Reposianus de concubitu Martis et Veneris

Testo base di riferimento: L. Cristante, 1999

Cura dell'edizione digitale: V. Russo, 2009


Concubitus Martis et Veneris

Discite securos non umquam credere amores.

Ipsa Venus, cui flamma potens, cui militat ardor,

Quae tuto posset custode Cupidine amare,

Quae docet et fraudes et amorum furta tuetur,

5

Nec sibi securas ualuit praebere latebras.

Inprobe, dure puer, crudelis crimine matris,

Pompam ducis, Amor, nullo satiate triumpho,

Quod conuersa Iouis laetaris fulmina semper!

Vt mage flammantes possis laudare sagittas,

10

Iunge, puer, teretes Veneris Martisque catenas.

Gestet amans Mauors titulos et uincula portet

Captiuus, quem bella timent; utque ipse ueharis

Iam roseis fera colla iugis submittit amator.

Post uulnus, post bella potens Gradiuus anhelat

15

In castris modo tiro tuis, semperque timendus

Te timet et sequitur qua ducunt uincla marita.

Ite, precor, Musae: dum Mars, dum blanda Cythere

Imis ducta trahunt suspiria crebra medullis,

Dumque intermixti captatur spiritus oris,

20

Carmine doctiloquo Vulcani uincla parate,

Quae Martem nectant Veneris nec brachia laedant

Inter delicias roseo prope liuida serto.

Namque ferunt Paphien, Vulcani et Martis amorem,

Inter adulterium uel iusti iura mariti

25

Indice sub Phoebo captam gessisse catenas.

Illa manu duros nexus tulit, illa mariti

Ferrea uincla sui. Quae uis fuit ista doloris?

An fortem faciebat amor? quid, saeue, laboras?

Cur nodos Veneris Cyclopia flamma parauit?

30

De roseis conecte manus, Vulcane, catenis,

Nec tu deinde liges sed blandus uincla Cupido,

Ne palmas duro cum nodus uulnere laedat.

Lucus erat Marti gratus, post uulnera Adonis

Pictus amore deae; si Phoebi lumina desint

35

Tutus adulterio, dignus quem Cypris amaret,

Quem Byblos coleret, dignus quem Gratia seruet.

Vilia non illo surgebant gramina luco:

Pingunt purpureos candentia lilia flores,

Ornat terra nemus; nunc lucos uitis inumbrat,

40

Nunc laurus, nunc myrtus. Habent sua munera rami:

Namque hic per frondes redolentia lilia pendent.

Hic rosa cum uiolis, hic omnis gratia florum,

Hic inter uiolas coma mollis laeta hyacinthi.

Dignus amore locus, cui tot sint munera rerum.

45

Non tamen in lucis aurum, non purpura fulget:

Flos lectus, flos uincla toris, sub gramine flores.

Deliciis Veneris diues natura laborat.

Texerat hic liquidos fontes non uilis harundo,

Sed qua saeua puer conponat tela Cupido.

50

Hunc solum Paphie, puto, lucum fecit amori,

Hic Martem exspectare solet. Quid Gratia cessit?

Quid Charites? cur, saeue puer, non lilia nectis?

Tu lectum consterne rosis, tu serta parato

Et roseis crinem nodis subnecte decenter.

55

Haec modo purpureum decerpens pollice florem

Cum delibato suspiria ducat odore;

Ast tibi blanda manus <florem> sub pectore condat;

Tu, ne purpurei laedat te spina roseti,

Destrictis teneras foliis constringe papillas:

60

Sic decet in Veneris luco gaudere puellas.

Vt tamen inlaesos Paphiae seruetis amores,

Vincula sic mixtis caute constringite ramis

Ne diffusa ferat per frondes lumina Titan.

His igitur lucis Paphie, dum proelia Mauors

65

Horrida, dum populos diro terrore fatigat,

Ludebat teneris Bybli permixta puellis.

Nunc uarios cantu diuum referebat amores

Inque modum uocis nunc motus forte decentes

Corpore laeta dabat, nunc miscens denique plantas,

70

Nunc alterna mouens suspenso pollice crura,

Molliter inflexo subnitens poplite sidit;

Saepe comam pulchro collectam flore ligabat,

Ornans ambrosios diuino pectine crines.

Dum ludos sic blanda Venus, dum gaudia miscet,

75

Et dum suspenso solatia quaerit amori,

Dum deflet quod sera uenit sibi grata uoluptas,

Ecce furens post bella deus, post proelia uictor

Victus amore uenit. Cur gestas ferrea tela?

Ne metuat Cypris, comptum decet ire rosetis.

80

A, quotiens Paphie uultum mentita furentis

Lumine conuerso serum incusauit amantem!

Verbera saepe dolens mentita est dulcia serto

Aut, ut forte magis succenso Marte placeret,

Admouit teneris suspendens oscula labris

85

Nec totum effundens medio blanditur amore.

Decidit aut posita est deuictis lancea palmis,

Sed, dum forte cadit, myrto retinente pependit.

Ensem tolle, puer. Galeam tu, Gratia, solue.

Haec laxet nodos, haec ferrea uincula temptet.

90

Soluite, Bybliades, praeduri pectora Martis

Loricaeque moras; uos scuta et tela tenete:

Nunc uiolas tractare decet. Laetare, Cupido,

Terribilem diuum tuo solo numine uictum:

Pro telis flores, pro scuto myrtea serta,

95

Et rosa forte nocet gladii quem iure tremescunt.

Iuerat ad lectum Mauors, et pondere duro

Floribus incumbens totum turbarat honorem;

Ibat pulchra Venus uix presso pollice cauta,

Florea ne teneras uiolarent spicula plantas,

100

Et nunc innectens, ne rumpant oscula, crinem,

Nunc uestes fluitare sinens uix laxa retentat,

Cum nec tota latet nec tota renudat amorem.

Ille inter flores furtiuo lumine tectus

Spectat hians Venerem totoque ardore tremescit.

105

Incubuit lectis Paphie. Pro sancte Cupido,

Quam blandas uoces, quae tunc ibi murmura fundunt!

Oscula permixtis quae tunc fixere labellis!

Quam bene consertis haeserunt artibus artus!

Stringebat Paphie Mauortis [tunc] pectore dextram,

110

Et, collo innexam ne laedant pondera laeuam,

Lilia cum roseis supponit candida sertis.

Saepe leui cruris tactu commouit amantem

In flammas, quas diua mouet. Iam languida fessos

Forte quies Martis tandem conpresserat artus;

115

Non tamen omnis amor, non omnis pectore cessit

Flamma dei: trahit in medio suspiria somno

Et Venerem totis pulmonibus ardor anhelat.

Ipsa Venus tunc tunc calidis suspensa uenenis

Vritur ardescens, nec somnia parta quieta.

120

O quam blanda quies! O quam bene presserat artus

Nudos forte sopor! Niueis suffulta lacertis

Colla nitent, pectus gemino quasi sidere turget.

Non omnis resupina iacet sed, corpore flexo

Molliter et laterum qua se confinia iungunt

125

Martem respiciens, deponit lumina somno,

Sed gratiosa decens. Pro lucis forte Cupido

Martis tela regens; quae postquam singula <lustrat> -

Loricam, clypeum, gladium, galeaeque minaces

Cristas - flore ligat. Tunc hastae pondera temptat

130

Miraturque suis tantum licuisse sagittis.

Iam medium Phoebus radiis possederat orbem,

Iam tumidis calidum spatium librauerat horis:

Flammantes retinebat equos. Pro conscia facti

Inuida lux! Veneris qui nunc produntur amores

135

Lumine, Phoebe, tuo! Stant capti iudice tanto

Mars, Amor et Paphie, ramisque inserta tremescunt

Lumina; nec crimen possunt te teste negare.

Viderat effusis Gradiuum Phoebus habenis

In gremio Paphie spirantem incendia amoris.

140

O rerum male tuta fides! O gaudia et ipsis

Vix secura deis! Quis non, cum Cypris amaret,

Praeside sub tanto tutum speraret amare?

Criminis exemplum si iam de numine habemus,

Quid speret mortalis amor? quae uota ferenda?

145

Quod numen poscat, quo sit securus adulter?

Cypris amat, nec tuta tamen. Conpressit habenas

Phoebus et ad lucos tantum, puto, lumina uertit

Et sic pauca refert: 'nunc tela sparge, Cupido,

Nunc, nunc, diua Venus, nati deuicta sagittis

150

Da mihi solamen; sub te securus amaui:

Fabula, non crimen, nostri dicentur amores'.

Haec ait et dictis Vulcanum instigat amaris:

'Dic ubi sit Cytherea decens, secure marite.

Te exspectat lacrimans, tibi castum seruat amorem?

155

Quaere simul Martem, cui tu modo tela parasti,

Vel, si forte tuae Veneris fera crimina nescis'.

Dixit et infuso radiabat lumine lucos

Inque fidem sceleris totos demiserat ignes.

Haeserat Ignipotens stupefactus crimine tanto.

160

Iam quasi torpescens (uix sufficit ira dolori)

Ore fremit, maestoque modo gemit, ultima pulsans

Ilia et indignans suspiria pressa fatigat.

Antra furens Aetnaea petit. Vix iusserat, omnes

Incubuere manus, multum dolor addidit arti.

165

Quam cito cuncta gerunt ars, numen, flamma, maritus,

Ira, dolor! Nam uix causam tunc forte iubendo

Dixerat, et uindex coniunx iam uincla ferebat.

Peruenit ad lucos, non ipsi uisus Amori,

Non Chariti: totas arti mandauerat iras.

170

Vincula tunc manibus suspenso molliter ictu

Inligat et teneris conectit brachia palmis.

Excutitur somno Mauors et pulchra Cythere.

Posset Gradiuus ualidos disrumpere nexus,

Sed retinebat amor, Veneris ne brachia laedat.

175

Tunc tu sub galea, tunc inter tela iacebas,

Saeue Cupido, timens. Stat Mauors lumine toruo

Atque indignatur quod sit deprensus adulter.

At Paphie conuersa dolet non crimina facti,

Sed quae sit uindicta sibi dum singula uoluens

180

Cogitat - et poenam sentit, si Phoebus amaret -.

Iamque dolos properans decorabat cornua tauri,

Passiphaae crimen mixtique cupidinis iram.

Concubitus

concubitu (de in marg. add. H) A corr. D