Si manus aut similis docilis mihi fingere ceras

Aut ebur impressis aurumue animare figuris.

Hinc, Priscilla, tuo solatia grata marito

Conciperem. namque egregia pietate meretur

5

Vt uel Apelleo uultus signata colore,

Phidiaca uel nata manu reddare dolenti.

Sic auferre rogis umbram conatur, et ingens

Certamen cum Morte gerit, curasque fatigat

Artificum inque omni te quaerit amare metallo.

10

Sed mortalis honos, agilis quem dextra laborat.

Nos tibi, laudati iuuenis rarissima coniunx,

Longa nec obscurum finem latura perenni

Temptamus dare iusta lyra, modo dexter Apollo

Quique uenit iuncto mihi semper Apolline Caesar

15

Annuat: haut alio melius condere sepulcro.

Sera quidem tanto struitur medicina dolori,

Altera cum uolucris Phoebi rota torqueat annum;

Sed cum plaga recens et adhuc in uulnere primo

Nigra domus, quis tum miseras accessus ad aures

20

Coniugis orbati? tunc flere et scindere uestes

Et famulos lassare greges et uincere planctus

Fataque et iniustos rabidis pulsare querelis

Caelicolas solamen erat. licet ipse leuandos

Ad gemitus siluis comitatus et amnibus Orpheus

25

Afforet atque omnis pariter matertera uatem,

Omnis Apollineus tegeret Bacchique sacerdos:

Nil cantus, nil fila deis pallentis Auerni

Eumenidumque audita comis mulcere ualerent:

Tantus in attonito regnabat pectore luctus!

30

Nunc etiam ad tactus refugit iam plana cicatrix,

Dum canimus, grauibusque oculis uxorius instat

Imber. habentne pios etiamnum haec lumina fletus?

Mira fides! citius genetrix Sipylea feretur

Exhausisse genas, citius Tithonida maesti

35

Deficient rores aut exsatiata fatiscet

Mater Achilleis hiemes affrangere bustis.

Macte animi! notat ista deus, qui flectit habenas

Orbis et humanos propior Ioue digerit actus,

Maerentemque uidet lectique arcana ministri.

40

Hinc etiam documenta capit, quod diligis umbram

Et colis exsequias. hic est castissimus ardor,

Hic amor a domino meritus censore probari.

Nec mirum, si uos collato pectore mixtos

Iunxit inabrupta Concordia longa catena.

45

Illa quidem nuptumque prior taedasque marito

Passa alio, sed te ceu uirginitate iugatum

Visceribus totis animaque amplexa fouebat;

Qualiter aequaeuo sociatam palmite uitem

Vlmus amat miscetque nemus ditemque precatur

50

Autumnum et caris gaudet redimita racemis.

Laudantur proauis seu pulchrae munere formae

Quae morum caruere bonis, falsaeque potentes

Laudis egent uerae: tibi quamquam et origo niteret

Et felix species multumque optanda maritis,

55

Ex te maior honos, unum nouisse cubile,

Vnum secretis agitare sub ossibus ignem.

Illum nec Phrygius uitiasset raptor amorem

Dulichiiue proci nec qui fraternus adulter

Casta Mycenaeo conubia polluit auro.

60

Si Babylonos opes, Lydae si pondera gazae

Indorumque dares Serumque Arabumque potentes

Diuitias, mallet cum paupertate pudica

Intemerata mori uitamque rependere famae.

Nec frons triste rigens nimiusque in moribus horror,

65

Sed simplex hilarisque fides et mixta pudori

Gratia. quod si anceps metus ad maiora uocasset,

Illa uel armiferas pro coniuge laeta cateruas

Fulmineosque ignes mediique pericula ponti

Exciperet. melius, quod non aduersa probarunt,

70

Quae tibi cura tori, quantus pro coniuge pallor.

Sed meliore uia dextros tua uota marito

Promeruere deos, dum nocte dieque fatigas

Numina, dum cunctis supplex aduolueris aris

Et mitem genium domini praesentis adoras.

75

Audita es, uenitque gradu Fortuna benigno.

Vidit quippe pii iuuenis nauamque quietem

Intactamque fidem succinctaque pectora curis

Et uigiles sensus et digna euoluere tantas

Sobria corda uices, uidit qui cuncta suorum

80

Nouit et inspectis ambit latus omne ministris.

Nec mirum: uidet ille ortus obitusque, quid Auster,

Quid Boreas hibernus agat, ferrique togaeque

Consilia atque ipsam mentem probat. ille iubatis

Molem immensam umeris et uix tractabile pondus

85

Imposuit (nec enim numerosior altera sacra

Cura domo): magnum late dimittere in orbem

Romulei mandata ducis, uiresque modosque

Imperii tractare manu; quae laurus ab Arcto,

Quid uagus Euphrates, quid ripa binominis Histri,

90

Quid Rheni uexilla ferant, quantum ultimus orbis

Cesserit et refugo circumsona gurgite Thule

(Omnia nam laetas pila attollentia frondes,

Nullaque famosa signatur lancea penna);

Praeterea, fidos dominus si diuidat enses,

95

Pandere, quis centum ualeat frenare, maniplos

Inter missus eques, quis praecepisse cohorti,

Quem deceat clari praestantior ordo tribuni,

Quisnam frenigerae signum dare dignior alae;

Mille etiam praenosse uices, an merserit agros

100

Nilus, an imbrifero Libye sudauerit Austro:

Cunctaque si numerem, non plura interprete uirga

Nuntiat ex celsis ales Tegeaticus astris,

Quaeque cadit liquidas Iunonia uirgo per auras

Et picturato pluuium ligat aera gyro,

105

Quaeque tuas laurus uolucri, Germanice, cursu

Fama uehit praegressa diem tardumque sub astris

Arcada et in medio linquit Thaumantida caelo.

Qualem te superi, Priscilla, hominesque benigno

Aspexere die, cum primum ingentibus actis

110

Admotus coniunx! uicisti gaudia paene

Ipsius, effuso dum pectore prona sacratos

Ante pedes auide domini tam magna merentis

Volueris. Aonio non sic in uertice gaudet,

Quam pater arcani praefecit hiatibus antri

115

Delius, aut primi cui ius uenerabile thyrsi

Bacchus et attonitae tribuit uexilla cateruae.

Nec tamen hinc mutata quies probitasue secundis

Intumuit: tenor idem animo moresque modesti

Fortuna crescente manent. fouet anxia curas

120

Coniugis hortaturque simul flectitque labores.

Ipsa dapes modicas et sobria pocula tradit,

Exemplumque ad erile monet, uelut Apula coniunx

Agricolae parci uel sole infecta Sabino,

Quae uidet emeriti iam prospectantibus astris

125

Tempus adesse uiri, propere mensasque torosque

Instruit exspectatque sonum redeuntis aratri.

Parua loquor. tecum gelidas comes illa per Arctos

Sarmaticasque hiemes Histrumque et pallida Rheni

Frigora, tecum omnes animo durata per aestus

130

Et, si castra darent, uellet gestare pharetras,

Vellet Amazonia latus intercludere pelta,

Dum te puluerea bellorum nube uideret

Caesarei prope fulmen equi diuinaque tela

Vibrantem et magnae sparsum sudoribus hastae.

135

Hactenus alma chelys. tempus nunc ponere frondes,

Phoebe, tuas maestaque comam damnare cupresso.

Quisnam impacata consanguinitate ligauit

Fortunam Inuidiamque deus? quis iussit iniquas

Aeternum bellare deas? nullamne notabit

140

Illa domum, toruo quam non haec lumine figat

Protinus et saeua proturbet gaudia dextra?

Florebant hilares inconcussique penates:

Nil maestum. quid enim, quamuis infida leuisque,

Caesare tam dextro posset Fortuna timeri?

145

Inuenere uiam liuentia Fata, piumque

Intrauit uis saeua larem. sic plena maligno

Afflantur uineta Noto, sic alta senescit

Imbre seges nimio, rapidae sic obuia puppi

Inuidet et uelis adnubilat aura secundis:

150

Carpitur eximium fato Priscilla decorem;

Qualiter alta comam siluarum gloria pinus

Seu Iouis igne malo seu iam radice soluta

Deficit et nulli spoliata remurmurat aurae.

Quid probitas aut casta fides, quid numina prosunt

155

Culta deum? furuae miseram circum undique leti

Vallauere plagae, tenduntur dura sororum

Licia et exacti superest pars ultima fili.

Nil famuli coetus, nil ars operosa medentum

Auxiliata malis; comites tamen undique ficto

160

Spem simulant uultu, flentem notat illa maritum.

Ille modo infernae nequiquam flumina Lethes

Incorrupta rogat, nunc anxius omnibus aris

Illacrimat signatque fores et pectore terget

Limina; nunc magni uocat exorabile numen

165

Caesaris. heu durus fati tenor! estne quod illi

Non liceat? quantae poterant mortalibus annis

Accessisse morae si tu, pater, omne teneres

Arbitrium! caeco gemeret Mors clusa barathro

Longius et uacuae posuissent stamina Parcae.

170

Iamque cadunt uultus oculisque nouissimus error

Obtunsaeque aures, nisi cum uox sola mariti

Noscitur; illum unum media de morte reuersa

Mens uidet, illum aegris circumdat fortiter ulnis

Immotas obuersa genas, nec sole supremo

175

Lumina, sed dulci mauult satiare marito.

Tum sic unanimum moriens solatur amantem:

"Pars animae uictura meae, cui linquere possim

O utinam, quos dura mihi rapit Atropos, annos:

Parce, precor, lacrimis, saeuo ne concute planctu

180

Pectora, nec crucia fugientem coniugis umbram.

Linquo equidem thalamos, saluo tamen ordine mortis,

Quod prior: exegi longa potiora senecta

Tempora; uidi omni pridem te flore nitentem,

Vidi altae propius propiusque accedere dextrae.

185

Non in te Fatis, non iam caelestibus ullis

Arbitrium: mecum ista fero. tu limite coepto

Tende libens sacrumque latus geniumque potentem

Irrequietus ama. nunc, quod cupis ipse iuberi,

Da Capitolinis aeternum sedibus aurum,

190

Quo niteat sacri centeno pondere uultus

Caesaris et propriae signet cultricis amorem.

Sic ego nec Furias nec deteriora uidebo

Tartara et Elysias felix admittar in oras."

Haec dicit labens sociosque amplectitur artus

195

Haerentemque animam non tristis in ora mariti

Transtulit et cara pressit sua lumina dextra.

At iuuenis magno flammatus pectora luctu

Nunc implet saeuo uiduos clamore penates,

Nunc ferrum laxare cupit, nunc ardua tendit

200

In loca (uix retinent comites), nunc ore ligato

Incubat amissae mersumque in corde dolorem

Saeuus agit, qualis conspecta coniuge segnis

Odrysius uates positis ad Strymona plectris

Obstupuit tristemque rogum sine carmine fleuit.

205

Ille etiam erecte rupisset tempora uitae,

Ne tu Tartareum chaos incomitata subires,

Sed prohibet mens fida duci seruandaque sacris

Imperiis et maior amor. Quis carmine digno

Exsequias et dona malae feralia pompae

210

Perlegat? omne illic stipatum examine longo

Ver Arabum Cilicumque fluit floresque Sabaei

Indorumque arsura seges praereptaque templis

Tura, Palaestini simul Hebraeique liquores

Coryciaeque comae Cinyreaque germina; et altis

215

Ipsa toris Serum Tyrioque umbrata recumbit

Tegmine. sed toto spectatur in agmine coniunx

Solus; in hunc magnae flectuntur lumina Romae

Ceu iuuenes natos suprema ad busta ferentem:

Is dolor in uultu, tantum crinesque genaeque

220

Noctis habent. illam tranquillo fine solutam

Felicemque uocant, lacrimas fudere marito.

Est locus, ante urbem qua primum nascitur ingens

Appia quaque Italo gemitus Almone Cybebe

Ponit et Idaeos iam non reminiscitur amnis.

225

Hic te Sidonio uelatam molliter ostro

Eximius coniunx (nec enim fumantia busta

Clamoremque rogi potuit perferre) beato

Composuit, Priscilla, toro. nil longior aetas

Carpere, nil aeui poterunt uitiare labores;

230

Sic cautum membris: tantas uenerabile marmor

Spirat opes. mox in uarias mutata nouaris

Effigies: hoc aere Ceres, hoc lucida Gnosis,

Illo Maia tholo, Venus hoc non improba saxo.

Accipiunt uultus haud indignata decoros

235

Numina: circumstant famuli consuetaque turba

Obsequiis, tunc rite tori mensaeque parantur

Assiduae. domus ista, domus! quis triste sepulcrum

Dixerit? hac merito uisa pietate mariti

Protinus exclames: "est hic, agnosco, minister

240

Illius, aeternae modo qui sacraria genti

Condidit inque alio posuit sua sidera caelo."

Sic, ubi magna nouum Phario de litore puppis

Soluit iter iamque innumeros utrimque rudentes

Lataque ueliferi porrexit bracchia mali

245

Inuasitque uias, in eodem angusta phaselos

Aequore et immensi partem sibi uindicat Austri.

Quid nunc immodicos, iuuenum lectissime, fletus

Corde foues longumque uetas exire dolorem?

Nempe times ne Cerbereos Priscilla tremescat

250

Latratus? tacet ille piis: ne tardior adsit

Nauita proturbetque uadis? Vehit ille merentes

Protinus et manes placidus locat hospite cumba.

Praeterea, si quando pio laudata marito

Vmbra uenit, iubet ire faces Proserpina laetas

255

Egressasque sacris ueteres heroidas antris

Lumine purpureo tristes laxare tenebras

Sertaque et Elysios animae praesternere flores.

Sic manes Priscilla subit; ibi supplice dextra

Pro te Fata rogat, reges tibi tristis Auerni

260

Placat, ut expletis humani finibus aeui

Pacantem terras dominum iuuenemque relinquas

Ipse senex. certae iurant in uota sorores.