Ipse malas uires et lamentabile carmen

Elysio de fonte mihi pulsumque sinistrae

Da, genitor praedocte, lyrae. neque enim antra moueri

Delia nec solitam fas est impellere Cirrham

5

Te sine. Corycia quicquid modo Phoebus in umbra,

Quicquid ab Ismariis monstrarat collibus Euhan,

Dedidici. fugere meos Parnasia crines

Vellera, funestamque hederis irrepere taxum

Extimui trepidamque (nefas!) arescere laurum.

10

Certe ego, magnanimum qui facta attollere regum

Ibam altum spirans Martemque aequare canendo.

Quis sterili mea corda situ, quis Apolline merso

Frigida damnatae praeduxit nubila menti?

Stant circum attonitae uatem et nil dulce sonantes

15

Nec digitis nec uoce deae. dux ipsa silenti

Fulta caput cithara, qualis post Orphea raptum

Astitit, Hebre, tibi, cernens iam surda ferarum

Agmina et immotos sublato carmine lucos.

At tu seu membris emissus in ardua tendens

20

Fulgentisque plagas rerumque elementa recenses,

Quis deus, unde ignes, quae ducat semita solem,

Quae minuat Phoeben quaeque integrare latentem

Causa queat, notique modos extendis Arati;

Seu tu Lethaei secreto in gramine campi

25

Concilia heroum iuxta manisque beatos,

Maeonium Ascraeumque senem non segnior umbra

Accolis alternumque sonas et carmina misces:

Da uocem magno, pater, ingeniumque dolori.

Nam me ter relegens caelo terque ora retexens

30

Luna uidet residem nullaque Heliconide tristis

Solantem curas: tuus ut mihi uultibus ignis

Irrubuit cineremque oculis umentibus hausi,

Vilis honos studiis. uix haec in munera soluo

Primum animum tacitisque situm depellere chordis

35

Nunc etiam labente manu nec lumine sicco

Ordior acclinis tumulo quo molle quiescis

Iugera nostra tenens, ubi post Aeneia fata

Stellatus Latiis ingessit montibus Albam

Ascanius, Phrygio dum pinguis sanguine campos

40

Odit et infaustae regnum dotale nouercae.

Hic ego te (nam Sicanii non mitius halat

Aura croci; dites nec si tibi rara Sabaei

Cinnama, odoratas nec Arabs decerpsit aristas),

Inferni cum laude laci sed carmine plango

45

Pierio; sume et gemitus et uulnera nati

Et lacrimas, rari quas umquam habuere parentes.

Atque utinam fortuna mihi dare manibus aras,

Par templis opus, aeriamque educere molem,

Cyclopum scopulos ultra atque audacia saxa

50

Pyramidum, et magno tumulum praetexere luco!

Illic et Siculi superassem dona sepulcri

Et Nemees lucum et Pelopis sollemnia trunci.

Illic Oebalio non finderet aera disco

Graiorum uis nuda uirum, non arua rigaret

55

Sudor equum aut putri sonitum daret ungula fossa;

Sed Phoebi simplex chorus, et frondentia uatum

Praemia laudato, genitor, tibi rite ligarem.

Ipse madens oculis, umbrarum animaeque sacerdos,

Praecinerem gemitum, cui te nec Cerberus omni

60

Ore nec Orpheae quirent auertere leges.

Atque tibi moresque tuos et facta canentem

Fors et magniloquo non posthabuisset Homero,

Tenderet et toruo pietas aequare Maroni.

Cur magis incessat superos et aena sororum

65

Stamina, quae tepido genetrix super aggere nati

Orba sedet, uel quae primaeui coniugis ignem

Aspicit obstantesque manus turbamque tenentem

Vincit in ardentem, liceat, moritura maritum?

Maior et his forsan superos et Tartara pulset

70

Inuidia: externis etiam miserabile uisu

Funus eat. sed nec modo se Natura dolenti

Nec Pietas iniusta dedit: mihi limine primo

Fatorum et uiridi, genitor, ceu raptus ab aeuo

Tartara dura subis. nec enim Marathonia uirgo

75

Parcius exstinctum saeuorum crimine agrestum

Fleuerit Icarium, Phrygia quam turre cadentem

Astyanacta parens. laqueo quin illa supremos

Inclusit gemitus: at te post funera magni

Hectoris Haemonio pudor est seruisse marito.

80

Non ego, quas fati certus sibi morte canora

Inferias praemittit olor nec rupe quod atra

Tyrrhenae uolucres nautis praedulce minantur,

In patrios adhibebo rogos; non murmure trunco

Quod gemit et durae queritur Philomela sorori:

85

Nota nimis uati. quis non in funere cunctos

Heliadum ramos lacrimosaque germina dixit

Et Phrygium silicem, atque ausum contraria Phoebo

Carmina nec fida gauisam Pallada buxo?

Te Pietas oblita uirum reuocataque caelo

90

Iustitia et gemina plangat Facundia lingua

Et Pallas doctique cohors Heliconia Phoebi;

Quis labor Aonios seno pede ducere cantus

Et quibus Arcadia carmen testudine mensis

*cydalibem* nomenque fuit, quosque orbe sub omni

95

Ardua septena numerat Sapientia fama,

Qui furias regumque domos auersaque caelo

Sidera terrifico super intonuere cothurno,

Et quis lasciua uires tenuare Thalia

Dulce uel heroos gressu truncare tenores.

100

Omnia namque animo complexus et omnibus usus

Qua fandi uis lata patet, siue orsa libebat

Aoniis uincire modis seu uoce soluta

Spargere et effreno nimbos aequare profatu.

Exsere semirutos subito de puluere uultus,

105

Parthenope, crinemque afflato monte sepultum

Pone super tumulos et magni funus alumni,

Quo non Munychiae quicquam praestantius arces

Doctaque Cyrene Sparteue animosa creauit.

Si tu stirpe uacans famaeque obscura iaceres

110

Nil gentile tenens, illo te ciue probabas

Graiam atque Euboico maiorum sanguine duci.

Ille tuis totiens praestabat tempora sertis

Cum stata laudato caneret quinquennia uersu

Ora supergressus Pylii senis oraque regis

115

Dulichii speciemque comam subnexus utroque.

Non tibi deformes obscuri sanguinis ortus

Nec sine luce genus, quamquam fortuna parentum

Artior expensis. etenim te diuite ritu

Ponere purpureos Infantia legit amictus

120

Stirpis honore datos et nobile pectoris aurum.

Protinus exorto dextrum risere sorores

Aonides, puerique chelyn summisit et ora

Imbuit amne sacro iam tum mihi blandus Apollo.

Nec simplex patriae decus, et natalis origo

125

Pendet et ambiguo geminae certamine terrae.

Te de gente suum Latiis ascita colonis

Graia refert Hyele, Troius qua puppe magister

Excidit et mediis miser euigilauit in undis;

Maior at inde suum longo probat ordine uitae

130

Maeoniden aliaeque aliis natalibus urbes

Diripiunt cunctaeque probant; non omnibus ille

Verus, alit uictos immanis gloria falsi.

Atque ibi dum profers annos uitamque salutas,

Protinus ad patrii raperis certamina lustri

135

Vix implenda uiris, laudum festinus et audax

Ingenii. stupuit primaeua ad carmina plebes

Euboica et natis te monstrauere parentes.

Inde frequens pugnae nulloque ingloria sacro

Vox tua: non totiens uictorem Castora gyro

140

Nec fratrem caestu uirides coluere Therapnae.

Sin pronum uicisse domi, quid Achaea mereri

Praemia, nunc ramis Phoebi, nunc gramine Lernae,

Nunc Athamantea protectum tempora pinu,

Cum totiens lassata tamen nusquam auia frondes

145

Abstulit aut alium tetigit Victoria crinem?

Hinc tibi uota patrum credi generosaque pubes

Te monitore regi, mores et facta priorum

Discere, quis casus Troiae, quam tardus Vlixes,

Quantus equum pugnasque uirum decurrere uersu

150

Maeonides quantumque pios ditarit agrestes

Ascraeus Siculusque senex, qua lege recurrat

Pindaricae uox flexa lyrae uolucrumque precator

Ibycus et tetricis Alcman cantatus Amyclis

Stesichorusque ferox saltusque ingressa uiriles

155

Non formidata temeraria Chalcide Sappho,

Quosque alios dignata chelys. tu pandere doctus

Carmina Battiadae latebrasque Lycophronis atri

Sophronaque implicitum tenuisque arcana Corinnae.

Sed quid parua loquor? tu par adsuetus Homero

160

Ferre iugum senosque pedes aequare solutis

Versibus et numquam passu breuiore relinqui.

Quid mirum, patria si te petiere relicta

Quos Lucanus ager, rigidi quos iugera Dauni,

Quos Veneri plorata domus neglectaque tellus

165

Alcidae, uel quos e uertice Surrentino

Mittit Tyrrheni speculatrix uirgo profundi,

Quos propiore sinu lituo remoque notatus

Collis et Ausonii pridem laris hospita Cyme

Quosque Dicarchei portus Baianaque mittunt

170

Litora, qua mediis alte permissus anhelat

Ignis aquis et operta domos incendia seruant?

Sic ad Auernales scopulos et opaca Sibyllae

Antra rogaturae ueniebant undique gentes;

Illa minas diuum Parcarumque acta canebat

175

Quamuis decepto uates non irrita Phoebo.

Mox et Romuleam stirpem proceresque futuros

Instruis inque patrum uestigia ducere perstas.

Sub te Dardanius facis explorator opertae,

Qui Diomedei celat penetralia furti,

180

Creuit et inde sacrum didicit puer; arma probator

Monstrasti Saliis praesagumque aethera certis

Auguribus; cui Chalcidicum fas uoluere carmen,

Cur Phrygii lateat coma flaminis, et tua multum

Verbera succincti formidauere Luperci.

185

Et nunc ex illo forsan grege gentibus alter

Iura dat Eois, alter compescit Hiberas,

Alter Achaemenium secludit Zeugmate Persen,

Hi dites Asiae populos, hi Pontica frenant,

Hi fora pacificis emendant fascibus, illi

190

Castra pia statione tenent: tu laudis origo.

Non tibi certassent iuuenilia fingere corda

Nestor et indomiti Phoenix moderator alumni

Quique tubas acres lituosque audire uolentem

Aeaciden alio frangebat carmine Chiron.

195

Talia dum celebras, subitam ciuilis Erinys

Tarpeio de monte facem Phlegraeaque mouit

Proelia. sacrilegis lucent Capitolia taedis,

Et Senonum furias Latiae sumpsere cohortes.

Vix requies flammae necdum rogus ille deorum

200

Siderat, excisis cum tu solacia templis

Impiger et multum facibus uelocior ipsis

Concinis ore pio captiuaque fulmina defles.

Mirantur Latii proceres ultorque deorum

Caesar, et e medio diuum pater annuit igni.

205

Iamque et flere pio Vesuuina incendia cantu

Mens erat et gemitum patriis impendere damnis,

Cum pater exemptum terris ad sidera montem

Sustulit et late miseras deiecit in urbes.

Me quoque uocales lucos Boeotaque tempe

210

Pulsantem, cum stirpe tua descendere dixi,

Admisere deae; nec enim mihi sidera tantum

Aequoraque et terras, quae mos debere parenti,

Sed decus hoc quodcumque lyrae primusque dedisti

Non uulgare loqui et famam sperare sepulcro.

215

Qualis eras, Latios quotiens ego carmine patres

Mulcerem felixque tui spectator adesses

Muneris! heu quali confusus gaudia fletu

Vota piosque metus inter laetumque pudorem!

Quam tuus ille dies, quam non mihi gloria maior!

220

Talis Olympiaca iuuenem cum spectat harena

Qui genuit, plus ipse ferit, plus corde sub alto

Caeditur; attendunt cunei, spectatur Achaeis

Ille magis, crebro dum lumina pulueris haustu

Obruit et prensa uouet exspirare corona.

225

Ei mihi quod tantum patrias ego uertice frondes

Solaque Chalcidicae Cerealia dona coronae

Te sub teste tuli! qualem te Dardanus Albae

Vix cepisset ager, si per me serta tulisses

Caesarea donata manu! quod subdere robur

230

Illa dies, quantum potuit dempsisse senectae!

Nam quod me mixta quercus non pressit oliua

Et fugit speratus honos, quam dulce parentis

Inuida Tarpei caneres! te nostra magistro

Thebais urguebat priscorum exordia uatum;

235

Tu cantus stimulare meos, tu pandere facta

Heroum bellique modos positusque locorum

Monstrabas. Labat incerto mihi limite cursus

Te sine, et orbatae caligant uela carinae.

Nec solum larga memet pietate fouebas:

240

Talis et in thalamos. una tibi cognita taeda

Conubia, unus amor. certe seiungere matrem

Iam gelidis nequeo bustis; te sentit habetque,

Te uidet et tumulos ortuque obituque salutat,

Vt Pharios aliae ficta pietate dolores

245

Mygdoniosque colunt et non sua funera plorant.

Quid referam expositos seruato pondere mores?

Quae pietas, quam uile lucrum, quae cura pudoris,

Quantus amor recti! rursusque, ubi dulce remitti,

Gratia quae dictis! animo quam nulla senectus!

250

His tibi pro meritis famam laudesque benignas

Iudex cura deum nulloque e uulnere tristem

Concessit. raperis, genitor, non indigus aeui,

Non nimius, trinisque decem quinquennia lustris

Iuncta ferens. sed me pietas numerare dolorque

255

Non sinit, o Pylias aeui transcendere metas

Et Teucros aequare senes, o digne uidere

Me similem! sed nec leti tibi ianua tristis:

Quippe leues causae, nec segnis labe senili

Exitus instanti praemisit membra sepulcro,

260

Sed te torpor iners et mors imitata quietem

Explicuit falsoque tulit sub Tartara somno.

Quos ego tunc gemitus (comitum manus anxia uidit,

Vidit et exemplum genetrix gauisaque nouit),

Quae lamenta tuli! ueniam concedite, manes,

265

Fas dixisse, pater: non tu mihi plura dedisses.

Felix ille patrem uacuis circumdedit ulnis;

Vellet et Elysia quamuis in sede locatum

Abripere et Danaas iterum portare per umbras,

Temptantem et uiuos molitum in Tartara gressus

270

Detulit infernae uates longaeua Dianae;

Si chelyn Odrysiam pigro transmisit Auerno

Causa minor, si Thessalicis Admetus in oris,

Si lux una retro Phylaceida rettulit umbram,

Cur nihil exoret, genitor, chelys aut tua manes

275

Aut mea? Fas mihi sic patrios contingere uultus,

Fas iunxisse manus, et lex quaecumque sequatur.

At uos, umbrarum reges Aetnaeaque Iuno,

Si laudanda precor, taedas auferte comasque

Eumenidum; nullo sonet asper ianitor ore,

280

Centauros Hydraeque greges Scyllaeaque monstra

Auersae celent ualles, umbramque senilem

Inuitet ripis, discussa plebe, supremus

Vector et in media componat molliter alga.

Ite, pii manes Graiumque examina uatum,

285

Illustremque animam Lethaeis spargite sertis

Et monstrate nemus, quo nulla irrumpit Erinys,

In quo falsa dies caeloque simillimus aer.

Inde tamen uenias melior qua porta malignum

Cornea uincit ebur, somnique in imagine monstra,

290

Quae solitus. sic sacra Numae ritusque colendos

Mitis Aricino dictabat Nympha sub antro,

Scipio sic plenos Latio Ioue ducere somnos

Creditur Ausoniis, sic non sine Apolline Sylla.