Quis duri silicis grauisque ferri

Immanis sonus aequori propinquum

Saxosae latus Appiae repleuit?

Certe non Libycae sonant cateruae

5

Nec dux aduena peierante bello

Campanos quatit inquietus agros

Nec frangit uada montibusque caesis

Inducit Nero sordidas paludes,

Sed qui limina bellicosa Iani

10

Iustis legibus et foro coronat,

Quis castae Cereri diu negata

Reddit iugera sobriasque terras,

Quis fortem uetat interire sexum

Et censor prohibet mares adultos

15

Pulchrae supplicium timere formae,

Qui reddit Capitolio Tonantem

Et Pacem propria domo reponit,

Qui genti patriae futura semper

Sancit limina Flauiumque caelum,

20

Hic segnes populi uias grauatus

Et campos iter omne detinentes

Longos eximit ambitus nouoque

Iniectu solidat graues harenas,

Gaudens Euboicae domum Sibyllae

25

Gauranosque sinus et aestuantes

Septem montibus admouere Baias.

Hic quondam piger axe uectus uno

Nutabat cruce pendula uiator

Sorbebatque rotas maligna tellus

30

Et plebs in mediis Latina campis

Horrebat mala nauigationis;

Nec cursus agiles, sed impeditum

Tardabant iter orbitae tenaces

Dum pondus nimium querens sub alta

35

Repit languida quadrupes statera.

At nunc quae solidum diem terebat

Horarum uia facta uix duarum.

Non tensae uolucrum per astra pennae

Nec uelocius ibitis carinae.

40

Hic primus labor incohare sulcos

Et rescindere limites et alto

Egestu penitus cauare terras;

Mox haustas aliter replere fossas

Et summo gremium parare dorso,

45

Ne nutent sola, ne maligna sedes

Det pressis dubium cubile saxis;

Tunc umbonibus hinc et hinc coactis

Et crebris iter alligare gomphis.

O quantae pariter manus laborant!

50

Hi caedunt nemus exuuntque montes,

Hi ferro scopulos trabesque leuant;

Illi saxa ligant opusque texunt

Cocto puluere sordidoque topho;

Hi siccant bibulas manu lacunas

55

Et longe fluuios agunt minores.

Hae possent et Athon cauare dextrae

Et maestum pelagus gementis Helles

Intercludere ponte non natanti.

His (paruus, nisi di uiam uetarent)

60

Inous freta miscuisset Isthmos.

Feruent litora mobilesque siluae,

It longus medias fragor per urbes

Atque echo simul hinc et inde fractam

Gauro Massicus uuifer remittit.

65

Miratur sonitum quieta Cyme

Et Literna palus pigerque Safon.

At flauum caput umidumque late

Crinem mollibus impeditus uluis

Vulturnus leuat ora maximoque

70

Pontis Caesarei reclinis arcu

Raucis talia faucibus redundat:

"Camporum bone conditor meorum,

Qui me, uallibus auiis refusum

Et ripas habitare nescientem,

75

Recti legibus aluei ligasti

Et nunc ille ego turbidus minaxque,

Vix passus dubias prius carinas,

Iam pontem fero peruiusque calcor;

Qui terras rapere et rotare siluas

80

Adsueram (pudet!) amnis esse coepi

Sed grates ago seruitusque tanti est

Quod sub te duce, te iubente, cessi,

Quod tu maximus arbiter meaeque

Victor perpetuus legere ripae.

85

Et nunc limite me colis beato

Nec sordere sinis malumque late

Deterges sterilis soli pudorem,

Ne me puluereum grauemque caeno

Tyrrheni sinus obruat profundi

90

(Qualis Cinyphius tacente ripa

Poenos Bagrada serpit inter agros)

Sed talis ferar ut nitente cursu

Tranquillum mare proximumque possim

Puro gurgite prouocare Lirim".

95

Haec amnis, pariterque se leuarat

Ingenti plaga marmorata dorso.

Huius ianua prosperumque limen

Arcus, belligeris ducis tropaeis

Et totis Ligurum nitens metallis,

100

Quantus nubila qui coronat imbri.

Illic flectit iter citus uiator,

Illic Appia se dolet relinqui.

Tunc uelocior acriorque cursus,

Tunc ipsos iuuat impetus iugales,

105

Ceu fessis ubi remigum lacertis,

Primae, carbasa uentilatis, aurae.

Ergo omnes, age, quae sub axe primo

Romani colitis fidem parentis,

Prono limite commeate, gentes,

110

Eoae, citius uenite, laurus:

Nil obstat cupidis, nihil moratur.

Qui primo Tiberim reliquit ortu

Primo uespere nauiget Lucrinum.

Sed quam fine uiae recentis imo,

115

Qua monstrat ueteres Apollo Cumas,

Albam crinibus infulisque cerno?

Visu fallimur, an sacris ab antris

Profert Chalcidicas Sibylla laurus?

Cedamus; chely, iam repone cantus:

120

Vates sanctior incipit, tacendum est.

En et colla rotat nouisque late

Bacchatur spatiis uiamque replet.

Tunc sic uirgineo profatur ore:

"Dicebam, ueniet (manete campi

125

Atque amnis), ueniet fauente caelo

Qui foedum nemus et putres harenas

Celsis pontibus et uia leuabit.

En hic est deus, hunc iubet beatis

Pro se Iuppiter imperare terris;

130

Quo non dignior has subit habenas

Ex quo me duce praescios Auerni

Aeneas auide futura quaerens

Lucos et penetrauit et reliquit.

Hic paci bonus, hic timendus armis;

135

Hic si flammigeros teneret axes,

Natura melior potentiorque,

Largis, India, nubibus maderes,

Vndaret Libye, teperet Haemus.

Salue, dux hominum et parens deorum,

140

Prouisum mihi conditumque numen.

Nec iam putribus euoluta chartis

Sollemni prece Quindecimuirorum

Perlustra mea dicta, sed canentem

Ipsam comminus, ut mereris, audi.

145

Vidi quam seriem uirentis aeui

Pronectant tibi candidae sorores:

Magnus te manet ordo saeculorum,

Natis longior abnepotibusque

Annos perpetua geres iuuenta

150

Quos fertur placidos adisse Nestor,

Quos Tithonia computat senectus

Et quantos ego Delium poposci.

Iurauit tibi iam niualis Arctus,

Nunc magnos Oriens dabit triumphos.

155

Ibis qua uagus Hercules et Euhan

Vltra sidera flammeumque solem

Et Nili caput et niues Atlantis,

Et laudum cumulo beatus omni

Scandes belliger abnuesque currus,

160

Donec Troicus ignis et renatae

Tarpeius pater intonabit aulae,

Haec donec uia te regente terras

Annosa magis Appia senescat".