Nondum cuncta polo uigil inclinauerat astra
Ortus et instantem cornu tenuiore uidebat
Luna diem, trepidas ubi iam Tithonia nubes
Discutit ac reduci magnum parat aethera Phoebo:
5
Agmina iam raris Dircaea penatibus errant,
Noctis questa moras; quamuis tunc otia tandem
Et primus post bella sopor, tamen aegra quietem
Pax fugat et saeui meminit uictoria belli.
Vix primo proferre gradum et munimina ualli
10
Soluere, uix totas reserare audacia portas;
Stant ueteres ante ora metus campique uacantis
Horror: ut adsiduo iactatis aequore tellus
Prima labat, sic attoniti nil comminus ire
Mirantur fusasque putant adsurgere turmas.
15
Sic ubi perspicuae scandentem limina turris
Idaliae uolucres fuluum aspexere draconem,
Intus agunt natos et feta cubilia uallant
Vnguibus imbellesque citant ad proelia pennas;
Mox ruerit licet ille retro, tamen aera nudum
20
Candida turba timet, tandemque ingressa uolatus
Horret et a mediis etiamnum respicit astris.
Itur in exanguem populum bellique iacentis
Reliquias, quacumque dolor luctusque, cruenti,
Exegere, duces; hi tela, hi corpora, at illi
25
Caesorum tantum ora uident alienaque iuxta
Pectora; pars currus deflent uiduisque loquuntur,
Hoc solum quia restat, equis; pars oscula figunt
Vulneribus magnis et de uirtute queruntur.
Frigida digeritur strages: patuere recisae
30
Cum capulis hastisque manus mediisque sagittae
Luminibus stantes; multis uestigia caedis
Nulla: ruunt planctu pendente et ubique parato.
At circum informes truncos miserabile surgit
Certamen qui iusta ferant, qui funera ducant.
35
Saepe etiam hostiles (lusit Fortuna parumper)
Decepti fleuere uiros; nec certa facultas
Noscere quem miseri uitent calcentue cruorem.
At quibus est inlaesa domus uacuique doloris,
Aut deserta uagi Danaum tentoria lustrant
40
Inmittuntque faces, aut (quae post bella uoluptas)
Quaerunt dispersi iaceat quo puluere Tydeus,
An rapti pateat specus auguris, aut ubi diuum
Hostis, an aetheriae uiuant per membra fauillae.
Iam lacrimis exempta dies, nec serus abegit
45
Vesper: amant miseri lamenta malisque fruuntur.
Nec subiere domos, sed circum funera pernox
Turba sedet, uicibusque datis alterna gementes
Igne feras planctuque fugant; nec dulcibus astris
Victa, nec adsiduo coierunt lumina fletu.
50
Tertius Aurorae pugnabat Lucifer, et iam
Montibus orbatis, lucorum gloria, magnae
Teumesi uenere trabes et amica Cithaeron
Silua rogis; ardent excisae uiscera gentis
Molibus extructis: supremo munere gaudent
55
Ogygii manes; queritur miserabile Graium
Nuda cohors uetitumque gemens circumuolat ignem.
Accipit et saeui manes Eteoclis iniquos
Haudquaquam regalis honos; Argiuus haberi
Frater iussus adhuc atque exule pellitur umbra.
60
At non plebeio fumare Menoecea busto
Rex genitor Thebaeque sinunt, nec robora uilem
Struxerunt de more rogum, sed bellicus agger
Curribus et clipeis Graiorumque omnibus armis
Sternitur; hostiles super ipse, ut uictor, aceruos
65
Pacifera lauro crinem uittisque decorus
Accubat: haud aliter quam cum poscentibus astris
Laetus in accensa iacuit Tirynthius Oeta.
Spirantes super inferias, captiua Pelasgum
Corpora frenatosque, pater, solacia sorti
70
Bellorum, mactabat equos; his arduus ignis
Palpitat, et gemitus tandem erupere paterni:
'O nisi magnanimae nimius te laudis inisset
Ardor, Echionios mecum uenerande penates
Atque ultra recture puer, uenientia qui nunc
75
Gaudia et ingratum regni mihi munus acerbas!
Tu superum conuexa licet coetusque perenni
(Credo equidem) uirtute colas, mihi flebile semper
Numen eris; ponant aras excelsaque Thebae
Templa dicent: uni fas sit lugere parenti.
80
Et nunc heu quae digne tibi sollemnia quasue
Largiar exequias? nec si fatale potestas
Argos et impulsas cineri miscere Mycenas,
Meque super, cui uita (nefas!) et sanguine nati
Partus honos. eademne dies, eadem impia bella
85
Te, puer, et diros misere in Tartara fratres?
Et nunc Oedipodi par est fortuna doloris
Ac mihi? quam similes gemimus, bone Iuppiter, umbras!
Accipe, nate, tui noua libamenta triumphi,
Accipe et hoc regimen dextrae frontisque superbae
90
Vincula, quae patri minimum laetanda dedisti.
Regem te, regem tristes Eteocleos umbrae
Aspiciant.' simul haec dicens crinemque manumque
Destruit, accensaque iterat uiolentius ira:
'Saeuum agedum inmitemque uocent si funera Lernae
95
Tecum ardere ueto; longos utinam addere sensus
Corporibus caeloque animas Ereboque nocentes
Pellere fas, ipsumque feras, ipsum unca uolucrum
Ora sequi atque artus regum monstrare nefandos!
Ei mihi, quod positos humus alma diesque resoluet!
100
Quare iterum repetens iterumque edico: suprema
Ne quis ope et flammis ausit iuuisse Pelasgos;
Aut nece facta luet numeroque explebit adempta
Corpora; per superos magnumque Menoecea iuro.'
Dixit, et abreptum comites in tecta ferebant.
105
Flebilis interea uacuis comitatus ab Argis
(Fama trahit miseras) orbae uiduaeque ruebant
Inachides ceu capta manus; sua uulnera cuique,
Par habitus cunctis, deiecti in pectora crines
Accinctique sinus; manant lacera ora cruentis
110
Vnguibus, et molles planctu creuere lacerti.
Prima per attonitas nigrae regina cateruae,
Tristibus inlabens famulis iterumque resurgens,
Quaerit inops Argia uias; non regia cordi,
Non pater: una fides, unum Polynicis amati
115
Nomen in ore sedet; Dircen infaustaque Cadmi
Moenia posthabitis uelit incoluisse Mycenis.
Proxima Lernaeo Calydonidas agmine mixtas
Tydeos exequiis trahit haud cessura sorori
Deipyle; scelus illa quidem morsusque profanos
120
Audierat miseranda uiri, sed cuncta iacenti
Infelix ignoscit amor. post aspera uisu,
Ac deflenda tamen, digno plangore Nealce
Hippomedonta ciens. uatis mox impia coniunx
Heu uacuos positura rogos. postrema gementum
125
Agmina Maenaliae ducit comes orba Dianae,
Et grauis Euadne: dolet haec queriturque labores
Audacis pueri, magni memor illa mariti
It toruum lacrimans summisque irascitur astris.
Illas et lucis Hecate speculata Lycaeis
130
Prosequitur gemitu, duplexque ad litus euntes
Planxit ab Isthmiaco genetrix Thebana sepulcro,
Noctiuagumque gregem, quamuis sibi luget, Eleusin
Fleuit et arcanos errantibus extulit ignes.
Ipsa per auersos ducit Saturnia calles
135
Occultatque uias, ne plebs congressa suorum
Ire uetet pereatque ingentis gloria coepti.
Nec non functa ducum refouendi corpora curam
Iris habet, putresque arcanis roribus artus
Ambrosiaeque rigat sucis, ut longius obstent
140
Expectentque rogum et flammas non ante fatiscant.
Squalidus ecce genas et inani uulnere pallens
Ornytus (hic socio desertus ab agmine, tardat
Plaga recens) timido secreta per auia furto
Debile carpit iter fractaeque innititur hastae.
145
Isque ubi mota nouo stupuit loca sola tumultu
Femineumque gregem, quae iam super agmina Lernae
Sola uidet, non ille uiam causasue requirit,
Quippe patent, maesto sed sic prior occupat ore:
'Quo, miserae, quo fertis iter? funusne peremptis
150
Speratis cineremque uiris? stat peruigil illic
Vmbrarum custos inhumataque corpora regi
Adnumerat. nusquam lacrimae, procul usque fugati
Accessus hominum: solis auibusque ferisque
Ire licet. uestrisne Creon dabit aequus honorem
155
Luctibus? inmites citius Busiridos aras
Odrysiique famem stabuli Siculosque licebit
Exorare deos; rapiet fortasse precantes,
Si mens nota mihi, nec coniugialia supra
Funera sed caris longe mactabit ab umbris.
160
Quin fugitis, dum tuta uia est, Lernamque reuersae
Nomina, quod superest, uacuis datis orba sepulcris
Absentesque animas ad inania busta uocatis?
Aut uos Cecropiam (prope namque et Thesea fama est
Thermodontiaco laetum remeare triumpho)
165
Imploratis opem? bello cogendus et armis
In mores hominemque Creon.' sic fatus, at illis
Horruerunt lacrimae, stupuitque inmanis eundi
Impetus, atque uno uultus pallore gelati.
Non secus adflauit molles si quando iuuencas
170
Tigridis Hyrcanae ieiunum murmur, et ipse
Auditu turbatus ager, timor omnibus ingens
Quae placeat, quos illa fames escendat in armos.
Continuo discors uario sententia motu
Scinditur: his Thebas tumidumque ambire Creonta,
175
His placet Actaeae si quid clementia gentis
Adnuat; extremum curarum ac turpe reuerti.
Hic non femineae subitum uirtutis amorem
Colligit Argia, sexuque inmane relicto
Tractat opus: placet (egregii spes dura pericli!)
180
Comminus infandi leges accedere regni,
Quo Rhodopes non ulla nurus nec alumna niuosi
Phasidis innuptis uallata cohortibus iret.
Tunc mouet arte dolum, quo semet ab agmine fido
Segreget, inmitesque deos regemque cruentum
185
Contemptrix animae et magno temeraria luctu
Prouocet; hortantur pietas ignesque pudici.
Ipse etiam ante oculos omni manifestus in actu,
Nunc hospes miserae, primas nunc sponsus ad aras,
Nunc mitis coniunx, nunc iam sub casside torua
190
Maestus in amplexu multumque a limine summo
Respiciens: sed nulla animo uersatur imago
Crebrior Aonii quam quae de sanguine campi
Nuda uenit poscitque rogos. his anxia mentem
Aegrescit furiis et, qui castissimus ardor,
195
Funus amat; tunc ad comites conuersa Pelasgas,
'Vos' ait 'Actaeas acies Marathoniaque arma
Elicite, aspiretque pio Fortuna labori.
Me sinite Ogygias, tantae quae sola ruinae
Causa fui, penetrare domos et fulmina regni
200
Prima pati; nec surda ferae pulsabimus urbis
Limina: sunt illic soceri mihi suntque sorores
Coniugis, et Thebas haud ignoranda subibo.
Ne tantum reuocate gradus: illo impetus ingens
Auguriumque animi.' nec plura, unumque Menoeten
205
(Olim hic uirginei custos monitorque pudoris)
Eligit et, quamquam rudis atque ignara locorum,
Praecipites gressus, qua uenerat Ornytus, aufert.
Atque ubi uisa procul socias liquisse malorum,
'Anne' ait 'hostiles ego te tabente per agros
210
(Heu dolor!) expectem quaenam sententia lenti
Theseos, an bello proceres, an dexter haruspex
Adnuat? interea funus decrescit, et uncis
Alitibus (non hos potius?) supponimus artus.
Et nunc me duram, si quis tibi sensus ad umbras,
215
Me tardam Stygiis quereris, fidissime, diuis.
Heu si nudus adhuc, heu si iam forte sepultus:
Nostrum utrumque nefas; adeo uis nulla dolenti?
Mors nusquam saeuusque Creon? hortaris euntem,
Ornyte!' sic dicens magno Megareia praeceps
220
Arua rapit passu, demonstrat proxima quisque
Obuius horrescitque habitus miseramque ueretur.
Vadit atrox uisu, nil corde nec aure pauescens,
Et nimiis confisa malis propiorque timeri:
Nocte uelut Phrygia cum lamentata resultant
225
Dindyma, pinigeri rapitur Simoentis ad amnem
Dux uesana chori, cuius dea sanguine lecto
Ipsa dedit ferrum et uittata fronde notauit.
Iam pater Hesperio flagrantem gurgite currum
Abdiderat Titan, aliis rediturus ab undis,
230
Cum tamen illa grauem luctu fallente laborem
Nescit abisse diem: nec caligantibus aruis
Terretur, nec frangit iter per et inuia saxa
Lapsurasque trabes nemorumque arcana (sereno
Nigra die) caecisque incisa noualia fossis,
235
Per fluuios secura uadi, somnosque ferarum
Praeter et horrendis infesta cubilia monstris.
Tantum animi luctusque ualent! pudet ire Menoeten
Tardius, inualidaeque gradum miratur alumnae.
Quas non illa domos pecudumque hominumque modesto
240
Pulsauit gemitu? quotiens amissus eunti
Limes, et errantem comitis solacia flammae
Destituunt gelidaeque facem uicere tenebrae!
Iamque supinantur fessis lateque fatiscunt
Penthei deuexa iugi, cum pectore anhelo
245
Iam prope deficiens sic incipit orsa Menoetes:
'Haud procul, exacti si spes non blanda laboris,
Ogygias, Argia, domos et egena sepulcri
Busta iacere reor: graue comminus aestuat aer
Sordidus, et magnae redeunt per inane uolucres.
250
Haec illa est crudelis humus, nec moenia longe.
Cernis ut ingentes murorum porrigat umbras
Campus et e speculis moriens intermicet ignis?
Moenia sunt iuxta.' modo nox magis ipsa tacebat,
Solaque nigrantes laxabant astra tenebras.
255
Horruit Argia, dextramque ad moenia tendens:
'Vrbs optata prius, nunc tecta hostilia, Thebae,
Et tamen, inlaesas si reddis coniugis umbras,
Sic quoque dulce solum, cernis quo praedita cultu,
Qua stipata manu, iuxta tua limina primum
260
Oedipodis magni uenio nurus? improba non sunt
Vota: rogos hospes planctumque et funera posco.
Illum, oro, extorrem regni belloque fugatum,
Illum, quem solio non es dignata paterno,
Redde mihi. tuque, oro, ueni, si manibus ulla
265
Effigies errantque animae post membra solutae,
Tu mihi pande uias, tuaque ipse ad funera deduc,
Si merui.' dixit, tectumque adgressa propinquae
Pastorale casae reficit spiramina fessi
Ignis, et horrendos inrumpit turbida campos.
270
Qualis ab Aetnaeis accensa lampade saxis
Orba Ceres magnae uariabat imagine flammae
Ausonium Siculumque latus, uestigia nigri
Raptoris uastosque legens in puluere sulcos;
Illius insanis ululatibus ipse remugit
275
Enceladus ruptoque uias inluminat igni:
'Persephonen' amnes siluae freta nubila clamant,
'Persephonen' tantum Stygii tacet aula mariti.
Admonet attonitam fidus meminisse Creontis
Altor et occulto summittere lampada furto.
280
Regina Argolicas modo formidata per urbes,
Votum inmane procis spesque augustissima gentis,
Nocte sub infesta, nullo duce et hoste propinquo,
Sola per offensus armorum et lubrica tabo
Gramina, non tenebras, non circumfusa tremescens
285
Concilia umbrarum atque animas sua membra gementes,
Saepe gradu caeco ferrum calcataque tela
Dissimulat, solusque labor uitasse iacentes,
Dum funus putat omne suum, uisuque sagaci
Rimatur positos et corpora prona supinat
290
Incumbens, queriturque parum lucentibus astris.
Forte soporiferas caeli secreta per umbras
Iuno, sinu magni semet furata mariti,
Theseos ad muros, ut Pallada flecteret, ibat,
Supplicibusque piis faciles aperiret Athenas.
295
Atque ubi per campos errore fatiscere uano
Inmeritam Argian supero respexit ab axe,
Indoluit uisu, et lunaribus obuia bigis
Aduertit uultum placidaque ita uoce locuta est:
'Da mihi poscenti munus breue, Cynthia, si quis
300
Est Iunonis honos; certe Iouis improba iussu
Ter noctem Herculeam - ueteres sed mitto querelas:
En locus officio. cultrix placitissima nostri
Inachis Argia cernis qua nocte uagetur
Nec reperire uirum densis queat aegra tenebris?
305
Et tibi nimbosum languet iubar: exere, quaeso,
Cornua, et adsueto propior premat orbita terras.
Hunc quoque, qui curru madidas tibi pronus habenas
Ducit, in Aonios uigiles demitte Soporem.'
Vix ea, cum scissis magnum dea nubibus orbem
310
Protulit; expauere umbrae, fulgorque recisus
Sideribus; uix ipsa tulit Saturnia flammas.
Primum per campos infuso lumine pallam
Coniugis ipsa suos noscit miseranda labores,
Quamquam texta latent suffusaque sanguine maeret
315
Purpura; dumque deos uocat et de funere caro
Hoc superesse putat, uidet ipsum in puluere paene
Calcatum. fugere animus uisusque sonusque,
Inclusitque dolor lacrimas; tum corpore toto
Sternitur in uultus animamque per oscula quaerit
320
Absentem, pressumque comis ac ueste cruorem
Seruatura legit. mox tandem uoce reuersa:
'Hunc ego te, coniunx, ad debita regna profectum
Ductorem belli generumque potentis Adrasti
Aspicio, talisque tuis occurro triumphis?
325
Huc attolle genas defectaque lumina: uenit
Ad Thebas Argia tuas; age, moenibus induc
Et patrios ostende lares et mutua redde
Hospitia. heu quid ago? proiectus caespite nudo
Hoc patriae telluris habes. quae iurgia? certe
330
Imperium non frater habet! nullasne tuorum
Mouisti lacrimas? ubi mater, ubi incluta fama
Antigone? mihi nempe iaces, mihi uictus es uni!
Dicebam: "quo tendis iter? quid sceptra negata
Poscis? habes Argos, soceri regnabis in aula;
335
Hic tibi longus honos, hic indiuisa potestas."
Quid queror? ipsa dedi bellum maestumque rogaui
Ipsa patrem ut talem nunc te complexa tenerem.
Sed bene habet, superi, gratum est, Fortuna; peracta
Spes longinqua uiae: totos inuenimus artus.
340
Ei mihi, sed quanto descendit uulnus hiatu!
Hoc frater? qua parte, precor, iacet ille nefandus
Praedator? uincam uolucres (sit adire potestas)
Excludamque feras; an habet funestus et ignes?
Sed nec te flammis inopem tua terra uidebit:
345
Ardebis lacrimasque feres quas ferre negatum
Regibus, aeternumque tuo famulata sepulcro
Durabit deserta fides, testisque dolorum
Natus erit, paruoque torum Polynice fouebo.'
Ecce alios gemitus aliamque ad busta ferebat
350
Antigone miseranda facem, uix nacta petitos
Moenibus egressus; illam nam tempore in omni
Attendunt uigiles et rex iubet ipse timeri,
Contractaeque uices et crebrior excubat ignis.
Ergo deis fratrique moras excusat et amens,
355
Vt paulum inmisso cessit statio horrida somno,
Erumpit muris: fremitu quo territat agros
Virginis ira leae, rabies cui libera tandem
Et primus sine matre furor. nec longa morata,
Quippe trucem campum et positus quo puluere frater
360
Nouerat. atque illam contra uidet ire Menoetes,
Cui uacat, et carae gemitus compescit alumnae.
Cum tamen erectas extremus uirginis aures
Accessit sonus, utque atra sub ueste comisque
Squalentem et crasso foedatam sanguine uultus
365
Astrorum radiis et utraque a lampade uidit,
'Cuius' ait 'manes, aut quae temeraria quaeris
Nocte mea?' nihil illa diu, sed in ora mariti
Deicit inque suos pariter uelamina uultus,
Capta metu subito paulumque oblita doloris.
370
Hoc magis increpitans suspecta silentia perstat
Antigone, comitemque premens ipsamque; sed ambo
Deficiunt fixique silent. tandem ora retexit
Argia, corpusque tamen complexa profatur:
'Si quid in hoc ueteri bellorum sanguine mecum
375
Quaesitura uenis, si tu quoque dura Creontis
Iussa times, possum tibi me confisa fateri.
Si misera es (certe lacrimas lamentaque cerno),
Iunge, age, iunge fidem: proles ego regis Adrasti
(Ei mihi! num quis adest?) cari Polynicis ad ignes,
380
Etsi regna uetant - ' stupuit Cadmeia uirgo
Intremuitque simul dicentemque occupat ultro:
'Mene igitur sociam (pro fors ignara!) malorum,
Mene times? mea membra tenes, mea funera plangis.
Cedo, tene, pudet heu! pietas ignaua sororis!
385
Haec prior - ' hic pariter lapsae iunctoque per ipsum
Amplexu miscent auidae lacrimasque comasque,
Partitaeque artus redeunt alterna gementes
Ad uultum et cara uicibus ceruice fruuntur.
Dumque modo haec fratrem memorat, nunc illa maritum,
390
Mutuaque exorsae Thebas Argosque renarrant,
Longius Argia miseros reminiscitur actus:
'Per tibi furtiui sacrum commune doloris,
Per socios manes et conscia sidera iuro:
Non hic amissos, quamquam uagus exul, honores,
395
Non gentile solum, carae non pectora matris,
Te cupiit unam noctesque diesque locutus
Antigonen; ego cura minor facilisque relinqui.
Tu tamen ex celsa sublimem forsitan arce
Ante nefas Grais dantem uexilla maniplis
400
Vidisti, teque ille acie respexit ab ipsa
Ense salutatam et nutantis uertice coni:
Nos procul. extremas sed quis deus egit in iras?
Nil uestrae ualuere preces? tibine iste negauit
Oranti?' causas ac tristia reddere fata
405
Coeperat Antigone; fidus comes admonet ambas:
'Heia agite inceptum potius! iam sidera pallent
Vicino turbata die, perferte laborem,
Tempus erit lacrimis, accenso flebitis igne.'
Haud procul Ismeni monstrabant murmura ripas,
410
Qua turbatus adhuc et sanguine decolor ibat.
Huc laceros artus socio conamine portant
Inualidae, iungitque comes non fortior ulnas.
Sic Hyperionium trepido Phaethonta sorores
Fumantem lauere Pado; uixdum ille sepulcro
415
Conditus, et flentes stabant ad flumina siluae.
Vt sanies purgata uado membrisque reuersus
Mortis honos, ignem miserae post ultima quaerunt
Oscula; sed gelidae circum exanimesque fauillae
Putribus in foueis, atque omnia busta quiescunt.
420
Stabat adhuc, seu forte, rogus, seu numine diuum,
Cui torrere datum saeuos Eteocleos artus,
Siue locum monstris iterum Fortuna parabat,
Seu dissensuros seruauerat Eumenis ignes.
Hic tenuem nigris etiamnum aduiuere lucem
425
Roboribus pariter cupidae uidere, simulque
Flebile gauisae; nec adhuc quae busta repertum,
Sed placidus quicumque rogant mitisque supremi
Admittat cineris consortem et misceat umbras.
Ecce iterum fratres: primos ut contigit artus
430
Ignis edax, tremuere rogi et nouus aduena busto
Pellitur; exundant diuiso uertice flammae
Alternosque apices abrupta luce coruscant.
Pallidus Eumenidum ueluti commiserit ignes
Orcus, uterque minax globus et conatur uterque
435
Longius; ipsae etiam commoto pondere paulum
Secessere trabes. conclamat territa uirgo:
'Occidimus, functasque manu stimulauimus iras.
Frater erat; quis enim accessus ferus hospitis umbrae
Pelleret? en clipei fragmen semustaque nosco
440
Cingula, frater erat! cernisne ut flamma recedat
Concurratque tamen? uiuunt odia improba, uiuunt.
Nil actum bello; miseri, sic dum arma mouetis
Vicit nempe Creon! nusquam iam regna: quis ardor?
Cui furitis? sedate minas; tuque exul ubique,
445
Semper inops aequi, iam cede (hoc nupta precatur,
Hoc soror), aut saeuos mediae ueniemus in ignes.'
Vix ea, cum subitus campos tremor altaque tecta
Impulit adiuuitque rogi discordis hiatus,
Et uigilum turbata quies, quibus ipse malorum
450
Fingebat simulacra Sopor: ruit ilicet omnem
Prospectum lustrans armata indagine miles.
Illos instantes senior timet unus; at ipsae
Ante rogum saeuique palam spreuisse Creontis
Imperia et furtum claro plangore fatentur
455
Securae, quippe omne uident fluxisse cadauer.
Ambitur saeua de morte animosaque leti
Spes furit: haec fratris rapuisse, haec coniugis artus
Contendunt uicibusque probant: 'ego corpus', 'ego ignes',
'Me pietas', 'me duxit amor'. deposcere saeua
460
Supplicia et dextras iuuat insertare catenis.
Nusquam illa alternis modo quae reuerentia uerbis,
Iram odiumque putes; tantus discordat utrimque
Clamor, et ad regem qui deprendere trahuntur.
At procul Actaeis dextra iam Pallade muris
465
Iuno Phoroneas inducit praeuia matres
Attonitas, non ipsa minus, coetumque gementem
Conciliat populis et fletibus addit honorem.
Ipsa manu ramosque oleae uittasque precantes
Tradit, et obtenta summittere lumina palla
470
Et praeferre docet uacuas sine manibus urnas.
Omnis Erectheis effusa penatibus aetas
Tecta uiasque replent: unde hoc examen et una
Tot miserae? necdum causas nouere malorum,
Iamque gemunt. dea conciliis se miscet utrisque
475
Cuncta docens, qua gente satae, quae funera plangant
Quidue petant; uariis nec non adfatibus ipsae
Ogygias leges inmansuetumque Creonta
Multum et ubique fremunt. Geticae non plura queruntur
Hospitibus tectis trunco sermone uolucres,
480
Cum duplices thalamos et iniquum Terea clamant.
Vrbe fuit media nulli concessa potentum
Ara deum, mitis posuit Clementia sedem,
Et miseri fecere sacram; sine supplice numquam
Illa nouo, nulla damnauit uota repulsa.
485
Auditi quicumque rogant, noctesque diesque
Ire datum et solis numen placare querelis.
Parca superstitio: non turea flamma nec altus
Accipitur sanguis: lacrimis altaria sudant,
Maestarumque super libamina secta comarum
490
Pendent et uestes mutata sorte relictae.
Mite nemus circa cultuque insigne uerendo,
Vittatae laurus et supplicis arbor oliuae.
Nulla autem effigies, nulli commissa metallo
Forma dei: mentes habitare et pectora gaudet.
495
Semper habet trepidos, semper locus horret egenis
Coetibus, ignotae tantum felicibus arae.
Fama est defensos acie post busta paterni
Numinis Herculeos sedem fundasse nepotes.
Fama minor factis: ipsos nam credere dignum
500
Caelicolas, tellus quibus hospita semper Athenae,
Ceu leges hominemque nouum ritusque sacrorum
Seminaque in uacuas hinc descendentia terras,
Sic sacrasse loco commune animantibus aegris
Confugium, unde procul starent iraeque minaeque
505
Regnaque, et a iustis Fortuna recederet aris.
Iam tunc innumerae norant altaria gentes:
Huc uicti bellis patriaque a sede fugati
Regnorumque inopes scelerumque errore nocentes
Conueniunt pacemque rogant; mox hospita sedes
510
Vicit et Oedipodae Furias et funus † olynthi
Texit et a misero matrem summouit Oreste.
Huc uulgo monstrante locum manus anxia Lernae
Deueniunt, cedunt miserorum turba priorum.
Vix ibi, sedatis requierunt pectora curis:
515
Ceu patrio super alta grues Aquilone fugatae
Cum uidere Pharon; tunc aethera latius implent,
Tunc hilari clangore sonant; iuuat orbe sereno
Contempsisse niues et frigora soluere Nilo.
Iamque domos patrias Scythicae post aspera gentis
520
Proelia laurigero subeuntem Thesea curru
Laetifici plausus missusque ad sidera uulgi
Clamor et emeritis hilaris tuba nuntiat armis.
Ante ducem spolia et, duri Mauortis imago,
Virginei currus cumulataque fercula cristis
525
Et tristes ducuntur equi truncaeque bipennes,
Quis nemora et solidam Maeotida caedere suetae,
Gorytique leues portantur et ignea gemmis
Cingula et informes dominarum sanguine peltae.
Ipsae autem nondum trepidae sexumue fatentur,
530
Nec uulgare gemunt, aspernanturque precari,
Et tantum innuptae quaerunt delubra Mineruae.
Primus amor niueis uictorem cernere uectum
Quadriiugis; nec non populos in semet agebat
Hippolyte, iam blanda genas patiensque mariti
535
Foederis. hanc patriae ritus fregisse seueros
Atthides oblique secum mirantur operto
Murmure, quod nitidi crines, quod pectora palla
Tota latent, magnis quod barbara semet Athenis
Misceat atque hosti ueniat paritura marito.
540
Paulum et ab insessis maestae Pelopeides aris
Promouere gradum seriemque et dona triumphi
Mirantur, uictique animo rediere mariti.
Atque ubi tardauit currus et ab axe superbo
Explorat causas uictor poscitque benigna
545
Aure preces, ausa ante alias Capaneia coniunx:
'Belliger Aegide, subitae cui maxima laudis
Semina de nostris aperit Fortuna ruinis,
Non externa genus, dirae nec conscia noxae
Turba sumus: domus Argos erat regesque mariti,
550
Non utinam et fortes! quid enim septena mouere
Castra et Agenoreos opus emendare penates?
Nec querimur caesos: haec bellica iura uicesque
Armorum; sed non Siculis exorta sub antris
Monstra nec Ossaei bello cecidere bimembres.
555
Mitto genus clarosque patres: hominum, inclute Theseu,
Sanguis erant, homines, eademque in sidera, eosdem
Sortitus animarum alimentaque uestra creati,
Quos uetat igne Creon Stygiaeque a limine portae,
Ceu sator Eumenidum aut Lethaei portitor amnis,
560
Summouet ac dubio caelique Erebique sub axe
Detinet. heu princeps Natura! ubi numina, ubi illest
Fulminis iniusti iaculator? ubi estis, Athenae?
Septima iam surgens trepidis Aurora iacentes
Auersatur equis; radios declinat et horret
565
Stelligeri iubar omne poli; iam comminus ipsae
Pabula dira ferae campumque odere uolucres
Spirantem tabo et caelum uentosque grauantem.
Quantum etenim superesse rear? nuda ossa putremque
Verrere permittat saniem. properate, uerendi
570
Cecropidae; uos ista decet uindicta, priusquam
Emathii Thracesque dolent, quaeque extat ubique
Gens arsura rogis manesque habitura supremos.
Nam quis erit saeuire modus? bellauimus, esto;
Sed cecidere odia et tristes mors obruit iras.
575
Tu quoque, ut egregios fama cognouimus actus,
Non trucibus monstris Sinin infandumque dedisti
Cercyona, et saeuum uelles Scirona crematum.
Credo et Amazoniis Tanain fumasse sepulcris,
Vnde haec arma refers; sed et hunc dignare triumphum.
580
Da terris unum caeloque Ereboque laborem,
Si patrium Marathona metu, si tecta leuasti
Cresia, nec fudit uanos anus hospita fletus.
Sic tibi non ullae socia sine Pallade pugnae,
Nec sacer inuideat paribus Tirynthius actis,
585
Semper et in curru, semper te mater ouantem
Cernat, et inuictae nil tale precentur Athenae.'
Dixerat; excipiunt cunctae tenduntque precantes
Cum clamore manus; rubuit Neptunius heros
Permotus lacrimis; iusta mox concitus ira
590
Exclamat: 'quaenam ista nouos induxit Erinys
Regnorum mores? non haec ego pectora liqui
Graiorum abscedens, Scythiam Pontumque niualem
Cum peterem; nouus unde furor? uictumne putasti
Thesea, dire Creon? adsum, nec sanguine fessum
595
Crede; sitit meritos etiamnum haec hasta cruores.
Nulla mora est; uerte hunc adeo, fidissime Phegeu,
Cornipedem, et Tyrias inuectus protinus arces
Aut Danais edice rogos aut proelia Thebis.'
Sic ait oblitus bellique uiaeque laborum,
600
Hortaturque suos uiresque instaurat anhelas:
Vt modo conubiis taurus saltuque recepto
Cum posuit pugnas, alio si forte remugit
Bellatore nemus, quamquam ora et colla cruento
Imbre madent, nouus arma parat campumque lacessens
605
Dissimulat gemitus et uulnera puluere celat.
Ipsa metus Libycos seruatricemque Medusam
Pectoris incussa mouit Tritonia parma.
Protinus erecti toto simul agmine Thebas
Respexere angues; necdum Atticus ire parabat
610
Miles, et infelix expauit classica Dirce.
Continuo in pugnas haud solum accensa iuuentus
Qui modo Caucasei comites rediere triumphi:
Omnis ad arma rudes ager extimulauit alumnos.
Conueniunt ultroque ducis uexilla sequuntur,
615
Qui gelidum Braurona uiri, qui rura lacessunt
Monychia et trepidis stabilem Piraeea nautis
Et nondum Eoo clarum Marathona triumpho.
Mittit in arma manus gentilibus hospita diuis
Icarii Celeique domus uiridesque Melaenae,
620
Diues et Aegaleos nemorum Parnesque benignus
Vitibus et pingui melior Lycabessos oliuae.
Venit atrox Alaeus et olentis arator Hymetti,
Quaeque rudes thyrsos hederis uestistis, Acharnae.
Linquitur Eois longe speculabile proris
625
Sunion, unde uagi casurum in nomina ponti
Cresia decepit falso ratis Aegea uelo.
Hos Salamis populos, illos Cerealis Eleusin
Horrida suspensis ad proelia misit aratris,
Et quos Callirhoe nouies errantibus undis
630
Implicat, et raptae qui conscius Orithyiae
Celauit ripis Geticos Ilissos amores.
Ipse quoque in pugnas uacuatur collis, ubi ingens
Lis superum, dubiis donec noua surgeret arbor
Rupibus et longa refugum mare frangeret umbra.
635
Isset et Arctoas Cadmea ad moenia ducens
Hippolyte turmas: retinet iam certa tumentis
Spes uteri, coniunxque rogat dimittere curas
Martis et emeritas thalamo sacrare pharetras.
Hos ubi uelle acies et dulci gliscere ferro
640
Dux uidet, utque piis raptim dent oscula natis
Amplexusque breues, curru sic fatur ab alto:
'Terrarum leges et mundi foedera mecum
Defensura cohors, dignas insumite mentes
Coeptibus: hac omnem diuumque hominumque fauorem
645
Naturamque ducem coetusque silentis Auerni
Stare palam est; illic Poenarum exercita Thebis
Agmina et anguicomae ducent uexilla sorores.
Ite alacres tantaeque, precor, confidite causae.'
Dixit, et emissa praeceps iter incohat hasta:
650
Qualis Hyperboreos ubi nubilus institit axes
Iuppiter et prima tremefecit sidera bruma,
Rumpitur Aeolia et longam indignata quietem
Tollit hiems animos uentosaque sibilat Arctos;
Tunc montes undaeque fremunt, tunc proelia caecis
655
Nubibus et tonitrus insanaque fulmina gaudent.
Icta gemit tellus, uirides grauis ungula campos
Mutat, et innumeris peditumque equitumque cateruis
Expirat protritus ager, nec puluere crasso
Armorum lux uicta perit, sed in aethera longum
660
Frangitur, et mediis ardent in nubibus hastae.
Noctem adeo placidasque operi iunxere tenebras,
Certamenque inmane uiris quo concita tendunt
Agmina: quis uisas proclamet ab aggere Thebas,
Cuius in Ogygio stet princeps lancea muro.
665
At procul ingenti Neptunius agmina Theseus
Angustat clipeo, propriaeque exordia laudis
Centum urbes umbone gerit centenaque Cretae
Moenia, seque ipsum monstrosi ambagibus antri
Hispida torquentem luctantis colla iuuenci
670
Alternasque manus circum et nodosa ligantem
Bracchia et abducto uitantem cornua uultu.
Terror habet populos, cum saeptus imagine torua
Ingreditur pugnas, bis Thesea bisque cruentas
Caede uidere manus: ueteres reminiscitur actus
675
Ipse tuens sociumque gregem metuendaque quondam
Limina et absumpto pallentem Cnosida filo.
Saeuus at interea ferro post terga reuinctas
Antigonen uiduamque Creon Adrastida leto
Admouet; ambae hilares et mortis amore superbae
680
Ensibus intentant iugulos regemque cruentum
Destituunt, cum dicta ferens Theseia Phegeus
Astitit. ille quidem ramis insontis oliuae
Pacificus, sed bella ciet bellumque minatur,
Grande fremens, nimiumque memor mandantis, et ipsum
685
Iam prope, iam medios operire cohortibus agros
Ingeminans. stetit ambiguo Thebanus in aestu
Curarum, nutantque minae et prior ira tepescit.
Tunc firmat sese, fictumque ac triste renidens,
'Paruane prostratis,' inquit, 'documenta Mycenis
690
Sanximus? en iterum qui moenia nostra lacessant.
Accipimus, ueniant; sed ne post bella querantur:
Lex eadem uictis.' dicit, sed puluere crasso
Caligare diem et Tyrios iuga perdere montes
Aspicit; armari populos tamen armaque ferri
695
Ipse iubet pallens, mediaeque in sedibus aulae
Eumenidas subitas flentemque Menoecea cernit
Turbidus impositosque rogis gaudere Pelasgos.
Quis fuit ille dies, tanto cum sanguine Thebis
Pax inuenta perit! patriis modo fixa reuellunt
700
Arma deis, clipeisque obducunt pectora fractis,
Et galeas humiles et adhuc sordentia tabo
Spicula: non pharetris quisquam, non ense decorus,
Non spectandus equo; cessat fiducia ualli,
Murorum patet omne latus, munimina portae
705
Exposcunt: prior hostis habet; fastigia desunt:
Deiecit Capaneus; exanguis et aegra iuuentus
Iam nec coniugibus suprema nec oscula natis
Iungit, et attoniti nil optauere parentes.
Atticus at contra, iubar ut clarescere ruptis
710
Nubibus et solem primis aspexit in armis,
Desilit in campum, qui subter moenia nudos
Adseruat manes, dirisque uaporibus aegrum
Aera puluerea penitus sub casside ducens
Ingemit et iustas belli flammatur in iras.
715
Hunc saltem miseris ductor Thebanus honorem
Largitur Danais, quod non super ipsa iacentum
Corpora belligeras acies Martemque secundum
Miscuit, aut lacera ne quid de strage nefandus
Perderet, eligitur saeuos potura cruores
720
Terra rudis. iamque alternas in proelia gentes
Dissimilis Bellona ciet; non clamor utrimque,
Non utrimque tubae: stat debilis altera pubes
Summissos enses nequiquam ammentaque dextris
Laxa tenens; cedunt tellure, armisque reductis
725
Ostentant ueteres etiamnum in sanguine plagas.
Iam nec Cecropiis idem ductoribus ardor,
Languescuntque minae et uirtus secura residit:
Ventorum uelut ira minor, nisi silua furentes
Impedit, insanique tacent sine litore fluctus.
730
Vt uero aequoreus quercum Marathonida Theseus
Extulit, erectae cuius crudelis in hostes
Vmbra cadit campumque trucem lux cuspidis implet,
Ceu pater Edonios Haemi de uertice Mauors
Impulerit currus, rapido mortemque fugamque
735
Axe uehens, sic exanimes in terga reducit
Pallor Agenoridas; taedet fugientibus uti
Thesea, nec facilem dignatur dextra cruorem.
Cetera plebeio desaeuit sanguine uirtus:
Sic iuuat exanimis proiectaque praeda canesque
740
Degeneresque lupos, magnos alit ira leones.
Attamen Olenium Lamyrumque, hunc tela pharetra
Promentem, hunc saeui tollentem pondera saxi
Deicit, et triplici confisos robore gentis
Alcetidas fratres, totidem quos eminus hastis
745
Continuat; ferrum consumpsit pectore Phyleus,
Ore momordit Helops, umero transmisit Iapyx.
Iamque et quadriiugo celsum petit Haemona curru,
Horrendumque manu telum rotat: ille pauentes
Obliquauit equos; longo perlata tenore
750
Transiit hasta duos, sitiebat uulnera nec non
Tertia, sed medio cuspis temone retenta est.
Sed solum uotis, solum clamore tremendo
Omnibus in turmis optat uocitatque Creonta.
Atque hunc diuersa bellorum in fronte maniplos
755
Hortantem dictis frustraque extrema minantem
Conspicit; abscedunt comites: sed Thesea iussi
Linquebant fretique deis atque ipsius armis,
Ille tenet reuocatque suos; utque aequa notauit
Hinc atque hinc odia, extrema se colligit ira,
760
Iam letale furens, atque audax morte futura,
'Non cum peltiferis' ait 'haec tibi pugna puellis,
Virgineas ne crede manus: hic cruda uirorum
Proelia, nos magnum qui Tydea quique furentem
Hippomedonta neci Capaneaque misimus umbris
765
Pectora. quae bellum praeceps amentia suasit,
Improbe? nonne uides, quos ulciscare, iacentes?'
Sic ait, et frustra periturum missile summo
Adflixit clipeo. risit uocesque manumque
Horridus Aegides, ferrataque arbore magnos
770
Molitur iactus, nec non prius ore superbo
Intonat: 'Argolici, quibus haec datur hostia, manes,
Pandite Tartareum chaos ultricesque parate
Eumenidas, uenit ecce Creon!' sic fatus, et auras
Dissipat hasta tremens; tunc, qua subtemine duro
775
Multiplicem tenues iterant thoraca catenae,
Incidit: emicuit per mille foramina sanguis
Impius; ille oculis extremo errore solutis
Labitur. adsistit Theseus grauis armaque tollens,
'Iamne dare extinctis iustos' ait 'hostibus ignes,
780
Iam uictos operire placet? uade atra dature
Supplicia, extremique tamen secure sepulcri.'
Accedunt utrimque pio uexilla tumultu
Permiscentque manus; medio iam foedera bello,
Iamque hospes Theseus; orant succedere muris
785
Dignarique domos. nec tecta hostilia uictor
Aspernatus init; gaudent matresque nurusque
Ogygiae, qualis thyrso bellante subactus
Mollia laudabat iam marcidus orgia Ganges.
Ecce per aduersas Dircaei uerticis umbras
790
Femineus quatit astra fragor, matresque Pelasgae
Decurrunt: quales Bacchea ad bella uocatae
Thyiades amentes, magnum quas poscere credas
Aut fecisse nefas; gaudent lamenta nouaeque
Exultant lacrimae; rapit huc, rapit impetus illuc,
795
Thesea magnanimum quaerant prius, anne Creonta,
Anne suos: uidui ducunt ad corpora luctus.
Non ego, centena si quis mea pectora laxet
Voce deus, tot busta simul uulgique ducumque,
Tot pariter gemitus dignis conatibus aequem:
800
Turbine quo sese caris instrauerit audax
Ignibus Euadne fulmenque in pectore magno
Quaesierit; quo more iacens super oscula saeui
Corporis infelix excuset Tydea coniunx;
Vt saeuos narret uigiles Argia sorori;
805
Arcada quo planctu genetrix Erymanthia clamet,
Arcada, consumpto seruantem sanguine uultus,
Arcada, quem geminae pariter fleuere cohortes.
Vix nouus ista furor ueniensque implesset Apollo,
Et mea iam longo meruit ratis aequore portum.
810
Durabisne procul dominoque legere superstes,
O mihi bissenos multum uigilata per annos
Thebai? iam certe praesens tibi Fama benignum
Strauit iter coepitque nouam monstrare futuris.
Iam te magnanimus dignatur noscere Caesar,
815
Itala iam studio discit memoratque iuuentus.
Viue, precor; nec tu diuinam Aeneida tempta,
Sed longe sequere et uestigia semper adora.
Mox, tibi si quis adhuc praetendit nubila liuor,
Occidet, et meriti post me referentur honores.