Iuuencus euangeliorum libri 3

Testo base di riferimento: J. Huemer, 1891

Cura dell'edizione digitale: L. Calzavara, 2010

Altre sezioni


Fuderat in terras roseum iubar ignicomus sol.

Discipuli rogitant, lolii quid quaestio uellet

Et segetis; clarus quibus haec depromit Iesus:

"Optima qui farris conmendat semina glebis,

5

Filius est hominis; mundum sub nomine ruris

Accipite, atque homines puro pro semine iustos.

At lolium infelix cooperti daemonis arte

Sunt homines; inimicus erit, uis horrida, daemon;

Extremus mundi finis pro tempore messis.

10

Messores patrii uenient per rura ministri,

Quos hominis natus proprii de corpore regni

Colligere erroris laqueos labemque iubebit

Collectosque simul rapidis exurere flammis.

Dentibus his stridor semper fletusque perennis,

15

Secretisque piis ueniet lux aurea uitae,

Sedibus ut caeli uibrantur lumina solis."

Haec docuit patriamque redit seruator in urbem.

Illic expediens populis (mirabile dictu)

Iustitiae leges uitaeque salubria iussa,

20

Virtutes patrias simul insinuando docebat.

Tunc liuore graui plebes conmota suorum

Praesentisque simul doni miracula uoluens

Et generis noti reputans ex ordine gentem,

Haec inter sese mussanti uoce uolutant:

25

"Nonne hic est fabri suboles, cui nomen Ioseph?

Non Maria est genetrix, non fratrum nota propago?

Vnde igitur legis doctor tantaeque minister

Virtutis, cedit cui labes uicta malorum?"

Nazara sic plebes; cui talia reddit Iesus:

30

"Temnuntur propriis miracula semper in oris

Et sine honore manent patria sub sede profetae."

Talibus indignans pressit sua munera Christus.

Interea ad regem uolitabat fama superbum,

Quod mala cuncta illi uirtus diuina domaret.

35

Sed putat Herodes, leti quod lege remissus

Tanta ut Iohannes uirtutis dona teneret.

Nam quondam cernens liuenti pectore daemon,

Erroris labem puris quod solueret undis

Iustus Iohannes, damnis accensa malorum

40

Tunc petit Herodem pestis saeuissima regem

Et facile iniusti penetrans habitacula cordis

Adcumulare feris subigit scelera impia gestis.

Arserat inlicito Herodes accensus amore

In thalamos fratris, casto quod iure uetabat

45

Doctus Iohannes. Feritas sed nescia recti

Subiecit leges pedibus fruiturque nefandis

Conubiis ipsumque super, qui praua uetabat,

Carceris inmersum tenebris uinclisque grauauit.

Sanguine nam iusti primo conpressa timore

50

Abstinuit sitiens feritas, quia magna profetam

Plebis Iohannem ueneratio suscipiebat.

Natali sed forte die cum laeta tyrannus

Herodes celsis strueret conuiuia mensis,

Luxuriae quoniam coniuncta superbia gaudet,

55

In medio iuuenum reginae filia uirgo,

Alternos laterum celerans sinuamine motus,

Conpositas cantu iungit modulante choreas.

Ipse sed in primis mirata uirginis arte

Attonitus stupuit; tunc praemia cuncta patere

60

Iuratus spondet, quaecumque puella petisset.

Illa sed horrendae seruans scelera impia matris

Vrget Iohannis caput a ceruice reuelli

Et lance inferri praesentia munera poscens.

Praesentum Herodes procerum sub pondere tristis,

65

Iurandique memor iuris tamen imperat aegre,

Insontis caput inferri tradique puellae.

Illa (nefas) matri scelerata ad gaudia portat.

Corporis at lacerum flentes sine nomine truncum

Discipuli condunt terrae Christumque sequuntur.

70

Ille ubi cognouit iusti miserabile letum,

Deserit insonti pollutam sanguine terram

Frondosaque latet secretae uallis in umbra.

Sed populi inmensae uirtutis dona sequuntur.

DE QVINQVE PANIBVS

Ille ubi credentum turbas in ualle remota

75

Conuenisse uidet, morborum tabe repulsa

Corpora subiecit miseratus multa medellae.

Iamque sub extremo labentis lumine solis

Discipuli Christo suadent dimittere turbas,

Vt sibi quisque paret quaerens per compita uictum.

80

Ille iubet cunctis ibidem conuiuia poni.

Discipuli ostendunt, nil amplius esse ciborum

Ni pisces geminos et farris fragmina quinque.

"Hoc", inquit, "satis est". Tum mox discumbere plebem

Gramineisque toris iussit conponere membra.

85

Suspiciensque dehinc caelum genitore precato

Ipse duos pisces et quinque ex ordine panes

Diuidit et dapibus mensas onerauit opimis.

Iamque expleta iacet (dictu mirabile) plebes,

Reliquiasque dehinc mensis legere ministri

90

Bissenosque sinus cophinorum fragminis inplent.

Cenantum numerus tum milia quinque uirorum,

Praeterea populus matrum fuit et puerorum.

Discipulis tunc inde iubet conscendere nauem

Et transire fretum, donec dimitteret omnes,

95

In sua quemque, uiros. Tum montis celsa petiuit

Secretusque dehinc genitoris nomen adorat.

Iamque soporata torpebant omnia nocte,

Cum puppis medio sulcabat in aequore fluctus

Iactata aduerso surgentis flamine uenti.

100

Ast ubi iam uigilum quarta statione premebat

Noctis iter rapidos attollens lucifer ortus,

Fluctibus in liquidis sicco uestigia gressu

Suspensus carpebat iter (mirabile uisu)!

Iamque propinquabat puppi, sed nescia nautae

105

Attoniti tremulo uibrabant corda pauore

Clamoremque simul confusa mente dederunt.

Tum pauidis Christus loquitur: "Timor omnis abesto,

Credentumque regat uegetans constantia mentem.

En ego sum, uestrae doctorem noscite lucis."

110

Olli confidens respondit talia Petrus:

"Si tua nos uere dignatur uisere uirtus,

Me pariter permitte tuo super aequora iussu

Fluctibus in liquidis inmersos figere gressus."

Adnuit his Dominus; nauem mox linquere Petrus

115

Audet et innixus figit uestigia ponto.

Verum ubi tantarum mentem miracula rerum

Terrificant uentique minas crebrescere cernit,

Paulatim cedunt dubio liquefacta timore

Quae ualidum fidei gestabant aequora robur.

120

Iamque Simon medio submersus corpore clamat:

"Fluctibus horrendis pereuntem diripe, Christe!"

Dextera confestim protenditur obuia Petro,

Et dubitata fides uerbis mulcatur amaris

Ascensaeque rati contraria flamina cedunt.

125

Praesentemque Dei subolem stupuere rogantes

Cuncti, nauigio socios quos casus habebat.

Transierat tandem sulcans freta feruida puppis

Optatumque grauis conprenderat ancora portum.

Conueniunt populi rapido per litora cursu

130

Portantes aegros uestisque attingere fila

Extrema exoptant (mirumque) hoc munere cuncti

Credentes referunt plenam per membra salutem.

Ecce Pharisaei scribaeque hinc inde dolosi

Captantes Christum promunt fallacia dicta:

135

"Cur tua discipulos patitur doctrina labare

Praeceptis ueterum? manibus nam cura lauandis

Praeteriit, sumuntque simul cum sordibus escas."

Ille sub haec fatur: "Magis hoc est quaerere dignum,

Transgressi praecepta Dei quod proditis omnes.

140

Namque Deus mortem defixa lege minatur,

Si genitor cuiquam uerbo laedatur amaro

Vel genetrix nati dictis pulsetur acerbis.

Inrita uos istaec facitis peruersa docendo.

Quam manifesta uigent de uobis dicta profetae:

145

Me populus summis labiis sublimat honore,

Sed diuersa procul cordis secreta pererrant.

Accipite ergo omnes auresque aduertite cordis:

Non inlata homini fuerint quaecumque, pudendis

Sordibus aspergent uitaeue animoue sedebunt.

150

Erumpunt hominum sed quae penetralibus oris,

Internam misere maculabunt edita mentem."

Discipuli Christo memorant, quod uerba loquentis

Occulto traherent scribarum pectora risu

Ille dehinc: "Genitor plantarum semina noster

155

Quae non ipse sui conseuit in aequore ruris,

Abiciet penitus radicibus eruta longe.

Caecum forte ducem caecus si nactus oberret,

Decidet in foueam pariter dimersus uterque."

NON QVOD IN OS INTRAT QVOINQVINAT

Tunc petit absolui Petrus, quid quaestio uellet,

160

Ipse Pharisaeis quam mox scribisque dedisset.

Tum sator aeternae respondit talia uitae:

"Vos etiam duro discluditis omnia corde

Iussa nec admittit mentis dubitatio lucem.

Nam quaecumque hominum ueniunt extrinsecus ori,

165

In uentrem cedunt animoque incognita currunt.

Quae uero interno concepta e pectore promunt

Ora hominum, mentem possunt aspergine labis

Polluere inmundoque hominem maculare piaclo.

Secreto cordis promuntur noxia uitae

170

Consilia et caedes et furta nefanda tororum

Et fraudes fallaxque hominum pro testibus error

Et rapidae caelum pulsans uaesania uocis.

Haec sunt quae maculant hominem, quae sordibus inplent.

Inlotis autem manibus non polluit umquam

175

Corporis arbitrio terrenum sumere uictum."

DE MVLIERE CANANAEAE

Haec ubi dicta dedit, pulcherrima rura Syrorum

Sidonemque Tyrumque petit: cum femina fusis

Crinibus et precibus natam causata iacentem

Voluitur et tacitum non desinit anxia Christum

180

Orare, ut mentem uexatam daemone saeuo

Redderet et miserae tandem resipire liceret.

Tunc etiam precibus sectantum discipulorum

Respondit, proprias genitoris malle bidentes

Cogere, quas uanus late disperserat error.

185

Crebrius instanti tum talia fatur Iesus:

"Natis quisque suis panem non detrahet umquam

Et canibus iaciet." Tum talia femina fatur:

"Micarum saltem canibus sua portio mensae

Decidit et nihilo dominorum cena grauatur."

190

Tum Dominus loquitur: "Veniant tibi digna salutis

Praemia, quae fidei meruerunt robora tantae."

Talia saluator uerbis caelestibus edit

Virginis et mentem discusso daemone uirtus

Conplexam inpleuit donis fecunda salutis.

ERAT IHESVS SANANS POPVLVM

195

Inde Galilaeas repedat seruator in oras

Praecelsique procul montis consedit in arce.

Haut mora, conueniunt populi secumque trahebant

Pars captos oculis et crurum debile uulgus

Elinguesque alios morbique uocabula mille.

200

Omnibus ille tamen languores dempsit amaros,

Viribus et ualidis uenerando munere donat.

Tum populi pariter miracula tanta frequentant

Aeternoque patri laudes gratesque celebrant.

DE SEPTEM PANIBVS

Discipulos Christus cogens in uertice montis

205

Secreto adloquitur: "Plebis miseratio multa est,

Tertia nam terris remeant iam lumina solis,

Ex quo nulla sibi sumunt alimenta ciborum;

Ieiunam nolim tantam dimittere plebem,

Ne labor adficiat populos per longa uiantes."

210

Discipuli Christo ostendunt septem sibi panes

Esse et pisciculos alimenta ad proxima paucos.

Tum populum iussit terrae per terga cubare,

Quodque fuit totum propriis discerpere palmis;

Et cunctae curat mensatim dedere plebi.

215

Discipuli ponunt epulas populusque repletur

Ad satiem dapibus; relegunt mox fragmina panis

Et sportas referunt cumulato pondere septem.

Quattuor ex omni fuerant tum milia plebe

Nec numero quisquam matres puerosque notauit.

220

Inde Magedarum naui transcurrit in oras.

Ecce Pharisaei Sadducaeique dolosi

Poscere temptantes instant caelestia signa.

Sed Christus cernens fallacia pectora fatur:

"Conuexum quotiens claudit nox humida caelum,

225

Si ruber astrifero procedit uesper Olympo,

Dicitis: Adueniet uentura luce serenum.

Iamque sub exortu solis ubi tristia rubro

Nubila miscentur confusa luce colori,

Dicitis, agricolis nautisque uenire fragosam

230

Ventorum rabiem tempestatumque furores.

Fallaces, nostis faciem discernere caeli,

Saeclorum uero nescitis tempora signis

Explorare suis? Sed uobis signa dabuntur,

Quae maris inmenso quondam uenere profundo,

235

Belua cum tenuit uentris sub carcere uatem."

CAVETE FERMENTVM PHARISEORVM

Haec ait et propere puppis retinacula soluens

Trans freta contendit rapido conprendere cursu

Arua Philipporum sociisque haec talia fatur:

"Sollicite uobis uitentur noxia farra

240

Fermentumque ferox uestris auertite mensis.

Illa Pharisaei Sadducaeique dolosi

Admiscent escis falluntque in nomine panis.

Cur uobis tacitas uoluit cunctatio mentes?

Pro! quam parua fides sensu torpente fatiscit!

245

Dicitis auersi, naui quod tollere panes

Non fuerit uobis uacuum farrisque cauendas

Insidias iubeam; meminisse et scire putabam,

Quod panes quinque plebis mihi milia quinque

Inplerint dapibus cophinisque superflua tantis

250

Fragmenta ad cumulum fuerint collecta ciborum,

Quattuor et rursum cenantum milia panes

Quod facile inplerint septem sportasque referri

Vidistis rursus conpletas reliquiarum.

Sed moneo istorum semper fermenta cauere."

255

Discipuli tandem uitalia uerba secuti

Doctrinam cernunt fermenti nomine dictam.

Inde ubi peruentum liquidi per terga profundi

Clara, Philippaeo quae pollent nomine, rura,

Cogit concilium sectantum discipulorum

260

Et quaerit, quem se populorum fama putaret.

Respondent multas plebis tunc esse loquellas:

Crebrius audisse et multos firmare, quod esset

Iustus Iohannes, populos qui flumine lauit.

Pars memorat uolucris famae sibi cognita uerba

265

Heliam uenisse iterum, quem praepete curru

Turbine caelesti quondam simulata quadrigis

Astris inseruit rapidae uis feruida flammae.

Hieremiam dixere alii paruisse profetam.

Tunc Christus cunctis arridens pectore blando

270

Conquirit, quae sit sententia discipulorum.

Sed stabilis Petrus: "Tu Sancti filius" inquit

"Christus, magnifico terras qui lumine conples."

Tum Dominus forti respondit talia Petro:

"Petre beatus eris, nam talia pandere certe

275

Humanus sanguis uel terrae portio corpus

Haut umquam poterit. Genitoris munera sola

Possunt tam ualidum fidei concedere robur.

Tu nomen Petri digna uirtute tueris.

Hac in mole mihi saxique in robore ponam

280

Semper mansuras aeternis moenibus aedes.

Infernis domus haec non exsuperabile portis

Claustrum perpetuo munitum robore habebit;

Caelestisque tibi claues permittere regni

Est animus; terrisque tuo quae nexa relinques

285

Arbitrio, caelo pariter nodata manebunt;

Soluerit et rursus tua quae sententia terris,

Haut aliter uenient caeli sub sede soluta.

Sed uos discipuli Christum me dicere cunctis

Parcite, quo soli cognoscant talia digni.

290

Iam lux adueniet properis mihi cursibus instans,

Moenibusque in Solymis rabies cum prona furore

Eximios uatum saturabit sanguine nostro.

Ast ubi lucifluum reddet sol tertius ortum,

Consurget radiis pariter redimita salutis

295

Vita mihi cunctisque dabit sua munera terris."

Tum Petrus magno percussus corda dolore:

"Absint, Christe, tuis" inquit "tam tristia sanctis

Monstra procul membris; nec fas est credere tantum,

Nec tibi tam durus poterit contingere casus."

300

Christus ad haec: "Procul hinc" inquit "procul effuge, daemon.

Non diuina tibi mentem prudentia tangit,

Sed terrena sapis mollique timore tremiscis.

Sed si quis uestrum uestigia nostra sequetur,

Abneget ipse sibi corpusque animamque recusans

305

Atque crucem propriam comitatibus addere nostris

Gaudeat, amissam redimet cui gloria uitam;

Nam seruata perit terris possessio lucis.

Sed quid proficient saecli mortalia lucra,

Si damnum subeant lucis uitaeque perennis?

310

Vel quae digna queunt animae conmercia poni?

Filius huc hominis ueniet sub nomine patris,

Caelestesque illum fremitu comitante ministri

Stipabunt, reddetque hominum sua debita uitae.

Vera loquor: certos istic sub limine lucis

315

Inueniam, caeli fulgens cum regna capessam."

Haec ubi dicta dedit, passus bis terna dierum

Lumina conuerso terras transcurrere caelo,

Tum secum iubet abruptum conscendere montem

Petrum Zebedeique duos per deuia natos.

320

Inde ubi peruentum secreti montis in arcem,

Continuo Christus faciem fulgore corusco

Mutatur, uestemque niuis candore nitescit.

Respiciunt comites mediumque adsistere sanctis

Heliae Moysique uident. Tum talia Petrus:

325

"Respice, num nobis potius discedere longe,

An istic tantae spectacula cernere molis

Conueniat; trino tamen hic tentoria uobis,

Si iubeas, frondis faciam diuersa paratu,

Singula sub noctem quae uos aulaea receptent."

330

Talia dum loquitur, caelo praefulgida nubes

Circumiecta oculis uestibat lumine montem,

Et uox e medio lucis manifesta cucurrit:

"Vnicus hic meus est natus, mea summa uoluntas;

Huius iustitiam iusto conprendite corde."

335

Discipuli pauido presserunt corpore terram,

Nec prius e prono uultus sustollere casu

Audebant, sancto Christi nisi dextera tactu

Demulcens blandis firmasset pectora uerbis:

"Surgite et abiectum fortes calcate timorem

340

Nec cuiquam praesens pandatur uisio uerbis,

340a

Horomatis huiusce expertes facite cunctos

Ni prius huc hominis suboles speciosa reportet

In lucem referens mortis de sede tropaea."

Consurgunt solumque uident et uoce requirunt,

Cur scriptis ueterum scribarum factio certet,

345

Heliam primum caeli de sede reuerti

In terras Christique dehinc consurgere lucem.

Christus ad haec: "Veniet certo sub tempore iussus

Helias reddens mox omnia debita saeclo.

Sed si quis credit, iam uenerat ante renascens,

350

Ignotum ueluti rabies quem caeca furoris

Demersit leto; mox saeuior altera caedes

En hominis nato trucibus laniatibus instat."

Haec ait et populum repetit montemque relinquit.

Ecce sed inflexis genibus fletuque solutus

355

Vir senior precibus Christum ueneratus adorat:

"Dauidis suboles, hominum lumenque salusque,

Te precor, horribilem nati de corpore morbum

Proturbes, reddasque seni solacia uitae.

Nam cursus lunae natum mihi daemonis arte

360

Torquet et in liquidas deiectum proicit undas,

Aut miserum medio proiectum uoluit in igni.

Nam tua discipuli sectantes iussa frequenter

Conisi nulla in solidum mihi dona dederunt."

Tum Christus magno conmotus corda dolore:

365

"O gens nullius fidei, gens effera semper,

En etiam patiar uobiscum me fore terris?"

Sic ait et puerum mandat perferre parenti

Ante suos uultus. Tum uocis pondere multo

Incubuit mentisque simul conuulsa uenena

370

Daemonis horrendi purgato corde fugauit.

Discipuli rogitant, cur non successerit illis

Eiusdem pueri totiens temptata medella.

Respondit Dominus: "Labat quia pectore uestro

Instabilis fidei nutans per lubrica gressus.

375

Nam si certa foret credendi portio uobis,

Instar quae minimi possit praestare sinapis,

Istius hinc montis possetis uellere uerbo

Inque alias sedes cunctam transuoluere molem.

Nam genus hoc morbi precibus sine fine fidesque

380

Multaque robusti ieiunia pectoris arcent."

Inde Cafarnaum gradiens peruenit ad oras.

Conuenere Petrum, quibus instat cura tributi,

Soluere poscentes solitum pro nomine Christi.

Ille sed ad Petrum conuersus talia fatur:

385

"Dic" inquit "reges quorum dependere natos

Externos propriosne sibi iussere tributa?"

Respondit Petrus: "Alienos soluere certum est."

"Cernis" ait Christus "natum non soluere regis;

Sed ne quem laedam, praeceptum suscipe nostrum:

390

En maris undisoni rupes quae prodit in altum

Scandatur tibi summa, Simon, hamusque profundo

Stamine saetarum conexus praecipitetur.

Haeserit et curuo qui primus acumine piscis,

Huius pandantur scissi penetralia uentris;

394a

Inuentumque dragmum illius iliis apertis

394b

Prome et te illum prebe poscentibus nummum

395

Illic inuentum duplex dissolue tributum."

Discipuli post inde rogant, quis maximus alto

In caeli regno meritis pro qualibus esset.

Tum Christus medio puerum consistere coetu

Praecipit et placido doctor sermone profatur:

400

"Quisque cupit celsam caeli conscendere sedem,

Istius en pueri similem se moribus aptet.

Erroris laqueos saeclis increscere certum est,

Sed tamen infelix, per quem generabitur error.

Qui uero e paruis istis deceperit ullum,

405

Si sapiat, nectat saxo sua colla molari

Praecipitemque maris sese iaculetur in undas.

Nec quisquam fastu paruos contempserit istos.

Horum custodes caelesti in sede tuentur

Altithroni uultum genitoris sidera supra.

410

Sed si quis pastor, cui pascua credita tondent

Centum balantes, unam cum forte seorsum

Nescius error habet, quaesitor deserit omnes

Vnius et totis lustrat uestigia siluis,

Illam si magno possit reperire labore;

415

Laetitia inuentae maior tum nascitur agnae,

Quam pro cunctarum numero, quod nulla resedit.

Ex istis paruis genitor sic perdere quemquam

Non patitur gaudetque suis increscere regnis."

"Si fratrem proprium delicto conmaculatum

420

Cernis, secretum mox dictis corripe solus.

Si tua uerborum patiens moderamina laudat,

Labentis mentem frater lucrabere fratris.

Sin tua solius contemnit uerba relinquens,

Tunc alios pariter monitor pia iussa frequentet.

425

Sed si discutiet doctorum frena duorum,

Tunc ad concilium referantur crimina plenum,

Vt populi saltem sanetur pondere uictus.

Sin et multorum contempserit efferus ora,

Sit tibi diuersae multatus nomine gentis.

430

Namque in concilium semper praesentia nostra

Adueniet mediumque duum me stare necesse est,

Siue trium fuerit coetus sub nomine nostro."

Tum Petrus quaerit, quot fratri errata remittat,

Vel septem lapsus hominum si forte liceret.

435

Christus prosequitur: "Non septem crimina tantum,

Sed decuplata super donentur uulnera fratri."

"Nam caeli regnum domini praediuitis aulae

Consimile est, nummi rationem qui sibi poni

Iusserit et seruum debentem multa talenta

440

Praecipit abreptum cum coniuge progenieque

Atque opibus cunctis uenali nomine sisti.

Tum seruus dominum prostrato corpore adorat

Et spondet, spatii sibi si foret ulla facultas,

Omnem nummorum domino dissoluere summam.

445

Conmouit dominum famuli miseratio flentis

Cunctaque trans meritum concessit debita seruo.

Ille sed egrediens conseruum limine in ipso

Nactus constringit; tum debita fortior urget

Persolui precibusque locum truculentus abegit,

450

Carceris et mersum tenebris poenisque premebat.

Quae postquam dominus famulorum noscere uerbis

Incipit, adducto ingessit iustissima seruo

Dicta dolens iramque mouet iussisque seueris

In tormenta ferum detrusit cuncta reuoluens

455

Debita, dum dignis lueret per uincula poenis.

Sic uobis faciet genitor, qui culmina caeli

Possidet, inmites saeuo si pectore fratrum

Peccata orantum dure punire uoletis."

Talia dicta dedit; Galilaeaeque arua reliquit

460

Iudaeamque petit qua pinguia rura silenter

Agmine Iordanes uiridis perrumpit amoeno.

Nec minus in stratis aegros donare salute,

Sublimisque patris concedere munera praestat.

Ecce Pharisaei temptantes quaerere pergunt,

465

Coniugis an liceat reiectum scindere uinclum,

Quicquid erit, laesi tangit quod corda mariti.

Haec ubi percepit, depromit talia Christus:

"Principio Deus in terris par dispare sexu

Constituit iussitque uno de corpore necti

470

Amborumque animas iunctis inolescere membris.

Quod Deus ergo iubet proprio concrescere uerbo,

Inlicitum est hominum foedo secernere luxu.

Moyses praecepit, quod pectora dura uideret,

Scribere discidium, quo saxea corda reuinci

475

Per proprios apices possent sub iudice flamma.

Nam temere exsoluet casti qui iura cubilis

Alteraque illius thalamis sociabitur uxor,

Crimen adulterii populo sub teste subibit."

Discipuli referunt: "Vrget lex ista uirorum

480

Seruitiique premit non aequo pondere partem,

Vt melius fuerit thalamis caruisse perosis."

Respondit Dominus: "Non omnes pondere tanto

Subicient umeros, lectae sunt talia dona

Virtutis. Trino truncantur corpora more,

485

Quae nulla gaudent genitali lege tororum.

Namque alios tales progigni in luminis oras

Conperimus; plerosque hominum uis ferrea sexu

Exuit; atque alios ipsos sibi demere constat

Pro caeli regnis pronum de pectore amorem.

490

Quisque capax fuerit, celsa uirtute capessat,

Quod paucis lectisque Deus uult pandere munus."

Haec ait et pueros, quos gaudens cura parentum

Cum precibus laetis certatim hinc inde ferebat,

Suscipit et plebem sectantum, quod prohiberet,

495

Increpat ac tales adfirmat regna mereri

Aulae caelestis. Sanctas his ordine palmas

Inponit redditque ulnis portare parentum.

Ecce sed e populo iuuenis, cui rura domusque

Et gaza exstabat, rerum possessio fulgens,

500

Accedit Christumque palam submissus adorat:

"O bone praeceptor, dic nunc, quae facta sequamur,

Vt mihi perpetuam liceat conprendere uitam?"

His auctor uitae tum talia reddit Iesus:

"Nunc demum quaeris, ueteri quae lege tenentur?

505

Non hominis perimes uitam, non furta tororum

Inuades, quaestumue alienis noxia rebus

Mens aut dextra leget, non testis falsa loqueris.

Sit genitor genetrixque tuo sublimis honore,

Proximus et frater pro te tibi cedat amore."

510

Ille dehinc: "Istaec semper mihi perpete cura

Obseruata reor, sed ne quid forte relictum

Desit, praesenti liceat me uoce moneri."

Tum Christus fatur: "Nunc si perfecta requiris

Prendere praecelsis meritis fastigia uitae,

515

Omnia, quae proprio retines solus dominatu,

Distrahe et ad miseros confer securus egentes.

Tum thesaurus erit caeli tibi conditus arce

Virtutisque tenax uestigia nostra sequeris."

Haec adolescentis ueniunt ubi dicta per aures,

520

Deiecit uultum tristisque in tecta refugit.

Tum sic discipulis uitae spes unica fatur:

"Difficile est terris adfixos diuite gaza

Auelli caelique leues in regna uenire.

Nam citius tenuis per acus transire foramen

525

Deformis poterunt inmania membra cameli,

Quam queat ut diues caelestia regna uidere."

Talibus attoniti comites stupidique silebant,

Voluentes quae tanta foret sub pectore uirtus

Humano, talem possit quae prendere uitam.

530

Respicit aeternae iustorum gloria uitae

Atque ait: "Haec homini forsan uideantur acerba,

Sed Deus electis facilem praepandit in aethra

Possibilemque uiam, uirtus quam celsa capessat."

Tum Petrus fidei munitus moenibus infit:

535

"Omnia nostrorum proiecta reliquimus olim,

Et tua iussa sequi nobis spes unica restat.

Quid nostris animis superest? Dic, Christe, precamur."

Talibus ad Petrum uerbis respondit Iesus:

"Vos quicumque meum mentis penetralibus altis

540

Credentes seruatis iter, cum sederit alte

Progenies hominis, celso quem cinget honore

Maiestas, bis sex illic pulcherrima uirtus

Constituet uobis sublimi in uertice sedes,

543a

Bis saeneque tribus uestros sub iure iacebunt

Iudiciumque hominum pariter tractare licebit.

545

Hic quicumque sui linquet generisque domusque

Gazas adfectusque omnes pro nomine nostro,

Centiplicata dehinc capiet uitamque perennem.

Primorum meritum postremi transgredientur,

Vltima praeteriti capient uix praemia primi."

550

"Sedulus ut ruris dominus, cui dulcia fundum

Pinguibus in campis late uineta coronant;

Hic ubi progressus primo cum lumine solis,

Conduxit iuuenum fortissima robora pactus

Vnius in lucis certa mercede laborem,

555

Et sua tum iussit cultu uineta polire.

Ipse sed egrediens, ubi tertia uenerat hora,

Inuenit ecce alios operique adcrescere iussit,

Pro meritis operis promittens praemia digna;

Illi non aliter laeti praecepta sequuntur.

560

Ast ubi sexta dehinc lucis transfluxerat hora,

Haut secus hinc alios iuuenes conducere pergit.

Horaque nona dehinc ubi solis cursibus acta est,

Tunc alios pariter conductos iussit adire.

Vltima labentis restabat portio lucis:

565

Egressus cernit iuuenes causasque requirit,

Cur pigris manibus torperent otia lenta.

Aiunt conductoris quod praecepta fuissent

Nulla sibi. Dominus mox hos insistere ruri

Tunc etiam iussit. Sed uespere protinus orto

570

Praecipit, ut cuncti caperent mercedis honorem

Aequalique omnes portarent praemia nummo.

Tunc manus illa uirum, prima quae luce laborem

Sustulerat factisque diem tolerauerat aequum,

Indignans secum tali cum murmure fatur:

575

"Iniustum est, istis similem nos quaerere nummum,

Vltima quos operis sero coniunxerat hora."

Tum dominus ruris sedato pectore fatur:

"Inlibata tibi mercedis portio saluae

Redditur et pacti seruantur iura fidelis.

580

Istis de nostro liceat concedere tantum,

Extima quos operis glomerauit portio ruri.

Nam multos homines dignatio sancta uocauit,

E quis perminimam dignum est secernere partem.""

Haec ait et Solymos repetit comitesque seorsum

585

Adloquitur solisque iteris regionibus infit:

"Ingredimur gnari truculentaque moenia adimus.

Filius hic hominis prodetur ad ultima mortis,

Scribarum procerumque ferens ludibria membris,

Adfixusque cruci post tertia lumina surget."

590

Hic tum Zebedei coniux submissa rogabat,

Vt Christo medio caeli sublimis in arce

Felices nati dextra laeuaque sederent.

Tum quaerit Christus, calicem si sumere possent,

Quem sibi praeceptis instaret sumere patris.

595

Respondent se posse simul. Tum talia Christus:

"Vos nostrum calicem fas est potare, sed altis

Sedibus aequali mecum considere honore

Non hoc nostra dabit cuiquam pro munere uirtus.

Haec certis genitor sublimia dona reseruat."

600

Exin discipulos dictis pro talibus omnes

Conmotos tali sermonis mulcet honore:

"Gentibus infidis celsa dicione potestas

Inponit quoscumque super dominantur eorum

Exercentque trucem subiectis urbibus iram.

605

Vos inter longe tranquillior aequora uitae

Concordi sternit mitis moderatio pace

Magnus et obsequiis crescit super alta minister.

Nec primus quisquam, nisi cunctis seruiat, unus

Esse potest. Hominis natus sic uestra minister

610

Obsequio solus proprio pia munera gestat,

610a

Pro multisque animam pretioso sanguine ponit

Et multos redimens pretioso sanguine seruat.

At uos ex minimis opibus transcendere uultis

Et sic e summis lapsi conprenditis imos."

"Si uos quisque uocat cenae conuiuia ponens,

615

Cornibus in summis deuitet ponere membra

Quisque sapit. Veniet forsan si nobilis alter,

Turpiter eximio cogetur cedere cornu,

Quem tumor inflati cordis per summa locarat.

Sin contentus erit mediocria prendere cenae,

620

Inferiorque dehinc si mox conuiua subibit,

Ad potiora pudens transibit strata tororum."

Proxima tum Solymis conscendit culmina montis,

Ordinibus lucent quae glaucicomantis oliuae.

Hinc lectis iussit sectantum discipulorum,

625

Obuia castelli monstrans habitacula, Christus

Inde asinam pariter fetu comitante repertam

Ducere; uel si quis causam disquirere uellet,

Cur sua tam subito quoquam iumenta trahantur,

Dicere tunc, operam dominum sibi sumere uelle.

630

Discipuli celeri conplent praecepta paratu.

Adducunt mollique super uelamine uestis

Insternunt pullum placidum praebentque sedendum.

Hinc ueteris quondam fluxit uox nuntia uatis:

"Ecce uenit placidus tibi rex, quem terga sedentem

635

Praemitis gestant asinae pullique sequentis."

Tunc populi stratas praetexunt uestibus omnes,

Quaque iter est Christo, subnexa fronde coronant.

Proxima tunc alii spoliant palmeta uirore

Conclamantque omnes: "Dauidis origine creto

640

Osanna excelsis sit gloria laeta tropaeis!"

Sic adeo ingreditur Solymorum moenia Christus.

Ingresso occurrit primo sub limine templi

Cruribus atque oculis certatim debile uulgus.

Quos ubi tam subito gressu uisuque uigentes

645

Cuncta sacerdotum cognouit factio mirans

Et pueros templi conplentes tecta clamore:

Osanna egregia Dauidis stirpe creato,

Ipsum percontant cuncti, quae causa clamoris

Inpubem tantum tollat per gaudia plebem.

650

Christus ad haec: "Legis sanctae uos scripta tenere

Creditur, infantum quae dicit ab ore uenire

Lactantum et linguis iusti consurgere laudem."

Haec ait ingratam linquens cum ciuibus urbem

Bethaniamque petit, rediensque in margine cernit

655

Stratae tendentem diffusa umbracula ficum.

Illic forte cibi pertemptans corda uoluntas

Arboris adtrectat ramos, sed nulla facultas

Pomorum sterili frondis concreuerat umbrae.

Olli Christus ait: "Non sit tibi fructibus umquam

660

Copia promendis." Tum protinus aruit arbor.

Discipuli celerem mirantur in arbore mortem.

Sed Christus stupidis adsistens talia fatur:

"Nunc ligni istius nostro stupuistis honore,

Desisse ad uires terrenos ducere sucos.

665

Sed ueris uerbis iterumque iterumque monebo:

Namque fides si certa animi consistet in arce

Nec dubiis nutans uitiis tremebunda iacebit,

Arboris istius uobis substantia cedet.

Nec tantum istius, sed montis celsa reuelli

670

Credentum uerbo poterunt undisque profundi

Cum siluis pariter saxisque ferisque recondi.

Et quaecumque fides robusto pectore poscet,

Credentum semper digna uirtute tenebit."

Haec ubi dicta dedit, templi se moenibus infert.

675

Confestim proceres populi miracula rerum

Collecti inquirunt, uirtus quae tanta dedisset.

Ollis Christus ait: "Quaerentibus omnia uobis

Dicere iam facile est, si nobis uestra uicissim

Percontata prius paucis sententia soluat.

680

Nuper Iohannes, puro qui gurgite lauit

Sordentis populi maculas, diuina potestas

An hominis potius uobis fallacia uisa est?"

Haec ait ancipiti uerborum pondere claudens

Captantum procerum mentem; nam magna profetam

685

Plebis Iohannem ueneratio suscipiebat,

Nec poterant eius fallacem dicere uitam.

686a

Humanoque ortu trepidant baptisma fateri

686b

Aetherio quodsi loquerentur fonte uenire

686c

Cur non caperent traherent confessio culpam

686d

Se nescire...

Rursum sublimem dixissent esse profetam,

Occidisse illum traheret confessio culpam.

Se nescire tamen respondit factio fallax.

690

Tum Christus: "Non est iniustum claudere uocem,

Cum mihi claudantur procerum responsa superba."

"Nam geminae prolis genitor maioris in aures

Talia dicta dedit: "Vitis mihi portio maior

Semiputata iacet. Sed perge et robore forti

695

Nunc scrobibus nunc falce premens uineta retunde."

Tum iuuenis sese tam sordida dicta laboris

Nolle pati memorat. Post omnia iussa parentis

Exsequitur damnansque sibi responsa coercet.

Post alium natum simili sermone iubebat

700

Ad uineta sui dependere iussa laboris.

Adnuit his iuuenis nec dictis facta repensat.

Dicite, quis potius genitoris iussa sequatur?"

Olli conlaudant responsum posterioris.

Prosequitur Christus: "Nunc uera aduertite dicta.

705

Iam magis hinc caeli sedem conprendere possunt

Corporis e uitiis quaerentes sordida lucra,

Quam uestrum quisquam. Vobis nam uenerat ante

Iustus Iohannes, sed non est credere uestrum.

Namque fidem potius meretricum pectora certam

710

Hauserunt sordesque animi posuere pudendas.

At uos tantorum scelerum nil paenitet umquam."

"Sic quidam diues, cui iugera multa nitentis

Vineti saepes circum densata coercet,

In medio turrem prelumque et dolia fecit

715

Cultoresque dedit fructusque locauit habendos,

Inpositam statuens mercedis soluere legem.

Tum longinqua petit, sed fructus tempore certo

Actores famulos mittit, quis portio salua

Cultorum certa ruris mercede daretur.

720

Ecce colonorum rabies hos uerbere saeuo,

Ast alios lapidum proterrent undique telis;

Denique letali prosternunt uulnere multos.

Tum dominus ruris plures incedere seruos

Praecipit et rursum mercedis pacta reposcit;

725

Maior at in plures audax iniuria surgit.

Vltima iam domino natum dimittere mens est,

Quod subolem partemque sui uis digna pudoris

Cultorum cordi uenerandam posceret esse.

Sed contra illorum iam mens maculata cruore

730

Progenie extincta domini sibi post dominatum

Cedere credentum, crudeli uulnere fixum

Obtruncant iaciuntque foras trans saepta cadauer.

Post haec iam dominus ueniet poenasque reposcet

Tantorum scelerum. Sed uobis tradita quondam

735

Fulgentis regni sedes translata feretur

Ad placidam gentem, possit quae reddere fructus."

"Vt rex, qui nato thalamorum uincula nectens

Praecipit, ut proceres conuiuia laeta frequentent,

Accitos famulis uoti regalis honorem

740

Concelebrare simul; cuncti sed adire recusant

Regales thalamos, regalis pocula mensae.

Post alios mittit, sese largissima cuncta

Magnificasque dapes, conuiuia laeta parasse.

Illi neglectis opibus diuersa petebant.

745

Hic aedes proprias, hic ruris tecta propinqui,

Ast alius merces potius ac lucra reuisit.

Multi praeterea missos, qui ad laeta uocarent,

Insontes famulos rapiunt et corpora ferro

In mortem cruciant. Tum rex ubi conperit acta,

750

Milibus armatis ciues cum moenibus ipsis

Subruit, effusi famulorum sanguinis ultor.

Tunc seruis fatur: "Nunc festa iugalia cenae,

Praelargis opibus quaecumque instruximus illi,

Contempsere meis proceres contingere mensis.

755

Ite igitur propere per publica saepta uiarum,

Et quoscumque illic casus glomerauerit, omnes

Huc laetis nati thalamis adhibete uocantes."

Progressi famuli per compita cuncta uiarum

Inuentos duxere simul. Iam denique cunctae

760

Conplentur mensae mixtae sine nomine plebis.

Hic iusti iniustique simul cubuere uocati.

At rex ingressus conuiuia laeta reuisit.

Hic uidet indutum pollutae uestis amictu,

Laetitiis thalami fuerat cui dissona lingua.

765

Isque ubi regalis sermonis pondere causas

Reddere pro uestis maculis et labe iubetur,

Oppresso tacuit non puri pectoris ore.

Et tum conuersus famulis rex praecipit illum

Conexis manibus pedibusque et corpore toto

770

In tenebras raptum mox praecipitare profundas.

Illic stridor erit uasti sine fine doloris,

Et semper fletus. Multis nam saepe uocatis

Paucorum felix hominum selectio fiet."

3

clarus

C(h)r(istu)s V₁ Hl