Iamque dies prono decedens lumine pontum
Inciderat, furuamque super nox caerula pallam
Sidereis pictam flammis per inane trahebat:
Cum multos homines mentis languore ruentes
5
Deuinctosque animam furibunda daemonis arte
Certantes populi caeca iam nocte ferebant.
Sed uerbum Christi tanto languore remoto
Omnibus indulgens praebebat munera patris.
Ecce sed exorta maior cum luce tumultus
10
Gratantis populi cum turbis; anxius ille
In mare ueliuolum celsam deducere iussit
Discipulis puppim. Precibus tum scriba profusis
Nauigio Sancti pariter poscebat abire.
Olli Christus ait: "Quo me tu, scriba, sequeris?
15
Vulpibus in saltu rupes excisa latebras
Praebet, et aeriis auibus dat silua quietem;
Ast hominis nato nullis succedere tectis
Est licitum: gentis sic sunt molimina uestrae."
Tunc e discipulis unus sic ore rogabat:
20
"Vltima defuncto debentur munera patri,
Sed spatium tribuat tua nobis, Sancte, uoluntas,
Vt liceat miseri genitoris condere corpus."
Christus ad haec: "Itiner melius comitabere nostrum
Et sine defunctis defunctos condere terrae."
25
Conscendunt nauem uentoque inflata tumescunt
Vela suo, fluctuque uolat stridente carina.
Postquam altum tenuit puppis, consurgere in iras
Pontus et immissis hinc inde tumescere uentis
Instat et ad caelum rabidos sustollere montes;
29a
Ventorum rabies mixtis hinc inde procellis
29b
Instat et ad caelum rabidos sustollere montes
29c
Pontus et abruptos tollit trans sidera montes
30
Et nunc mole ferit puppim nunc turbine proram,
Illisosque super laterum tabulata receptant
Fluctus disiectoque aperitur terra profundo.
Interea in puppi somnum carpebat Iesus.
Illum discipuli pariter nautaeque pauentes
35
Euigilare rogant pontique pericula monstrant.
Ille dehinc: "Quam nulla subest fiducia uobis!
Infidos animos timor irruit!" Inde procellis
Imperat et placidam sternit super aequora pacem.
Illi inter sese timidis miracula miscent
40
Colloquiis, quae tanta sibi et permissa potestas,
Quodue sit imperium, cui sic freta concita uentis
Erectaeque minis summittant colla procellae.
Iam Gerasenorum steterat sub litore puppis;
Ecce sed egresso iuuenis (mirabile dictu)
45
Occurrit, miseram cui mentem spiritus ater
Immunda implebat lacerans uirtute furoris.
Illi grata domus taetris habitare sepulchris;
Nec poterat rapidum quisquam retinere furorem,
Fortia quin etiam rumpebat uincula ferri
50
Scindebatque graues ut lanea fila catenas.
Et iam compedibus leuis insultare solutis
Ludus erat saxisque ferum concidere pectus.
Isque ubi pergentem Christum per litora uidit,
Cum clamore ruit longeque accurrit adorans:
55
"Regnantis semper Domini certissima proles,
Oramus, ne nos solitae regionis ab oris
Excutias longe tormentis excruciatos.
Nam nomen Legio est nobis multosque sub uno
Nomine consociat flatus uis sola nocendi.
60
Cernis, ut immundi subigant haec pascua porci?
His saltem liceat rabiem satiare repulsam,
Per patris altithroni nomen sublime rogamus."
Imperat his hominis mentem dimittere Christus
Porcorumque sinit gregibus finire furores.
65
Iamque hominis stupidum decusso daemone pectus
Insperata suae ueneratur dona salutis.
Et iam praecipites scopulorum margine porci
In mare coniecti properant disperdere uitas.
At uero e speculis miracula tanta pauentes
70
Diffugiunt urbisque ruunt ad tecta subulci
Et famam accendunt populosque ad litora cogunt.
Insanum uero iuuenem postquam resipisse
Credere cernentum populorum turba coacta est,
Orabant pauidi, regionem linqueret illam.
75
Inde domum repedat terrarum lumen Iesus.
Ecce reuertenti iuuenis torpentia membra,
Officium quorum morbus dissoluerat aeger,
Ante pedes Christi lecto posuere cubantem.
Quem miserans animo uerbis compellat Iesus:
80
"Adsit certa tuae, iuuenis, constantia menti,
Nam tibi praeteritus uitae donabitur error."
Hoc dictum scribae mentis per operta malignae
Carpebant, quod uerba Dei uirtute ferenda
Protulerat. Christus sed pectora talia cernens,
85
"Hoc, inquit, uerbum scribarum dicta retractant.
Quod quanto leuius fuerit dixisse sequentis
Et dicti et facti pariter uirtute probabunt,
Et mihi concessum peccata remittere cernent.
Quapropter iuuenis, firmato corporis usu
90
Surge uigens stratumque tuum sub tecta referto."
Surrexit lectumque umeris iam fortibus aptat,
Per mediumque uigens populi mirantia abibat.
Tunc timor et laudes Domini per pectora plebis
Concelebrata simul miracula laeta frequentant.
95
Progrediens tunc inde ad uectigalia uidit
Consessu in medio Matthaeum; protinus ergo
Discipulis haerere iubet. Nihil ille recusans
Imperio Christi paret gaudetque secutus.
Inde iter ingrediens simili sermone Philippum
100
Hortatur comitemque suis asciuit amicis.
Ille ubi cognouit Christi uiresque uiamque,
Vt primum iusto concurrit Nathanaheli,
"En nostris, inquit, concessum est surgere saeclis,
Quem uoces ueterum et sancti cecinere profetae.
105
Hunc genuit ueniens Dauidis origine Ioseph,
Nazara cui felix patria est et nomen Iesus."
Ille refert: "Genuit quicquam si Nazara, miror,
Quod dignum tantis umquam uirtutibus esset.
Inde Philippus ait: "Cernes, dubitare quiesce."
109a
Progrediensque uide nam oculis tueri licebit
110
Illum ubi tendentem longe respexit Iesus:
"Vir uenit huc, inquit, cui pectora nescia falsi
Virtutem puram seruant sine fraude maligna."
Ille sub haec: "Vbinam uel quo me tempore nosti?"
Cui Dominus dicta haec diuino pectore promit:
115
"Cum te diffusae tegerent umbracula ficus,
Ante etiam quam te uocitarent uerba Philippi,
Vidit et elegit comitem te spiritus auctor."
Talibus attoniti sequitur uox Nathanahelis:
"Progenies ueneranda Dei, rex inclite gentis,
120
Tu populis manifesta salus uitaeque magister."
Christus ad haec: "Facilis suasit tibi credere uirtus,
Arborea quod te uidi recubare sub umbra;
Sed maiora dehinc rerum miracula restant.
Cernetis pariter totum se scindere caelum
125
Atque Dei celeres aethram penetrare ministros,
Inde hominis nato claram deferre coronam."
Interea thalamis conubia festa parabant
In regione Chanan, ubi clari mater Iesu
Nato cum pariter conuiuia concelebrabat.
130
Vina sed interea conuiuis deficiebant.
Tum mater Christum per talia dicta precatur:
"Cernis, laetitiae iam defecisse liquorem?
Adsint, nate, bonis ex te data munera mensis."
Olli respondit terrarum gloria Christus:
135
"Festinas, genetrix: nondum me talia cogit
Ad uictus hominum tempus concedere dona."
Mensarum tunc inde uocat laetata ministros
Mater et imperiis nati parere iubebat.
Sex illic fuerant saxis praepulchra cauatis
140
Vascula, quae ternis aperirent ilia metretis
Haec iubet e fontis gremio complere ministros.
Praeceptis parent iuuenes undasque coronant
Completis labiis lapidum; tum spuma per oras
Commixtas undis auras ad summa uolutat.
145
Hinc iubet, ut summo tradant gustanda ministro.
Ille ubi percepit uenerandi dona saporis
Nescius, in uini gratum transisse liquorem
Egestas nuper puris de fontibus undas,
Increpat ignarum sponsum, quod pulchra reseruans
150
Deteriora prius per mensas uina dedisset.
His signis digne credentum discipulorum
Perpetuam stabili firmauit robore mentem.
Inde ubi Iudaeis aderant sollemnia paschae,
Ad Solymos direxit iter temploque subibat.
155
Repperit hic populum uenalia multa locantem:
Pars uendebat oues, pars corpora magna iuuencum,
Pars inhians nummis arti numerare uacabat.
Restibus hic Christus conectit uerbera flagri
Et tales populos sancta proturbat ab aede,
160
Et mensas uertens aeris profundit aceruos
Et superincrepitans: "Procul haec auferte profani,
Vt meus hic genitor, non sordida lucra colantur."
Tum poscens signum plebes Iudaea fremebat,
Quo fidens animos in talia facta leuaret.
165
Ventura obscuris tunc Christus talia miscet:
"Soluite pollutis manibus uenerabile templum
Hoc, ego restituam, cum tertia lumina solis
Incipient rutilam terris infundere lucem."
Illi inter sese tractantes murmure caeco:
170
"Hoc, aiunt, uix sex et quadraginta per annos
Constructum ueteris regni molimine templum
Tu poteris tribus in spatiis renouare dierum?"
Hoc uerbum quondam post tempora debita digni
Cognouere uiri, proprio de corpore Christum
175
Delubrum dixisse Dei. Sed signa uidentes
Tum multi cepere fidem Sanctumque secuti.
DE NICODIMO PRINCIPE SACERDOTVM
Nocte sub obscura celso sublatus honore
Primorum procerum Iudaei nominis unus
Venit et ad Christum summissa uoce profatur:
180
"Haut dubium est, quod larga Dei te, Sancte, uoluntas
Humanis lucem concessit surgere rebus;
Nec quisquam tantis tribuet miracula signis,
Ni comitata Dei iubeat splendescere uirtus."
Christus ad haec: "Iteris iusti si culmina quaeris,
185
Nullus ad excelsum poterit conscendere regnum,
Reddita ni penetret nascendi exordia rursus
Atque nouam capiat diuino munere uitam."
Ille autem tantis stupefactus corda loquellis:
"Hoc, inquit, nostrae non est comprendere mentis.
190
Quis poterit coeptae reuocare exordia uitae?
An rursus senior matris correptet in aluum
Vt nouus in lucem ueniat uitamque reuoluat?"
Ille sub haec: "Liquido si quis de fonte renatus
Et flatu sancto rudibus consistere membris
195
Coeperit, aetheriam liber conscendet in aulam.
Terrenum corpus terreno corpore natum est,
Spiritus haut aliter similem generat sibi flatum.
Spiritus hic Deus est, cui parent omnia mundi.
Hic, ubi uult, quocumque uolat uocemque per auras
200
Iactat, sed nescis, quae sint exordia uocis,
Quamque petant eius currentia flamina partem.
Quisque igitur iustae repetit primordia uitae,
Hunc similem sancti flatus reuirescere certum est."
Et Iudaeus ad haec: "Nil horum cernere possum."
205
Talia tum Christus: "Solymorum magne magister,
205a
Israhelitarum sublimis gloria gentis
Tune etiam mentem uitae de lumine raptam
Demergis praeceps furuis, miserande, tenebris,
Nec potes obtunso conprendere talia sensu?
Ecce fides nulla est, tantum terrestria dixi!
210
Quid, si caelestes uires conscendere sermo
Coeperit et superas rerum comprendere formas?
Quis uestrum duram poterit mihi pandere mentem?
Accipite ergo, nouis quae sit sententia rebus.
Sidereum nullus poterit conscendere caelum.
215
Ni solus, qui missus caeli uenit ab aula,
Idem hominis natus, caeli qui in sede moratur
Vt serpens olim regionibus in desertis
Moysei manibus summo sublatus honore est,
Sic hominis natum tolli in sublime necesse est,
220
Vt, quicumque fidem mentis penetralibus altis
Illius ad nomen statuit, sub turbine saecli
Proculcet pedibus letum et trans sidera surgens
Sublimis capiat donum inuiolabile uitae.
Namque Deus mundum tanto dilexit amore,
225
Eius ut in terras discenderet unica proles
Credentes Domino uitae iunctura perenni.
Nec Deus hunc natum disquirere iure seuero
Iudicioue truci terras expendere misit,
Mitia sed populis ueniant ut munera uitae.
230
Namque ubi certa fides fuerit complexa salutem
Non erit ulla illic anceps agitatio iuris.
Ast ubi dona procul fuerint exclusa medellae,
Iam propria ipsorum mentem damnatio torquet;
Vnica nam Domini fuit his incognita proles.
235
Aduentum lucis miseri fugere superbi
Et magis amplexi caecas tenuere tenebras.
Sic quicumque malis mentem maculauerit actis,
In tenebras pauidus refugit, ne lumine claro
Sordida pollutae pateant contagia mentis.
240
At quicumque piae tenuit uestigia uitae,
Ad medium properat lucemque nitescere gaudet,
Splendeat ut claris uirtutis gloria factis."
Inde Galilaeam repetit seruator Iesus.
Praeteriens sed forte uenit Samaritida Sichen.
245
Illic fundus erat, Iacob de nomine pollens,
Et puteus gelido demersus in abdita fonte.
Sederat hic rapido Saluator anhelus in aestu,
Discipulique escas mercantes moenibus urbis
Passim dispersi solum liquere magistrum.
250
Moenibus egrediens Samaritis femina uenit
Hauritura cauis putei penetralibus undas.
Olli Christus ait: "Laticis da, femina, potum."
252a
Illam deposcit potum sibi tradere Christus
Respondens mulier: "Mirum mihi praecipis, inquit,
Vt tibi Iudaeo mulier Samaritica potum
255
Dispernens ueterum Samaritum iussa ministrem."
Tum seruator ait: "Domini si munera nosses,
Et quis te sitiens putealia pocula poscat,
Tu potius peteres, uiuam tibi traderet undam."
Illa sub haec: "Puteus gremium sinuatur in altum,
260
Vrceus est nullus nec sunt tibi uincula funis;
Vnde igitur poteris undam mihi tradere uiuam?
Num tu maior eris nostri uirtute parentis?
Hunc Iacob etenim puteum cum prole bibebat,
Et proprios huc saepe greges ad pocula duxit."
265
Olli respondit mundi regnator Iesus:
"Ex ista plene nullus satiabitur unda,
Nam rursus sitiet; sed nostri dona liquoris
Ardorem excludent aeterna in saecla bibendi.
Dulcia prouenient nostri cui pocula fontis,
270
Largior inde fluet uitalis gratia fluctus.
Sed desiderium nostrae si te capit undae,
Excitus ueniat tecum mox urbe maritus."
Coniugio sese mulier negat esse reuinctam.
Tunc sic prosequitur mentis perspector Iesus:
275
"Femina, ueridicis loqueris de coniuge uerbis.
Nam tu conubiis nexa es iam quinque uirorum,
Nunc aliena super thalamorum uincula tollis."
Tum mulier: "Sanctum te certum est esse profetam.
Sed nostri istius uenerandum montis in arce
280
Praeceptum nobis quondam liquere parentes
At uos in Solymis orandum dicitis oris."
Talia dicenti mox talia reddit Iesus:
"En aderit tempus, montis cum uertice uestri
Omnibus et Solymis aberit ueneratio longe
285
Sed nunc certa salus Iudaeis surget ab oris,
Et nunc instantis cursus iam temporis urget,
Cum ueri sanctum genitorem errore remoto
Cultores iustis armati legibus orent.
Spiritus his ac plena fides erit et pater altus
289a
[Spiritus atque fides aderit simul et pater altus]
290
Talia conquirit cultorum pectora terris."
Illa dehinc: "Scimus, quod Christus nuntius orbi
Aduentu proprio uitalia saecula pandet."
Et tum peccantis largus miserator Iesus
Se lumen terris Christum uenisse fatetur.
MIRABANTVR QVOD CVM MVLIERE LOQVEBATVR
295
Et iam discipuli reduces stupuere magistrum,
Quod secreta illis potiretur femina uerbis.
At properans urnam mulier pro fonte reliquit
Et populum totis eduxit moenibus urbis.
Omnia nam memorat, sibimet sermone profetae
300
Gesserat ipsa prius quaecumque, ex ordine dicta.
Tum propere Christum fusae petiere cateruae.
Discipuli interea rogitabant, sumeret escas.
Ille satis sibi pulchrorum superesse ciborum
Respondit. Sed tum mirantum discipulorum
305
Inter se occultis currebat sermo loquellis:
"Forte aliquis prior hic epulas dedit ante magistro,
Nostras ut merito satiatus respuat escas."
Ille sed internae cernens molimina mentis:
"Hae mihi sunt epulae, pectus satiabitur istud,
310
Si faciam magni genitoris iussa per orbem.
Quattuor hinc menses laetae ad primordia messis
Frugiferae aestati certe superesse putatis.
Erigite ergo oculos, albentes cernite campos,
Cunctaque maturam iam rura exposcere messem.
315
Nunc quicumque metet, pulchri mercede laboris
Vitalique dehinc gaudebit fruge redundans
Et sator accipiet messorum gaudia laetus.
Vos ego nunc misi grauidam succidere messem,
Quae non est uestro sulcis inserta labore.
320
Vos aliena bonae ditabunt munera frugis."
Talibus alloquiis comitum dum pectora complet,
Ecce Samaritum populi uenere rogantes
Exorantque illic geminos expendere soles.
Iamque fides multos plebis fundauerat alta;
325
Nec iam femineis tantum concredere uerbis
Ipsos, sed coram uirtus manifesta docebat,
Venisset saecli quod iam seruator Iesus.
Iamque Galilaeam remeauerat in regionem,
Quondam ubi fontanas uino mutauerat undas.
330
Regius hic iuuenis, cui natum morbus anhelo
Ardore extremis uitae torrebat in oris,
Comperit ut Christum certo remeasse recursu,
Aduolat et precibus subolis pro sorte profusis
Orabat, celeris deposcens dona salutis,
335
Ne prius ad letum natus traheretur acerbum.
Christus ad haec: "Signis nisi suadeat omnia uirtus,
Non erit ulla fides; sed perge et sospite uita
Aedibus in uestris dulcem complectere natum."
His uerbis fructum mox perceptura salutis
340
Pulchra fides animum laetanti in pectore firmat.
Iamque iter ingresso properantibus obuia seruis
Nuntia fama uenit pueroque in luminis oras
Limine de mortis subitam remeasse salutem.
Ille ubi cognouit certum concurrere tempus
345
Sanantis Christi uerbis, seseque domumque
Mancipat amplexus fidei uenerabile donum.
Forte dies epulis multos sociauerat unis,
Publica conductis qui uectigalia lucris
Professi rapiunt alieno nomine praedam.
350
Hos cum discipulis simul accipiebat Iesus.
Ecce Pharisaei occulto reprehendere risu,
Quod legis doctor conuiuia talia iniret.
Ille sed inspiciens, quid pectora clausa tenerent:
"Non, inquit, medicis opus est, ubi fortia membra
355
Intemerata salus uegetat uirtutis honore.
Aegris sed merito miseris adhibenda medella est.
Discite nunc saltem, iubeant quid uerba profetae:
Non ego sacra magis quam mitia pectora quaero.
Haut etenim iustos ueni ad directa uiantes,
360
Sed reuocare malos peccantum a limite gressus."
Ecce sed e numero mirantum munera Christi
Vnus Iohannis quaerebat discipulorum,
Cur ipsi legis ieiunia crebra tenerent
Nullaque sub Christo plebes ieiunia ferret.
365
Christus ad haec contra placido sic ore profatur:
"Qui sponsi laetis comitantur uota choreis,
Non praesente illo ieiunia tristia portant.
Iamque dies aderit, cum sponsus turbine saecli
E medio comitum rapietur: tristibus illi
370
Spondebunt animos lacrimis horrore ciborum.
370a
Languida concipiens animis ieiunia flentes
Quam stultum est, rudibus ueteres subtexere pannos
Vestibus, ut turpis peius scissura patescat?
Aut utribus calidum tritis committere mustum,
Quis ruptis totum sequitur disperdere uinum?
375
Sed rudibus rectum est utribus spumantia musta
Condere: sic uinum conseruant fortia uasa."
Talia tractanti percussus pectora luctu
Ecce sacerdotum princeps procumbit adorans
Et sibi defunctam (funus miserabile) natam
380
Implorat lacrimans, certamque uenire salutem
Defunctis etiam poscebat munera Christi.
Haut mora, consurgens graditur seruator Iesus.
Progressi mulier sequitur uestigia seruans,
Quam languore graui bis sex labentibus annis
385
Carpebat fluxus macerans sine fine cruoris
385a
Torquebat soluens morbus pallore uirentem
Viribus absumptis et toto corpore fessam.
386a
Visceribus siccis fluxu sine fine cruoris
Pectoris haec tacitam uoluebat credula mentem
Arcano secumque fide iam certa tenebat,
Actutum fesso fugeret quod corpore tabes,
390
Extremam Christi posset si tangere uestem.
Haec ubi per populum summi pendentia pepli
Fila manu trepida tractauit, protinus ille
Et causas morbi et credentia pectora cernens
Concessit celerem tali cum uoce salutem:
395
"Accipe, quod meruit fidei constantia, munus."
Et mox restricto uiguerunt sanguine uenae.
Postquam peruentum est, ubi funera uirginis, ingens
Plangentis populi fremitus clangorque tubarum
Vltima supremae celebrabant munera pompae:
400
Abscedant, inquit, tectis haec tristia uestris.
Namque puella iacet placido demersa sopore,
Defunctam retur flentum quam nescia plebes."
Talia dicentem ridentum turba reliquit,
Quod morte abreptam dixit dormire puellam.
405
Sed Christus, leti uictor uitaeque repertor,
Frigentis dextram dignatus prendere dextra
Surgere mox iussit miranda ad gaudia patris.
Inde reuertenti clamor se protinus offert
Caecorum pariter gressu labente duorum.
410
Ollis Christus ait: "Quid credunt pectora uestra?
Num uirtute mea se reddet lumen ademptum?"
Olli firmato se credere corde fatentur.
Tum Christus fatur: "Credentes cernite lucem
Nec cuiquam nostrum post haec edicite nomen."
415
Dixit; sed propere per gaudia tanta uidentum
Ardor inexpletus famam per cuncta serebat.
Offerturque dehinc iuuenis, cui rapta sonorae
Daemonis incursu fuerat substantia uocis.
Ast ubi propulsus fugit de pectore daemon,
420
Confestim sanae redierunt munera linguae.
Talia mirantis populi stipante tumultu
Vallatur; cernens sed milia tanta uirorum
Ingemit ut ruris dominus, cui pascua laeta
Innumerae tondent pecudes rectoris egentes.
425
Tunc ad discipulos depromit talia dicta:
"Quam laetae segetes ruris per terga patescunt!
Sed rarus messor frugis superatur aceruo.
Iam superest dominum segetis deposcere tantae,
Vt sua rura uelit numero complere colentum."
VBI MITTIT DISCIPVLOS SVOS PREDICARE
430
Haec fatus populo ex omni delecta seorsum
Fortia conglomerat bisseno pectora coetu.
431a
Bis sex consociat fidorum corda uirorum
Hos ubi delegit, praeceptis talibus implet:
"Deuitate itiner, quod gentes perfidiosae
Et Samaritarum fraudis uestigia calcant.
435
Pergite, qua patrii pecoris custodia labat.
Pergentes uero similem mihi sumite mentem,
Vt uobis subigat uirtutes daemonis atri
Sancta fides curamque piam languoribus aptet.
Hae uires nulla uobis mercede dabuntur
440
Et uos haut aliter gratuita impendite dona.
Non auri argentiue domet possessio mentem,
Nec uos nummorum subigat scelerata cupido.
Non geminas uestes nec plantis tegmina bina
Virtutis nudae cupiat seruare minister.
445
Ingressi muros urbis perquirite semper,
Hospitio quorum par sit succedere iustis;
Ingressique dehinc pacem sub tecta uocate.
Si tranquilla domus fuerit, pax illa manebit,
Sin erit indignis habitantum moribus horrens
450
Diffugiet uestrumque abitum pax uestra sequetur.
Excludet quicumque ferus uos limine tecti,
451a
Siue auersa dei famulos succedere tectis
451b
Hospitiique focos miscere grauata uetabit
Auribus aut duris spernet uitalia uerba,
Excutite egressi domibus uestigia uestra,
Haereat iniustae ne uobis portio uitae.
455
Illos deterior Sodomorum poena manebit
Suppliciis, ueniet mundo cum terminus omni.
Pergite nunc ut oues, durorum praeda luporum;
Sed uos arguto serpentum corde uigete,
Simplicitate tamen dulces superate columbas.
460
Nam saepe incumbet uobis iniuria praeceps
Conciliisque hominum statuentur corpora uestra.
Vos flagris uinclisque feris durisque tyrannis
Frendens urgebit pro me uiolentia saecli.
Cum uos prodiderint, uerborum linquite curam,
465
Sponte fluens dabitur sermonis gratia uobis;
Spiritus in uobis pro uobis digna loquetur.
Prodet enim fratrem scelerata insania fratris,
Ad letumque dabunt genitorum corpora nati.
Vos odia urgebunt semper pro nomine nostro,
470
Sed finem fidei comitatur gloria uitae.
Profugite ex tectis, quae uos sectabitur, urbis;
Inde aliam, mox inde aliam conquirite sedem.
Nam uobis urbes semper superesse necesse est,
Istrahelitarum quae dent sub nomine plebem.
475
Discipulus numquam transcendat celsa magistri
Culmina, nec dominum temptet praecellere seruus.
Discipulo satis est uires aequare magistri
Vel domini similem uirtutem prendere seruo.
Pectoribus uestris semper timor omnis aberret;
480
Nam nudata suis promuntur cuncta latebris.
In tenebris tacite uobis quaecumque iubentur,
Dicite praeclaro nitidi sub lumine solis.
Auribus et uestris dicam quaecumque susurrans,
Excelso in populos spargantur culmine tecti.
485
Despicite illorum rabiem, qui corpora uestra
Prosternent ferro: non est his ulla potestas
Viuacem leto pariter dimittere mentem.
Illum sed potius cordis secreta pauescant,
Corporis est animique simul cui cuncta potestas.
490
Passeribus pretium nummi uix portio parua
Proueniet; non est tamen unum credere dignum
Iniussu Domini laqueos incurrere nostros.
Quis dubitet sapiens, Domini sub pectore multis
Cedere pinnatis hominem pro milibus unum?
495
Qui me confessus fuerit sub iudice terrae,
Hunc ego non aliter coram genitore fatebor;
Sic itidem coram genitore negabo negantem.
Non ego nunc pacem terris immittere ueni,
Sed gladium, patrio dirimat qui pectore natum
500
Et dulcem natam dirimat qui pectore matris.
Si quis amore meo genitorem pluris habebit,
Vel matri suboliue meum postponet amorem,
Sentiet horribilem nostra de sede repulsam.
Contemnet quicumque animam pro nomine nostro,
505
Inueniet laeta florentem fruge salutis.
Qui uos suscipiet, me suscepisse benignis
Obsequiis, idem me pro genitore supremo
Suscepisse sibi gaudebit perpete uita."
Talia discipulis bis sex cum iussa dedisset,
510
Iustus Iohannes caeci de carceris umbris
Sectantum e numero delectos talia dicta
Ad Christum portare iubet uerumque referre:
"Tune piis animis requies, quam regia caeli
Pollicita est terris, nostro sub tempore fulgens?
515
An aliam superest post haec sperare salutem?"
Talibus haec Christus dictis mandata remittit:
"Caecorum tenebrae mutantur lumine lucis
Debiliumque uigent firmato robore membra;
Lurida discutitur squamoso corpore lepra,
520
Aeriae uocis penetrat surdas sonus aures.
Redditur amissae leti post funera uitae
Ad corpus remeans animae iam libera uirtus,
522a
Depositum repetens animae substantia corpus
Pauperibusque suis non dedignata patescit
523a
Omnibus et late non dedignata patescit
Fulgentis splendens aduentus gloria nostri.
524a
Lucifluis splendens aduentus gloria terris
525
Ille beatus erit, quem non deceperit error."
Talia discipuli referunt mandata magistro.
QVID EX ISTIS VIDERE ARVNDINEM
Hoc super ad populum depromit talia Christus:
"Cur in deserto uoluistis uisere nuper
Stramen harundineum uento uibrante moueri?
530
Cur etiam molli uestitum ueste uidere?
In domibus regum molli cum ueste tenentur.
Ille profetarum solus transcendere uires
Iudicio ueteris scripti promittitur olim.
Hunc etenim memorat uenerandae lectio uocis:
535
En ego mitto meum stratas aptare ministrum
Ante tuos uultus; genuit nec femina quemquam,
Maior Iohannis nostri qui uiribus esset.
Sed minor hoc caeli fiet sublimior aula.
Huius ab exortu uim caeli regia sentit,
540
Et caeli regnum uiolentia diripit atrox.
LEX ET PROPHETE VSQVE AD IOHANNEM
Lex omnis summam Baptistae ad tempora cepit
Atque profetarum finis concluditur idem.
Si uultis uolucris penetralia noscere saecli,
543a
Ipse est Iohannis felix uenturus in aeuum
Corpus Iohannis felix habitabile sumpsit
545
Helias, quondam quem turbine missa corusco
Flammipedum rapuit simulatio quadriiugorum.
Audiat haec dictis pandens uitalibus aures.
Nunc tibi confiteor, genitor, cui gloria seruit
Fulgentis caeli et terrarum frugiferentum,
550
Celasti nunc quod sapientibus ista superbis
550a
Oculis haec quondam parue sapientibus orsa
Paruulaque infantum uis haec comprendere corda.
Iam mihi regnantis sunt omnia tradita patris,
Nec quisquam Domini poterit cognoscere natum,
Ni solus genitor; genitorem mente uidebit
555
Filius, aut idem pandet cui talia natus.
VENITE AD ME OMNES QVI LABORATIS
Huc omnes ueniant, oneris quos sarcina uasti
Comprimit; his poterit uirtus mea munere patris
Antiquas uires hilari reparare quiete.
Sumite forte iugum, leuis est mea sarcina iustis,
560
Namque humili dulcem largitur corde salutem."
Haec ubi dicta dedit, messis per culta grauatae
Praeterit, et populus sectantum discipulorum
Spicarum grauidam carpebat in ordine frugem.
Ille dies ueteri poscebat lege quietem,
565
Sabbata nam priscis repetebant otia iussis.
Ecce Pharisaei coram reprendere Christum,
Quod sanctae legis calcarent iussa metentes
Discipuli. Legum sed tum completor Iesus
Incipit his ueteris scripti monumenta retexens:
570
"Legistis certe, in templo Dauida canorum
Cum populo quondam panes sumpsisse sacratos
Et propriam comitumque famem sedasse; sed illos
Illicitum cuiquam fuerat contingere panes,
Sumere quos solus poterat de lege sacerdos.
575
Eiusdem scriptum est iusto moderamine legis:
Sabbata profanent templo sine crimine uates.
Nec minor est istic uestrae glomeratio turbae
Quam templi uirtus. Caperent si pectora uestra,
Quod non sacra Deus, sed malit mitia corda,
580
Non iam saepe uiros damnasset factio sacros,
Expertes culpae. Sed nunc ego sabbata cuncta
Sponte mea dominans legis sub iure tenebo."
Tunc conuenticula ipsorum post talia dicta
Ingreditur; mox hic iuuenem pro limine cernit,
585
Siccatum ex umero cui pondus inutile palmae
Pendebat. Sed tum dictis temptando dolosis,
Aegris an liceat per sabbata ferre medellam,
Quaerunt, calcatae ut legis uindicta maneret.
Christus ad haec: "Foueam si forte pecuscula uestra
590
Inciderint, certe transibitis otia legis
Et pecus abrupto tolletis uile profundo.
Quanto igitur nobis hominum curatio maior
Ad benefacta animos tollens accendere debet!
Ergo age tu, iuuenis, rediuiuam tendito dextram."
595
Cum dicto palmas sanus porrexit utrasque.
His tum pro signis, quae uix ueneratio posset
Mirantis digno populi sustollere cultu,
Conciliis trucibus conclamant decipiendum.
Talia perspiciens procerum molimina Christus
600
Discedit; uariis hominum languoribus aptat
Concessam in populos patria uirtute medellam.
Oblatus sibi mox quem daemonis horrida uirtus
Et lingua et uisu truncatum uiuere poenae
Et propriis escam cruciatibus esse uolebat.
605
Hunc ubi curatum uisuque et uoce uigentem
Caeca Pharisaeae cognouit factio gentis,
Daemonis auxilio, qui princeps daemoniorum
Solus nequitiae uires dicione teneret,
Haec illum fecisse ferunt. Sed talia Christus
610
Veridicis aperit conuincens pectora uerbis:
"Si gemina regnum distractum parte dehiscat
Et scissa aduersum sese diuulsio pugnet,
Disruptis propere labentur cuncta medullis.
Horridus et daemon si daemone pellitur atro,
615
Aduersa sibimet scissus uirtute repugnat.
Quis poterit praedam tectis auferre uirorum,
Ni prius aggressor custodum bracchia nodis
Vinciat, ut facilis ueniat direptio praedae?
Quisque meis aberit discretus miles ab armis,
620
Hostis in aduersa consistet fronte duelli.
Quisque meis gregibus cogendis liber aberrat
Dissicet ille mei pecoris per deuia pastus.
Sed quicumque hominum fuerit super omnibus error,
Dimitti poterit; tantum ne Spiritus umquam
625
Vocibus insana laceretur mente profusis.
Siue furens hominis nato conuicia quisquam
Ingeret, haec etiam poterunt peccata remitti.
Spiritus at sanctus tantum cuicumque profana
Verborum rabie uiolabitur, irreuocatis
630
Suppliciis nunc et semper torrebitur ignis.
Quando ueneniferi serpentis saeua propago
Sermonum dulci poterit mitescere fructu?
Nam bona thesauris promuntur dulcia iustis
Et mala letifero procedunt ore uenena.
635
Verborum meritis ueniet sub iudice poena,
Verborum meritis dabitur sub iudice uita.
Quae genitor faciet, sectabitur omnia natus,
Namque idem nato manifestat cuncta uidenda
Et potiora dehinc tribuet miracula rerum.
640
Sicut enim genitor demortua corpora reddet
Ad claram uitae lucem, sic omnia natus,
Quae uolet, ad lumen surgentia corpora ducet,
Nec genitor quicquam uestri se iudice quaeret,
Sed dedit haec nato quaerendi iura per orbem,
645
Gloria quo maneat similis natoque patrique.
Namque repulsus erit uestro si natus honore,
Improbitate pari genitorem despicietis.
Sed cui nostra fidem sermonis gratia figet,
Mox me mittentis genitoris dona patescent
650
Aeternamque dabit praesens constantia uitam.
Iudiciumque illi non est, sed migrat ab atra
Morte procul lucisque uigens ad limina tendit.
Adueniet tempus, cum mortua corpora uocem
Accipient nostram et uitam cum uoce tenebunt.
655
Nam sicut genitor uitam sibi possidet in se,
Sic tribuit nato uitam et ius dicere iussit,
In terras hominis quoniam cum corpore uenit.
Nec uobis mirum uideatur, corpora cuncta
Vocis ad auditum propriis exsurgere bustis,
660
Iustorumque animas rediuiuo corpore necti,
Iudicioque graui miseros exsurgere prauos.
Nec mihi iudicium tribuit mea sola potestas,
Arbitrio quoniam genitoris cuncta iubentur,
Qui me iustitiam terris disquirere iussit.
665
Namque ego si proprio testis pro nomine surgam,
Falsa loquar; aliusque itidem quia testis habetur
Pro nobis, semper mihi talia temnere fas est.
Nam ueris operum signis manifestior omni
Luce nitet praesens nostris testatio factis.
670
Talia concedens genitor mihi testis adhaeret,
Qui me dimisit terris sua ponere iussa.
Huius enim uocem numquam comprendere quistis
Nec speciem propriam concessit uisere uobis.
Nec sermo ipsius poterit per uestra sedere
675
Pectora, credendi quoniam substantia nulla est.
Quaeratur ueterum scriptorum lectio uobis,
Perpetuam cunctis uitam quam ferre putatis.
Haec etiam nostrum testatur lectio donum.
Nec tamen audetis propius consistere nobis,
680
Ne uerae uobis contingat gratia uitae.
Non mihi captatur terrenae gloria laudis.
Namque ego quod summi genitoris nomine ueni,
Respuitur uobis, ueniet sed decolor alter,
Nomine quem fultum proprio gens uestra sequetur.
685
Alternae in uobis captatur gloria famae,
Vnius et solam fugitis disquirere laudem.
Nec uos arguerim coram genitore, sed illic
Accusator erit, quem spes modo uestra celebrat,
Moyses, quem fidei nullo seruastis honore.
690
Eius enim scriptis uester si crederet error,
Crederet et nobis, Moysi quem scripta frequentant."
Talia tum contra scribarum uerba sequuntur:
"Vocibus indubitata fides comitabitur istis,
Si uirtus certis firmet miracula signis."
695
Ille dehinc: "Polluta malis generatio quaerit
Signa sibi; rebus stabunt sed signa futuris.
Namque profeta cauo quantum sub pectore ceti
Temporis absumpsit, terrae in penetralibus altis
Progenies hominis tantum demersa manebit.
700
Adueniet tempus, cum surget reddita uitae
Gens hominum propriis in fletum dedita gestis.
Haec istam digno damnabit crimine gentem,
Quod maris e fundo surgentis uoce profetae
Commonita in lacrimas Dominum proiecta reflexit.
705
Hic et Ionaeis monitis potiora iubentur,
Contemnitque feris animis gens impia lucem.
Et regina Noti uitales surget in oras.
Illius ad specimen damnabitur effera plebes,
Finibus extremis Libyae quod uenerit illa,
710
Vt Solomona pium, praeceptis dedita iussis,
Audiret; potior nunc est Solomone potestas
Et tamen obtunsae caecantur pectora plebis.
Expulsus si quando fugit de pectore daemon,
Quem turbat sanctus purgato corpore flatus,
715
Ille uenenatis collustrat passibus oras,
Qua nulla excurrit fontani gurgitis unda,
Nec requiem placidae sedis sibi repperit ardens.
Tunc repetit suetae sitiens habitacula mentis.
At si forte suis obnoxia corda uenenis
720
Ornatuque leui ridentia limina cernit,
Associat septem similes glomerando furores
Vis inimica homini penetratque in uiscera serpens.
Sic genus hoc uero mentis cum degenerarit,
Vincula perpetuis deflebit subdita poenis."
725
Atque ea dum populis uitalia dicta frequentat,
Pro foribus mater cum fratribus astitit illi
Et miscere foris sermonem comminus orat.
Talia tum matris mandatis dicta remittit:
"Hic mecum genetrix, mecum germana residunt
730
Corpora. Nam patria impletur cuicumque uoluntas,
Ille meo proprium conectit sanguine corpus,
Et matris generisque mei sub nomine habetur."
Progreditur templo terrarum lumen Iesus
Et maris extrema terraeque resedit in ora,
735
Innumeraeque illuc plebis fluxere cateruae.
Ille sed excelsam scandens, quae proxima, puppim
Litora complenti depromit talia plebi:
"Ecce sator proprio commendat semina ruri;
Illa cadunt diuersa solo sortemque locorum
740
Pro uirtute ferunt. Nam sicubi trita uiarum
Sub pedibus solido densetur limite tellus,
Aeriis auibus dant nudam semina praedam.
Ast ubi pertenui uelantur puluere saxa,
Farra quidem uiridem depromunt germinis ortum;
745
Sed quia nulla subest suci substantia glebis,
Inserto arescunt radicum fila calore,
Cunctaque mox apicum labuntur acumina leto.
Seminibusque aliis contingunt aspera rura;
Sentibus hic spinisque feris uelocius exit
750
Roboris augmentum frugemque internecat angens.
Vberibus uero dantur quae semina glebis,
Illa ferunt pulchram segetem, cui laeta frequentat
Incrementa sui centeno copia fetu.
Audiat haec, aures mentis qui gestat apertas."
755
Talia discipuli mirantes dicta requirunt,
Implicitis populo cur clauderet omnia uerbis,
Ille sed amota credentum plebe profatur:
"Vobis, qui firmo robustam pectore mentem
Ad capienda Dei penetralia constabilistis,
760
Concessum est aditis penitus consistere regni;
Illis pro merito clauduntur lumina mentis.
Si quis habet dignus, capiet potiora redundans;
Qui uero expertes caelestis muneris errant,
Amittent etiam, proprium quodcumque retentant.
765
Idcirco obscuris coopertum ambagibus illum
Perstringit populum sermonis gratia nostri,
Vt dictum Esaiae merita de plebe recurrat:
En populi mentes uelantur ad omnia crassis
Obicibus, sensu ne tangant munera uitae.
770
Auribus assistunt clausis oculisque grauatis,
Ne conuersa bono sanetur noxia plebes.
Quam uestrae nunc sunt aures oculique beati!
Nam multi ueteres iusti sanctique profetae,
Quae uobis clarent, orarunt cernere dona.
775
Accipite ergo animis, qui sit de semine sensus:
Quisque meum uerbum summas dimittit in aures,
Nec sensus recipit stabili praecepta uigore,
Eripit illius totum de pectore daemon.
Hic agro est similis duro, qui germina farris
780
Exponit rapidis auibus sine fruge rapinam.
Sunt alii, laeto qui pectore nostra receptant,
Sed breuis est illis perceptae gratia frugis.
Nam si dura premat mentem strictura coercens,
Continuo trepidi produnt sibi credita leto.
785
His saxosus ager simili leuitate uirescit.
At spinosus ager curarum mole grauatis
Respondet, pressant quos pondera diuitiarum.
Semina sic nostri sermonis pressa grauantur,
Nec fructus sequitur spinarum horrore necatus.
790
Pinguia sic itidem paribus stant uiribus arua
Illis, qui clarae capiunt praecepta salutis,
Quae penetrant animum sensu tractante tenaci
Centiplicemque ferunt uirtutis robore frugem."
Haec tum discipulis plebique haec insuper addit:
795
"Agricolae simile est regnum sublime Tonantis.
Ille iacit proprio mandans bona semina ruri,
Sed post surripiens hominum insidiando sopori
Trux inimicus adit loliumque inspergit amarum.
Ecce sed ad fructum culmis cum spiceus horror
800
Processit, lolio messis maculata redundat.
Tum domino famuli mirantes talia fantur:
Nonne bonum terrae semen per terga dedisti?
Vnde igitur lolio turpi tua rura grauantur?
Sed iam, si iubeas, messem purgabimus omnem,
805
Triticeusque nitor selecta sorde resistet.
Tum dominus miti contra sermone profatur:
Hic dolus est, inimice, tuus, sed farra sinamus
Crescere cum lolio. Pleno nam tempore messis
Secretum lolium conexo fasce iubebo
810
Ignibus exuri; at nostro de semine messor
Horrea nostra dehinc purgata fruge replebit.
Haut aliter simile est, cordis si panditis aures,
Praeparui grano regnum caeleste sinapis,
Quod proprio insinuans disponit cultor agello.
815
Seminibusque illud minus omnibus esse uirentum
Creditur; at iusti mox incrementa uiroris
Sumpserit, erecto transcendit uertice cunctas
Agrorum fruges, ramis ut plumea turba
Colludat possitque umbras habitare uirentes.
820
Fermento par est munus caeleste salubri,
Quod magna condit mulier sub mole farinae.
Illa dehinc modico fermenti mixta calore
Conducto, unius coalescit corpore massae."
Talia tum populo perplexis condita uerbis
825
Promebat, ueteris quo possent dicta profetae
Ordine saeclorum iussis concurrere rebus:
Os aperire meum dignabor, condita mundi
Conuoluet ructans uarii sermonis imago.
Inde domum repetit serus turbasque reliquit.