Ausonius protrepticus ad nepotem = XIII.1-2 Schenkl = XII Peiper = VII Prete = VII Combeaud

Testo base di riferimento: R. P. H. Green, 1999

Cura dell'edizione digitale: A. Prontera, 2023


Ausonius Hesperio filio

 

Libellum quem ad nepotulum meum, sororis tuae filium, instar protreptici luseram uenturus ipse praemisi legendum. hoc enim malui quam ipse recitare, esset ut tibi censura liberior, quae duabus causis impediri solet: quod aures nostras audita uelocius quam lecta praetereunt et quod sinceritas iudicandi praesentia recitantis oneratur. nunc tibi utrumque integrum est, quia et legenti libera mora est et iudicaturo non obstat nostri uerecundia. Sed heus tu, fili dulcissime, habeo quod admoneam. si qua tibi in his uersiculis uidebuntur (nam uereor ut multa sint) fucatius concinnata quam uerius et plus coloris quam suci habere, ipse sciens fluere permisi, uenustula ut essent magis quam forticula, instar uirginum, ‘quas matres student demissis umeris esse, uincto pectore, ut graciles sient’. nosti cetera. superest igitur ut dicas, ‘quid moraris iudicationem meam de eo quod ipse pronuntias esse mendosum?’ dicam scilicet me huiusmodi uersibus foris erubescere, sed intra nos minus uerecundari. Namque ego haec annis illius magis quam meis scripsi aut fortasse et meis: δίς παῖδες οἱ γέροντες. Ad summam, ualeat austeritas tuas; mihi cum infante ratio est. uale, fili dulcissime.

 

 

Ad nepotem Ausonium

 

Sunt etiam Musis sua ludicra; mixta Camenis

Otia sunt, mellite nepos, nec semper acerbi

Exercet pueros uox imperiosa magistri,

Sed requie studiique uices rata tempora seruant.

5

Et satis est puero memori legisse libenter

Et cessare licet; Graio schola nomine dicta est

Iusta laboriferis tribuantur ut otia musis.

Quo magis alternum certus succedere ludum

Disce libens; longum delenitura laborem

10

Interualla damus. studium puerile fatiscit

Laeta nisi austeris uarientur, festa profestis

Disce libens, tetrici nec praeceptoris habenas

Detestere, nepos. numquam horrida forma magistri

Ille licet tristis senio nec uoce serenus

15

Aspera contractae minitetur iurgia frontis;

Numquam immanis erit, placida suetudine uultus

Qui semel imbuerit. rugas nutricis amabit

Qui refugit matrem; pappos auiasque trementes

Anteferunt patribus seri, noua cura, nepotes.

20

Sic neque Peliaden terrebat Chiron Achillem

Thessalico permixtus equo, nec pinifer Atlans

Amphitryoniaden puerum, sed blandus uterque

Mitibus alloquiis teneros mulcebat alumnos.

Tu quoque ne metuas, quamuis schola uerbere multo

25

Increpet et truculenta senex gerat ora magister:

Degeneres animos timor arguit. at tibi consta

Intrepidus, nec te clamor plagaeque sonantes

Nec matutinis agitet formido sub horis.

Quod sceptrum uibrat ferulae, quod multa supellex

30

Virgea, quod fallax scuticam praetexit aluta,

Quod feruent trepido subsellia uestra tumultu,

Pompa loci et uani fucatur scaena timoris.

Haec olim genitorque tuus genetrixque secuti

Securam placido mihi permulsere senectam.

35

Tu senium, quodcumque superlabentibus annis

Fata dabunt, qui nomen aui geris, indole prima

Prime nepos, uel re uel spe mihi porge fruendum.

Nunc ego te puerum, mox in iuuenalibus annis,

Iamque uirum cernam, si fors ita iusserit; aut si

40

Inuidia est, sperabo tamen, nec uota fatiscent,

Vt patris utque mei non immemor ardua semper

Praemia Musarum cupias facundus et olim

Hac gradiare uia, qua nos praecessimus et cui

Proconsul genitor, praefectus auunculus instant.

45

Perlege, quodcumque est memorabile; prima monebo.

Conditor Iliados et amabilis orsa Menandri

Euoluenda tibi; tu flexu et acumine uocis

Innumeros numeros doctis accentibus effer

Affectusque impone legens; distinctio sensum

50

Auget et ignauis dant interualla uigorem.

Ecquando ista meae contingent dona senectae?

Quando oblita mihi tot carmina totque per aeuum

Conexa historiae, soccos aulaeaque regum

Et melicos lyricosque modos profando nouabis

55

Obductosque seni facies puerascere sensus?

Te praeeunte, nepos, modulata poemata Flacci

Altisonumque iterum fas est didicisse Maronem.

Tu quoque, qui Latium lecto sermone, Terenti,

Comis et astricto percurris pulpita socco,

60

Ad noua uix memorem diuerbia coge senectam.

Iam facinus, Catilina, tuum, Lepidique tumultum,

Ab Lepido et Catulo iam res et tempora Romae

Orsus bis senos seriem conecto per annos;

Iam lego ciuili mixtum Mauorte duellum,

65

Mouit quod socio Sertorius exul Hibero.

Nec rudis haec auus admoneo, sed mille docendo

Ingenia expertus. multos lactantibus annis

Ipse alui gremioque fouens et murmura soluens

Eripui tenerum blandis nutricibus aeuum.

70

Mox pueros molli monitu et formidine leni

Pellexi, ut mites peterent per acerba profectus,

Carpturi dulcem fructum radicis amarae.

Idem uesticipes motu iam puberis aeui

Ad mores artesque bonas fandique uigorem

75

Produxi, quamquam imperium ceruice negarent

Ferre nec insertis praeberent ora lupatis.

Ardua temperies, dura experientia, rarus

Euentus, longo rerum spectatus ab usu,

Vt regat indocilem mitis censura iuuentam:

80

Quae tolerata mihi, donec iam aerumna iuuaret

Leniretque usu bona consuetudo laborem,

Donec ad Augustae pia munera disciplinae

Accirer uarioque accingerer auctus honore,

Aurea cum parere mihi palatia iussum.

85

Absistat Nemesis, ferat et fortuna iocantem.

Praesedi imperio, dum praetextatus in ostro

Et sceptro et solio praefert sibi iura magistri

Maioresque putat nostros Augustus honores.

Quos mox sublimi maturus protulit auctu

90

Quaestor ut Augustis patri natoque crearer,

Vt praefecturam duplicem sellamque curulem,

Vt trabeam pictamque togam, mea praemia, consul

Induerem fastisque meis praelatus haberer.

His ego quaesiui meritum quam grande nepoti

95

Consul auus, lumenque tuae praeluceo uitae.

Quamuis et patrio iamdudum nomine clarus

Posses ornatus, posses oneratus haberi,

Accessit tamen ex nobis honor inclitus; hunc tu

Effice ne sit onus, per te ut conixus in altum

100

Conscendas speresque tuos te consule fasces.

Ausonius Hesperio filio

incipit protrepticus ad nepotem. Ausonius Hesperio filio V

incipit epistula ad esperium filium P

Ausonius Hesperio filio salutem H

incipit protrepticus. Ausonio Hesperio filio C K L

incipit protrepticus. Ausonio Hesperio filio suo T Girardini

codices
V = Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, VLF 111 (saec. IX)
P = Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 8500 (saec. XIV)
H = London, British Library, Harley 2613 (1460-1470)
Y = consensus V P H
C = Padova, Biblioteca Capitolare C. 64 (saec. XV)
K = London, British Library, Kings 31 (1475)
L = Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 51.13 (1490-1500)
T = Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, VLQ 107 (saec. XV-XVI)
Z = consensus C K L T
E = Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 18275 (1140-1160) tantum vv. 1-17