Vnde sacro Latii sonuerunt carmine montes?

Cui, Paean, noua plectra moues umeroque comanti

Facundum suspendis ebur? procul ecce canoro

Demigrant Helicone deae quatiuntque nouena

5

Lampade sollemnem thalamis coeuntibus ignem

Et de Pieriis uocalem fontibus undam.

Quas inter uultu petulans Elegea propinquat

Celsior adsueto, diuasque hortatur et ambit

Alternum furata pedem decimamque uideri

10

Se cupit et medias fallit permixta sorores.

Ipsa manu nuptam genetrix Aeneia duxit

Lumina demissam et dulci probitate rubentem,

Ipsa toros et sacra parat cultuque Latino

Dissimulata deam crinem uultusque genasque

15

Temperat atque noua gestit minor ire marita.

Nosco diem causasque sacri: te concinit iste

(Pande foris!) te, Stella, chorus; tibi Phoebus et Euhan

Et de Maenalia uolucer Tegeaticus umbra

Serta ferunt. nec blandus Amor nec Gratia cessat

20

Amplexum niueos optatae coniugis artus

Floribus innumeris et olenti spargere nimbo.

Tu modo fronte rosas, uiolis modo lilia mixta

Excipis et dominae niueis a uultibus obstas.

Ergo dies aderat Parcarum conditus albo

25

Vellere, quo Stellae Violentillaeque professus

Clamaretur hymen. cedant curaeque metusque,

Cessent mendaces obliqui carminis astus;

Fama, tace: subiit leges et frena momordit

Ille solutus amor. consumpta est fabula uulgi

30

Et narrata diu uiderunt oscula ciues.

Tu tamen attonitus, quamuis data copia tantae

Noctis, adhuc optas permissaque numine dextro

Vota paues. pone, o dulcis, suspiria, uates,

Pone: tua est. licet expositum per limen aperto

35

Ire, redire gradu: iam nusquam ianitor aut lex

Aut pudor. amplexu tandem satiare petito

(Contigit!) et duras pariter reminiscere noctes.

Digna quidem merces, et si tibi Iuno labores

Herculeos, Stygiis et si concurrere monstris

40

Fata darent, si Cyaneos raperere per aestus.

Hanc propter tanti Pisaea lege trementem

Currere et Oenomai fremitus audire sequentis;

Nec si Dardania pastor temerarius Ida

Sedisses, haec dona forent, nec si alma per auras

45

Praepete suspensum ueheret Tithonia biga.

Sed quae causa toros inopinaque gaudia uati

Attulit? hic mecum, dum feruent agmine postes

Atriaque et multa pulsantur limina uirga,

Hic, Erato iucunda, doce: uacat apta mouere

50

Colloquia, et docti norunt audire penates.

Forte, serenati qua stat plaga lactea caeli,

Alma Venus thalamo pulsa modo nocte iacebat

Amplexu duro Getici resoluta mariti.

Fulcra torosque deae tenerum premit agmen Amorum;

55

Signa petunt quas ferre faces, quae pectora figi

Imperet; an terris saeuire an malit in undis,

An miscere deos an adhuc uexare Tonantem.

Ipsi animus nondum nec cordi fixa uoluntas:

Fessa iacet stratis, ubi quondam conscia culpae

60

Lemnia deprenso repserunt uincula lecto.

Hic puer e turba uolucrum, cui plurimus ignis

Ore manusque leui numquam frustrata sagitta,

Agmine de medio tenera sic dulce profatur

Voce (pharetrati pressere silentia fratres):

65

"Scis ut, mater", ait "nulla mihi dextera segnis

Militia; quemcumque hominum diuumque dedisti,

Vritur. at quondam lacrimis et supplice dextra

Et uotis precibusque uirum concede moueri,

O genetrix: duro nec enim ex adamante creati,

70

Sed tua turba sumus. clarus de gente Latina

Est iuuenis, quem patriciis maioribus ortum

Nobilitas gauisa tulit praesagaque formae

Protinus e nostro posuit cognomina caelo.

Hunc egomet tota quondam (tibi dulce) pharetra

75

Improbus et densa trepidantem cuspide fixi.

Quamuis Ausoniis multum gener ille petitus

Matribus, edomui uictum dominaeque potentis

Ferre iugum et longos iussi sperare per annos.

Ast illam summa leuiter (sic namque iubebas)

80

Lampade parcentes et inerti strinximus arcu.

Ex illo quantos iuuenis premat anxius ignes,

Testis ego attonitus, quantum me nocte dieque

Vrgentem ferat: haud ulli uehementior umquam

Incubui, genetrix, iterataque uulnera fodi.

85

Vidi ego et immiti cupidum decurrere campo

Hippomenen, nec sic meta pallebat in ipsa;

Vidi et Abydeni iuuenis certantia remis

Bracchia laudauique manus et saepe natanti

Praeluxi: minor ille calor, quo saeua tepebant

90

Aequora: tu ueteres, iuuenis, transgressus amores.

Ipse ego te tantos stupui durasse per aestus

Firmauique animos blandisque madentia plumis

Lumina detersi. quotiens mihi questus Apollo,

Sic uatem maerere suum! iam, mater, amatos

95

Indulge thalamos. noster comes ille piusque

Signifer: armiferos poterat memorare labores

Claraque facta uirum et torrentes sanguine campos,

Sed tibi plectra dedit mitisque incedere uates

Maluit et nostra laurum subtexere myrto.

100

Hic iuuenum lapsus suaque aut externa reuoluit

Vulnera; pro! quanta est Paphii reuerentia, mater,

Numinis: hic nostrae defleuit fata columbae."

Finis erat: tenera matris ceruice pependit

Blandus et admotis tepefecit pectora pennis.

105

Illa refert uultum non aspernata rogari:

"Grande quidem rarumque uiris, quos ipsa probaui,

Pierius uotum iuuenis cupit. hanc ego formae

Egregium mirata decus, cui gloria patrum

Et generis certabat honos, tellure cadentem

110

Excepi fouique sinu, nec colla genasque

Comere nec pingui crinem deducere amomo

Cessauit mea, nate, manus. mihi dulcis imago

Prosiluit. celsae procul aspice frontis honores

Suggestumque comae. Latias metire quid ultra

115

Emineat matres: quantum Latonia Nymphas

Virgo premit quantumque egomet Nereidas exsto.

Haec et caeruleis mecum consurgere digna

Fluctibus et nostra potuit considere concha;

Et si flammigeras potuisset scandere sedes

120

Hasque intrare domos, ipsi erraretis, Amores.

Huic quamuis census dederim largita beatos,

Vincit opes animo. querimur iam Seras auaros

Angustum spoliare nemus Clymenaeaque deesse

Germina nec uirides satis illacrimare sorores,

125

Vellera Sidonio iam pauca rubescere tabo

Raraque longaeuis niuibus crystalla gelari.

Huic Hermum fuluoque Tagum decurrere limo

(Nec satis ad cultus), huic Inda monilia Glaucum

Proteaque atque omnem Nereida quaerere iussi.

130

Hanc si Thessalicos uidisses, Phoebe, per agros

Erraret secura Daphne. sin litore Naxi

Theseum iuxta foret haec conspecta cubile,

Gnosida desertam profugus liquisset et Euhan.

Quod nisi me longis placasset Iuno querelis,

135

Falsus huic pennas et cornua sumeret aethrae

Rector, in hanc uero cecidisset Iuppiter auro.

Sed dabitur iuueni, cui tu, mea summa potestas,

Nate, cupis thalami quamuis iuga ferre secundi

Saepe neget maerens, ipsam iam cedere sensi

140

Inque uicem tepuisse uiro". sic fata leuauit

Sidereos artus thalamique egressa superbum

Limen Amyclaeos ad frena citauit olores.

Iungit Amor laetamque uehens per nubila matrem

Gemmato temone sedet. iam Thybridis arces

145

Iliacae: pandit nitidos domus alta penates

Claraque gaudentes plauserunt limina cygni.

Digna deae sedes, nitidis nec sordet ab astris.

Hic Libycus Phrygiusque silex, hic dura Laconum

Saxa uirent, hic flexus onyx et concolor alto

150

Vena mari rupesque nitent, quis purpura saepe

Oebalis et Tyrii moderator liuet aeni.

Pendent innumeris fastigia nixa columnis,

Robora Dalmatico lucent satiata metallo.

Excludunt radios siluis demissa uetustis

155

Frigora, perspicui uiuunt in marmore fontes.

Nec seruat natura uices: hic Sirius alget,

Bruma tepet uersumque domus sibi temperat annum.

Exsultat uisu tectisque potentis alumnae

Non secus alma Venus quam si Paphon aequore ab alto

160

Idaliasque domos Erycinaque templa subiret.

Tunc ipsam solo reclinem affata cubili:

"Quonam hic usque sopor uacuique modestia lecti,

O mihi Laurentes inter dilecta puellas?

Quis morum fideique modus? numquamne uirili

165

Summittere iugo? ueniet iam tristior aetas.

Exerce formam et fugientibus utere donis:

Non ideo tibi tale decus uultusque superbos

Meque dedi, uiduos ut transmittare per annos

Ceu non cara mihi. satis o nimiumque priores

170

Despexisse procos. at enim hic tibi sanguine toto

Deditus unam omnes inter miratur amatque

Nec formae nec stirpis egens; nam docta per Vrbem

Carmina qui iuuenes, quae non didicere puellae?

Hunc et bissenos (sic indulgentia pergat

175

Praesidis Ausonii!) cernes attollere fasces

Ante diem; certe iam nunc Cybeleia mouit

Limina et Euboicae carmen legit ille Sibyllae.

Iamque parens Latius, cuius praenoscere mentem

Fas mihi, purpureos habitus iuuenique curule

180

Indulgebit ebur, Dacasque (et gloria maior!)

Exuuias laurosque dabit celebrare recentes.

Ergo age, iunge toros atque otia deme iuuentae.

Quas ego non gentes, quae non face corda iugali?

Alituum pecudumque mihi durique ferarum

185

Non renuere greges, ipsum in conubia terrae

Aethera, cum pluuiis rarescunt nubila, soluo.

Sic rerum series mundique reuertitur aetas.

Vnde nouum Troiae decus ardentumque deorum

Raptorem, Phrygio si non ego iuncta marito?

190

Lydius unde meos iterasset Thybris Iulos?

Quis septemgeminae posuisset moenia Romae

Imperii Latiale caput, nisi Dardana furto

Cepisset Martem, nec me prohibente, sacerdos?"

His mulcet dictis tacitaeque inspirat honorem

195

Conubii. redeunt animo iam dona precesque

Et lacrimae uigilesque uiri prope limina questus,

Asteris et uatis totam cantata per urbem,

Asteris ante dapes, nocte Asteris, Asteris ortu,

Quantum non clamatus Hylas. iamque aspera coepit

200

Flectere corda libens et iam sibi dura uideri.

Macte toris, Latios inter placidissime uates,

Quod durum permensus iter coeptique laboris

Prendisti portus. nitidae sic transfuga Pisae

Amnis in externos longe flammatus amores

205

Flumina demerso trahit intemerata canali,

Donec Sicanios tandem prolatus anhelo

Ore bibat fontes: miratur dulcia Nais

Oscula nec credit pelago uenisse maritum.

Quis tibi tunc alacri caelestum in munere claro,

210

Stella, dies, quanto salierunt pectora uoto,

Dulcia cum dominae dexter conubia uultus

Adnuit! ire polo nitidosque errare per axes

Visus. Amyclaeis minus exsultauit harenis

Pastor ad Idaeas Helena ueniente carinas;

215

Thessala nec talem uiderunt Pelea Tempe,

Cum Thetin Haemoniis Chiron accedere terris

Erecto prospexit equo. quam longa morantur

Sidera! quam segnis uotis Aurora mariti!

At procul ut Stellae thalamos sensere parari

220

Letous uatum pater et Semeleius Euhan,

Hic mouet Ortygia, mouet hic rapida agmina Nysa.

Huic Lycii montes gelidaeque umbracula Thymbrae

Et, Parnase, sonas: illi Pangaea resultant

Ismaraque et quondam genialis litora Naxi.

225

Tunc caras iniere fores comitique canoro

Hic chelyn, hic flauam maculoso nebrida tergo,

Hic thyrsos, hic plectra ferunt; hic enthea lauro

Tempora, Minoa crinem premit ille corona.

Vixdum emissa dies, et iam socialia praesto

230

Omina, iam festa feruet domus utraque pompa.

Fronde uirent postes, effulgent compita flammis,

Et pars immensae gaudet celeberrima Romae.

Omnis honos, cuncti ueniunt ad limina fasces,

Omnis plebeio teritur praetexta tumultu:

235

Hinc eques, hinc iuuenum coetu stola mixta laborat.

Felices utrosque uocant, sed in agmine plures

Inuidere uiro. iamdudum poste reclinis

Quaerit Hymen thalamis intactum dicere carmen,

Quo uatem mulcere queat. dat Iuno uerenda

240

Vincula et insigni geminat Concordia taeda.

Hic fuit ille dies: noctem canat ipse maritus,

Quantum nosse licet. sic uicta sopore doloso

Martia fluminea posuit latus Ilia ripa;

Non talis niueos tinxit Lauinia uultus,

245

Cum Turno spectante rubet; non Claudia talis

Respexit populos mota iam uirgo carina.

Nunc opus, Aonidum comites tripodumque ministri,

Diuersis certare modis: eat enthea uittis

Atque hederis redimita cohors, ut pollet ouanti

250

Quisque lyra. sed praecipue qui nobile gressu

Extremo fraudatis opus, date carmina festis

Digna toris. hunc ipse Coo plaudente Philetas

Callimachusque senex Vmbroque Propertius antro

Ambissent laudare diem, nec tristis in ipsis

255

Naso Tomis diuesque foco lucente Tibullus.

Me certe non unus amor simplexque canendi

Causa trahit: tecum similes iunctaeque Camenae,

Stella, mihi, multumque pares bacchamur ad aras

Et sociam doctis haurimus ab amnibus undam.

260

At te nascentem gremio mea prima recepit

Parthenope, dulcisque solo tu gloria nostro

Reptasti. nitidum consurgat ad aethera tellus

Eubois et pulchra tumeat Sebethos alumna;

Nec sibi sulpureis Lucrinae Naides antris

265

Nec Pompeiani placeant magis otia Sarni.

Eia age, praeclaros Latio properate nepotes,

Qui leges, qui castra regant, qui carmina ludant.

Acceleret partu decimum bona Cynthia mensem,

Sed parcat Lucina precor; tuque ipse parenti

270

Parce, puer, ne mollem uterum, ne stantia laedas

Pectora; cumque tuos tacito natura recessu

Formarit uultus, multum de patre decoris,

Plus de matre feras. at tu, pulcherrima forma

Italidum, tandem merito possessa marito,

275

Vincla diu quaesita foue, sic damna decoris

Nulla tibi; longe uirides sic flore iuuentae

Perdurent uultus, tardeque haec forma senescat.