Vnde sacro Latii sonuerunt carmine montes?
Cui, Paean, noua plectra moues umeroque comanti
Facundum suspendis ebur? procul ecce canoro
Demigrant Helicone deae quatiuntque nouena
5
Lampade sollemnem thalamis coeuntibus ignem
Et de Pieriis uocalem fontibus undam.
Quas inter uultu petulans Elegea propinquat
Celsior adsueto, diuasque hortatur et ambit
Alternum furata pedem decimamque uideri
10
Se cupit et medias fallit permixta sorores.
Ipsa manu nuptam genetrix Aeneia duxit
Lumina demissam et dulci probitate rubentem,
Ipsa toros et sacra parat cultuque Latino
Dissimulata deam crinem uultusque genasque
15
Temperat atque noua gestit minor ire marita.
Nosco diem causasque sacri: te concinit iste
(Pande foris!) te, Stella, chorus; tibi Phoebus et Euhan
Et de Maenalia uolucer Tegeaticus umbra
Serta ferunt. nec blandus Amor nec Gratia cessat
20
Amplexum niueos optatae coniugis artus
Floribus innumeris et olenti spargere nimbo.
Tu modo fronte rosas, uiolis modo lilia mixta
Excipis et dominae niueis a uultibus obstas.
Ergo dies aderat Parcarum conditus albo
25
Vellere, quo Stellae Violentillaeque professus
Clamaretur hymen. cedant curaeque metusque,
Cessent mendaces obliqui carminis astus;
Fama, tace: subiit leges et frena momordit
Ille solutus amor. consumpta est fabula uulgi
30
Et narrata diu uiderunt oscula ciues.
Tu tamen attonitus, quamuis data copia tantae
Noctis, adhuc optas permissaque numine dextro
Vota paues. pone, o dulcis, suspiria, uates,
Pone: tua est. licet expositum per limen aperto
35
Ire, redire gradu: iam nusquam ianitor aut lex
Aut pudor. amplexu tandem satiare petito
(Contigit!) et duras pariter reminiscere noctes.
Digna quidem merces, et si tibi Iuno labores
Herculeos, Stygiis et si concurrere monstris
40
Fata darent, si Cyaneos raperere per aestus.
Hanc propter tanti Pisaea lege trementem
Currere et Oenomai fremitus audire sequentis;
Nec si Dardania pastor temerarius Ida
Sedisses, haec dona forent, nec si alma per auras
45
Praepete suspensum ueheret Tithonia biga.
Sed quae causa toros inopinaque gaudia uati
Attulit? hic mecum, dum feruent agmine postes
Atriaque et multa pulsantur limina uirga,
Hic, Erato iucunda, doce: uacat apta mouere
50
Colloquia, et docti norunt audire penates.
Forte, serenati qua stat plaga lactea caeli,
Alma Venus thalamo pulsa modo nocte iacebat
Amplexu duro Getici resoluta mariti.
Fulcra torosque deae tenerum premit agmen Amorum;
55
Signa petunt quas ferre faces, quae pectora figi
Imperet; an terris saeuire an malit in undis,
An miscere deos an adhuc uexare Tonantem.
Ipsi animus nondum nec cordi fixa uoluntas:
Fessa iacet stratis, ubi quondam conscia culpae
60
Lemnia deprenso repserunt uincula lecto.
Hic puer e turba uolucrum, cui plurimus ignis
Ore manusque leui numquam frustrata sagitta,
Agmine de medio tenera sic dulce profatur
Voce (pharetrati pressere silentia fratres):
65
"Scis ut, mater", ait "nulla mihi dextera segnis
Militia; quemcumque hominum diuumque dedisti,
Vritur. at quondam lacrimis et supplice dextra
Et uotis precibusque uirum concede moueri,
O genetrix: duro nec enim ex adamante creati,
70
Sed tua turba sumus. clarus de gente Latina
Est iuuenis, quem patriciis maioribus ortum
Nobilitas gauisa tulit praesagaque formae
Protinus e nostro posuit cognomina caelo.
Hunc egomet tota quondam (tibi dulce) pharetra
75
Improbus et densa trepidantem cuspide fixi.
Quamuis Ausoniis multum gener ille petitus
Matribus, edomui uictum dominaeque potentis
Ferre iugum et longos iussi sperare per annos.
Ast illam summa leuiter (sic namque iubebas)
80
Lampade parcentes et inerti strinximus arcu.
Ex illo quantos iuuenis premat anxius ignes,
Testis ego attonitus, quantum me nocte dieque
Vrgentem ferat: haud ulli uehementior umquam
Incubui, genetrix, iterataque uulnera fodi.
85
Vidi ego et immiti cupidum decurrere campo
Hippomenen, nec sic meta pallebat in ipsa;
Vidi et Abydeni iuuenis certantia remis
Bracchia laudauique manus et saepe natanti
Praeluxi: minor ille calor, quo saeua tepebant
90
Aequora: tu ueteres, iuuenis, transgressus amores.
Ipse ego te tantos stupui durasse per aestus
Firmauique animos blandisque madentia plumis
Lumina detersi. quotiens mihi questus Apollo,
Sic uatem maerere suum! iam, mater, amatos
95
Indulge thalamos. noster comes ille piusque
Signifer: armiferos poterat memorare labores
Claraque facta uirum et torrentes sanguine campos,
Sed tibi plectra dedit mitisque incedere uates
Maluit et nostra laurum subtexere myrto.
100
Hic iuuenum lapsus suaque aut externa reuoluit
Vulnera; pro! quanta est Paphii reuerentia, mater,
Numinis: hic nostrae defleuit fata columbae."
Finis erat: tenera matris ceruice pependit
Blandus et admotis tepefecit pectora pennis.
105
Illa refert uultum non aspernata rogari:
"Grande quidem rarumque uiris, quos ipsa probaui,
Pierius uotum iuuenis cupit. hanc ego formae
Egregium mirata decus, cui gloria patrum
Et generis certabat honos, tellure cadentem
110
Excepi fouique sinu, nec colla genasque
Comere nec pingui crinem deducere amomo
Cessauit mea, nate, manus. mihi dulcis imago
Prosiluit. celsae procul aspice frontis honores
Suggestumque comae. Latias metire quid ultra
115
Emineat matres: quantum Latonia Nymphas
Virgo premit quantumque egomet Nereidas exsto.
Haec et caeruleis mecum consurgere digna
Fluctibus et nostra potuit considere concha;
Et si flammigeras potuisset scandere sedes
120
Hasque intrare domos, ipsi erraretis, Amores.
Huic quamuis census dederim largita beatos,
Vincit opes animo. querimur iam Seras auaros
Angustum spoliare nemus Clymenaeaque deesse
Germina nec uirides satis illacrimare sorores,
125
Vellera Sidonio iam pauca rubescere tabo
Raraque longaeuis niuibus crystalla gelari.
Huic Hermum fuluoque Tagum decurrere limo
(Nec satis ad cultus), huic Inda monilia Glaucum
Proteaque atque omnem Nereida quaerere iussi.
130
Hanc si Thessalicos uidisses, Phoebe, per agros
Erraret secura Daphne. sin litore Naxi
Theseum iuxta foret haec conspecta cubile,
Gnosida desertam profugus liquisset et Euhan.
Quod nisi me longis placasset Iuno querelis,
135
Falsus huic pennas et cornua sumeret aethrae
Rector, in hanc uero cecidisset Iuppiter auro.
Sed dabitur iuueni, cui tu, mea summa potestas,
Nate, cupis thalami quamuis iuga ferre secundi
Saepe neget maerens, ipsam iam cedere sensi
140
Inque uicem tepuisse uiro". sic fata leuauit
Sidereos artus thalamique egressa superbum
Limen Amyclaeos ad frena citauit olores.
Iungit Amor laetamque uehens per nubila matrem
Gemmato temone sedet. iam Thybridis arces
145
Iliacae: pandit nitidos domus alta penates
Claraque gaudentes plauserunt limina cygni.
Digna deae sedes, nitidis nec sordet ab astris.
Hic Libycus Phrygiusque silex, hic dura Laconum
Saxa uirent, hic flexus onyx et concolor alto
150
Vena mari rupesque nitent, quis purpura saepe
Oebalis et Tyrii moderator liuet aeni.
Pendent innumeris fastigia nixa columnis,
Robora Dalmatico lucent satiata metallo.
Excludunt radios siluis demissa uetustis
155
Frigora, perspicui uiuunt in marmore fontes.
Nec seruat natura uices: hic Sirius alget,
Bruma tepet uersumque domus sibi temperat annum.
Exsultat uisu tectisque potentis alumnae
Non secus alma Venus quam si Paphon aequore ab alto
160
Idaliasque domos Erycinaque templa subiret.
Tunc ipsam solo reclinem affata cubili:
"Quonam hic usque sopor uacuique modestia lecti,
O mihi Laurentes inter dilecta puellas?
Quis morum fideique modus? numquamne uirili
165
Summittere iugo? ueniet iam tristior aetas.
Exerce formam et fugientibus utere donis:
Non ideo tibi tale decus uultusque superbos
Meque dedi, uiduos ut transmittare per annos
Ceu non cara mihi. satis o nimiumque priores
170
Despexisse procos. at enim hic tibi sanguine toto
Deditus unam omnes inter miratur amatque
Nec formae nec stirpis egens; nam docta per Vrbem
Carmina qui iuuenes, quae non didicere puellae?
Hunc et bissenos (sic indulgentia pergat
175
Praesidis Ausonii!) cernes attollere fasces
Ante diem; certe iam nunc Cybeleia mouit
Limina et Euboicae carmen legit ille Sibyllae.
Iamque parens Latius, cuius praenoscere mentem
Fas mihi, purpureos habitus iuuenique curule
180
Indulgebit ebur, Dacasque (et gloria maior!)
Exuuias laurosque dabit celebrare recentes.
Ergo age, iunge toros atque otia deme iuuentae.
Quas ego non gentes, quae non face corda iugali?
Alituum pecudumque mihi durique ferarum
185
Non renuere greges, ipsum in conubia terrae
Aethera, cum pluuiis rarescunt nubila, soluo.
Sic rerum series mundique reuertitur aetas.
Vnde nouum Troiae decus ardentumque deorum
Raptorem, Phrygio si non ego iuncta marito?
190
Lydius unde meos iterasset Thybris Iulos?
Quis septemgeminae posuisset moenia Romae
Imperii Latiale caput, nisi Dardana furto
Cepisset Martem, nec me prohibente, sacerdos?"
His mulcet dictis tacitaeque inspirat honorem
195
Conubii. redeunt animo iam dona precesque
Et lacrimae uigilesque uiri prope limina questus,
Asteris et uatis totam cantata per urbem,
Asteris ante dapes, nocte Asteris, Asteris ortu,
Quantum non clamatus Hylas. iamque aspera coepit
200
Flectere corda libens et iam sibi dura uideri.
Macte toris, Latios inter placidissime uates,
Quod durum permensus iter coeptique laboris
Prendisti portus. nitidae sic transfuga Pisae
Amnis in externos longe flammatus amores
205
Flumina demerso trahit intemerata canali,
Donec Sicanios tandem prolatus anhelo
Ore bibat fontes: miratur dulcia Nais
Oscula nec credit pelago uenisse maritum.
Quis tibi tunc alacri caelestum in munere claro,
210
Stella, dies, quanto salierunt pectora uoto,
Dulcia cum dominae dexter conubia uultus
Adnuit! ire polo nitidosque errare per axes
Visus. Amyclaeis minus exsultauit harenis
Pastor ad Idaeas Helena ueniente carinas;
215
Thessala nec talem uiderunt Pelea Tempe,
Cum Thetin Haemoniis Chiron accedere terris
Erecto prospexit equo. quam longa morantur
Sidera! quam segnis uotis Aurora mariti!
At procul ut Stellae thalamos sensere parari
220
Letous uatum pater et Semeleius Euhan,
Hic mouet Ortygia, mouet hic rapida agmina Nysa.
Huic Lycii montes gelidaeque umbracula Thymbrae
Et, Parnase, sonas: illi Pangaea resultant
Ismaraque et quondam genialis litora Naxi.
225
Tunc caras iniere fores comitique canoro
Hic chelyn, hic flauam maculoso nebrida tergo,
Hic thyrsos, hic plectra ferunt; hic enthea lauro
Tempora, Minoa crinem premit ille corona.
Vixdum emissa dies, et iam socialia praesto
230
Omina, iam festa feruet domus utraque pompa.
Fronde uirent postes, effulgent compita flammis,
Et pars immensae gaudet celeberrima Romae.
Omnis honos, cuncti ueniunt ad limina fasces,
Omnis plebeio teritur praetexta tumultu:
235
Hinc eques, hinc iuuenum coetu stola mixta laborat.
Felices utrosque uocant, sed in agmine plures
Inuidere uiro. iamdudum poste reclinis
Quaerit Hymen thalamis intactum dicere carmen,
Quo uatem mulcere queat. dat Iuno uerenda
240
Vincula et insigni geminat Concordia taeda.
Hic fuit ille dies: noctem canat ipse maritus,
Quantum nosse licet. sic uicta sopore doloso
Martia fluminea posuit latus Ilia ripa;
Non talis niueos tinxit Lauinia uultus,
245
Cum Turno spectante rubet; non Claudia talis
Respexit populos mota iam uirgo carina.
Nunc opus, Aonidum comites tripodumque ministri,
Diuersis certare modis: eat enthea uittis
Atque hederis redimita cohors, ut pollet ouanti
250
Quisque lyra. sed praecipue qui nobile gressu
Extremo fraudatis opus, date carmina festis
Digna toris. hunc ipse Coo plaudente Philetas
Callimachusque senex Vmbroque Propertius antro
Ambissent laudare diem, nec tristis in ipsis
255
Naso Tomis diuesque foco lucente Tibullus.
Me certe non unus amor simplexque canendi
Causa trahit: tecum similes iunctaeque Camenae,
Stella, mihi, multumque pares bacchamur ad aras
Et sociam doctis haurimus ab amnibus undam.
260
At te nascentem gremio mea prima recepit
Parthenope, dulcisque solo tu gloria nostro
Reptasti. nitidum consurgat ad aethera tellus
Eubois et pulchra tumeat Sebethos alumna;
Nec sibi sulpureis Lucrinae Naides antris
265
Nec Pompeiani placeant magis otia Sarni.
Eia age, praeclaros Latio properate nepotes,
Qui leges, qui castra regant, qui carmina ludant.
Acceleret partu decimum bona Cynthia mensem,
Sed parcat Lucina precor; tuque ipse parenti
270
Parce, puer, ne mollem uterum, ne stantia laedas
Pectora; cumque tuos tacito natura recessu
Formarit uultus, multum de patre decoris,
Plus de matre feras. at tu, pulcherrima forma
Italidum, tandem merito possessa marito,
275
Vincla diu quaesita foue, sic damna decoris
Nulla tibi; longe uirides sic flore iuuentae
Perdurent uultus, tardeque haec forma senescat.