Phoebe, salutiferum quod pangimus adsere carmen
Inuentumque tuum prompto comitare fauore.
Tuque, potens artis, reduces qui tradere uitas
Nosti et in caelum manes reuocare sepultos,
5
Qui colis Aegeas, qui Pergama quique Epidaurum,
Qui quondam placida tellus sub pelle draconis
Tarpeias arces atque inclita templa petisti
Depellens taetros praesenti numine morbos:
Huc ades et quicquid cupido mihi saepe locutus
10
Firmasti, cunctum teneris expone papyris.
Balsama si geminis instillans auribus addas,
Tum poteris alacrem capitis reparare uigorem.
Vel quae septenis censentur gramina nodis
Vtiliter nectes uel corno ex arbore sertum.
15
Puleiumque potens una super aure locabis
Aut illud mixto coctum clementer aceto
Cauta nare trahes; seu uisco lintea nexo
Induces fronti seu trita gramina mentae;
Spongia cum tepidis adnexa liquoribus imbris
20
Profuit aut hedera ex oleo colata uetusto;
Profuit et cocleis frontem tractare minutis.
Si nocuit cerebro uiolentia solis aperto,
Saepe chelidonia ex acido perducta liquore
Sanauit; prosunt et amica papauera somno,
25
Si prius in lento madefacta terantur oliuo.
Portio si capitis morbo temptatur acuto,
Alia diuersum lana contexta per aurem
Inducta prosunt et eodem balsama pacto;
Alia uel ternis piperis terda addita granis
30
Trita linis: certam dabit haec tibi cura salutem.
Est insensibilis morbus, sed noxia formae,
Cum caput immensa pexum porrigine ninguit,
Copia farris uti frendentibus edita saxis.
Hanc poterit maluae radix decocta leuare;
35
Aut tu fenuculum nitrumque et sulphura uiua
Contere, deinde caput permixtis ablue cunctis;
Furfuribusque nouis durum miscebis acetum,
Vt uarios crines tali des unguine puros;
Prodest et tarda demptus testudine sanguis
40
Et prodest cedro demissus ab arbore sucus.
Desinet interea glomerari farrea nubis
Cessabitque grauis crebrae porriginis imber.
Quos pudet aetatis longae, quos sancta senectus
Offendit, cupiunt properos <si> abscondere canos
45
Et nigrum crinem fuco simulare doloso,
His prodest acri contrita cupressus aceto
Vel frons lentisci uel tristia poma sabuci;
Lumbrici quoque terrestres miscentur oliuo
Et iuuenem praestant rediuiuo flore capillum.
50
Praeterea niueum poterit depellere uultum
Resina ex facili cera uiscoque coacta.
Ad rutilam speciem nigros flauescere crines
Vnguento cineris praedixit Tullius auctor.
Si praegnans artus captiui soricis edit,
55
Dicuntur fetus nigrantia lumina fingi.
Noxia corporibus quaedam de corpore nostro
Progenuit natura uolens abrumpere somnos,
Sensibus et monitis uigiles intendere curas.
Sed quis non paueat Pherecydis fata tragoedi,
60
Qui nimio sudore fluens animalia taetra
Eduxit, turpi miserum quae morte tulerunt.
Sylla quoque infelix tali languore peresus
Corruit et foedo se uidit ab agmine uinci.
Saepius ergo decet mordax haurire sinapi,
65
Vel nitro ac sale permixtis acidoque liquore
Laxatis, ut sint simul alia, tangere corpus,
Aut lacrimis hederae aut suco perducere cedri,
Quin etiam furfur mixto medicatur aceto.
Vnda maris lendes capiti deducet iniquas
70
Et quicquid crebri defendit silua capilli.
Illotus sudor uel copia nobilis escae
Saepe graui scabie correptis asperat artus.
Ergo lutum prodest membris adhibere fricatis,
Quod facit ex asino saccatus corporis umor;
75
Nec pudeat tractare fimum, quod bucula fudit;
Stercoris ex porco cinerem confundito lymphis,
Sic pauidum corpus dextra parcente foueto;
Proderit ex oleo puluis, quem congerit alte
Dulcibus ex latebris patiens formica laborum:
80
Conuenit hinc tepido lita tradere corpora soli.
Feruentes papulas *papiro curato liquenti,
Aut acido Baccho miscebis farra lupini
Atque hinc in calido percurres membra lauacro.
Pruritus autem salsos leuat umor aceti,
85
Siue maris rabidi sudor cocleaeque minutae,
Quarum contactu perimetur acerba libido.
Ex uitio cerebri phrenesis furiosa mouetur
Amissasque refert frendens amentia uires,
Siue calens febris iactatos exedit artus,
90
Siue meri gustus seu frigoris efficit aura.
Conuenit calidis pecudum pulmonibus apte
Tempora languentis medica redimire corona.
Inlotis etiam lanis suffire memento
Cerritum; saepe horrendi medicantur odores.
95
Non semper praesens dolor est sanabilis: ergo
Cura magis prodest uenturis obuia morbis
Atque ideo sanos etiam curarier est par.
Purgatur cerebrum mansa radice pyrethri,
Vnguitur et sucis, dederit quos parua sabucus,
100
Expressusque hederae mandatur naribus umor
Aut mixtum rutae cerebro instillatur acetum.
Defluit expulsus morbo latitante capillus,
Si raro lauitur, seu uis epota ueneni
Seu salamandra potens nullisque obnoxia flammis
105
Eximium capitis tactu deiecit honorem.
Nonnumquam uariant maculae paruisque parumper
Orbibus aspersum ducit noua uulnera tempus.
Vipereae pellis cinerem his addito rebus
Roboreasue pilas ursino iungito seuo
110
Vel testudineo mala permulceto cruore.
Saepe ita peruadit uis frigoris ac tenet artus,
Vt uix quaesito medicamine pulsa recedat.
Si ranam ex oleo decoxeris, abice carnem,
*membra foue. parili ratione rigorem
115
Vrticae semen perceptaque frigora uincit.
Et ceruina potest mulcere medulla rigorem.
Decoctum raphani semen cum melle uorabis.
Siue fel ursinum tepefacta dilue lympha:
Proderit hoc potu; seu cassis ostrea testis
120
Vsta dabit cinerem, qui pro sale sumptus in escis
Decutiet gelidum calefacto uertice uirus.
Nonnullus liquidum sugit mulsumque sinapi
Palatoque agitat pariter retinensque uomensque.
Alia nonnulli mandunt oleiue liquore
125
Perfundunt calido cerebrum nasique latebras.
Quidam lactucae credunt prodesse sapores.
Curandi modus hic et suauis et utilis idem est.
Est elephans morbus tristi quoque nomine dirus,
Non solum turpans infandis ora papillis,
130
Set cita praecipitans funesto fata ueneno.
Huic erit aduersus cedri de cortice sucus
Mustelaque cinis uel fusus sanguis ab illa.
Nonnulli dixere serum prodesse bibendo.
Mentastri folium potu apposituque salubre est,
135
Nec frustra bulbos et sulphura iungit aceto
Qui cupit horribiles ad pristina reddere uultus.
Praeterea nitrum debes cum melle iugatum
Spargere lacte bouis, uarias sic unguere frontes.
Cerussam et chartam, quam gens Aegyptia mittit,
140
Ture simul misceque oleo, quod flore rosarum
Conditum est: line sic faciem, sic redde salutem.
Inuida si maculat faciem lentigo decoram
Nec prodesse ualent naturae dona benignae,
Erucam atque acidum laticem simul inline malis;
145
Proderit et bulbus mellis dulcedine uictus,
Crudaue dulcacido miscebis rapa liquori,
Sanguine uel leporis morbus delebitur oris.
Frons salicis cum flore suo contrita medetur.
Saepiolae cineres ex ossibus omnia leuant.
150
Cygneos adipes hilaro misceto Lyaeo:
Omne malum propere maculoso ex ore fugabis.
Horrebit si liuor atrox aut nigra cicatrix,
Attrito sapone genas purgare memento.
Rugarum sulcos lentisci mastice tendes.
155
Si uero uitium est quod ducit ab impete nomen,
Hoc matutina poteris cohibere saliua
Seu folio platani, quod mansum mane uorabis.
Foeda fluunt curui quae purgamenta cameli
Vrentur cineremque dabunt, iungentur aceto
160
Mascula tura simul, diuinaque cura ualebit.
Cum saeuus teneras dolor alte sauciat aures,
Fraxinea in flammis fundit quem talea sucum
Instilla siue obscaenos ex uirgine rores
Aut sucum, ex folio dederit quem populus alba.
165
Saepe chelidoniae rapidum sociatur acetum
Adiunctoque nitro procedit cura salubris.
Mentastri liquor expressus conducere fertur.
Infectum uiolis oleum bene consulit auri.
Annosa rubros si legeris arbore uermes,
170
Ex oleo tere: sic tepidos infunde dolenti.
Si uero obstrusa sensus morietur in aure,
Lumbricos terrae seuumque ex ansere rauco
Excoque: uel ueterem poteris dissoluere morbum.
Fella bouis surdis etiam prodesse loquuntur,
175
Si iungas olidae graue quod minxere capellae.
Si uero incautas animal penetrauerit aures,
Proderit admixto pauidi fel muris aceto.
At si lympha nocens persuaserit, anseris aptus
Immittetur adeps caeparum non sine suco,
180
Qui grauis est oculis, sensum tamen auribus auget.
Vis et Phoebigenae diuinam discere curam?
Si qua uel annosis confecta doloribus auris
Plectitur, hoc uno medicamine cuncta uigebit.
Alia tu septem numero septemque lupinos
185
Ceruinam dabis in testam, tum Delphica frondis
Addatur, mixto totum feruescat aceto:
Doctus eris tepidos illinc immittere rores.
Summa boni est alacres homini contingere uisus,
Quos quasi custodes defensoresque pericli
190
Prospiciens summa natura locauit in arce,
Sic tamen ut nullos paterentur desuper ictus
Atque supercilio pauidi tegerentur opaco.
Sed dolor immeritum lumen si forte lacessit,
Lana madens oleo noctu conectitur apte
195
Viuentisque nepae lumen gestatur amicum.
Ex folio caulis cineres confractaque tura
Et laticem Bacchi fetae cum lacte capellae
Desuper induces atque una nocte probabis.
Hyblaei mellis sucus cum felle caprino
200
Subueniunt oculis dira caligine pressis.
Vettonicae mansus siccabit lumina sucus.
Si tenebras oculis obducit pigra senectus,
Expressae marathro guttae cum melle liquenti
Detergere malum poterunt uel uulturis atri
205
Fella, chelidonio fuerint quae gramine mixta:
Haec etiam annosis poterunt succurrere morbis.
Fel quoque de gallo mollitum simplice lympha
Exacuit puros dempta caligine uisus.
Siue columbarum fimus <ad>miscetur aceto
210
Seu fel perdicis parili cum pondere mellis.
Vina chelidoniae simili ratione iugantur
Efficiuntque suo praeclaros unguine uisus,
Aspera quin etiam mulcent et rupta reducunt.
Si genus est morbi, miserum quod lumen adurit,
215
Hic calor infuso mitescit lacte canino.
Si tumor insolitus typho se tollet inani,
Turgentes oculos uili circumline caeno.
Anguibus ereptos adipes aerugine misce:
Hi poterunt ruptas oculorum iungere partes.
220
Si uero horrendum ducent glaucomata plumbum,
Spiritus alterius prodest, qui grana cumini
Pallentis mandens uisus exhalat in ipsos.
Haud facile est acrem dentis tolerare laborem:
Quo magis est aequum medicam pernoscere curam.
225
Cum Baccho uiolas incoxeris, ore teneto.
Mansus item prodest sucis oleaster acerbis:
Hinc oscedo fugit, linguae quoque uulnera cedunt.
Cum uino piper et nitro tepidum inde dolenti.
Saepe chelidoniae suco uel lacte capellae
230
Sanescunt dentes aut tauri felle iuuantur.
Aut acidi latices clauso uoluuntur in ore.
Manditur apta rubus gingiuis et bona labris.
Lentiscus myrtusque emendant oris odorem.
Quod uero assumpsit nomen de dente fricando,
235
Ceruino ex cornu cinis est, aut ungula porcae
Torrida, uel cinis ex ouis, sed non sine uino,
Muricis aut tosti uel bulbi exstincta fauilla.
Ambitiosa putas? sunt ista salubria cunctis.
Exesos autem dentes si forte quereris,
240
Vre fimum muris, patulis et hiatibus adde;
Vel cinerem dentis ceruini exstinguere aceto
Conuenit atque cauis immittere partibus apte.
Prodest et puluis lumbrici corpore tosto.
Ora ambusta cibo sanabis lacte canino.
245
Saepe etiam gelida gingiuas collue lympha,
Dentibus ut firmum possis seruare uigorem.
Si uero infandum proserpit ad intima uulnus,
Permisceto salem parili cum pondere turis:
Hinc tractato locum: miram experiere medelam.
250
Aut tu sume pilam, quae caudis haeret ouinis:
Haec siccata dabit molles et fracta farinas,
Huius et attritu taetrum mulcebitur ulcus.
Aegrescunt tenerae fauces, cum frigoris atri
Vis subiit uel cum uentis agitabilis aer
255
Vertitur atque ipsas flatus grauis inficit undas
Vel rabidus clamor, fracto cum forte sonore
Plenum radit iter. sic est Hortensius olim
Absumptus; causis etenim confectus agendis
Obticuit cum uox domino uiuente periret
260
Et nondum exstincti moreretur lingua diserti.
Ergo omni studio quaeres inhibere dolorem.
Simplicibus lymphis confunditur aerium mel,
Additur excussus niuea similagine furfur:
Decocta haec clauso simul exercentur in ore.
265
Praeterea fauces extrinsecus unguere prodest
Vrsino et tauri seuo cerisque remissis,
Omnia quae geminis aequabis lancibus ante.
Disce etiam miram ex humili medicamine curam.
Attiaco melli iunges agreste papauer
270
Decoctumque simul mandes mansumque uorabis.
Crinitae porri radices quinque coquantur,
Hinc aqua non feruens uoluatur fauce sonora
Nec tamen in stomachum descendat gutta patentem.
Si uero afflictam languor deiecerit uuam,
275
Tunc horas aliquot pronus recubare memento;
Aut illam puluis tosti releuabit anethi
Aut cinis ex coclea uel torrida brassica flammis.
Angina *uero mixtum sale poscit acetum,
Quod refert clauso uersatum agitare palato.
280
At si ceruices durataque colla rigebunt,
(Mira loquor) geminus mulcebitur unguine poples:
Hinc longum per iter neruos medicina sequetur;
Anseris aut pingui torpentia colla fouebis.
Inditur et ualido multum lens cocta in aceto
285
Aut caprae fimus ex bulbo aut ceruina medulla:
Hoc etiam immotos flectes medicamine neruos.
Quos autem uocitant tolles, attingere dextra
Debebis, qua gryllus erit pressante peremptus.
Noxia si cholerum penitus saeuire uenena
290
Perspicies, cocta lactucae fronde leuabis,
Proderit et caules adsumere saepe madentes.
Interdum fauces tussi quatiuntur atroci:
Alia tum sumis decocta et melle peruncta,
Semina uel raphani permixto dulcia melle.
295
Aut si fraxinea semen de fronde reuellis,
Interiora uora, uetitus contingere dente.
Ouum melle teres domitum feruentibus undis
Marrubiumue potens: haec faucibus optima sumes
Frenabisque grauem facili medicamine tussim.
300
Qui stomachum regem totius corporis esse
Contendunt, uera niti ratione uidentur.
Huius enim ualidus firmat tenor omnia membra
Aut contra eiusdem franguntur cuncta dolore.
Quin etiam, nisi cura iuuat, uitiare cerebrum
305
Fertur et integros illinc auertere sensus.
Lactucae semen nigrae, quod lignea pila
Triuerit, admixto ieiunus sumito melle;
Sed coclear trinum gustu tibi sufficit uno.
Aut tritum semen raphani mulsumque iuuabit;
310
Siue duae partes apsinthi ac tertia rutae
Decoctis potantur aquis siliquaeque madentes,
Semina uel marathri fetae cum lacte capellae;
Puleium quoque decoctum curabit amice.
Et potu et fotu stomacho conducit acetum.
315
Seu cocleas undis calefactas ac prope uictas
Suppositis torre prunis uinoque garoque
Perfusus cape: sed prodest magis esse marinas.
At male digestis si crapula saeuiet escis,
Ex pipere et calida florem de rore marino
320
Ebibe; seu salibus piper adde et tenue cuminum,
Quae coctis iunges epulis ac rapta uorabis.
Aut cubitum pergens sucum cape tristis aceti.
Ventriculus mergi tactus sale theriacusque
Tosto pane super, piperis quoque puluere multo
325
Miscetur: capies diuinum munus in istis.
Proderit hoc stomacho, uictas et concoquet escas:
Grana peregrini piperis diffindito quinque,
Nicolao molli quae mane inserta capesses.
Lutea si crescent et cunctis noxia fella,
330
Alia parua nouem, piperis tot permole grana,
Quae cyatho diluta gari mandesque bibesque:
Haec iterum septena capis, post denique quina.
Praeterea caules, si frondet passa, sabuci
Decoctos sale permisces ac spargis oliuo:
335
Tum capis ac tali auxilio fella horrida purgas.
Prosunt et pelagi latices, quos pondere iusto
Dulcibus adsocias lymphis mellique liquenti.
Et niueus prodest ex ubere sucus asellae,
Si tepido uinum infundas ac mella piperque.
340
At uomitum radix narcissi pota mouebit.
Si uero pthisis annoso sedet improba morbo,
Intritas uino cocleas hausisse iuuabit.
Proderit et ueteris seui pila sumpta suilli,
Quo scapulas quoque perducit medicina salubris.
345
Vbera fecundo ualde lactentia suco
Saepe sibi noxae nimium manando fuerunt:
Faece igitur ualida saeui reprimentur aceti.
Post partum tumidas iniuste assurgere mammas
Interdum aspicies: harum mala commemoratur
350
Murinum fimus ex pluuio sedare liquore.
Sin autem clausas penitus dolor angit acerbus,
Lumbricis terrae turgentes ungue corymbos.
Si castigatas studium est praestare papillas,
Ex hedera sertis ambas redimire memento,
355
Protinus et raptas fumis mandare coronas;
Anseris aut seuum pariter cum lacte tepenti
Aut ouum inlito, tulerit quod garrula perdix.
Praeterea pluuio decocta papauera rore
Haerescat, multis post absoluenda diebus.
360
Vis et Phoebigenae caelestia sumere dona,
Vbera cum taetris laniata doloribus horrent?
Nauis ramentum et quae nomine prasion herba est
Et quae uulgari sermone insana uocatur
(Graecus hyoscyamon propria scit dicere lingua)
365
Nec non et calami radix lapathique legumen
Mixta dabunt miras (experto crede) medelas.
Si stomachus nondum concoctas expuit escas
Et magis atque magis uitium recolendo ualescit,
Alia caedemus crebrumque trahemus odorem.
370
Sin etiam rutilus referetur pectore sanguis,
Sorbitio mentae, raphanus uel cocta iuuabit.
Saepe lapis teritur (specularem nomine dicunt)
Et mixtis hauritur aquis sistitque cruorem.
Vritur interdum raptus de subere cortex,
375
Et cinis ex calido prodest epota Lyaeo;
Ouorum cinis aut coclearum aut denique melis
Aut cinis ex salicum ramis prodesse putantur;
Aut platani pilulas acri infundemus aceto:
Nullus erit sanguis, quem non cibus iste moretur.
380
Si molli iecoris fibras dolor angit acerbus,
Protinus ex mulsa potanda elelisphagus herba est,
Sumitur aut semen, quod fraxinus alta profudit,
Vulturiique iecur uel ius perdicis apricae.
Praeterea simili dragma pix dura piperque
385
Franguntur; sic in mollito puluere iuncta
Egelidis miscentur aquis recreantque bibentem.
Absinthi quoque decocti potabitur umor.
Si latus immeritum morbo temptatur acuto,
Accensum tingues lapidem stridentibus undis,
390
Hinc bibis; aut aceris radicem tundis et una
Cum uino capis: hoc praesens medicamen habetur.
Quid referam multis composta Philonia rebus,
Quid loquar antidotus uarias? dis ista requirat,
At nos pauperibus praecepta dicamus amica.
395
Nec non et iecoris quaeretur fibra lupini
Iungeturque simul costum foliumque piperque;
Diluta quae duro dantur potanda Lyaeo.
Est et uis morbi, quod "telum" commemoratur,
Cum subito dolor insanus furit incitus ictu:
400
Persicus huic potum e nucleo dabit interiore;
Quae mihi cura satis casu monstrante probata est.
Quando lien tumido circumligat ilia uinclo
Et plena splenis demonstrant membra rigorem,
Mollibus ex hederae tornantur pocula lignis:
405
Hinc trahet assuetos aeger quoscunque liquores.
Aut uiridis coctorum holerum potabitur unda.
Proderit exsucto fluuialis hirudo cruore,
Siue myrica potens seu ros cum pane marinus,
Aut hederae sucus potu apposituque iuuabit.
410
Nec non intactam ferro quam uideris alnum,
Huic liber eripitur ferro sine decoquiturque,
Donec uictarum pars tertia subsit aquarum:
Hinc medico potu pulsus dolor omnis abibit.
Nonnulli memorant consumi posse lienem,
415
Si qui eruum semper ieiuno sumpserit ore.
Arida ficus item feruente domatur aceto
Et trita inlinitur, uel splen apponitur haedi.
Marrubium in uino potum prodesse loquuntur.
Praeterea piper ac nepetae cum flore et anethum
420
Nicolausque, apio ac boletus iungitur una:
Horum decoctos latices potare salubre est.
Puleium, abrotonum nitida cum mastice coctum
Ac thymbrae speciem, quam commemorant cephaloten,
Praedixit spleni deus Idae posse mederi.
425
Dulcia Plautus ait grandi minus apta lieni.
Splen tumidus nocet et risum tamen addit ineptum,
Vt mihi Sardonicis uideatur proximus herbis,
Irrita quae miseris permiscent gaudia fatis.
Dicitur exsectus faciles auferre cachinnos
430
Perpetuoque aeuo frontem praestare seueram.
Languida si duro turgent praecordia morbo,
Miscetur mulsae farris sextarius undae
Nec non et lini tunsum siliquaeque legumen:
Haec decocta simul nondumque tepentia nectes.
435
Aut quae poma Cydon Cretaeis misit ab oris
Cocta lines, durum ut possis mollire tumorem.
Ocima praeterea bulbiue linuntur amari.
Proderit et lymphis corpus mersare marinis.
Quin etiam catulum lactantem apponere membris
440
Conuenit: omne malum transcurrere fertur in illum,
Cui tamen exstincto munus debetur humandi.
Humanos quoque contactus mala tanta sequuntur
Et iunctus uitium ducit de coniuge coniunx.
Quod superest styraci iunges ramenta carinae
445
Quodque decem ex rebus confit simul atque uocatur,
Masticis addentur fractae iam mollia farra:
Talibus auxiliis praecordia fota resident.
Cum saeuit penitus haerens iniuria lumbis,
Igne lapis candens datur exultantibus undis:
450
Hoc poteris potu tristem superare dolorem.
Aut pice cum molli nitrum sulphurque et acetum
Sucida lana rapit contracta calentibus isdem:
Proderit haec aegris crebro perducere membris.
Aut caput asparagi cum uino sume uetusto
455
Seu mauis appone: modus conducit uterque.
Aut adipe immixtum lumbis inductio sulphur.
Saepe chelidoniam cum suco Palladis addes
Farraque quae tremulis prosunt sudantia flammis.
Fertur amygdalinae sucus nucis esse bibendus:
460
Pinsitur haec tepidoque absorbitur indita fonti.
Aut tres ex uino cocleas feruescere coges
Cumque suis domibus franges; piperis quoque grana
Ter quina adicies potuque iuuaberis illo.
Furfur item parca fuerit cum feruidus unda,
465
Post oleo madidus saccis immittitur aptis,
Quos uix passuris urentes addito membris.
Prodest ceruinae uiolens natura medullae,
Nec nocuit ciceris cocti potasse liquorem;
Aut mixtam teneris madidamque elelisphacon undis
470
Contere tumque simul cum mastice confer anethum
Quodque decem ex rebus componi ex nomine clarum est:
His continge locum: deus haec mihi certa probauit.
Si dolor insanus tota desaeuit in aluo,
Heminis tribus in lympha<e> ualidam coque rutam
475
Atque apium, donec duplex pars desit aquarum:
Potus erit medicus non detractante palato.
Praeterea niuei sterilis testa uritur oui;
Quae postquam in taetram fuerit conuersa fauillam,
Ex calidis potatur aquis et pota medetur.
480
Nec non iungenda est utero noua uirga myricae:
Inlaesa haec ferro terraque intacta geratur.
Aut medio uentris prodest aspargere terram,
Quam signauerunt uestigia pressa rotarum.
Proderit et puluis facili sub cardine raptus.
485
Quin etiam ex lymphis tritum potare cuminum
Conueniet, quod iam nobis documenta probarunt.
Menta quoque hoc pacto medicos dabit hausta sapores.
Coeliacos autem recreabis pane salubri,
Quem madido farre efficies ac mollibus ouis,
490
Quorum testa fero prius euanescat aceto.
Refert et teretes bulbos mollire terendo
Cumque his Lenaei durum potare fluentum.
Corrupti iecoris uitio uel splenis acerbus
Crescit hydrops aut cum siccatae febre medullae
495
Atque auidae fauces gelidum traxere liquorem.
Tum lympha interius uitio gliscente tumescit
Secernens miseram proprio de uiscere pellem.
Conueniet tenerae radix decocta sabuci
In geminis calidi cyathis potanda Lyaei.
500
Fraxineum semen cum Bacchi rore bibendum est.
Nec non apposito curantur dropace membra,
Qui subito raptos uentos sucosque reuellit.
Nec non in tepidis conuolues corpus harenis.
Apposituque leues nepetae gustuque iuuabunt.
505
Saepe et scillino pelluntur noxia Baccho.
Elleboro bene purgatur lymphaticus error,
Aut huius uice sementis scopulosa genestae
Miscetur mulsis et cautis ducitur undis.
Est qui praeualidum fricto sale miscet acetum
510
Atque olei suco, refricatque albentia membra
Aut calido filicis radicem mollit Iaccho,
Vnguine quo frangit uires languoris aquosi.
Saepe cibi specie, uitio sed corporis ipso
Potibus aut duris restricta morabitur aluus.
515
Vincetur talis mora gramine Mercuriali,
Cuius aquam cocti minimo cum melle bibemus.
Prunaque conueniunt, quae mittit clara Damascus.
Multos praeterea medici componere sucos
Assuerunt; pretiosa tamen cum ueneris emptum,
520
Falleris frustraque immensa nomismata fundes.
Quin age et in tenui certam cognosce salutem.
Aut igitur tectum lana supponis alumen
Aut edis in patinis tenerae decocta sabuci
Vel cum lacte caprae salsum mulsumque capessis.
525
Crede tamen potum meliorem lactis equini:
Dicitur hic dulces asinae preuincere sucos.
Siluestris fici lacrimam prodesse loquuntur,
Quodque ratis melius uerbis dicemus Horati:
"Mitulus et uiles pellunt obstantia conchae".
530
Sed cocleas prius est urtica aut furfure pasci:
Purior hinc gustus noxa sine mouerit aluum.
Saepe thalassomeli adiecto cumulauimus imbri:
Haec purgant, parili fuerint si pondere mixta.
Tam uarii casus mortalia saecla fatigant,
535
Vt sint diuersis obnoxia corpora morbis.
Saepe etenim nimio cursu fluit impetus alui:
Frenatur, mixto cum feruet brassica uino
Aut cerasi uictum longo iam tempore pomum.
Sucus Aminei cum pane medetur Iacchi
540
Vel bene permixtum calida potatur acetum:
Vile quidem facili factu, tamen utile potu.
Si laedent medica data purgatoria dextra,
Adiecto piperis medicatur puluere calda.
Sin autem longo decurrent intima fluxu
545
Atque immane malum multo iam tempore gliscet,
Torridus ex uino cortex potabitur oui.
Ramentum niuei credunt prodesse elephanti.
Arbore Pyramea cortex derepta coquetur
Axe sub aetherio, tum nigro mixta Lyaeo
550
Immensum poterit potu retinere fluorem.
Numinis aut iussu cedrini mastice misces
Mollitamque picem et rasum de nauibus unguen:
Languida quo fidens medicamine membra fouebis.
Proderit et pueris, quos dentis origo fatigat,
555
Castaneas coxisse nuces et sorba uetusta
Atque apium caulesque, rubus quos fundit acuta:
Potio quae fluidam consumpta morabitur aluum.
Quis non aduersum miseris mortalibus addit
Natura, interno cum uiscere taenia serpens
560
Et lumbricus edax uiuant inimica creanti?
Quod genus assiduo laniat praecordia morsu,
Saepe etiam scandens oppletis faucibus haeret
Obsessasque uias uitae concludit anhelae.
Ergo cinis cornu ceruini proderit haustus
565
Vel nepetae tritum ex uino uel lacte capellae;
Nec non et sucus medici potatur aceti.
Prodest praeterea cum Baccho Persica frondis.
Democritus memorat mentae conducere potum.
Sumitur abrotonum nec non et uile melanthum.
570
Alia per sese sanant aut uis coriandri.
Quin et marrubium decoctum haustumque iuuabit.
Puleiumue potens et agreste iugatur anethum:
Synthesis haec prodest unda mollita calenti.
Cum colum, inuisum morbi genus, intima carpit,
575
Mande galeritam uolucrem quam nomine dicunt.
Aut pauidi leporis madefacta coagula pota.
Siue apio nepetas tereti cum mastice iunge
Nec non et species ambas halantis anethi,
Quarum decoctos patiens haurito liquores.
580
Si cui uessicae tardus cunctabitur umor,
Haec mora rumpetur uino peruicta uetusto.
Proderit ex paruis acinos potare sabucis
Aut hederae sucum aut lacrimosi trita sinapi.
Nec non resinas ex Oricia terebintho
585
In speciem eruiliae paruos glomerabis in orbes,
Quos ternos tepida mixtos hausisse medella est.
Quondam etiam nimio praeceps urina fluento
Irrigat exuuias obscaenoque inficit imbri:
Tum leporis cerebrum ex uino potare licebit.
590
Si dolor internam uessicae concoquet aluum,
Subueniet radix frondosae epota cupressi
Puleiumue potens domitum feruentibus undis.
Si uero in lapides densus conuertitur umor,
Qui retinent cursus gemitumque dolore frequentant,
595
Saxifragam seu spongitem succurrere credunt.
Praeterea semen myrti siluestris Iaccho
Atque oleo mixtum bibitur, nec desit acetum,
Vinaque sumantur fricto condita cumino;
Siue palumborum capitur fimus acre ferorum
600
Dulcacidis sparsum sucis tritumque solutum;
Nec non obscaenus caprae potabitur umor:
Obruet hic morbum labefactaque saxa remittet.
Irrita coniugii sterilis si munera languent
Nec subolis spes est multos iam uana per annos
605
(Femineo fiant uitio res necne, silebo:
Hoc poterit magni quartus monstrare Lucreti) -
Sed natura tamen medicamine uicta potenti
Saepe dedit fetus studio curante paratos.
Aut igitur leporis consumit femina uuluam
610
Aut, ouis in stabulis fractas cum ruminat herbas,
Pendentem spumam molli deducit ab ore
Atque illam meminit mixto potare Falerno.
Mercurialis item capitur communiter herba,
Si cubitum noctu coniunx festinat uterque.
615
Atque ubi iam certum spondet praegnatio fetum,
Vt facili uigeat seruata puerpera partu,
Dictamnum bibitur, cocleae manduntur edules.
Aut qui *olim menses minus octo moratus in aluo est
Irrumpit thalamos et nexus soluit inertes
620
Pulei <potus> quoque amico conuenit imbre,
Cuius opem ueram casus mihi saepe probarunt.
Quin etiam stercus supponunt uulturis atri,
Sentiat ut minime partus quam proximus urget.
Oua etiam rutae et fragili miscentur anetho,
625
Quae diluta leui Baccho atque exhausta medentur.
Si modicus pleno manat de corpore sanguis,
Subuenit, at nimius cum uita funditur ipsa.
Quapropter multo naris completa cruore
Cum fluit, attritus cimex conducit odore.
630
Lana oleo madefit, sed nondum lauta rosato:
Haec datur in nares uel claudit densius aures.
Contritis prodest cocleis perducere frontem
Aut galli cerebro uel sanguine mite columbae.
Quod nisi supprimitur sanguis, potandus et ipse est.
635
Praeterea Phariis caput emetire papyris,
Detrahe quod superest: illo genitalia necte,
Femineas illinc prodest uincire mamillas.
Menstruus immenso si profluit impete sanguis,
Sucida lana malos remoratur subdita cursus,
640
Mortua quin etiam producit corpora partu.
Sed quaecumque fluit uis immoderata cruoris,
Subernus cortex calidis potatur in undis
Ante minutatim studio uincente terendus.
Pulei calido purgatur femina potu.
645
Sed si forte cruor clausa cunctabitur aluo,
Aut molles nepetae aut rutae quacunque bibentur.
At si puniceos fundit uessica liquores,
Marrubium ex passo tritum perfunditur undis:
Hi poterunt haustus rutilum purgare colorem.
650
Relliquias partus * laeta tibi detrahet herba.
Quod si feminei properabit sanguinis imber,
Est qui frustra molae percussu decutit uno,
Quorum aliquid lanis tectum ad praecordia nectit,
Haec simul incantans: sisti debere cruorem,
655
Vt lapis ille uiae solitos iam destitit orbes.
Mobilis hirsutas horret lasciuia saetas
Et gaudet rapto nudari flore pilorum.
Sed bona nonnumquam uellendi causa uidetur,
Corpora cum releuat ratio manifesta salutis.
660
Namque oculos infesta pilorum tela lacessunt,
Quodque illis dederat uallum natura tuendis,
Inde inimica seges proprios desaeuit in orbes.
Ergo locum crinis uulsi continge cruore
Quem dat auis, tremulis sinuat quae pellibus alas,
665
Sanguine uel ricini, quem nigro de cane uelles.
Praeterea quascunque uoles auertere saetas
Atque in perpetuum rediuiua occludere tela,
Corporibus uulsis saniem perducito ranae,
Sed quae parua situ est et rauco garrula questu.
670
Nec non e stagnis cessantibus exos hirudo
Sumitur et uiuens Samia torretur in olla:
Haec acidis unguit permixta liquoribus artus
Euulsamque uetat rursus procrescere siluam.
Discendum et quae sit membris medicina pudendis.
675
Languidus antiquo purgatur penis Iaccho
Ac super inlinitur fecundae felle capellae.
Mane nouo myrti frondes commandere prodest
Qui dolet, atque illas in uulnus despuat ipsum.
Faece etiam uini genitalia lauta leuantur,
680
Et tumidos testes Nereia lympha coercet
Vel bulbi ex mulso uel cera immixta cupresso
Aut faba cum tepidis Bacchi decocta fluentis.
Ramicis immensum fertur cohibere tumorem
Far madidum lymphis *et feralis fronde cupressi,
685
Vnde etiam potu frons haec memoratur amica.
Sin autem exsistet duratis glandibus inguen,
Proderit induci cocleas cum melle minutas.
Obscaenos si pone locos noua uulnera carpent,
Horrentum mansa curantur fronde ruborum.
690
At si iam ueteri succedit fistula morbo,
Mustelae cinere immisso purgabitur ulcus,
Sanguine uel ricini, quem bos gestauerit ante.
Herba chelidoniae fertur cum melle mederi
Herbaque cum seuo foliis de mille uocata.
695
Saepis occultus uicta coxendice morbus
Perfurit et gressus diro languore moratur.
Populus alba dabit medicos de cortice potus;
Nec non et tenerae gracili de fronde genestae
Arreptos caules acidoque liquore madentes
700
Sumere conueniet, rubiam quoque ducere potu
Aut ex Bithyno cocleas haurire Lyaeo.
Si uero articulos tabes inimica per omnes
Haeserit, ex ficu betas cum melle ligabis
Vel pelagi latices, simul et Baccheia dona
705
Sumere curabis: nimio sed parcito uino:
Ennius ipse pater, dum pocula siccat iniqua,
Hoc uitio tales fertur meruisse dolores.
Cum sanguis nimius puri permixtus atroci
Aestuat et papulas alte sustollit acutas,
710
Resinam misces et saxis hordea fracta:
Conspersa haec tepidis apponere conuenit undis.
Vis et hyoscyamum cerae seuoque iugatum
Nectere? non minus haec poterit medicina iuuare.
Praeterea fimus, ex gallo quem legeris album,
715
Imbribus ex acidis fidens appone dolenti.
Auribus aut pecudis molles expromito sordes,
Vnguine quo fotis dabitur medicina papillis.
Horrendus magis est perimit qui corpora carbo:
Virt hic inclusus, uitalia rumpit apertus.
720
Hunc ueteres olim uariis pepulere medellis.
Tertia namque Titi simul et centesima Liui
Charta docet, ferro talem candente dolorem
Exactum aut poto raporum semine pulsum;
Ni fieret, dixit, uix septem posse diebus
725
Vitam produci: tanta est uiolentia morbi.
Dulcacidum laticem cum lini semine iunge
Atque fimum Paphiae pariter compone columbae:
Hinc line duratas partes et clausa uenena.
Praeterea triti reserant adoperta lupini.
730
Nonnullus calcem uiuam dissoluit aceto
Fumantemque niuem papulis apponit acerbis.
Est qui gallinae perducat stercore corpus,
Alia uel piperi iuste commixta linuntur.
Pythagorae cognata leui condita cumino
735
Proderit aut madida fermentum polline turgens.
Sunt alii, quos dira mouet natura, tumores
Non minus horrendi, sed non ita perniciosi,
Vomica qualis erit uel eidem proxima quaedam.
Simplice resina miscebimus hordea tunsa
740
Et mulsos amnes et purgamenta columbae:
His bene decoctis languentia membra fouentur.
Mollis odorato faba iungetur coriandro:
Proderit appositum mollitque aperitque tumorem.
Aut de phasganio radix decocta palustri,
745
Quae salis admixto tundetur condimento;
Proderit et mansum quod traxeris ab arbore uiscum.
Gramen hyoscyami cerae seuoque uetusto
Concilia mixtisque locos perduce dolentes.
Exercere etiam iusserunt corpora prisci.
750
Ouum defundes in fictile, deinde putamen
Marrubii suco implebis, post melle liquenti
Omnia consociata tepenti prospera potu
Sumuntur: reserantque malum purgantque leuantque.
Est etiam morbi species, quae dicitur "ignis",
755
Languida quod multo torrentur membra calore.
Vel tu uicino seuum bouis igne remittes
Mollitumque lines uel oloris faecibus oua,
Sed non cocta, dabis: sic torrida membra fouebis.
Lumbricus terrae mixto inducetur aceto
760
Aut parili noua ruta modo, sed iungis oliuum.
Ouaque cum betis prosunt super inlita tritis.
Alia dant cinerem sociandum oleoque garoque,
Vnguine quo gliscens deponet flamma furorem.
Saepe chelidoniae pars candida iungitur oui,
765
Quae medico potu, sed ualde trita, capesses,
Admiscere memor lymphas amnemque Falernum.
Quaedam *etiam rabidae medicamina digna podagrae,
Cui ter tricenas species Epidaurius ipse
Dixit inesse deus? requiem tamen indere morbo
770
Fas erit et tristem saltem mulcere dolorem.
Ergo age et abreptam salicis frondemque librumque
Cum uino tere, tum contractos perline neruos.
Aut cum prima mali sese ostentabit origo,
Feruida non timidis tolera cauteria plantis
775
Seminecisue hirci reserato pectore calces
Insere: sic dirae reprimes primordia pestis.
Aut si corruptus persederit altius umor,
Trita cupressus ibi Baccho iungetur acerbo,
Panibus et teneris, cohibebitque addita questus.
780
Parua sabucus item, hircino collita seuo,
Triticeaeque acido manantes amne farinae,
Aut nitido ranae decoctum uiscus oliuo
Siue chelidoniae sucus sale mixtus aceto.
Sunt quibus apposita siccatur harundine sanguis.
785
Non audita mihi fas sit, sed lecta referre:
Hoc quidam rabidus morbo per tempora messis
Vicino plantas frumenti pressit aceruo
Euasitque grauem casu medicante dolorem.
Naturae uitiis medicas obiecimus artes,
790
Nunc et fortunae iaculis subsistere par est.
Si cui forte chalybs teneros uiolauerit artus,
Necte adipes uituli simul et tritam chamecisson
Nec pudeat luteae stercus perducere porcae.
Sin autem saeuo laceratum est uerbere corpus,
795
Tum lixiua cinis ceras dissoluit et oua
Admixtoque oleo uibices comprimit atras.
Si uero infrenus manat de uulnere sanguis,
Purpura torretur conchyli perlita fuco,
Huius et atra cinis currentem detinet undam.
800
Verrucae quoque desectae frenare cruorem
Dicitur ambusto Tyrio de uellere puluis.
Praeterea nimios reserati uulneris amnes
Feniculi cinis astringit uel fimbria porri.
Siue fimus manni cum testis uritur oui
805
Et reprimit fluidos miro medicamine cursus.
Quam magna humanae mala pondera condicionis!
Tam multae innumeri species mihi uulneris adsunt,
Vt nequeam proprias cunctis ascribere curas.
Isdem igitur monitis casus sanabimus omnes,
810
Sic tamen ut nullus medicinam luserit error.
Ergo, modus quicumque obtinget uulneris atri,
Contritus cum melle dabit medicamina bulbus
Herbaque quae nomen foliis de mille recepit,
Appositu prodest adipi permixta uetusto.
815
Sucida cum tepido nectetur lana Lyaeo
Ambustaeue cinis complebit uulneris oras,
Concludet uero uel frons uel ramus ab ulmo.
At sucis hederae pulchrescit foeda cicatrix.
Siue homo seu similis turpissima bestia nobis
820
Vulnera dente dedit, uirus simul intulit atrum,
Vettonicam ex duro prodest absumere Baccho.
Nec non et cortex raphani decocta medetur,
Si trita admorsis fuerit circumlita membris.
Cuspide non quisquam, longae neque caede sarissae,
825
Fulmine non gladii, uolucris nec felle sagittae
Quam cito uipereo potis est affligier ictu.
Quare aptam dicamus opem sucosque medentes.
Quae nocuit serpens, fertur caput illius apte
Vulneribus iungi: sanat quae sauciat ipsa
830
Vt Larissaea curatur Telephus hasta.
Proderit et caulem cum uino haurire sabuci
Aut coctum raphani librum tritumque ligare
Siue etiam celsa folium de mole cupressi.
Manabit lactens caprifici sucus opellam.
835
Aut tithymallus atrox uulnus contrita perunguet.
Carduus est nondum doctis fullonibus aptus:
Ex illo radix tepido potatur in amni.
Ceruino ex fetu diluta coagula uino
Sumuntur, quae res membris agit atra uenena
840
Aut ferulae radix potatur in imbre Lyaei
Vettonicaeque leues, gallinae aut iura uetustae.
Si uero horrendum uulnus fera iecerit aspis,
Vrinam credunt propriam conducere potu:
Varronis fuit ista senis sententia. nec non,
845
Plinius ut memorat, sumpti iuuat imber aceti.
Dicendum et quae sit praecox medicina timenti;
Cautio namque potest diros praeuertere morsus,
Si iecur exsectum tardo de uulture portes,
Erucis aut si totos perduceris artus,
850
Quas prius attritas uehementi aspargis aceto.
Aut tu ceruina per noctem in pelle quiesces
Aut genere ex ipso dentem gestabis amicum.
Toxica praeterea quae sint pellenda medella,
Expediam: sanguis poterit prodesse caninus,
855
Qui facili potu antidotus imitatur honestas.
Vis et mirificos cautus praediscere odores,
Accensis quibus arcetur taeterrima serpens?
Aut styracem torres aut diri uulturis alam
Vel nepetam aut frondem rigidae stirpemque myricae.
860
Sunt minimae specie, sed dirae uulnere pestes,
Quae magis in tenui latitantes corpore fallunt,
Scorpius ut grauis est et araneus: haec mala semper
Captant securos multa iam nocte sopores.
Et documenta dedit nobis prostratus Orion,
865
Magna quod exiguis perimantur saepe uenenis.
Quod si uulnus atrox incussit scorpius ardens,
Continuo capitur, tunc digna caede reuulsus
Vulneribusque aptus fertur reuocare uenenum.
Aut calidis pelagi lymphis loca laesa fouentur,
870
Siue meri potu dissoluitur improba pestis.
Ad cunctos autem morsus ictusque minorum
Caseus aptus erit pauidae de lacte capellae
Cumque hoc absumi debebit origanus herba:
Haec duo mirificis curabunt icta medelis.
875
Nec non fenuculo calidum adnectetur acetum
Aut uiuum sulphur sicci cum faece Lyaei.
Exiguo piperis cerebrum conspargito galli,
Quo lita sanescent depulso membra dolore.
Sin autem muris nocuit uiolentia caeci,
880
Quae sola signauit uoluendis orbita plaustris,
Illine: mira datur uili de puluere cura.
Nonnumquam exsistit subiti noua causa doloris,
Cuius origo latet, certis redimenda medelis.
Namque chelidoniam mixto sale nectere prodest
885
Velleraque infuso recalentia sulphure sanant.
Ostocopum lento conducit melle perungui.
Sin autem calidae depascent corpora febres,
Tunc apii sucus leni sociatur oliuo:
Membra lines, fotuque ferus mulcebitur ignis.
890
Nec spernendus adeps, dederit quem bestia meles.
Seminecis cerui lacrimam immiscere liquori
Conuenit atque artus illinc mulcere calentes.
Febribus at longis galli noua iura uetusti
Subueniunt, tremulis etiam medicantia membris.
895
Nec tu crede leuem dilato tempore febrem,
Quae spatium sibi dat, magis ut cessando calescat:
Letali quoque grassatur quartana calore,
Ni medicas adhibere manus discamus et herbas.
Alia non pudeat terno cum cimice trita
900
Et diluta mero mediis haurire diebus;
Aut teneram iecoris murini ducere fibram,
Quattuor ut duri iungantur scripula Bacchi.
Mira est apsinthi cum simplice potio lympha.
Sume tribus digitis apprensum semen anesi,
905
Tantundem marathri nec mulsum desit aceti,
In cuius cyatho praedicta salubriter hauris.
Maeoniae Iliados quartum suppone timenti,
Aut leporis trepidi diluta coagula trade.
Prodest et potu, sed mulsus, Doridis umor.
910
Quidam etiam miranda ferunt, ueniente calore
Iurantes ludum Veneris munusque petendum.
Sed prius est oleo paruas feruescere ranas
In triuiis illoque artus perducere suco.
Est etiam alternis febris rediuiua diebus,
915
Tempora discernens quasi iustae pondere librae.
Vt possis igitur talem prohibere furorem,
Inuolues cera sine caudis grana cumini
Puniceaeque indes pelli colloque ligabis.
Pulei ramus lanae uelatus amictu
920
Tempore suspecto medicos praebebit odores.
Praeterea tritus cimex sorbendus in ouo,
Horridus attactu, sed gustu commodus apto.
At qui continuis non cessat adire diebus,
Sed tantum certas morbus discriminat horas,
925
Triticeum metuit granum, si credere dignum est,
Quod latitans fracto fuerit sub pane repertum.
Nec non ossa iuuant saeptis inuenta domorum:
Conuenit haec tereti pendentia subdere collo.
Multaque praeterea uerborum monstra silebo:
930
Nam febrem uario depelli carmine posse
Vana superstitio credit tremulaeque parentes.
Mortiferum magis est quod Graecis hemitritaeos
Vulgatur uerbis; hoc nostra dicere lingua
Non potuere illi, puto, nec uoluere parentes.
935
Inscribes chartae quod dicitur abracadabra
Saepius et subter repetes, sed detrahe summam
Et magis atque magis desint elementa figuris
Singula, quae semper rapies, et cetera *figes,
Donec in angustum redigatur littera conum:
940
His lino nexis collum redimire memento.
Nonnulli memorant adipem prodesse leonis.
Coralium uero si *cocco nectere* uelis
Nec dubites illi ueros miscere smaragdos,
Absit baca teres niueo pretiosa colore:
945
Talia languentis conducent uincula collo
Letalesque abiget miranda potentia morbos.
Infandum dictu cunctis procul absit amicis,
Sed fortuna potens omen conuertat in hostes.
Vis indigna nouo si sparserit ossa fragore,
950
Conueniet cerebrum blandi canis addere fractis,
Lintea deinde superque indutas nectere lanas,
Saepius et sucos conspargere pinguis oliui:
Bis septem credunt coalescere cuncta diebus.
Aut ueteri Baccho caprae fimus inde petulcae:
955
Hoc reserat clausum, trahit haerens, sanat apertum.
Si uero caput infestus colliserit ictus,
Ex oleo necti uestis debebit Arachnes:
Nesciet haec illic nisi cum sanarit abire.
Quod si luxa suo decedent membra tenore,
960
Vrere femineos crines ac iungere seuum
Congruet ac tali medicamine mota ligare.
Aut maluam ex pingui tritam apposuisse iuuabit.
At si conclusum seruabit tibia uulnus,
Stercus ouis placidae iunges adipesque uetustos,
965
Pandere quae poterunt ulcus patuloque mederi.
Haud quisquam credet disiectos uulnere neruos
Ad solitum rursum reuocari posse uigorem;
Sed prodest terrae lumbricos indere tritos,
Quis uetus et rancens sociari axungia debet.
970
Si uero occultus neruos dolor urit inertes,
Vulturis excisos adipes rutamque remittes
Aut ceram et tali recreabis languida fotu.
Conuenit et calidis pelagi perfundier undis.
Carica uel betis lento cum melle iugetur
975
Aut Baccho madefacta Ceres cum fronde cupressi,
Quo poteris fotu recreare rigentia membra.
Sin autem subito replicantur corpora morbo,
Contractos reuocat neruos caro sumpta columbae.
Non solum miseros taeterrima febris adurit,
980
Sed super optato pergit uiduare sopore,
Ne prosint placidi caelestia munera somni.
Charta igitur, uariis pinxit quam littera uerbis,
Vritur, inde cinis calido potatur in amni.
Proderit et magnum capiti suspendere *puleium.
985
Prodest et mixtam lymphis potare cupressum.
Palladiis itidem sucis, quos flore rosarum
Condieris, iunges madidum tritumque papauer:
Quo lita frons facilem praebebit nocte quietem.
Nec non mandragorae gustu sopor additur altus.
990
Dilue praeterea glomeramina, quae gerit intus
Clausa aries inter geminae coxendicis umbras:
Inde soporati ducentur gutture potus.
Diximus hanc sortem miseris mortalibus esse,
Vt saepe inter se mala sint contraria morbi.
995
Denique nonnumquam somno sic membra grauantur,
Vt coniugatur leto sopor altus acerbo.
Ergo leui flamma torrentur cornua caprae,
Quo nidore grauem dispellunt lumina somnum.
Aut Veneris labrum quae dicitur herba bibetur,
1000
Quae teritur prius et uino confusa liquescit.
Conueniunt acidis euphorbia mixta fluentis,
Gramina uel rutae, gemina si nare trahantur.
Quidam dira iubent; septeno cimice trito
Vt uitientur aquae cyathusque bibatur earum:
1005
Haec potiora putant quam dulci morte perire.
Est subiti species morbi, cui nomen ab illo
Haesit, quod fieri prohibet suffragia iusta.
Saepe etenim membris atro languore caducis
Concilium populi labes horrenda diremit.
1010
Ipse deus memorat dubiae per tempora lunae
Conceptum, talis quem saepe ruina profundit.
Prodest cum ueteri Baccho fel uulturis atri,
Sed coclear plenum gustatu sufficit uno
Seu cruor ex Progne mixtus cum polline turis;
1015
Aut apium elixum aut conditum melle fel agni;
Marrubiumue pari confusum pondere mellis,
Cuius terna dabis gustu coclearia in uno.
Aptus mustelae cinis est et hirundinis una.
Praeterea pluuias, hominis quas calua supino
1020
Excepit proiecta sinu, consumere prodest.
Aut lapis ex nido, uaga quem congessit hirundo,
Vellitur, et nexu fouet attollitque iacentem.
Pellitur, ut fama est, gustu quoque languor anethi.
Regius est uero sublimi nomine morbus
1025
Molliter hic quoniam celsa curatur in aula.
Huic rubia ex mulsa fertur conducere lympha.
Alia trita dabis uino madefacta calenti.
Vellera cum uino suffiri sulphure prodest.
Nudum hominem primum mundi natura profudit;
1030
Insuper excruciat, niueis cum dentibus armat.
Collo igitur molli dentes nectentur equini,
Qui primi fuerint pullo crescente caduci.
Aut teneris cerebrum gingiuis inline porci
Aut leporis niueumque hirtarum lacte caprarum.
1035
Praeterea si forte premit strix atra puellos
Virosa immulgens exertis ubera labris,
Alia praecipit Titini sententia necti,
Qui ueteri claras expressit more togatas.
Sunt diuersa quidem mala frigoris atque caloris,
1040
Sed tamen amborum simili nocet ulcere uirus:
Illa quoque usta putes quae sunt niue laesa rigente.
Conuersa in cinerem platani pila curat utrumque.
At uero ambustam flammis, qui candidus oui
Sucus inest, penna inductus sanare ualebit.
1045
Aut tu sucosae cinerem perducito lanae;
Aut uiuam ex oleo ueteri componito calcem;
Hordea uel franges atque oui candida iunges,
Adsit adeps porcae: mira est haec forma medelae.
Vtere praeterea, pariter seuumque capellae
1050
Iunge, chelidoniis ac sic line uulnera sucis.
Quodque rigens ussit glacies, axungia simplex
Mulcet et ex facili grata est medicamine cura.
Vt tutus fias infestae fraude nouercae
Vel quicunque tuo carpetur liuidus auctu,
1055
Non expectatis eat obuia cura uenenis.
Ante cibos igitur iuglandis fetus edatur.
Produnt electri uariantia pocula uirus.
Praeterea coctae querno cum cortice lymphae
Conueniunt potu demersaue ficus oliuo.
1060
Saepe etiam raphanum praedixit numen edendum.
Antidotos uero multis Mithridatia fertur
Consociata modis; sed Magnus scrinia regis
Cum raperet uictor, uilem deprendit in illis
Synthesin et uulgata satis medicamina risit.
1065
Bis denum rutae folium, salis et breue granum
Iuglandesque duas, tereti tot corpore ficus:
Haec oriente die parco conspersa Lyaeo
Sumebat, metuens dederat quae pocula matri.
Si nequit infandum praeuertere cautio uirus,
1070
Proximus ille gradus data pocula pellere cura.
Lacte asinae placidaeque bouis prodesse loquuntur.
Vettonicam ex parco sumunt plerique Lyaeo.
Quod si hederae sucum, quae truncos implicat altos,
Instilles pateris, poterunt haud ulla nocere
1075
Pocula, quae quisquam saeuis uitiauerit herbis.
Si quis hyoscyamum gustarit, lacte capellae
Exhausto subitos potuit mulcere furores.
Vulnera tabescunt spatio uitiata uetusto,
Curaque nil prodest nec ducitur ulla cicatrix.
1080
Sed tamen herbarum tam mira potentia pollet,
Vlceris annosi sinus ut coalescere possit,
Marrubium si tute coquas illoque liquore
Vulnus atrox foueas, cineres uel harundinis altae
Inducas leporisue aspersa coagula uino
1085
Aut hederam Baccho decoctam aut semen anethi
Aut cineres alni tardo cum melle ligentur.
Lumbrici terrae poterunt conducere uulnus
Aut facilis lapathi coma latior ulcera purgat,
Cum miscetur adeps, sed non ullo sale tactus.
1090
Pinea praeterea uiuo cum sulphure cortex
Et pice cum spissa iam perdita membra reponit.
Interdum exsistit turpi uerruca papilla:
Hinc quondam Fabio uerum cognomen adhaesit,
Qui solus patriae "cunctando restituit rem".
1095
Id poterit uitium sanguis curare lacertae,
Aut urina canis cum terra inducta madenti,
Aut herbae sucus quae lactea nomine fertur.
Est tithymallus item tali satis apta medelae.
Si rupta immensos fundit uerruca cruores,
1100
Purpureo triti cineres de uellere prosunt,
Quod fuerit uero conchyli sanguine tinctum.
Excruciant turpes anum si forte papillae,
Agrestis prodest radix superaddita porri,
Ne uiolet sanum, iuglandis fragmine clausa.
1105
Sal niueum sumes, Beticum quod nomine dicunt,
Dulcia cumque nigra iunges fuligine mella
Apponesque super: pellit medicina dolorem.