia fati

      Flumina polluto barbarus ore bibit.

Alpheus late rubuit Siculumque per aequor

10

      Sanguineas belli rettulit unda notas

Agnouitque nouos absens Arethusa triumphos

      Et Geticam sensit teste cruore necem.

Immensis, Stilicho, succedant otia curis

      Et nostrae patiens corda remitte lyrae,

15

Nec pudeat longos interrupisse labores

      Et tenuem Musis constituisse moram.

Fertur et indomitus tandem post proelia Mauors

      Lassa per Odrysias fundere membra niues

Oblitusque sui posita clementior hasta

20

      Pieriis aures pacificare modis.

 

 

Iam post edomitas Alpes defensaque regna

Hesperiae merita complexus sede parentem

Auctior adiecto fulgebat sidere mundus,

Iamque tuis, Stilicho, Romana potentia curis

5

Et rerum commissus apex, tibi credita fratrum

Vtraque maiestas geminaeque exercitus aulae.

Rufinus (neque enim patiuntur saeua quietem

Crimina pollutaeque negant arescere fauces)

Infandis iterum terras accendere bellis

10

Incohat et solito pacem uexare tumultu.

Haec etiam secum: "quanam ratione tuebor

Spem uitae fragilem? qua tot depellere fluctus

Arte queam? premor hinc odiis, hinc milite cingor.

Heu quid agam? non arma mihi, non principis ullus

15

Auxiliatur amor. matura pericula surgunt

Vndique et impositi radiant ceruicibus enses.

Quid restat, nisi cuncta nouo confundere luctu

Insontesque meae populos miscere ruinae?

Euerso iuuat orbe mori; solacia leto

20

Exitium commune dabit nec territus ante

Discedam: cum luce simul linquenda potestas."

Haec fatus, uentis ueluti si frena resoluat

Aeolus, abrupto gentes sic obice fudit

Laxauitque uiam bellis et, nequa maneret

25

Immunis regio, cladem diuisit in orbem

Disposuitque nefas. alii per terga ferocis

Danuuii solidata ruunt expertaque remos

Frangunt stagna rotis; alii per Caspia claustra

Armeniasque niues inopino tramite ducti

30

Inuadunt Orientis opes. iam pascua fumant

Cappadocum uolucrumque parens Argaeus equorum,

Iam rubet altus Halys nec se defendit iniquo

Monte Cilix. Syriae tractus uastantur amoeni

Assuetumque choris et laeta plebe canorum

35

Proterit imbellem sonipes hostilis Orontem.

Hinc planctus Asiae; Geticis Europa cateruis

Ludibrio praedaeque datur frondentis ad usque

Dalmatiae fines: omnis quae mobile Ponti

Aequor et Adriacas tellus interiacet undas

40

Squalet inops pecudum, nullis habitata colonis,

Instar anhelantis Libyae, quae torrida semper

Solibus humano nescit mansuescere cultu.

Thessalus ardet ager; reticet pastore fugato

Pelion; Emathias ignis populatur aristas.

45

Nam plaga Pannoniae miserandaque moenia Thracum

Aruaque Mysorum iam nulli flebile damnum,

Sed cursus sollemnis erat campusque furori

Expositus, sensumque malis detraxerat usus.

Eheu quam breuibus pereunt ingentia fatis!

50

Imperium tanto quaesitum sanguine, tanto

Seruatum, quod mille ducum peperere labores,

Quod tantis Romana manus contexuit annis,

Proditor unus iners angusto tempore uertit.

Vrbs etiam, magnae quae ducitur aemula Romae

55

Et Calchedonias contra despectat harenas,

Iam non finitimo Martis terrore mouetur,

Sed propius lucere faces et rauca sonare

Cornua uibratisque peti fastigia telis

Aspicit. hi uigili muros statione tueri,

60

Hi iunctis properant portus munire carinis.

Obsessa tamen ille ferus laetatur in urbe

Exsultatque malis summaeque ex culmine turris

Impia uicini cernit spectacula campi:

Vinctas ire nurus, nunc in uada proxima mergi

65

Seminecem, hunc subito percussum uulnere labi

Dum fugit, hunc animam portis efflare sub ipsis;

Nec canos prodesse seni puerique cruore

Maternos undare sinus. immensa uoluptas

Et risus plerumque subit; dolor afficit unus,

70

Quod feriat non ipse manu. uidet omnia late

Exceptis incensa suis et crimine tanto

Luxuriat carumque sibi non abnuit hostem;

Iactabatque ultro, quod soli castra paterent

Sermonumque foret uicibus permissa potestas.

75

Egregii quotiens exisset foederis auctor,

Stipatur sociis, circumque armata clientum

Agmina priuatis ibant famulantia signis;

Ipse inter medios, ne qua de parte relinquat

Barbariem, reuocat fuluas in pectora pelles

80

Frenaque et immanes pharetras arcusque sonoros

Assimulat mentemque palam proclamat amictu,

Nec pudet Ausonios currus et iura regentem

Sumere deformes ritus uestemque Getarum;

Insignemque habitum Latii mutare coactae

85

Maerent captiuae pellito iudice leges.

Quis populi tum uultus erat! quae murmura furtim!

(Nam miseris ne flere quidem aut lenire dolorem

Colloquiis impune licet): "quonam usque feremus

Exitiale iugum? durae quis terminus umquam

90

Sortis erit? quis nos funesto turbine rerum

Aut tantis soluet lacrimis, quos barbarus illinc,

Hinc Rufinus agit, quibus arua fretumque negatur?

Magna quidem per rura lues, sed maior oberrat

Intra tecta timor. tandem succurre ruenti

95

Heu patriae, Stilicho! dilecta hic pignora certe,

Hic domus, hic thalamis primum genialibus omen,

Hic tibi felices erexit regia taedas.

Vel solus sperate ueni. te proelia uiso

Languescent auidique cadet dementia monstri."

100

Talibus urgetur discors Aurora procellis.

At Stilicho, Zephyris cum primum bruma remitti

Et iuga diffusis nudari coepta pruinis,

Partibus Italiae tuta sub pace relictis

Vtraque castra mouens Phoebi properabat ad ortus,

105

Gallica discretis Eoaque robora turmis

Amplexus. numquam tantae dicione sub una

Conuenere manus nec tot discrimina uocum:

Illinc Armeniae uibratis crinibus alae

Herbida collectae facili uelamina nodo;

110

Inde truces flauo comitantur uertice Galli,

Quos Rhodanus uelox, Araris quos tardior ambit

Et quos nascentes explorat gurgite Rhenus

Quosque rigat retro pernicior unda Garunnae,

Oceani pleno quotiens impellitur aestu

115

Mens eadem cunctis animique recentia ponunt

Vulnera; non odit uictus uictorue superbit.

Et quamuis praesens tumor et ciuilia nuper

Classica bellatrixque etiamnunc ira caleret,

In ducis eximii conspirauere fauorem.

120

Haud aliter Xerxen toto simul orbe secutus

Narratur rapuisse uagos exercitus amnes

Et telis umbrasse diem, cum classibus iret

Per scopulos tectumque pedes contemneret aequor.

Vix Alpes egressus erat nec iam amplius errat

125

Barbarus aduentumque timens se cogit in unam

Planitiem tutoque includit pascua gyro:

Tum duplici fossa non exsuperabile uallum

Asperat alternis sudibus murique locata

In speciem caesis obtendit plaustra iuuencis.

130

At procul exsanguis Rufinum perculit horror;

Infectae pallore genae; stetit ore gelato

Incertus peteretne fugam, ueniamne subactus

Posceret an fidos sese transferret in hostes.

Quid nunc diuitiae, quid fului uasta metalli

135

Congeries, quid purpureis effulta columnis

Atria prolataeue iuuant ad sidera moles?

Audit iter numeratque dies spatioque uiarum

Metitur uitam. torquetur pace futura

Nec recipit somnos et saepe cubilibus amens

140

Excutitur poenamque luit formidine poenae.

Sed redit in rabiem scelerumque immane resumit

Ingenium sacrasque fores praediuitis aulae

Intrat et Arcadium mixto terrore precatur:

"Per fratris regale iubar, per facta parentis

145

Aetherii floremque tui te deprecor aeui,

Eripe me gladiis; liceat Stilichonis iniquas

Euitare minas. in nostram Gallia caedem

Coniurata uenit. quidquid rigat ultima Tethys,

Extremos ultra uolitat gens si qua Britannos,

150

Mota mihi. tantis capiendi credimur armis?

Tot signis unum petitur caput? unde cruoris

Ista sitis? geminum caeli sibi uindicat axem

Et nullum uult esse parem. succumbere poscit

Cuncta sibi: regit Italiam Libyamque coercet;

155

Hispanis Gallisque iubet; non orbita solis,

Non illum natura capit. quascumque parauit

Hic Augustus opes et quas post bella recepit,

Solus habet, possessa semel nec reddere curat.

Scilicet ille quidem tranquilla pace fruatur;

160

Nos premat obsidio? quid partem inuadere temptat?

Deserat Illyricos fines; Eoa remittat

Agmina; fraternas ex aequo diuidit hastas,

Nec sceptri tantum fueris, sed militis heres.

Quodsi dissimulas nostrae succurrere morti

165

Nec prohibere paras, Manes et sidera testor:

Haec ceruix non sola cadet; miscebitur alter

Sanguis; nec Stygias ferar incomitatus ad undas

Nec mea securus ridebit funera uictor!"

Haec ubi, dictatur facinus missusque repente

170

Qui ferat extortas inuito principe uoces.

Interea Stilicho iam laetior hoste propinquo

Nec multo spatii distantibus aequore uallis

Pugnandi cupidas accendit uoce cohortes.

Armeniis frons laeua datur; per cornua Gallos

175

Dexteriora locat. spumis ignescere frena,

Pulueris extolli nimbos lateque uideres

Surgere purpureis undantes anguibus hastas

Serpentumque uago caelum saeuire uolatu.

Implet Thessaliam ferri nitor antraque docti

180

Cornipedis, teneroque amnis reptatus Achilli

Et nemus Oetaeum radiat. clamore niualis

Ossa tonat pulsoque fragor geminatur Olympo.

Intumuit uirtus et lucis prodigus arsit

Impetus; haud illos rupes, haud alta uetarent

185

Flumina: praecipiti strauissent omnia cursu.

Si tunc his animis acies collata fuisset,

Prodita non tantas uidisset Graecia caedes,

Oppida semoto Pelopeia Marte uigerent,

Starent Arcadiae, starent Lacedaemonis arces;

190

Non mare fumasset geminum flagrante Corintho?

Nec fera Cecropiae traxissent uincula matres.

Illa dies potuit nostris imponere finem

Cladibus et sceleris causas auferre futuri.

Inuida pro quantum rapuit Fortuna triumphum!

195

Inter equos interque tubas mandata feruntur

Regia et armati ueniunt ductoris ad aures.

Obstupuit; simul ira uirum, simul obruit ingens

Maeror et ignauo tantum licuisse nocenti

Miratur. dubios anceps sententia uoluit

200

Euentus: peragat pugnas an fortia coepta

Deserat? Illyricis ardet succurrere damnis;

Praeceptis obstare timet. reuerentia frangit

Virtutis stimulos: hinc publica commoda suadent,

Hinc metus inuidiae. tandem indignatus ad astra

205

Extollit palmas et ab imo pectore fatur:

"Numina Romanis necdum satiata ruinis,

Si iuuat imperium penitus de stirpe reuelli,

Vno si placuit deleri saecula lapsu,

Si piget humani generis, prorumpat in arua

210

Libertas effrena maris uel limite iusto

Deuius errantes Phaethon confundat habenas.

Cur per Rufinum geritur? procumbere mundum

Hoc auctore pudet. mediis reuocamur ab armis

(Pro dolor!) et strictos deponere cogimur enses.

215

Vos, arsurae urbes perituraque moenia, testor

Cedo equidem et miserum permitto casibus orbem

Flectite signa, duces. redeat iam miles Eous.

Parendum est. taceant litui. prohibete sagittas.

Parcite contiguo- Rufinus praecipit! -hosti."

220

His dictis omnes una fremuere manipli

Quantum non Italo percussa Ceraunia fluctu,

Quantum non madidis elisa tonitrua Cauris,

Secernique negant ereptaque proelia poscunt,

Insignemque ducem populus defendit uterque

225

Et sibi quisque trahit. magno certatur amore,

Alternamque fidem non illaudata lacessit

Seditio talique simul clamore queruntur:

"Quis mihi nudatos enses, quis tela lacertis

Excutit et solui curuatos imperat arcus?

230

Quisnam audet stricto leges imponere ferro?

Inflammata semel nescit mitescere uirtus.

Iam mihi barbaricos sitientia pila cruores

Sponte uolant ultroque manus mucrone furenti

Ducitur et siccum gladium uagina recusat.

235

Non patiar. semperne Getis discordia nostra

Proderit? en iterum belli ciuilis imago!

Quid consanguineas acies, quid diuidis olim

Concordes aquilas? non dissociabile corpus

Coniunctumque sumus. te qua libet ire sequemur.

240

Te uel Hyperboreo damnatam sidere Thulen,

Te uel ad incensas Libyae comitabor harenas.

Indorum si stagna petas Rubrique recessus

Litoris, auriferum ueniam poturus Hydaspen;

Si calcare Notum secretaque noscere Nili

245

Nascentis iubeas, mundum post terga relinquam;

Et quocumque loco Stilicho tentoria figat,

Haec patria est." Dux inde uetat: "desistite, quaeso

Atque auidam differte manum. cadat iste minaci?

Inuidiae cumulus. non est uictoria tanti,

250

Vt uidear uicisse mihi. uos fida iuuentus

Ite, mei quondam socii." nec plura locutus

Flexit iter: uacuo qualis discedit hiatu

Impatiens remeare leo, quem plurima cuspis

Et pastorales pepulerunt igne cateruae,

255

Inclinatque iubas demissaque lumina uelat

Et trepidas maesto rimatur murmure siluas.

Vt sese legio uidit disiuncta relinqui,

Ingentem tollit gemitum galeasque solutis

Vmectat lacrimis pressamque morantia uocem

260

Thoracum ualidos pulsant suspiria nexus:

"Tradimur, heu, tantumque sequi prohibemur amorem!"

Exclamant. "spernisne tuas, dux optime, dextras,

Quas tibi uictrices totiens Bellona probauit?

Nos adeo uiles? adeo felicior axis

265

Hesperius, meruit qui te rectore teneri?

Quid nobis patriam, quid cara reuisere tandem

Pignora dilectosue iuuat coluisse penates?

Te sine dulce nihil. iam formidata tyranni

Tempestas subeunda mihi, qui forte nefandas

270

Iam parat insidias, qui nos aut turpibus Hunis

Aut impacatis famulos praebebit Alanis;

Quamquam non adeo robur defecerit omne

Tantaue gestandi fuerit penuria ferri.

Tu, licet occiduo maneas sub cardine caeli,

275

Tu mihi dux semper, Stilicho, nostramque uel absens

Experiere fidem. dabitur tibi debita pridem

Victima: promissis longe placabere sacris.

Tristior Haemoniis miles digressus ab ori

Tangebat Macetum fines murosque subibat,

280

Thessalonica, tuos. sensu dolor haeret in alto

Abditus et tacitas uindictae praestruit iras,

Spectaturque fauens odiis locus aptaque leto

Tempora. nec quisquam tanta de pube repertu,

Proderet incautis qui corda minantia uerbis.

285

Quae non posteritas, quae non mirabitur aetas

Tanti consilium uulgi potuisse taceri

Aut facinus tam grande tegi mentisque calorem

Non sermone uiae, non inter pocula rumpi?

Aequalis tantam tenuit constantia turbam

290

Et fuit arcanum populo. percurritur Haemus,

Deseritur Rhodope Thracumque per ardua tendunt,

Donec ad Herculei peruentum nominis urbem.

Vt cessisse ducem, propius uenisse cohortes

Cognita Rufino, magna ceruice triumphat

295

Omnia tuta ratus sceptrumque capessere feruet

Et coniuratos hortatur uoce clientes:

"Vicimus, expulimus, facilis iam copia regni.

Nullus ab hoste timor. quis enim, quem poscere solum

Horruit, hunc tanto munitum milite uincat?

300

Quis ferat armatum, quem non superauit inermem?

I nunc, exitium nobis meditare remotus

Incassum, Stilicho, dum nos longissima tellus

Diuidat et mediis Nereus interstrepat undis.

Alpinas transire tibi me sospite rupes

305

Haud dabitur. iaculis illinc me figere tempta.

Quaere ferox ensem, qui nostra ad moenia tendi

Possit ab Italia. non te documenta priorum,

Non exempla uetant? quisnam conatus adire

Has iactat uitasse manus? detrusimus orbe

310

Te medio tantisque simul spoliauimus armis

Nunc epulis tempus, socii, nunc larga parare

Munera donandumque nouis legionibus aurum!

Opportuna meis oritur lux crastina uotis.

Quod nolit rex ipse uelit iubeatque coactus

315

In partem mihi regna dari. contingat in uno

Priuati fugisse modum crimenque tyranni."

Talibus acclamat dictis infame nocentum

Concilium, qui perpetuis creuere rapinis

Et quos una facit Rufino causa sodales,

320

Illicitum duxisse nihil; funesta tacere

Nexus amicitiae. iamiam conubia laeti

Despondent aliena sibi frustraque uicissim

Promittunt, quae quisque petat, quas deuoret urbes.

Coeperat humanos alto sopire labores

325

Nox gremio, nigrasque sopor diffuderat alas.

Ille diu curis animum stimulantibus aegre

Labitur in somnos. toto uix corde quierat,

Ecce uidet diras alludere protinus umbras,

Quas dedit ipse neci; quarum quae clarior una

330

Visa loqui: "pro! surge toro. quid plurima uoluis

Anxius? haec requiem rebus finemque labori

Allatura dies: omni iam plebe redibis

Altior et laeti manibus portabere uulgi.

Has canit ambages. occulto fallitur ille

335

Omine nec capitis sentit praesagia fixi.

Iam summum radiis stringebat Lucifer Haemum

Festinamque rotam solito properantior urget

Tandem Rufini uisurus funera Titan:

Desiluit stratis densaeque capacia turbae

340

Atria regifico iussit splendere paratu

Exceptura dapes et, quod post uota daretur,

Insculpi propriis aurum fatale figuris.

Ipse salutatum reduces post proelia turmas

Iam regale tumens et principe celsior ibat

345

Collaque femineo soluebat mollia gestu

Imperii certus, tegeret ceu purpura dudum

Corpus et ardentes ambirent tempora gemmae.

Vrbis ab angusto tractu, qua uergit in austrum,

Planities uicina patet: nam cetera pontus

350

Circuit exiguo dirimi se limite passus.

Hic ultrix acies ornatu lucida Martis

Explicuit cuneos. pedites in parte sinistra

Consistunt. equites illinc poscentia cursum

Ora reluctantur pressis sedare lupatis;

355

Hinc alii saeuum cristato uertice nutant

Et tremulos umeris gaudent uibrare colores,

Quos operit formatque chalybs; coniuncta per artem

Flexilis inductis animatur lamina membris;

Horribiles uisu: credas simulacra moueri

360

Ferrea cognatoque uiros spirare metallo.

Par uestitus equis: ferrata fronte minantur

Ferratosque leuant securi uulneris armos.

Diuiso stat quisque loco, metuenda uoluptas

Cernenti pulcherque timor, spirisque remissis

365

Mansuescunt uarii uento cessante dracones.

Augustus ueneranda prior uexilla salutat.

Rufinus sequitur, quo fallere cuncta solebat

Callidus adfatu, deuotaque brachia laudat;

Nomine quemque uocat; natos patresque reuersis

370

Nuntiat incolumes. illi dum plurima ficto

Certatim sermone petunt, extendere longos

A tergo flexus insperatoque suprema

Circuitu sociare parant; decrescere campus

Incipit, et clipeis in se redeuntia iunctis

375

Curuo paulatim sinuantur cornua ductu:

Sic ligat immensa uirides indagine saltus

Venator; sic attonitos ad litora pisces

Aequoreus populator agit rarosque plagarum

Contrahit anfractus et hiantes colligit oras.

380

Excludunt alios. cingi se feruidus ille

Nescit adhuc grauiterque apprensa ueste morantem

Increpat Augustum: scandat sublime tribunal,

Participem sceptri, socium declaret honoris

Cum subito stringunt gladios; uox desuper ingens

385

Infremuit: "nobis etiam, deterrime, nobis

Sperasti famulas imponere posse catenas?

Vnde redi nescis? patiarne audire satelles,

Qui leges aliis libertatemque reduxi?

Bis domitum ciuile nefas, bis rupimus Alpes.

390

Tot nos bella docent nulli seruire tyranno."

Deriguit. spes nulla fugae; seges undique ferri

Circumfusa micat; dextra laeuaque reuinctus

Haesit et ensiferae stupuit mucrone coronae,

Vt fera, quae nuper montes amisit auitos

395

Altorumque exul nemorum damnatur harenae

Muneribus, commota ruit; uir murmure contra

Hortatur nixusque genu uenabula tendit;

Illa pauet strepitus cuneosque erecta theatri

Respicit et tanti miratur sibila uulgi.

400

Vnus per medios audendi pronior ense

Prosilit exserto dictisque et uulnere toruus

Impetit: "hac Stilicho, quem iactus pellere, dextra

Te ferit; hoc absens inuadit uiscera ferro."

Sic fatur meritoque latus transuerberat ictu.

405

Felix illa manus, talem quae prima cruorem

Hauserit et fessi poenam libauerit orbis!

Mox omnes laniant hastis artusque trementes

Dilacerant; uno tot corpore tela tepescunt

Et non infecto puduit mucrone reuerti.

410

Hi uultus auidos et adhuc spirantia uellunt

Lumina, truncatos alii rapuere lacertos.

Amputat ille pedes, umerum quatit ille solutis

Nexibus; hic fracti reserat curuamina dorsi;

Hic iecur, hic cordis fibras, hic pandit anhelas

415

Pulmonis latebras. spatium non inuenit ira

Nec locus est odiis. consumpto funere uix tum

Deseritur sparsumque perit per tela cadauer.

Sic mons Aonius rubuit, cum Penthea ferrent

Maenades aut subito mutatum Actaeona cornu

420

Traderet insanis Latonia uisa Molossis.

Criminibusne tuis credis, Fortuna, mederi

Et male donatum certas aequare fauorem

Suppliciis? una tot milia morte rependis?

Euersis agedum Rufinum diuide terris.

425

Da caput Odrysiis, truncum mereantur Achiui.

Quid reliquis dabitur? nec singula membra peremptis

Sufficiunt populis. Vacuo plebs undique muro

Iam secura fluit; senibus non obstitit aetas

Virginibusue pudor; uiduae, quibus ille marito?

430

Abstulit, orbataeque ruunt ad gaudia matres

Insultantque alacres. laceros iuuat ire per artus

Pressaque calcato uestigia sanguine tingui.

Nec minus assiduis flagrant elidere saxis

Prodigiale caput, quod iam de cuspide summa

435

Nutabat digna rediens ad moenia pompa.

Dextera quin etiam ludo concessa uagatur

Aera petens poenasque animi persoluit auari

Terribili lucro uiuosque imitata retentus

Cogitur adductis digitos inflectere neruis.

440

Desinat elatis quisquam confidere rebus

Instabilesque deos ac lubrica numina discat.

Illa manus, quae sceptra sibi gestanda parabat,

Cuius se totiens summisit ad oscula supplex

Nobilitas, inhumata diu miseroque reuulsa

445

Corpore feralem quaestum post fata reposcit.

Aspiciat quisquis nimium sublata secundis

Colla gerit: triuiis calcandus spargitur ecce,

Qui sibi pyramidas, qui non cedentia templis

Ornatura suos extruxit culmina manes,

450

Et qui Sidonio uelari credidit ostro,

Nudus pascit aues. iacet en, qui possidet orbem,

Exiguae telluris inops et puluere raro

Per partes tegitur nusquam totiensque sepultus.

Senserunt conuexa necem tellusque nefandum

455

Amolitur onus iam respirantibus astris.

Infernos grauat umbra lacus. pater Aeacus horret

Intrantemque etiam latratu Cerberus urget.

Tunc animae, quas ille fero sub iure peremit,

Circumstant nigrique trahunt ad iudicis urnam

460

Infesto fremitu: ueluti pastoris in ora

Commotae glomerantur apes, qui dulcia raptu

Mella uehit, pennasque cient et spicula tendunt

Et tenuis saxi per propugnacula cinctae

Rimosam patriam dilectaque pumicis antra

465

Defendunt pronoque fauos examine uelant.

Est locus infaustis quo conciliantur in unum

Cocytos Phlegethonque uadis; inamoenus uterque

Alueus; hic uoluit lacrimas, hic igne redundat.

Turris per geminos, flammis uicinior, amnes

470

Porrigitur solidoque rigens adamante sinistrum

Proluit igne latus; dextro Cocytia findit

Aequora triste gemens et fletu concita plangit.

Huc post emeritam mortalia saecula uitam

Deueniunt. ibi nulla manent discrimina fati,

475

Nullus honos uanoque exutum nomine regem

Proturbat plebeius egens. quaesitor in alto

Conspicuus solio pertemptat crimina Minos

Et iustis dirimit sontes. quos nolle fateri

Viderit, ad rigidi transmittit uerbera fratris.

480

Nam iuxta Rhadamanthys agit. cum gesta superni

Curriculi totosque diu perspexerit actus,

Exaequat damnum meritis et muta ferarum

Cogit uincla pati. truculentos ingerit ursis

Praedonesque lupis; fallaces uulpibus addit.

485

At qui desidia semper uinoque grauatus,

Indulgens Veneri, uoluit torpescere luxu,

Hunc suis immundi pingues detrudit in artus.

Qui iusto plus esse loquax arcanaque sueuit

Prodere, piscosas fertur uicturus in undas,

490

Vt nimiam pensent aeterna silentia uocem.

Quos ubi per uarias annis ter mille figuras

Egit, Lethaeo purgatos flumine tandem

Rursus ad humanae reuocat primordia formae.

Tum quoque, dum lites Stygiique negotia soluit

495

Dura fori ueteresque reos ex ordine quaerit,

Rufinum procul ecce notat uisuque seuero

Lustrat et ex imo concussa sede profatur:

"Huc superum labes, huc insatiabilis auri

Proluuies pretioque nihil non ause parato,

500

Quodque mihi summum scelus est, huc improbe legum

Venditor, Arctoi stimulator perfide Martis!

Cuius ob innumeras strages angustus Auerni

Iam sinus et plena lassatur portitor alno.

Quid demens manifesta negas? en pectus inustae

505

Deformant maculae uitiisque inoleuit imago

Nec sese commissa tegunt. genus omne dolorum

In te ferre libet: dubio tibi pendula rupes

Immineat lapsu, uolucer te torqueat axis,

Te refugi fallant latices atque ore natanti

510

Arescat decepta sitis, dapibusque relictis

In tua mansurus migret praecordia uultur.

Quamquam omnes alii, quos haec tormenta fatiga

Pars quota sunt, Rufine, tui! quid tale uel audax

Fulmine Salmoneus uel lingua Tantalus egit

515

Aut inconsulto Tityos deliquit amore?

Cunctorum si facta simul iungantur in unum,

Praecedes numero. cui tanta piacula quisquam

Supplicio conferre ualet? quid denique dignum

Omnibus inueniam, uincant cum singula poenas?

520

Tollite de mediis animarum dedecus umbris.

Aspexisse sat est. oculis iam parcite nostris

Et Ditis purgate domos. agitate flagellis

Trans Styga, trans Erebum, uacuo mandate barathro

Infra Titanum tenebras infraque recessus

525

Tartareos ipsumque Chaos, qua noctis opacae

Fundamenta latent; praeceps ibi mersus anhelet,

Dum rotat astra polus, feriunt dum litora uenti."