INCIPIT LIBER PRIMVS

Rex fuit Herodes Iudaea in gente cruentus,

Sub quo seruator iusti templique sacerdos

Zacharias, uicibus cui templum cura tueri

Digesto instabat lectorum ex ordine uatum.

5

Huius inhaerebat thalamis dignissima coniux.

Cura his ambobus parilis moderaminis aequi,

Ambos adnexos legis praecepta tenebant.

Nec fuit his suboles, iam tum uergentibus annis,

Gratius ut donum iam desperantibus esset.

10

Sed cum forte aditis arisque inferret odores

Zacharias, uisus caelo discendere aperto

Nuntius et soli iussas perferre loquellas

(Cetera nam foribus tunc plebs adstrata rogabat):

"Quem tibi terribilis concussit corde pauorem

15

Visus, cum laeti sermonis gratia placat?

Nam me dimissum rerum pater unicus alto

E caeli solio tibi nunc in uerba uenire

Praecipit et cara tibi mox e coniuge natum

Promittit, grandis rerum cui gloria restat,

20

Plurima qui populis nascendo gaudia quaeret;

Sobrius aeternum, clausum quem Spiritus ipsis

Visceribus matris conplebit numine claro.

Istius hic populi partem pleramque docendo

Ad uerum conuertet iter, Dominumque Deumque

25

Continuo primus noscet plebemque nouabit.

Nomine Iohannem hunc tu uocitare memento."

Olli confusa respondit mente sacerdos:

"Aemula promissis obsistit talibus aetas,

Nec senibus fetus poterit contingere fessis,

30

Quem deus auertens primaeuo in flore negauit."

Haec trepidans uates; cui talia nuntius addit:

"Si tibi mortalis subolem promitteret ullus,

Ad desperandum forsan cunctatio mentis

Debuerat tardis haerens insistere uerbis.

35

Nunc ego, quem dominus caeli, terraeque repertor,

Ante suos uultus uoluit parere ministrum,

Auribus ingratis hominis uisuque receptus,

Supremi mandata Dei temnenda peregi.

Quare promissis manet inreuocabile donum,

40

Sed tibi claudetur rapidae uox nuntia mentis,

Donec cuncta Dei firmentur munera uobis."

Haec ait et sese teneris inmiscuit auris.

Interea populus miracula longa trahebat,

Quid tantum templo uellet cessare sacerdos.

45

Progressus trepide numen uidisse supernum

Nutibus edocuit, miserae et dispendia uocis.

Inde domum remeat conpleto ex ordine uates

Officio, amissamque leuant promissa loquellam;

Nec dilata diu uenerunt munera prolis.

50

Anxia sed uentris celabat gaudia coniux,

Donec quinque cauam conplerent lumina lunam.

ANGELVS AD MARIAM

Tunc maiora dehinc idem mandata minister

Detulit ad Mariae dimissus uirginis aures.

Haec desponsa suo per tempora certa propinquo

55

Abdita uirgineis caste pubescere tectis

Et seruare diem iussis permissa parentum.

Ad quam tranquillum sermonem nuntius infit:

"Salue, progenie terras iutura salubri,

Desine conspectu mentem turbare uerendo.

60

Nam tua concipient caelesti uiscera iussu

Natum, quem regnare Deus per saecula cuncta

Et propriam credi subolem gaudetque iubetque.

Hunc ubi sub lucem dederis, sit nomine Iesus."

Ad quem uirgo dehinc pauido sic inchoat ore:

65

"Nullos conceptus fieri sine coniuge dicunt;

Vnde igitur subolem mihimet sperabo uenire?"

Nuntius haec contra celeri sermone profatur:

"Virtus celsa Dei circumuolitabit obumbrans,

Spiritus et ueniet purus, lectissima uirgo,

70

Ac tibi mox puerum casto sermone iubebit

Magnificum gigni populis, quem credere sanctum

Supremique Dei natum uocitare necesse est.

Sic cognata tibi, sterilis quae credita cunctis,

Zachariae coniux mortali germine nuper

75

Aeuo defessis hausit miracula membris.

Sextus adest mensis: parent sic omnia iussis."

Virgo dehinc: "Domino famulam nunc ecce iubenti,

Vt tua uerba sonant, cernis seruire paratam."

Nuntius abscedens uacuis se condidit auris.

SALVTATIO MARIE AD HELISABET

80

Illa dehinc rapidis Iudaeam passibus urbem

Zachariaeque domum penetrat grauidamque salutat

Elisabeth, clausae cum protinus anxia prolis

Membra uteri gremio motu maiore resultant.

Et simul exiluit mater concussa tremore,

85

Diuinae uocis conpleta est flamine sancto

Et magnum clamans: "Felix o femina, salue,

Felicem gestans uteri sinuamine fetum.

Vnde meam tanto uoluit Deus aequus honore

Inlustrare domum, quam mater numinis alti

90

Viseret? Ecce meo gaudens in uiscere proles

Exultat, Mariae cum prima adfamina sensit.

Felix, qui credit finem mox adfore uerbis,

Quae Deus ad famulos magnum dignando loquetur.

Illa trahens animum per gaudia mixta pudore

95

Suppressae uocis pauitantia dicta uolutat:

"Magnificas laudes animus gratesque rependit

Inmensi Domino mundi. Vix gaudia tanta

Spiritus iste capit, quod me dignatus in altum

Erigit ex humili celsam cunctisque beatam

100

Gentibus et saeclis uoluit Deus aequus haberi.

Sustulit ecce thronum saeuis fregitque superbos,

Largifluis humiles opibus ditauit egentes."

Tunc illic mansit trinos ex ordine menses,

Ad propriamque domum repedat iam certa futuri.

PARTVS ELISABET

105

Iamque aderat tempus, quo iussum fundere partum

Elisabeth uoluenda dies in luminis oras

Cogeret. Ad partus famam collecta cucurrit

Turba propinquorum, tum gaudia mira frequentes

Concelebrant nomenque iubent genitoris habere.

110

Abnuit hoc genetrix, sed Iohannes uocitetur

Ingeminat. Placuit muti tunc iussa parentis

Consulere, scriptoque rogant edicere nomen.

Sed, pro mira fides, tabulis cum scribere temptat,

Inplicitam soluit per uerba sonantia linguam.

115

Mox etiam adsuetam penetrant spiracula mentem,

Conpletusque canit uenturi conscia dicta:

"Concelebrent cuncti laudes gratesque frequentent

Astrorum et terrae, pontique hominumque parenti,

Visere quod uoluit propriamque absoluere plebem.

120

En beat antiquam gentem cornuque salutis

Erecto indulget Dauidis origine lumen.

Hoc est, quod prisci cecinere ex ordine uates,

Haec est illa salus, qua nos ex hostibus atris

Eripit, ut iuste iusto seruire queamus.

125

At tu, parue puer, sanctus dignusque profeta

Dicere et Dominum mox praegrediere uiando

Illius et populum duces per lumen apertum:

Errorem per te spernent mortisque tenebras

Abrumpent omnes, tua qui praecepta sequentur."

130

Exhinc secretis in uallibus abdita semper

Vita fuit puero, donec poscentibus annis

Vatis ad officium pleno pubesceret aeuo.

VISIO IOSEP

Interea Mariae sponso miracula mentem

Sollicitant, manifesta uteri quod pondera uidit,

135

Et secum uoluit, quanam ratione propinquae

Dedecus obpressum celet thalamosque recuset.

Talia tractanti torpescunt membra sopore

Audiuitque Dei super horrida somnia uocem:

"Accipe coniugium nullo cum crimine pactae,

140

Spiritus inpleuit sancto cui uiscera fetu.

Hanc cecinit uates uenturam et uirgine prolem,

NOBISCVM DEVS est nomen cui." Protinus ille

Haec praecepta sequens seruat sponsalia pacta.

DE PROCESSIONE ET CHRISTI NATIVITATE

Sed tum forte nouo capitum discussio censu

145

Caesaris Augusti iussis per plurima terrae

Describebatur; Syriam tunc iure regebat

Quirinus, proprios cui tota per oppida fines

Edebant populi, uires nomenque genusque.

Vrbs est Iudaeae Bethleem, Dauida canorum

150

Quae genuit, generis quae censum iure petebat.

Edidit hic Mariam Dauidis origine Ioseph

Desponsamque sibi scribens grauidamque professus.

Hospitio amborum Bethleem sub moenibus urbis

Angusti fuerant praeparua habitacula ruris.

155

Illic uirgo nouo conpleta in tempore fetu

Soluitur et puerum ueteri cunabula textu

Inuoluunt durumque datur praesepe cubili.

ANGELVS AD PASTORES

Circa sollicitae pecudum custodia noctis

Pastores tenuit uigiles per pascua laeta.

160

Ecce Dei monitu uisus discendere caelo

Nuntius, at subitus terror tremefacta pauore

Prostrauit uiridi pastorum corpora terrae.

Talis et attonitis caelo uox missa cucurrit:

"Ponite terrorem mentis, mea sumite dicta,

165

Pastores, quibus haec ingentia gaudia porto.

Nam genitus puer est Dauidis origine clara,

Qui populis lucem mox laetitiamque propaget.

VISIO IOSEP

Hoc signum dicam, puerum quod cernere uobis

Iam licet inplentem gracili praesepia uoce."

170

Talia dicenti iunguntur milia plebis

Caelestis cunctique Deum laudantque rogantque,

Talis et uniti uox agminis aera conplet:

"Gloria supremum comitatur debita patrem;

In terris iustos homines pax digna sequetur."

175

Et simul his dictis caeli secreta reuisunt.

PASTORES IN BETLEM

Pastores propere ueniunt puerumque iacentem

Praesepis gremio cernunt; post inde frequentes

Dispergunt late celeris uaga semina famae.

Mirantes laudant, laetantes constipuerunt,

180

Omnia nocturnis monitis quod uera recurrant.

CIRCVMCISIO CHRISTI

Viderat octauam lucem puer, ecce recidi

Ad morem legis nomenque aptare necesse est.

Inpositumque illi est, monitis caelestibus olim

Quod Mariae uox missa Deo praecepit, Iesus.

185

Scripserat antiquae Moyses moderamina legis,

Inter quae primos prisco de sanguine uatum

Obseruare dedit fetus offerre sacrandos,

Inplumesque simul ferre ad delubra columbas.

Haec ubi per Mariam templo seruata feruntur,

DE SIMEONE

190

Ecce senex Simeon dignus conprendere sensu

Caelestes uoces, cui quondam praescia rerum

Virtus prodiderat, quod carcere corporis aegri

Deposito mortem liber requiemque uideret,

Cum primum caeli laudem terraeque salutem,

DE DVOBVS PVLLIS COLVMBARVM

195

Omnia quem uatum spondent oracula Christum,

Vidisset templo sollemnes ferre palumbas.

Isque ubi curuato defessus corpore templum

Iam grauior penetrat, monuit quod spiritus auctor,

Ecce simul paruum gremio genetricis Iesum

200

Ad templum sensit uenisse, trementibus ulnis

Accepit puerum laetusque haec dicta profatur:

"Nunc, nunc me famulum Dominus nunc liberat atris

Corporis e uinclis finemque inponere uerbis

Dignatur cum pace suis. En splendida nostros

205

Lux oculos tua circumstat radiisque renidet,

Quam cunctis hominum lustratis gentibus addit

Istrahelitarum cumulatae gloria plebis.

Quid tantum Mariae stupuerunt pectora matris?

Hic puer ad casum populi datur, iste renasci

210

Concedet populos; dictum in contraria signum

Istius adueniet, percurrens debita leto

Atque animam matris ferro fulgente machaera,

Quo pateant tecti tenebrosa uolumina cordis."

DE ANNA

Haec ait in Simeone Deus; mox ecce profetae

215

Femineam sancto conplet spiramine mentem.

Anna fuit natu grauior, quam in flore iuuentae

Destituit uiduam mors inmatura mariti.

Casta sed in templo semper pro coniuge uita

Et cultus cessere Dei; quae numine iussa

220

Cognouit Christum et simili sermone locuta est.

Inde ubi sollemnem pueri pro nomine legem

Conpleuit genetrix et Ioseph omnia mirans,

Ad patriam laeti repedant puerumque reportant.

VBI MAGI VIDERVNT STELLAM

Gens est ulterior surgenti conscia soli,

225

Astrorum sollers ortusque obitusque notare;

Huius primores nomen tenuere Magorum.

Tunc hinc delecti Solymos per longa uiarum

Deueniunt regemque adeunt orantque doceri,

Quae regio imperio puerum Iudaea teneret

230

Progenitum: sese stellae fulgentis ab ortu

Admonitos uenisse uiam, quo supplice dextra

Exortum terris uenerabile numen adorent.

Territus Herodes Solymorum culmina uatum

Quique profetarum ueterum praedicta recensent

235

Imperio accitos iubet omnia quaerere legis,

Quis pateat, quae sint genitalia moenia Christo,

Omnia uenturum spondent quem oracula uatum.

Tunc manifestatur, Bethleem quod moenibus illum

Progigni maneat, cui sacram ducere plebem

240

Istrahelitarum sancta uirtute necesse est.

DE EO QVOD MAGI OBTVLERVNT DOMINO MVNERA

Hinc iubet Herodes Persas pertendere gressum

Inuentumque sibi puerum monstrare colendum.

Ecce iteris medio stellam praecurrere cernunt

Sulcantem flammis auras, quae culmine summo

245

Restitit et pueri lustrata habitacula monstrat.

Gaudia magna Magi gaudent sidusque salutant,

Et postquam puerum uidere sub ubere matris,

Deiecti prono strauerunt corpore terram

Submissique simul quaesunt; tum munera trina

250

Tus, aurum, murram regique hominique Deoque

Dona dabant. Totam mox horrida somnia noctem

Sollicitant saeuumque iubent uitare tyrannum.

Denique diuersis Herodis callibus aulam

Diffugiunt patriamque Magi rediere latenter.

255

Ipsum etiam puerum monitis caelestibus actus

Aegyptum cum matre simul transportat Ioseph.

DE PVERIS INTERFECTIS AB HERODE

At ferus Herodes sibimet succedere credit,

Quem callens astris quaesisset cura Magorum.

Quorum praecauto discessu sollicitatus

260

Horribilem iussit Bethleem per compita caedem.

Infantes cunctos teneramque sub ubere plebem

Auellit ferro nullo sub crimine culpae.

Haec etiam caedes olim praescripta manebat,

Quam bonus Hieremias diuino numine iussus

265

Conplorat, subolis misero pro funere matres

Horrendis grauiter caelum pulsare querellis.

Ast ubi sopitus furor est et saeua tyranni

Infantum horribili feritas satiata cruore,

Extinxisse putat cunctos, quos unus et alter

270

Annus letiferi miseros obpresserat aeui.

Mirandis rursus deuinctus membra sopore

Vrgetur monitis Mariam puerumque Ioseph

Aegypto ad patriam uectare, ubi Nazara felix

Olim praedictum puero dedit addere nomen.

EX EGIPTO VOCAVI FILIVM

275

Dixit et alterius quondam praenuntia uatis

Vox instincta Deo: Veniet, ueniet mea proles

Aegypto ex alta terris lumenque salusque.

Crescebat rapidis annorum gressibus infans,

Praecurrens aeuum sapientia praeueniebat

280

Gratiaque in uultu et uerbis ueneranda micabat.

DVODECIM ANNORVM REMANSIT IN TEMPLO

Et iam bissenos aeui conprenderat annos,

Cum paschae ritum seruando ex more parentes

Ad templum laetis puerum perducere festis

Omnibus annorum uicibus de more solebant.

285

Ergo aderant paschae pariter cunctisque diebus

Festorum inpletis patriam remeare parabant,

Cum puer in populo comitis uestigia matris

Deseruit templique libens secreta petiuit.

Illum per uicos urbis perque abdita tecta

290

Perque iteris stratas per notos perque propinquos

Quaerebat genetrix; sed lux ubi tertia uenit

Ad templum propere remeat, uatumque choreis

Inuenit insertum legumque obscura senili

Tractantem coetu. Vix admiratio digna

295

De pueri uerbis senibus fuit; at pia mater:

"Nate, ait, amissum lacrimis te quaero profusis

Anxia cum genitore gemens. Quae causa parentum

Discernit gressu templique in sede retentat?"

Ille autem: "Quid me tantum, quid quaeritis? inquit.

300

An nondum sentis, genetrix, quod iure paternis

Sedibus et domibus natum inhabitare necesse est?"

REGRESSIO DE HIERVSALEM

Haec ait et gressum sociat patriamque reuisit;

Nec genetrix tanti persensit pondera uerbi,

Ordine cuncta tamen cordis secreta reseruant.

305

At puer obsequiis apte praedulcibus ambos

Ad proprium semper cogens nectebat amorem.

DE IOHANNE

Interea ueteris scripti per debita currens

Omnia saeclorum series promissa trahebat.

Zachariae suboles desertis uallibus omnes

310

Ad deponendas maculas clamore uocabat,

Fluminis ut liquidi caperent miranda lauacra,

Quis animae uirtus abluta sorde niteret;

Esaias uates cecinit quod numine iussus:

VOX CLAMANTIS IN DESERTO

"Vox late resonat desertis uallibus; amplas

315

Instruite stratas, omnis sit recta uiarum

Semita, quae Domini digne uestigia gestet.

Subsident colles, uallis conplebitur omnis;

Corriget anfractus iteris bona linea recti

Corporeisque oculis lumen tractare serenum

320

Omnibus indulget genitor Dominusque salutis."

Ergo aderant populi passimque hinc inde ruentes

Conplebant ripas auidique lauacra petebant.

Texta camelorum fuerant uelamina saetis,

Et zonae pellis medium cinxere profetam.

325

Et tenuem uictum praebent siluestria mella

325a

Edere locustas solitus ruralibus aruis.

DE BAPTISMO IOHANNIS ET VERBVM EIVS AD POPVLVM

Isque ubi tot populos diuersis sedibus ortos

Inruere ad fluuium cernit, sic incipit ore:

"Vipereae gentis suboles, quis debita uobis

Supplicia urgentesque iras euadere monstrat?

330

Sed facite, o miseri, fructum, si paenitet, aptum,

Nec generis uestri tollat fiducia mentes.

Nam facile e saxis etiam pro nomine plebes

Succedet uestro, suboles quia degener errat.

Proxima roboreis iamiam radicibus instat

335

Cunctorum ante oculos acies leuata securis.

Caedentur siluae steriles ignemque fouebunt.

Nunc ego praeteritas maculas in flumine puro

Abluere institui; ueniet sed fortior alter,

Cuius uincla pedum non sum contingere dignus.

340

Abluet ille hominis sancto spiramine mentem

Flammarumque globis purgabit noxia corda.

Illius et manibus ruralis pala tenetur

Et propria ipsius purgabitur area frugum

Horreaque inplebit secreti copia farris

345

Aeternusque leues paleas populabitur ignis."

Haec ait et properis per siluam passibus ipsum

Cernit Iordanis ueneranda lauacra petentem.

Sed uetat increpitans uates et talia fatur:

"Tune meis manibus dignaris mergier undis,

350

Cum tua me melius possint mundare lauacra?"

Dixit Iohannes, cui talia reddit Iesus:

"Nunc sine, nam decet hoc, sic sancta per omnia nobis

Iustitiae consectandus conplebitur ordo."

Haec memorans uitreas penetrabat fluminis undas.

355

Surgenti manifesta dei praesentia claret.

Scinditur auricolor caeli septemplicis aethra

Corporeamque gerens speciem discendit ab alto

Spiritus aeriam simulans ex nube columbam

Et sancto flatu corpus perfudit Iesu.

360

Tunc uox missa Dei longum per inane cucurrit

Ablutumque undis Christum flatuque perunctum

Adloquitur: "Te nate, hodie per gaudia testor

Ex me progenitum, placet haec mihi gloria prolis."

TEMPTATIO DIABOLI

Tum petit umbrosos montes et lustra ferarum

365

Obsequiumque illi patris praebere ministri

Certabant rapidi, mox liuor daemonis atram

Cum terrore rapit mentem, nec defuit aegro

Temptandi interea Christum uersutia fallax.

Quadraginta illi fuerant ex ordine soles,

370

Ex quo nulla cibi potusque alimenta dabantur,

Sed contexta simul firmi ieiunia cordis

Terrarum ad regnum mentis secreta tenebant.

Tunc epulas demum monuit conquirere corpus.

Horrendi interea sceleris fallacia temptans:

375

"Si te pro certo genuit Deus, omnibus, inquit,

His poteris saxis forti sermone iubere

Vsum triticei formamque capessere panis."

Christus ad haec fatur: "Nil me iam talia terrent;

Nam memini scriptum, quoniam non sola tenebit

380

Vitam credentis facilis substantia panis,

Sed sermone Dei conplet pia pectora uirtus."

Rursus at ille dolos uersutis artibus aptans

Nectere temptator properat. Nam moenibus urbis

Mox inferre pedem sensit, uis liuida Christum

385

Culmine marmoreo fecit consistere templi.

Tum sic adgreditur uocis fallente ueneno:

"Si Deus est uere genitor tibi, culmine templi

Aera per uacuum saltu iaculabere corpus.

Testis erit scriptura tibi, quae spondet aperte

390

Mandatum summi genitoris tale ministris,

Vt lapsum studeant casu defendere corpus;

Et famulis manibus current tua membra leuare,

Ne lapidis laedat summas offensio plantas."

Reddidit his Christus dictis contraria dicta:

395

"Me meminisse magis scripti caelestis oportet,

Ne uires Domini fidens audacia temptet."

Rursus in abrupti montis consistere celsis

Mox furibunda iugis sensit fallacia Christum,

Ostendens illi fulgentia regna per orbem:

400

"Cernis, ait, quae sit tantarum gloria rerum?

Cuncta tuo possum iamiam concedere regno,

Talia donantem si me ueneratus adores."

Tunc sic instantem dictis reiecit Iesus:

"Effuge pestiferi rabies uaesana ueneni,

405

Haereat ut semper nobis inmobile iussum,

Vt iustus caeli Dominum deuotus adoret

Vnius et famulans ueneretur nomen in aeuum."

Talibus excussus fugit per deuia daemon.

Ille ubi Iohannem cognouit carceris umbris

410

Inmersum, tristi conpressit corde dolorem,

Finibus et statuit Zabulonum ponere sedes,

Vt dictum Esaiae concurreret ordine longo:

"Terra Zabulonum et regionis Neptala nomen,

Et uia trans pelagus longe Galilaea per arua

415

Trans et Iordanen gentes populique tenebris

Inclusi magnum lumen subitumque uidebunt,

In mortisque illis umbra residentibus alma

Exoritur fidei resplendens luce uoluntas."

Ergo instare Dei regnantis munera Christus

420

Nuntiat increpitans praeconia larga salutis.

Praeteriensque uidet ponti per litora fratres,

Praesolidum Simonem, dignum cognomine Petri,

Andreamque simul, sinuosa uolumina lini

Piscibus insidias disponere marmoris undis.

425

"Nunc, inquit, pisces capitis maris aestibus altis,

Sed me si libeat sectari, fortia uobis

Prouenient hominum praepulchra indagine lucra."

Olli confestim firmato pectore certi

Retibus abiectis pariter praecepta sequuntur.

430

Post fratres Iacobum Iohannemque marinis

Insidias gregibus maculoso innectere textu

Vt uidit similemque dedit de litore uocem,

Illi Zebedeum genitorem in puppe relinquunt

Ilico sectantes pulcherrima iussa salutis.

435

Exhinc per terram Galilaeam sancta serebat

Insinuans populis regni praeconia Christus

Donabatque citam inualidis aegrisque medellam;

Et mox crebra procul Syriam iam fama tenebat

Mille sonans uerbis praesentia munera Christi.

440

Denique certatim languoris tabe peresos

Diuersisque malis nexos, quis longa dolore

Absumpsit populans membrorum robora tabes,

Monstrabant Christo; facili sed munere cunctos

Reddebat propere miranda ad gaudia sanos.

445

Iamque animae ipsius morbi saeuique furores

Et lunae cursum comitata insania mentis

Discessere graui sermonis pondere iussa.

Illum stipantes miracula magna mouentem

Mixtae sectantur turbae Solymique Syrique

450

Et Iudaea frequens populis Galilaeaque plebes,

Quos et Iordanes dirimit stagnante fluento.

DE BEATITVDINE

Hos populos cernens praecelsa rupe resedit

Ac sic discipulis gremium cingentibus infit:

"Felices humiles, pauper quos spiritus ambit,

455

Illos nam caeli regnum sublime receptat,

His similes mites, quos mansuetudo coronat,

Quorum debetur iuri pulcherrima tellus.

Hoc modo lugentes solacia magna sequentur.

Pabula iustitiae qui nunc potusque requirunt,

460

Illos plena manet satiandos copia mensae.

Felix, qui miseri doluit de pectore sortem,

Illum nam Domini miseratio larga manebit.

Felices, puro qui caelum corde tuentur,

Visibilis Deus his per saecula cuncta patebit.

465

Pacificos Deus in numerum sibi prolis adoptat.

Felices nimium, quos insectatio frendens

Propter iustitiam premit; his mox regia caeli

Pandetur. Gaudete, operum quos iusta tenentes

Vrgebit praeceps stimulis iniuria saeuis;

470

Plurima nam merces uobis seruatur in aethra,

Namque profetarum fuit insectatio talis.

VOS ESTIS SAL TERRE

Discite uos hac in terra salis esse saporem.

Hic sapor amissa si iam uirtute senescit,

Quae salis absumptos acuet substantia gustus?

475

Nec quisquam uani post haec superest salis usus,

Ni longe abiectum cuncta ut uestigia calcent.

VOS ESTIS LVX MVNDI

Vos estis mundi clarum (ne abscondite) lumen.

Nam quis praecelsis inpostam rupibus urbem

Occultare queat? Vestrum sic lumen ad omnes

480

Perueniat rerumque decus sub luce serena

Ponatur. Cunctis genitoris gloria uestri

Laudetur, celsi thronus est cui regia caeli.

NON VENI SOLVERE LEGEM

Non ego nunc priscas leges dissoluere ueni

Vertere nec, ueteres ponunt quae iussa profetae;

485

Omnia nam uobis per me conplenda manebunt.

Vera loquor, donec caeli terraeque marisque

Interitus ueniat, legis nec littera saltem

Aut apicis parui gracilis distinctio deerit,

Omnia quin fiant digesto ex ordine saecli.

490

Si quis enim minimam mandati soluere partem

Ausus erit, pariterque homines audendo docebit,

Hic minimi nomen caelesti in sede tenebit.

At quicumque operis proprii moderamina seruans

Inuiolata simul tradet praecepta priorum,

495

Magnus erit magnique feret trans sidera nomen.

Audistis ueteris iussum moderamine legis:

Humano si quis macularit sanguine palmas,

Ille reus ferro persoluet uindice poenas.

Ast ego praecipiam, ne quis consurgere in iras

500

Audeat atque odio fratris feruente moueri.

Nam reus hic aequo poenas sub iudice pendet.

Nec minor illorum conuicia flamma sequetur,

Qui fatui miseriue cient sub nomine fratrem.

SI OFFERS MVNVS TVVM

Sin offerre uoles, uenerans altaria, munus

505

Et tua tunc tacitae mentis penetralia tanget,

Quod tibi sit cum fratre domi suscepta simultas,

Munera cuncta illic aditis admota relinque

Et prius ad pacem properans transcurre petendam.

Fraterno demum iam conciliatus amori

510

Offer grata Deo tranquillo pectore dona.

ESTO CONSENTIENS ADVERSARIO TVO

Est tibi praeterea semper contraria uirtus

Corporis; hoc casti celeri curetur amore,

Dum rapidae tecum graditur per compita uitae.

Accusabit enim polluti corporis usus

515

Et te sublimi statuet sub iudice uinctum.

Damnatum rapient ad uincula saeua ministri

Nec prius e tenebris solueris carceris atri,

Vltima quam minimi reddatur portio nummi.

Haut ignota, reor, uobis stat cautio legis

520

Corpus adulterio prohibens, sed nunc mea iussa

Occulta internae frenant molimina mentis:

Nec minus optati quam facti poena luenda est.

SI OCVLVS TVVS SCANDALIZAT TE

Si te forte oculi dextri laqueauerit error,

Auctorem miserae properans conuellito labis

525

Et iaculare procul. Nam membrum perdere refert

Exiguum, flammis quam totum dedere corpus

Perpetuisque animam pariter conuoluere poenis.

Et si dextra manus mentem per deuia ducit,

Erroris causam praestat decidere ferro,

530

Quam totum aeternis corpus concedere flammis.

SI QVIS DIMISERIT VXOREM

Praecipiunt ueteres, si quis conubia rumpit,

Scribere discidium, iuris feralia uerba.

Sola uiri recte discedet adultera tectis,

Ast aliae maneant, nam casti iura pudoris

535

Auctore amittet mulier deserta marito.

Antiquae leges prohibent periuria linguis,

Sed nostris cedat iurandi audacia iussis.

Nec fas est homini caelum iurare per altum,

Quod sedes Domini, nec quae uestigia gestat

540

Terra Dei, Solymaeue urbis uenerabile nomen,

Quod regis magni propria est, iurabitur umquam.

Nec caput in proprium cuiquam iurare licebit,

Namque potestatem minimi non esse capilli

Cernitis, albumue aut nigrum mutare colorem.

SIT SERMO VESTER EST EST NON NON

545

Est est sufficiat, quod non est dicite: non est.

Quod superest istis, totum fallaciter aegro

Suggeret obreptans animo uis taetra ueneni.

Peruulgata diu legis praecepta tenetis:

Laedentem semper similis uindicta sequatur,

550

Sed tranquilla malum melius patientia uincet;

SI TE CVSSERIT MAXILLA

Ac si quis partem palma percusserit oris,

Mox aliam uultus partem praebere memento.

Auferet aut tunicam si quis ui iudicis instans,

Cede libens pariterque ferat tua pallia secum.

SI ANXIAVERIT MILLE PASSVS

555

Si te forte aliquis passus per mille iubebit

Ire uiam grauidique oneris perferre laborem,

Mox perges aliudque iteris comitabere duplum.

Si quis egens poscet uel si simulabit egentem,

Ex animo miserans largire; aut mutua si quis

560

Orabit, tribue, et mitem ne subtrahe uultum.

Nec tibi sit placitum solis succurrere amicis

Aut caecis odiis inimicos ducere dignos.

Quin ego praecipiam semper blando esse per omnes

Obsequio precibusque Deum mollire benignis

565

Pro uita ipsorum, qui uos exscindere gaudent

Aduersisque truces animis odiisque sequuntur.

PLVIT SVPER IVSTOS ET INIVSTOS

Nam genitor noster communia lumina solis

Communesque dedit pluuias iustisque malisque.

Quod si coniunctos tantum ueneramur amicos,

570

Quis locus hic iustae poterit mercedis haberi?

Seruit amicitiae tantum gens dedita lucris.

Sed uos perfecto similes estote parenti.

Sicubi iustitiae pandetur pulchra facultas,

Deuitate oculos hominum; nam nulla manebit

575

Merces, posterius quae factum tale sequatur.

Adplaudet tantum sterilis laudatio uulgi.

QVOD FACIT DEXTERA TVA

Sed quod dextra facit, faciat, nescire sinistram

Conueniet; iustis meritis tum digna rependet

Occulti solus scrutator praemia cordis.

580

Sunt quos praetumidae tollit iactantia mentis,

Et precibus propriis gaudent adsistere turbas

Multifluisque diem uerbis ducendo fatigant;

His uotis pompae fructus succedit inanis.

Sed secreta domus precibus penetralia castis

585

Claudantur paucisque Deum uenerabere uerbis.

Scit pater ipse, tui quae sit trepidatio cordis.

Nil absente Deo loquimur, nil abdita clausum

Pectoris antra tegunt, praesens Deus omnia cernit.

His igitur uotum placeat concludere uerbis:

590

Sidereo genitor residens in uertice caeli,

Nominis, oramus, ueneratio sanctificetur

In nobis, pater alte, tui: tranquillaque mundo

Adueniat regnumque tuum lux alma reclaudat.

Sic caelo ut terris fiat tua clara uoluntas,

595

Vitalisque hodie sancti substantia panis

Proueniat nobis; tua mox largitio soluat

Innumera indulgens erroris debita praui;

Et nos haut aliter concedere foenora nostris.

Tetri saeua procul temptatio daemonis absit

600

Eque malis tua nos in lucem dextera tollat.

Sic etenim genitor populis delicta remittet,

Si uestra alterni uobis peccata uelitis

Cedere nec durum erratis intendere pectus.

Sunt etiam praegrata Deo ieiunia plebis;

605

Sed propriam multi faciem foedare laborant,

Quo uanam captent hominum ieiunia famam.

Tu uero et grato crinem nitefactus oliuo

Laetantem puris de fontibus ablue uultum,

Vt solus genitor deuoti pectoris altum

610

Seruitium cernens laudet meritumque rependat.

Vanum est defossis terra inuigilare talentis.

Illic aerugo et tineae dominantur edaces,

Cunctaque diripiunt fures egesta latebris.

Condite thesauros uobis in uertice caeli;

615

Non aerugo illos tineaeue aut horrida furum

Factio diripiet. Vobis ubi condita res est,

Illic corda etiam simili dicione tenentur.

Corporis est lumen, quo publica lumina cernis;

Sed si pura acies oculis simplexque nitebit,

620

Clare totius splendebunt corporis artus.

Sin uero nequam fuerit paruumque uidebit,

Obscurae incumbent super omnia membra tenebrae.

In nigras lumen sed si conuertitur umbras,

Ipsis horror erit quantus sine luce tenebris?

625

Nemo potest dominis aeque seruire duobus,

Vnius aut odiis cedet uel cedet amori,

Nec pariter dominum seruus patietur utrumque.

Haut umquam poterit quis diuitiisque Deoque

Inseruire simul; sed uos haec iussa tenete:

NEQVE DE VICTV NEQVE DEV...

630

Sollicitet proprio ne uos pro corpore uestis,

Neu faciles uictus aegra disquirite cura.

Nonne animam pluris facimus quam corporis escas?

Aut dubitat corpus quisquam praeponere uesti?

Aerias spectemus aues: num uomere presso

635

Terga soli subigunt, iaciunt aut semina farris,

Aut segetum culmos incurua falce recidunt?

Proueniet tamen his satias potusque cibique.

Nonne Deo magis est hominum curatio cordi?

Nec dignum fuerat uestis suspendere curam

640

Pectoribus nostris; non, si cubitalia possent

Incrementa suis homines inponere membris.

Cernite, per pingues agros ut lilia fulgent!

Non ulli tamen his umquam incubuere labores,

Nec Solomona illum, cum regni diuitis aula

645

Aflueret, talis contexit gratia uestis.

645a

Naturale bonum terris commune placebit.

Quod si pratorum fruticumque uirentia laeta

Ipse Deus uestit nostris obnoxia flammis,

Cur uobis potior non est fiducia patris?

Ergo cibum potum uestemque et inania cuncta

650

Gentibus infidis terrenam linquite curam.

Vos potius digne caelestia quaerite regna

Iustitiamque Dei (spontanea cetera current),

Crastina nec uobis curetur copia rerum;

Quisque dies sibimet satis est pro fraude diurna.

655

Iudicium uestrum fugiat damnatio saeua:

Nam Dominus uestri iuris documenta sequetur,

Quae uos in terris statuetis tempore capti:

657a

Haec eadem uobis genitor seruabit in aethra.

Mensuram tibi, quam ponis, portare necesse est.

DE FESTVCO IN OCVLO PATRIS

Cernis adhaerentem fistucam in lumine fratris,

660

Nec tamen in proprio tignum consistere sentis

Atque oculum prius alterius purgare laboras;

Deripe sed proprio fallax de lumine lignum,

Tunc minimam alterius curabis demere aristam.

Ne canibus sanctum dederitis neue uelitis

665

Turpiter inmundis iactare monilia porcis.

Namque illa in caeno pedibus subiecta iacebunt

Conuersique sues uasto uos uulnere rumpent.

Poscenti dabitur, quaerens inuenta tenebit,

Pulsantique aditus foribus pandetur apertis.

670

Vos homines natis panem poscentibus omnes

Non lapidem dabitis piscemue petentibus anguem;

Vos, inquam, rigidi, quibus alte est insita cordis

Durities, uestris dabitis semper bona natis.

Indulgens hominum genitor bona mitia digne

675

Quam praestare magis gaudet poscentibus aequis!

Quae cupitis uobis hominum benefacta uenire,

Haec eadem uestro cunctis praestate fauore.

Haec legis summa est, hoc ius dixere profetae.

DE ANGVSTA ET LATA VIA

Ite per angustam, iusti, super aethera portam.

680

Quam lata et spatiosa uia est, quae limite laeuo

Praeruptum conuoluit iter caligine mortis,

Innumeraeque illam penetrant per prona cateruae!

Vitalis uastis stipatur semita saxis,

Celsaque uix paucos ducit per scrupea uirtus.

685

At si quos nimium fallax inlexque malorum

Planities suasit deformi lubrica lapsu,

Adripit hos pronosque trahit uelut impetus amnis,

Aut alacer sonipes ruptis effrenus habenis,

Aut rectoris egens uentosa per aequora puppis.

ADTENDITE A FALSIS PROPHETIS

690

Obseruate illos, falso qui nomine uobis

Insidias faciunt appellanturque profetae.

Hos ouium species uestit, sed saeua luporum

Pectora fraude tegunt, lacerantque incauta trahentes

Agmina cedentum, saeuus quos decipit error.

695

Fructibus e propriis noscuntur talia monstra;

Quemque petat finem fallax doctrina uidendum est

696a

Quapropter rerum molitio perspiciatur.

NON COLLIGVNT DE SPINIS VVAS

Nam neque de tribulis ficus nec sentibus uuas

Prouenisse umquam ruris per terga notastis.

Vtque arbor proprio uestitur germine pomi,

700

Sic dolus illorum fructu monstrante patescit.

NON OMNIS QVI DICIT MIHI DOMINE DOMINE

Non ego palpantum uerbis et honore mouebor,

Nec, me quod dominum praeblanda adolatio dicet,

Praemia caelestis capient spontanea sedis.

Illi sed merito gaudebunt munere regni,

705

Qui facient nostri genitoris iussa uolentes.

Adueniet mox summa dies, quae iure seuero

Praemia iustitiae tribuet scelerique gehennam.

Tunc mihi multorum clamabit talia fletus:

Nonne tuo quondam magnae sub nomine nobis

710

Virtutes sanctis domuerunt omnia iussis?

Saepe etiam nostra est uox adnumerata profetis

Seruiuitque tuo nobis sub nomine daemon.

Tunc iurabo illis, quod talis cognita numquam

Vita mihi est hominum, gestis quae sordet iniquis.

DOMVS SVPRA PETRAM FVNDATA

715

Quisque meis monitis auresque et facta dicabit,

Hunc aequabo uiro solidis fundamina saxis

Ponenti, librata super cui moenia surgent.

Illa domus pluuiis uentisque inlaesa manebit

Torrentumque minas firmato robore uincet,

720

Haerent inmotae quoniam fundamina petrae.

DOMVM SVPER ARENA

Qui uero auditu tantum mea iussa tenebit

Diuersisque procul factis per lubrica perget,

Hunc similem faciam, uolucri qui fulcit harena

Fundamenta domus; primo cui flamine uenti

725

Et pluuia infusis coepit cum incumbere riuis,

Omnis subuerso procumbit pondere moles

Insequiturque graui tectorum strage ruina."

Talia dicentem fixa admiratio plebis

Inmensum stupuit, quoniam transcenderat alte

730

Doctrinam ueterum Christo concessa potestas.

Denique linquentem celsi fastigia montis

Stipabat gaudens populorum turba sequentum.

DE LEPROSO

Ecce sed horrenda confixus uiscera tabe,

Quem toto obsessum foedarat corpore lepra,

735

Procubuit uenerans iuuenis Christumque precatur:

"Vt caream tandem languoris pondere tanti,

Sufficiet uoluisse tuum." Tum dextera Christi

Adtactu solo purgauit lurida membra.

Incolumique dehinc: "Celaris gaudia, iussit,

740

Et legi parens offers tua munera templo."

Inde recedenti supplex se protinus offert

Centurio et precibus proiectus talibus orat:

"Inpubis pueri cruciatur spiritus aeger,

Cuius cuncta repens membrorum munia languor

745

Dissoluit uitamque tenet iam poena superstes.

Sed iussu miserere precor, nam tecta subire

Crimina nostra uetant uitae lucisque parentem.

Nunc uerbo satis est iubeas remeare salutem.

Subiectos mihi saepe uiros sic nostra potestas

750

Officiis uerbo iussis parere coegit."

Dixerat. Ille uiri motus precibusque fideque

Talia conuersus populo dat dicta sequenti:

"Haut umquam talem memini me gentis auitae

Inuenisse fidem; sed ueris discite dictis,

755

Quod multos homines diuersis partibus orbis

Progenitos caeli regnum sublime uocabit

Cum patribus nostris uitali adcumbere mensae,

Progenies quorum caecis demersa tenebris

Dentibus horrendum stridens fletumque frequentans

760

Perpetuis poenae cruciatibus acta subibit.

At tibi iam, iuuenis, mentis uirtute fidelis,

Vt credis, ueniet fructus cum luce salutis

762a

Quae cupis extimplo obtineas poscens sapienter."

Dixerat et dicto citius cum uoce loquentis

Ad puerum celeris transcurrunt munera uerbi,

765

Ingressusque domum miles properante recursu

Praeuenisse Dei laetatur dona medentis.

Aedes inde Petri sanctus penetrabat Iesus,

Cuius anhela socrus aestu febrique iacebat.

Vtque illi dextram tetigit saluator Iesus,

770

Sana ministerium praebebat femina mensis.