Asperat Aonios rabies audita cruenti

Tydeos; ipsi etiam minus ingemuere iacentem

Inachidae, culpantque uirum et rupisse queruntur

Fas odii; quin te, diuum implacidissime, quamquam

5

Praecipuum tunc caedis opus, Gradiue, furebas,

Offensum uirtute ferunt, nec comminus ipsum

Ora sed et trepidos alio torsisse iugales.

Ergo profanatum Melanippi funus acerbo

Vulnere non aliis ultum Cadmeia pubes

10

Insurgunt stimulis, quam si turbata sepulcris

Ossa patrum monstrisque datae crudelibus urnae.

Accendit rex ipse super: 'quisquamne Pelasgis

Mitis adhuc hominemque gerit? iam morsibus uncis

(Pro furor! usque adeo tela exatiauimus?) artus

15

Dilacerant. nonne Hyrcanis bellare putatis

Tigribus, aut saeuos Libyae contra ire leones?

Et nunc ille iacet (pulchra o solacia leti!)

Ore tenens hostile caput, dulcique nefandus

Inmoritur tabo; nos ferrum inmite facesque:

20

Illis nuda odia, et feritas iam non eget armis.

Sic pergant rabidi claraque hac laude fruantur,

Dum uideas haec, summe pater. sed enim hiscere campos

Conquesti terraeque fugam mirantur; an istos

Vel sua portet humus?' magno sic fatus agebat

25

Procursu fremituque uiros, furor omnibus idem

Tydeos inuisi spoliis raptoque potiri

Corpore. non aliter subtexunt astra cateruae

Incestarum auium, longe quibus aura nocentem

Aera desertasque tulit sine funere mortes;

30

Illo auidae cum uoce ruunt, sonat arduus aether

Plausibus, et caelo uolucres cessere minores.

Fama per Aonium rapido uaga murmure campum

Spargitur in turmas (solito pernicior index

Cum lugenda refert), donec, cui maxima fando

35

Damna uehit, trepidas lapsa est Polynicis ad aures.

Deriguit iuuenis lacrimaeque haesere paratae

Et cunctata fides: nimium nam cognita uirtus

Oenidae credi letum suadetque uetatque.

Sed postquam haud dubio clades auctore reperta est,

40

Nox oculos mentemque rapit; tum sanguine fixo

Membra simul, simul arma ruunt: madet ardua fletu

Iam galea atque ocreae clipeum excepere cadentem.

It maestus genua aegra trahens hastamque sequentem,

Vulneribus ceu mille grauis totosque per artus

45

Saucius: absistunt socii monstrantque gementes.

Tandem ille abiectis, uix quae portauerat, armis

Nudus in egregii uacuum iam corpus amici

Procidit et tali lacrimas cum uoce profudit:

'Hasne tibi, armorum spes o suprema meorum,

50

Oenide, grates, haec praemia digna rependi,

Funus ut inuisa Cadmi tellure iaceres

Sospite me? nunc exul ego aeternumque fugatus,

Quando alius misero ac melior mihi frater ademptus.

Nec iam sortitus ueteres regnique nocentis

55

Periurum diadema peto: quo gaudia tanti

Empta mihi aut sceptrum quod non tua dextera tradet?

Ite, uiri, solumque fero me linquite fratri:

Nil opus arma ultra temptare et perdere mortes;

Ite, precor; quid iam dabitis mihi denique maius?

60

Tydea consumpsi! quanam hoc ego morte piabo?

O socer, o Argi! et primae bona iurgia noctis

Alternaeque manus et, longi pignus amoris,

Ira breuis! non me ense tuo tunc, maxime Tydeu,

(Et poteras) nostri mactatum in limine Adrasti!

65

Quin etiam Thebas me propter et impia fratris

Tecta libens, unde haud alius remeasset, adisti,

Ceu tibimet sceptra et proprios laturus honores.

Iam Telamona pium, iam Thesea fama tacebat.

Qualis et ecce iaces! quae primum uulnera mirer?

70

Quis tuus hic, quis ab hoste cruor? quae te agmina quiue

Innumeri strauere globi? (num fallor?) et ipse

Inuidit pater et tota Mars impulit hasta.'

Sic ait, et maerens etiamnum lubrica tabo

Ora uiri terget lacrimis dextraque reponit.

75

'Tune meos hostes hucusque exosus, et ultra

Sospes ego?' exuerat uagina turbidus ensem

Aptabatque neci: comites tenuere, socerque

Castigat bellique uices ac fata reuoluens

Solatur tumidum, longeque a corpore caro

80

Paulatim, unde dolor letique animosa uoluntas,

Amouet ac tacite ferrum inter uerba reponit.

Ducitur amisso qualis consorte laborum

Deserit inceptum media inter iugera sulcum

Taurus iners colloque iugum deforme remisso

85

Parte trahit, partem lacrimans sustentat arator.

Ecce autem hortatus Eteoclis et arma secuti,

Lecta manus, iuuenes, quos nec Tritonia bello,

Nec prope conlata spreuisset cuspide Mauors,

Aduentant; contra, conlecta ut pectora parmae

90

Fixerat atque hastam longe protenderat, haeret

Arduus Hippomedon: ceu fluctibus obuia rupes,

Cui neque de caelo metus et fracta aequora cedunt,

Stat cunctis inmota minis, fugit ipse rigentem

Pontus et ex alto miserae nouere carinae.

95

Tunc prior Aonides (ualidam simul eligit hastam):

'Non pudet hos manes, haec infamantia bellum

Funera dis coram et caelo inspectante tueri?

Scilicet egregius sudor memorandaque uirtus

Hanc tumulare feram, ne non maerentibus Argos

100

Exequiis lacrimandus eat mollique feretro

Infandam eiectans saniem! dimittite curam.

Nullae illum uolucres, nulla impia monstra nec ipse,

Si demus, pius ignis edat.' nec plura, sed ingens

Intorquet iaculum, duro quod in aere moratum

105

Transmissumque tamen clipei stetit orbe secundo.

Inde Pheres acerque Lycus; sed cassa Pheretis

Hasta redit, Lycus excelso terrore comantem

Perstringit galeam: conuulsae cuspide longe

Diffugere iubae patuitque ingloria cassis.

110

Ipse nec ire retro, nec in obuia concitus arma

Exilit, inque eadem sese uestigia semper

Obuersus cunctis profert recipitque, nec umquam

Longius indulget dextrae motusque per omnes

Corpus amat, corpus seruans circumque supraque

115

Vertitur. imbellem non sic amplexa iuuencum

Infestante lupo tunc primum feta tuetur

Mater et ancipiti circumfert cornua gyro;

Ipsa nihil metuens sexusque oblita minoris

Spumat et ingentes imitatur femina tauros.

120

Tandem intermissa iaculantum nube potestas

Reddere tela fuit; iamque et Sicyonius Alcon

Venerat auxilio, Pisaeaque praepetis Idae

Turma subit cuneumque replent. his laetus in hostes

Lernaeam iacit ipse trabem; uolat illa sagittis

125

Aequa fuga mediumque nihil cunctata Politen

Transabit et iuncti clipeum cauat improba Mopsi.

Phocea tum Cydona Tanagraeumque Phalantum

Atque Erycem, hunc retro conuersum et tela petentem,

Dum spes nulla necis, crinito a uertice figit:

130

Faucibus ille cauis hastam non ore receptam

Miratur moriens, pariterque et murmure plenus

Sanguis et expulsi salierunt cuspide dentes.

Ausus erat furto dextram iniectare Leonteus,

Pone uiros atque arma latens, positumque trahebat

135

Prenso crine caput: uidit, quamquam undique crebrae,

Hippomedon, ante ora minae, saeuoque proteruam

Abstulit ense manum; simul increpat: 'hanc tibi Tydeus,

Tydeus ipse rapit; post et confecta uirorum

Fata time magnosque miser fuge tangere manes!'

140

Ter Cadmea phalanx toruum abduxere cadauer,

Ter retrahunt Danai: Siculi uelut anxia puppis

Seditione maris nequiquam obstante magistro

Errat et auerso redit in uestigia uelo.

Non ibi Sidoniae ualuissent pellere coepto

145

Hippomedonta manus, non illum impacta mouerent

Tormenta oppositum, formidatique superbis

Turribus impulsus temptato umbone redissent.

Sed memor Elysii regis noxasque recensens

Tydeos in medios astu subit impia campos

150

Tisiphone: sensere acies subitusque cucurrit

Sudor equis sudorque uiris, quamquam ore remisso

Inachium fingebat Halyn, nusquam impius ignis

Verberaque, et iussi tenuere silentia crines.

Arma gerit iuxtaque feri latus Hippomedontis

155

Blanda genas uocemque uenit, tamen ille loquentis

Extimuit uultus admiraturque timorem.

Illa autem lacrimans, 'tu nunc' ait 'inclute, frustra

Exanimes socios inhumataque corpora Graium

(Scilicet is nobis metus, aut iam cura sepulcri?)

160

Protegis; ipse manu Tyria tibi captus Adrastus

Raptatur, teque ante alios, te uoce manuque

Inuocat; heu qualem lapsare in sanguine uidi,

Exutum canos lacero diademate crines!

Nec procul hinc, aduerte oculos: ubi plurimus ille

165

Puluis, ubi ille globus.' paulum stetit anxius heros

Librabatque metus; premit aspera uirgo: 'quid haeres?

Imus? an hi retinent manes, et uilior ille

Qui superest?' miserum sociis opus et sua mandat

Proelia et unanimi uadit desertor amici,

170

Respiciens tamen et reuocent si forte paratus.

Inde legens turbata trucis uestigia diuae

Huc illuc frustra ruit auius, impia donec

Eumenis ex oculis reiecta caerula parma

Fugit et innumeri galeam rupere cerastae.

175

Aspicit infelix discussa nube quietos

Inachidas currumque nihil metuentis Adrasti.

Et Tyrii iam corpus habent, iam gaudia magnae

Testantur uoces, uictorque ululatus aderrat

Auribus occultoque ferit praecordia luctu.

180

Ducitur hostili (pro dura potentia fati!)

Tydeus ille solo, modo cui Thebana sequenti

Agmina, siue gradus seu frena effunderet, ingens

Limes utrimque datus; nusquam arma, manusque quiescunt;

Nulla uiri feritas: iuuat ora rigentia leto

185

Et formidatos impune lacessere uultus.

Hic amor, hoc una timidi fortesque sequuntur

Nobilitare manus, infectaque sanguine tela

Coniugibus seruant paruisque ostendere natis.

Sic ubi Maura diu populatum rura leonem,

190

Quem propter clausique greges uigilantque magistri,

Pastorum lassae debellauere cohortes:

Gaudet ager, magno subeunt clamore coloni,

Praecerpuntque iubas inmaniaque ora recludunt

Damnaque commemorant, seu iam sub culmine fixus

195

Excubat, antiquo seu pendet gloria luco.

At ferus Hippomedon quamquam iam sentit inane

Auxilium et seram rapto pro corpore pugnam,

It tamen et caecum rotat inreuocabilis ensem,

Vix socios hostesque, nihil dum tardet euntem,

200

Secernens; sed caede noua iam lubrica tellus

Armaque seminecesque uiri currusque soluti

Impediunt laeuumque femur, quod cuspide fixum

Regis Echionii, sed dissimulauerat ardens,

Siue ibi nescierat. maestum uidet Hoplea tandem;

205

Tydeos hic magni fidus comes et modo frustra

Armiger alipedem prona ceruice tenebat

Fatorum ignarum domini solumque frementem

Quod uacet inque acies audentior ille pedestres.

Hunc aspernantem tumido noua pondera tergo

210

(Vnam quippe manum domitis expertus ab annis)

Corripit adfaturque: 'quid o noua fata recusas,

Infelix sonipes? nusquam tibi dulce superbi

Regis onus; non iam Aetolo satiabere campo

Gaudentemque iubam per stagna Acheloia solues.

215

Quod superest, caros, i, saltem ulciscere manes

Aut sequere; extorrem neu tu quoque laeseris umbram

Captiuus tumidumque equitem post Tydea portes.'

Audisse accensumque putes: hoc fulmine raptum

Abstulit et similes minus indignatur habenas.

220

Semifer aeria talis Centaurus ab Ossa

Desilit in ualles: ipsum nemora alta tremescunt,

Campus equum. trepidi cursu glomerantur anhelo

Labdacidae, premit ille super, necopinaque ferro

Colla metens linquit truncos post terga cadentes.

225

Ventum erat ad fluuium; solito tunc plenior alueo

(Signa mali) magna se mole Ismenos agebat.

Illa breuis requies, illo timida agmina lassam

De campis egere fugam; stupet hospita belli

Vnda uiros claraque armorum incenditur umbra.

230

Insiluere uadis, magnoque fragore solutus

Agger et aduersae latuerunt puluere ripae.

Ille quoque hostiles saltu maiore per undas

Inruit attonitis (longum dimittere habenas)

Sicut erat, tantum uiridi defixa parumper

235

Caespite populeo commendat spicula trunco.

Tunc uero exanimes tradunt rapientibus ultro

Arma uadis: alii demissa casside, quantum

Tendere conatus animae ualuere sub undis,

Turpe latent; multi fluuium transmittere nando

240

Adgressi, sed uincla tenent laterique repugnat

Balteus et madidus deducit pectora thorax.

Qualis caeruleis tumido sub gurgite terror

Piscibus, arcani quotiens deuexa profundi

Scrutantem delphina uident; fugit omnis in imos

245

Turba lacus uiridesque metu stipantur in algas;

Nec prius emersi quam summa per aequora flexus

Emicet et uisis malit certare carinis:

Talis agit sparsos, mediisque in fluctibus heros

Frena manu pariter, pariter regit arma, pedumque

250

Remigio sustentat equum; consuetaque campo

Fluctuat et mersas leuis ungula quaerit harenas.

Sternit Iona Chromis, Chromin Antiphos, Antiphon Hypseus,

Hypseus Astyagen euasurumque relicto

Amne Linum, ni fata uetent et stamine primo

255

Ablatum tellure mori. premit agmina Thebes

Hippomedon, turbat Danaos Asopius Hypseus:

Amnis utrumque timet, crasso uada mutat uterque

Sanguine, et e fluuio neutri fatale reuerti.

Iam laceri pronis uoluuntur cursibus artus

260

Oraque et abscisae redeunt in pectora dextrae,

Spicula iam clipeosque leues arcusque remissos

Vnda uehit, galeasque uetant descendere cristae:

Summa uagis late sternuntur flumina telis,

Ima uiris; illic luctantur corpora leto,

265

Efflantesque animas retro premit obuius amnis.

Flumineam rapiente uado puer Argipus ulmum

Prenderat, insignes umeros ferus ense Menoeceus

Amputat; ille cadens, nondum conamine adempto,

Truncus in excelsis spectat sua bracchia ramis.

270

Hypseos hasta Sagen ingenti uulnere mersit,

Ille manet fundo, rediit pro corpore sanguis.

Desiluit ripis fratrem rapturus Agenor,

Heu miser et tenuit, sed saucius ille leuantem

Degrauat amplexu: poterat resolutus Agenor

275

Emersisse uadis, piguit sine fratre reuerti.

Surgentem dextra Capetum uulnusque minantem

Sorbebat rapidus nodato gurgite uertex;

Iam uultu, iam crine latet, iam dextera nusquam,

Vltimus abruptas ensis descendit in undas.

280

Mille modis leti miseros mors una fatigat.

Induit a tergo Mycalesia cuspis Agyrten;

Respexit: nusquam auctor erat, sed concita tractu

Gurgitis effugiens inuenerat hasta cruorem.

Figitur et ualidos sonipes Aetolus in armos

285

Exiluitque alte ui mortis et aera pendens

Verberat; haud tamen est turbatus fulmine ductor,

Sed miseratur equum magnoque ex uulnere telum

Exuit ipse gemens et sponte remisit habenas.

Inde pedes repetit pugnas gressuque manuque

290

Certior, et segnem Nomium fortemque Mimanta

Thisbaeumque Lichan Anthedoniumque Lycetum

Continuat ferro geminisque e fratribus unum

Thespiaden; eadem poscenti fata Panemo:

'Viue superstes' ait 'diraeque ad moenia Thebes

295

Solus abi miseros non decepture parentes.

Di bene quod pugnas rapidum deiecit in amnem

Sanguinea Bellona manu: trahit unda timentes

Gurgite gentili, nuda nec flebilis umbra

Stridebit uestros Tydeus inhumatus ad ignes;

300

Ibitis aequoreis crudelia pabula monstris,

Illum terra uehit suaque in primordia soluet.'

Sic premit aduersos et acerbat uulnera dictis;

Ac nunc ense furit, nunc tela natantia captans

Ingerit: innuptae comitem Therona Dianae,

305

Ruricolamque Gyan cum fluctiuago Ergino,

Intonsumque Hersen, contemptoremque profundi

Crethea nimbosam qui saepe Caphereos arcem

Euboicasque hiemes parua transfugerat alno -

Quid non fata queant? traiectus pectora ferro

310

Voluitur in fluctus, heu cuius naufragus undae!

Te quoque sublimi tranantem flumina curru,

Dum socios, Pharsale, petis, resupinat ademptis

Dorica cuspis equis; illos uiolentia saeui

Gurgitis infelixque iugi concordia mergit.

315

Nunc age, quis tumidis magnum expugnauerit undis

Hippomedonta labor, cur ipse excitus in arma

Ismenos, doctae nosse indulgete sorores:

Vestrum opus ire retro et senium depellere famae.

Gaudebat Fauno nymphaque Ismenide natus

320

Maternis bellare tener Crenaeus in undis,

Crenaeus, cui prima dies in gurgite fido

Et natale uadum et uirides cunabula ripae.

Ergo ratus nihil Elysias ibi posse Sorores,

Laetus adulantem nunc hoc, nunc margine ab illo

325

Transit auum, leuat unda gradus, seu defluus ille,

Siue obliquus eat; nec cum subit obuius ullas

Stagna dedere moras pariterque reuertitur amnis.

Non Anthedonii tegit hospitis inguina pontus

Blandior, aestiuo nec se magis aequore Triton

330

Exerit, aut carae festinus ad oscula matris

Cum remeat tardumque ferit delphina Palaemon.

Arma decent umeros, clipeusque insignis et auro

Lucidus Aoniae caelatur origine gentis.

Sidonis hic blandi per candida terga iuuenci,

335

Iam secura maris, teneris iam cornua palmis

Non tenet, extremis adludunt aequora plantis;

Ire putes clipeo fluctusque secare iuuencum.

Adiuuat unda fidem pelago, nec discolor amnis.

Tunc audax pariter telis et uoce proterua

340

Hippomedonta petit: 'non haec fecunda ueneno

Lerna, nec Herculeis haustae serpentibus undae:

Sacrum amnem, sacrum (et miser experiere!) deumque

Altrices inrumpis aquas.' nihil ille, sed ibat

Comminus; opposuit cumulo se densior amnis

345

Tardauitque manum; uulnus tamen illa retentum

Pertulit atque animae tota in penetralia sedit.

Horruit unda nefas, siluae fleuistis utraeque,

Et grauiora cauae sonuerunt murmura ripae.

Vltimus ille sonus moribundo emersit ab ore,

350

'Mater!', in hanc miseri ceciderunt flumina uocem.

At genetrix coetu glaucarum cincta sororum

Protinus icta malo uitrea de ualle solutis

Exiluit furibunda comis, ac uerbere crebro

Oraque pectoraque et uiridem scidit horrida uestem.

355

Vtque erupit aquis iterumque iterumque trementi

Ingeminat 'Crenaee' sono: nusquam ille, sed index

Desuper (a miserae nimium noscenda parenti!)

Parma natat; iacet ipse procul, qua mixta supremum

Ismenon primi mutant confinia ponti.

360

Fluctiuagam sic saepe domum madidosque penates

Alcyone deserta gemit, cum pignora saeuus

Auster et algentes rapuit Thetis inuida nidos.

Mergitur orba iterum, penitusque occulta sub undis

Limite non uno, liquidum qua subter eunti

365

Lucet iter, miseri nequiquam funera nati

Vestigat plangitque tamen; saepe horridus amnis

Obstat, et obducto caligant sanguine uisus.

Illa tamen praeceps in tela offendit et enses

Scrutaturque manu galeas et prona reclinat

370

Corpora; nec ponto summota intrabat amaram

Dorida, possessum donec iam fluctibus altis

Nereidum miserata cohors ad pectora matris

Impulit. illa manu ceu uiuum amplexa reportat

Insternitque toris riparum atque umida siccat

375

Mollibus ora comis, atque haec ululatibus addit:

'Hoc tibi semidei munus tribuere parentes

Nec mortalis auus? sic nostro in gurgite regnas?

Mitior heu misero discors alienaque tellus,

Mitior unda maris, quae iuxta flumina corpus

380

Rettulit et miseram uisa expectasse parentem.

Hine mei uultus? haec torui lumina patris?

Hi crines undantis aui? tu nobile quondam

Vndarum nemorumque decus, quo sospite maior

Diua et Nympharum longe regina ferebar.

385

Heu ubinam ille frequens modo circa limina matris

Ambitus orantesque tibi seruire Napaeae?

Cur nunc te, melius saeuo mansura profundo,

Amplexu misero tumulis, Crenaee, reporto

Non mihi? nec tantae pudet heu miseretque ruinae,

390

Dure parens? quae te alta et ineluctabilis imo

Condidit amne palus, quo nec tam cruda nepotis

Funera nec nostri ualeant perrumpere planctus?

Ecce furit iactatque tuo se in gurgite maior

Hippomedon, illum ripaeque undaeque tremescunt,

395

Illius impulsu nostrum bibit unda cruorem:

Tu piger et trucibus facilis seruire Pelasgis.

Ad cineres saltem supremaque iusta tuorum,

Saeue, ueni non hic solum accensure nepotem.'

His miscet planctus multumque indigna cruentat

400

Pectora, caeruleae referunt lamenta sorores:

Qualiter Isthmiaco nondum Nereida portu

Leucothean planxisse ferunt, dum pectore anhelo

Frigidus in matrem saeuum mare respuit infans.

At pater arcano residens Ismenos in antro,

405

Vnde aurae nubesque bibunt atque imbrifer arcus

Pascitur et Tyrios melior uenit annus in agros,

Vt lamenta procul, quamquam obstrepit ipse, nouosque

Accepit natae gemitus, leuat aspera musco

Colla grauemque gelu crinem, ceciditque soluta

410

Pinus adulta manu dimissaque uoluitur urna.

Illum per ripas annoso scrupea limo

Ora exertantem siluae fluuiique minores

Mirantur: tantus tumido de gurgite surgit,

Spumosum attollens apicem lapsuque sonoro

415

Pectora caeruleae riuis manantia barbae.

Obuia cognatos gemitus casumque nepotis

Nympharum docet una patrem monstratque cruentum

Auctorem dextramque premit: stetit arduus alto

Amne, manuque genas et nexa uirentibus uluis

420

Cornua concutiens sic turbidus ore profundo

Incipit: 'huncne mihi, superum regnator, honorem

Quod totiens hospesque tuis et conscius actis

(Nec memorare timor) falsa nunc improba fronte

Cornua, nunc uetitam currus disiungere Phoeben,

425

Dotalesque rogos deceptaque fulmina uidi

Praecipuosque alui natorum? an uilis et illis

Gratia? ad hunc certe repsit Tirynthius amnem,

Hac tibi flagrantem Bromium restinximus unda.

Aspice quas fluuio caedes, quae funera portem

430

Continuus telis alioque adopertus aceruo.

Omne uadum belli series tenet, omnis anhelat

Vnda nefas, subterque animae supraque recentes

Errant et geminas iungunt caligine ripas.

Ille ego clamatus sacris ululatibus amnis,

435

Qui molles thyrsos Baccheaque cornua puro

Fonte lauare feror, stipatus caedibus artas

In freta quaero uias; non Strymonos impia tanto

Stagna cruore natant, non spumifer altius Hebrus

Gradiuo bellante rubet. nec te admonet altrix

440

Vnda tuasque manus, iam pridem oblite parentum

Liber? an Eous melius pacatur Hydaspes?

At tu, qui tumidus spoliis et sanguine gaudes

Insontis pueri, non hoc ex amne potentem

Inachon aut saeuas uictor reuehere Mycenas,

445

Ni mortalis ego et tibi ductus ab aethere sanguis.'

Sic ait infrendens et sponte furentibus undis

Signa dedit: mittit gelidus montana Cithaeron

Auxilia antiquasque niues et pabula brumae

Ire iubet; frater tacitas Asopos eunti

450

Conciliat uires et hiulcis flumina uenis

Suggerit. ipse cauae scrutatur uiscera terrae

Stagnaque torpentesque lacus pigrasque paludes

Excutit, atque auidos tollens ad sidera uultus

Vmentes nebulas exhaurit et aera siccat.

455

Iamque super ripas utroque extantior ibat

Aggere, iam medium modo qui superauerat amnem

Hippomedon, intactus aquis umerosque manusque,

Miratur creuisse uadum seseque minorem.

Hinc atque hinc tumidi fluctus animosaque surgit

460

Tempestas instar pelagi, cum Pliadas haurit

Aut nigrum trepidis impingit Oriona nautis.

Non secus aequoreo iactat Teumesius amnis

Hippomedonta salo, semperque umbone sinistro

Tollitur et clipeum nigrante superuenit aestu

465

Spumeus adsultans fractaque refunditur unda

Et cumulo maiore redit; nec mole liquenti

Contentus carpit putres seruantia ripas

Arbusta annosasque trabes eiectaque fundo

Saxa rotat. stat pugna impar amnisque uirique,

470

Indignante deo; nec enim dat terga nec ullis

Frangitur ille minis, uenientesque obuius undas

Intrat et obiecta dispellit flumina parma.

Stat terra fugiente gradus, et poplite tenso

Lubrica saxa tenet, genibusque obnixus et haerens

475

Subruta fallaci seruat uestigia limo,

Sic etiam increpitans: 'unde haec, Ismene, repente

Ira tibi? quoue has traxisti gurgite uires,

Imbelli famulate deo solumque cruorem

Femineis experte choris, cum Bacchica mugit

480

Buxus et insanae maculant trieterida matres?'

Dixerat; atque illi sese deus obtulit ultro

Turbidus imbre genas et nube natantis harenae,

Nec saeuit dictis, trunca sed pectora quercu

Ter quater oppositi, quantum ira deusque ualebat,

485

Impulit adsurgens: tandem uestigia flexit

Excussumque manu tegimen, conuersaque lente

Terga refert. instant undae sequiturque labantem

Amnis ouans; nec non saxis et grandine ferri

Desuper infestant Tyrii geminoque repellunt

490

Aggere. quid faciat bellis obsessus et undis?

Nec fuga iam misero, nec magnae copia mortis.

Stabat gramineae producta crepidine ripae

Vndarum ac terrae dubio, sed amicior undis,

Fraxinus ingentique uadum possederat umbra.

495

Huius opem (nam qua terras inuaderet?) unca

Arripuit dextra: nec pertulit illa trahentem,

Sed maiore super, quam stabat, pondere uicta

Soluitur et, qua stagna subit radice quibusque

Arentem mordebat humum dimissa, superne

500

Iniecit sese trepido ripamque, nec ultra

Passa uirum subitae uallauit ponte ruinae.

Huc undae coeunt, et ineluctabile caeno

Verticibusque cauis sidit crescitque barathrum.

Iamque umeros, iam colla ducis sinuosa uorago

505

Circumit: hic demum uictus suprema fateri

Exclamat: 'fluuione (pudet!), Mars inclute, merges

Hanc animam, segnesque lacus et stagna subibo

Ceu pecoris custos, subiti torrentis iniquis

Interceptus aquis? adeone occumbere ferro

510

Non merui?' tandem precibus commota Tonantem

Iuno subit: 'quonam miseros, sator inclute diuum,

Inachidas, quonam usque premes? iam Pallas et odit

Tydea, iam rapto tacuerunt augure Delphi:

En meus Hippomedon, cui gentis origo Mycenae

515

Argolicique lares numenque ante omnia Iuno

(Sic ego fida meis?), pelagi crudelibus ibit

Praeda feris? certe tumulos supremaque uictis

Busta dabas: ubi Cecropiae post proelia flammae,

Theseos ignis ubi est?' non spernit coniugis aequas

520

Ille preces, leuiterque oculos ad moenia Cadmi

Rettulit, et uiso sederunt flumina nutu.

Illius exangues umeri et perfossa patescunt

Pectora: ceu uentis alte cum elata resedit

Tempestas, surgunt scopuli quaesitaque nautis

525

Terra, et ab infestis descendunt aequora saxis.

Quid ripas tenuisse iuuat? premit undique nimbo

Telorum Phoenissa cohors, nec tegmina membris

Vlla, omnisque patet leto; tunc uulnera manant,

Quique sub amne diu stupuit cruor, aere nudo

530

Soluitur et tenues uenarum laxat hiatus,

Incertique labant undarum e frigore gressus.

Procumbit, Getico qualis procumbit in Haemo

Seu Boreae furiis putri seu robore quercus

Caelo mixta comas, ingentemque aera laxat:

535

Illam nutantem nemus et mons ipse tremescit

Qua tellure cadat, quas obruat ordine siluas.

Non tamen aut ensem galeamue audacia cuiquam

Tangere; uix credunt oculis ingentiaque horrent

Funera et astrictis accedunt comminus armis.

540

Tandem adiit Hypseus capulumque in morte tenenti

Extrahit et toruos laxauit casside uultus;

Itque per Aonios alte mucrone corusco

Suspensam ostentans galeam et clamore superbit:

'Hic ferus Hippomedon, hic formidabilis ultor

545

Tydeos infandi debellatorque cruenti

Gurgitis!' agnouit longe pressitque dolorem

Magnanimus Capaneus, telumque inmane lacerto

Hortatur librans: 'ades o mihi, dextera, tantum

Tu praesens bellis et ineuitabile numen,

550

Te uoco, te solam superum contemptor adoro.'

Sic ait, et uoti sese facit ipse potentem.

It tremibunda abies clipeum per et aerea texta

Loricae tandemque animam sub pectore magno

Deprendit: ruit haud alio quam celsa fragore

555

Turris, ubi innumeros penitus quassata per ictus

Labitur effractamque aperit uictoribus urbem.

Cui super adsistens, 'non infitiamur honorem

Mortis' ait 'refer huc oculos, ego uulneris auctor;

Laetus abi multumque aliis iactantior umbris!'

560

Tunc ensem galeamque rapit clipeumque reuellit

Hypseos; exanimumque tenens super Hippomedonta,

'Accipe' ait 'simul hostiles, dux magne, tuasque

Exuuias, ueniet cineri decus et suus ordo

Manibus; interea iustos dum reddimus ignes,

565

Hoc ultor Capaneus operit tua membra sepulcro.'

Sic anceps dura belli uice mutua Grais

Sidoniisque simul nectebat uulnera Mauors:

Hic ferus Hippomedon, illic non segnior Hypseus

Fletur, et alterni praebent solacia luctus.

570

Tristibus interea somnum turbata figuris

Torua sagittiferi mater Tegeatis ephebi,

Crine dato passim plantisque ex more solutis,

Ante diem gelidas ibat Ladonis ad undas

Purgatura malum fluuio uiuente soporem.

575

Namque per attonitas curarum pondere noctes

Saepe et delapsas adytis, quas ipsa dicarat,

Exuuias, seque ignotis errare sepulcris

Extorrem nemorum Dryadumque a plebe fugatam,

Saepe nouos nati bello rediisse triumphos,

580

Armaque et alipedem notum comitesque uidebat,

Numquam ipsum, nunc ex umeris fluxisse pharetras,

Effigiesque suas simulacraque nota cremari.

Praecipuos sed enim illa metus portendere uisa est

Nox miserae totoque erexit pectore matrem.

585

Nota per Arcadias felici robore siluas

Quercus erat, Triuiae quam desacrauerat ipsa

Electam turba nemorum numenque colendo

Fecerat: hic arcus et fessa reponere tela,

Armaque curua suum et uacuorum terga leonum

590

Figere et ingentes aequantia cornua siluas.

Vix ramis locus, agrestes adeo omnia cingunt

Exuuiae, et uiridem ferri nitor impedit umbram.

Hanc, ut forte iugis longo defessa redibat

Venatu, modo rapta ferox Erymanthidos ursae

595

Ora ferens, multo proscissam uulnere cernit

Deposuisse comam et rorantes sanguine ramos

Expirare solo; quaerenti nympha cruentas

Maenadas atque hostem dixit saeuisse Lyaeum.

Dum gemit et planctu circumdat pectus inani,

600

Abrupere oculi noctem maestoque cubili

Exilit et falsos quaerit per lumina fletus.

Ergo ut in amne nefas merso ter crine piauit

Verbaque sollicitas matrum solantia curas

Addidit, armatae ruit ad delubra Dianae

605

Rore sub Eoo, notasque ex ordine siluas

Et quercum gauisa uidet. tunc limine diuae

Astitit et tali nequiquam uoce precatur:

'Virgo potens nemorum, cuius non mollia signa

Militiamque trucem sexum indignata frequento

610

More nihil Graio (nec te gens aspera ritu

Colchis Amazoniaeue magis coluere cateruae):

Si mihi non umquam thiasi ludusue proteruae

Noctis et, inuiso quamuis temerata cubili,

Non tamen aut teretes thyrsos aut mollia gessi

615

Pensa, sed in tetricis et post conubia lustris,

Sic quoque uenatrix animumque innupta remansi,

Nec mihi secretis culpam occultare sub antris

Cura, sed ostendi prolem posuique trementem

Ante tuos confessa pedes, nec degener ille

620

Sanguinis inque meos reptauit protinus arcus,

Tela puer lacrimis et prima uoce poposcit:

Hunc mihi (quid trepidae noctes somnusque minantur?),

Hunc, precor, audaci qui nunc ad proelia uoto

Heu nimium tibi fisus abit, da uisere belli

625

Victorem, uel, si ampla peto, da uisere tantum!

625a

[Si non uictorem des uictum cernere saltem!]

Hic sudet tuaque arma ferat. preme dira malorum

Signa; quid in nostris, nemoralis Delia, siluis

Maenades hostiles Thebanaque numina regnant?

Ei mihi! cur penitus (simque augur cassa futuri!),

630

Cur penitus magnoque interpretor omine quercum?

Quod si uera sopor miserae praesagia mittit,

Per te maternos, mitis Dictynna, labores

Fraternumque decus, cunctis hunc fige sagittis

Infelicem uterum; miserae sine funera matris

635

Audiat ille prior!' dixit, fletuque soluto

Aspicit et niueae saxum maduisse Dianae.

Illam diua ferox etiamnum in limine sacro

Expositam et gelidas uerrentem crinibus aras

Linquit, et in mediis frondentem Maenalon astris

640

Exuperat gressu saltumque ad moenia Cadmi

Destinat, interior caeli qua semita lucet

Dis tantum, et cunctas iuxta uidet ardua terras.

Iamque fere medium Parnasi frondea praeter

Colla tenebat iter, cum fratrem in nube corusca

645

Aspicit haud solito uisu: remeabat ab armis

Maestus Echioniis, demersi funera lugens

Auguris. inrubit caeli plaga sidere mixto,

Occursuque sacro pariter iubar arsit utrimque,

Et coiere arcus et respondere pharetrae.

650

Ille prior: 'scio, Labdacias, germana, cohortes

Et nimium fortes ausum petis Arcada pugnas.

Fida rogat genetrix: utinam indulgere precanti

Fata darent! en ipse mei (pudet!) inritus arma

Cultoris frondesque sacras ad inania uidi

655

Tartara et in memet uersos descendere uultus;

Nec tenui currus terraeque abrupta coegi,

Saeuus ego inmeritusque coli. lugentia cernis

Antra, soror, mutasque domos: haec sola rependo

Dona pio comiti; nec tu peritura mouere

660

Auxilia et maestos in uanum perge labores.

Finis adest iuueni, non hoc mutabile fatum,

Nec te de dubiis fraterna oracula fallunt.'

'Sed decus extremum misero,' confusa uicissim

Virgo refert, 'duraeque licet solacia morti

665

Quaerere, nec fugiet poenas quicumque nefandam

Insontis pueri scelerarit sanguine dextram

Impius, et nostris fas sit saeuire sagittis.'

Sic effata mouet gressus libandaque fratri

Parcius ora tulit, Thebasque infesta petiuit.

670

At pugna ereptis maior crudescit utrimque

Regibus, alternosque ciet uindicta furores.

Hypseos hinc turmae desolatumque magistro

Agmen, at hinc grauius fremit Hippomedontis adempti

Orba cohors; praebent obnixi corpora ferro,

675

Idem ardor rabidis externum haurire cruorem

Ac fudisse suum, nec se uestigia mutant:

Stat cuneo defixa acies, hostique cruento

Dant animas et terga negant: cum lapsa per auras

Vertice Dircaei uelox Latonia montis

680

Astitit; agnoscunt colles notamque tremescit

Silua deam, saeuis ubi quondam exerta sagittis

Fecundam lasso Nioben consumpserat arcu.

Illum acies inter coepta iam caede superbum

Nescius armorum et primas tunc passus habenas

685

Venator raptabat equus, quem discolor ambit

Tigris et auratis aduerberat unguibus armos.

Colla sedent nodis, et castigata iubarum

Libertas, nemorisque notae sub pectore primo

Iactantur niueo lunata monilia dente.

690

Ipse bis Oebalio saturatam murice pallam

Lucentesque auro tunicas (hoc neuerat unum

Mater opus) tenui collectus in ilia uinclo,

Cornipedis laeuo clipeum demiserat armo,

Ense grauis nimio: tereti iuuat aurea morsu

695

Fibula pendentis circum latera aspera cinctus,

Vaginaeque sonum tremulumque audire pharetrae

Murmur et a cono missas in terga catenas;

Interdum cristas hilaris iactare comantes

Et pictum gemmis galeae iubar. ast ubi pugna

700

Cassis anhela calet, resoluto uertice nudus

Exoritur: tunc dulce comae radiisque trementes

Dulce nitent uisus et, quas dolet ipse morari,

Nondum mutatae rosea lanugine malae.

Nec formae sibi laude placet multumque seueris

705

Asperat ora minis, sed frontis seruat honorem

Ira decens. dat sponte locum Thebana iuuentus,

Natorum memores, intentaque tela retorquent;

Sed premit et saeuas miserantibus ingerit hastas.

Illum et Sidoniae iuga per Teumesia Nymphae

710

Bellantem atque ipso sudore et puluere gratum

Laudant, et tacito ducunt suspiria uoto.

Talia cernenti mitis subit alta Dianae

Corda dolor, fletuque genas uiolata, 'quod,' inquit

'Nunc tibi, quod leti quaeram dea fida propinqui

715

Effugium? haecne ultro properasti in proelia, saeue

Ac miserande puer? cruda heu festinaque uirtus

Suasit et hortatrix animosi gloria leti!

Scilicet angustum iamdudum urguentibus annis

Maenalium tibi, parue, nemus, perque antra ferarum

720

Vix tutae sine matre uiae, siluestria cuius

Nondum tela procax arcumque implere ualebas.

Et nunc illa meas ingentem plangit ad aras

Inuidiam surdasque fores et limina lassat:

Tu dulces lituos ululataque proelia gaudes

725

Felix et miserae tantum moriture parenti.'

Ne tamen extremo frustra morientis honori

Adfuerit, uenit in medios caligine fulua

Saepta globos, primumque leues furata sagittas

Audacis tergo pueri caelestibus implet

730

Goryton telis, quorum sine sanguine nullum

Decidit; ambrosio tunc spargit membra liquore,

Spargit equum, ne quo uioletur uulnere corpus

Ante necem, cantusque sacros et conscia miscet

Murmura, secretis quae Colchidas ipsa sub antris

735

Nocte docet monstratque feras quaerentibus herbas.

Tunc uero exerto circumuolat igneus arcu

Nec se mente regit, patriae matrisque suique

Inmemor, et nimium caelestibus utitur armis:

Vt leo, cui paruo mater Gaetula cruentos

740

Suggerit ipsa cibos, cum primum crescere sensit

Colla iubis toruusque nouos respexit ad ungues,

Indignatur ali, tandemque effusus apertos

Liber amat campos et nescit in antra reuerti.

Quos, age, Parrhasio sternis, puer improbe, cornu?

745

Prima Tanagraeum turbauit harundo Coroebum

Extremo galeae primoque in margine parmae

Angusta transmissa uia: stat faucibus unda

Sanguinis, et sacri facies rubet igne ueneni.

Saeuius Eurytion, cui luminis orbe sinistro

750

Callida tergeminis acies se condidit uncis.

Ille trahens oculo plenam labente sagittam

Ibat in auctorem: sed diuum fortia quid non

Tela queant? alio geminatum lumine uulnus

Expleuit tenebras; sequitur tamen improbus hostem,

755

Qua meminit, fusum donec prolapsus in Idan

Decidit: hic saeui miser inter funera belli

Palpitat et mortem sociosque hostesque precatur.

Addit Abantiadas, insignem crinibus Argum

Et male dilectum miserae Cydona sorori.

760

[Illi perfossum telo patefecerat inguen]

760b

..............................

Huic geminum obliqua traiecit harundine tempus,

Exilit hac ferrum, uelox hac penna remansit;

Fluxit utrimque cruor. nulli tela aspera mortis

Dant ueniam, non forma Lamum, non infula Lygdum,

765

Non pubescentes texerunt Aeolon anni:

Figitur ora Lamus, flet saucius inguina Lygdus,

Perfossus telo niueam gemis, Aeole, frontem.

Te praeceps Euboea tulit, te candida Thisbe

Miserat, hunc uirides non excipietis † Amyclae.

770

Numquam cassa manus, nullum sine numine fugit

Missile, nec requies dextrae, sonitumque priori

Iungit harundo sequens. unum quis crederet arcum

Aut unam saeuire manum? modo derigit ictus,

Nunc latere alterno dubius conamina mutat,

775

Nunc fugit instantes et solo respicit arcu.

Et iam mirantes indignantesque coibant

Labdacidae, primusque Iouis de sanguine claro

Amphion ignarus adhuc, quae funera campis

Ille daret: 'quonam usque moram lucrabere fati,

780

O multum meritos puer orbature parentes?

Quin etiam menti tumor atque audacia gliscit,

Congressus dum nemo tuos pugnamque minorem

Dignatur bellis, iramque relinqueris infra.

I, repete Arcadiam mixtusque aequalibus illic,

785

Dum ferus hic uero desaeuit puluere Mauors,

Proelia lude domi: quodsi te maesta sepulcri

Fama mouet, dabimus leto moriare uirorum!'

Iamdudum hunc contra stimulis grauioribus ardet

Trux Atalantiades; necdum ille quierat, et infit:

790

'Sera etiam in Thebas, quarum hic exercitus, arma

Profero; quisnam adeo puer, ut bellare recuset

Talibus? Arcadiae stirpem et fera semina gentis,

Non Thebana uides: non me sub nocte silenti

Thyias Echionio genetrix famulata Lyaeo

795

Edidit, haud umquam deformes uertice mitras

Induimus turpemque manu iactauimus hastam.

Protinus astrictos didici reptare per amnes

Horrendasque domos magnarum intrare ferarum

Et - quid plura loquar? ferrum mea semper et arcus

800

Mater habet, uestri feriunt caua tympana patres.'

Non tulit Amphion uultumque et in ora loquentis

Telum inmane rotat; sed ferri lumine diro

Turbatus sonipes sese dominumque retorsit

In latus atque auidam transmisit deuius hastam.

805

Acrior hoc iuuenem stricto mucrone petebat

Amphion, cum se medio Latonia campo

Iecit et ante oculos omni stetit obuia uultu.

Haerebat iuueni deuinctus amore pudico

Maenalius Dorceus, cui bella suumque timorem

810

Mater et audaces pueri mandauerat annos.

Huius tum uultu dea dissimulata profatur:

'Hactenus Ogygias satis infestasse cateruas,

Parthenopaee, satis; miserae iam parce parenti,

Parce deis, quicumque fauent.' nec territus ille:

815

'Hunc sine me (non plura petam), fidissime Dorceu,

Sternere humi, qui tela meis gerit aemula telis

Et similes cultus et frena sonantia iactat.

Frena regam, cultus Triuiae pendebitis alto

Limine, captiuis matrem donabo pharetris.'

820

Audiit et mixto risit Latonia fletu.

Viderat hanc caeli iamdudum in parte remota

Gradiuum complexa Venus, dumque anxia Thebas

Commemorat Cadmumque uiro caraeque nepotes

Harmoniae, pressum tacito sub corde dolorem

825

Tempestiua mouet: 'nonne hanc, Gradiue, proteruam

Virginitate uides mediam se ferre uirorum

Coetibus, utque acies audax et Martia signa

Temperet? en etiam donat praebetque necandos

Tot nostra de gente uiros. huic tradita uirtus,

830

Huic furor? agrestes superest tibi figere dammas.'

Desiluit iustis commotus in arma querelis

Bellipotens, cui sola uagum per inane ruenti

Ira comes, reliqui sudant ad bella Furores.

Nec mora, cum maestam monitu Letoida duro

835

Increpat adsistens: 'non haec tibi proelia diuum

Dat pater; armiferum ni protinus improba campum

Deseris, huic aequam nosces nec Pallada dextrae.'

Quid faciat contra? premit hinc Mauortia cuspis,

Hinc plenae tibi, parue, colus, Iouis inde seueri

840

Vultus: abit solo post haec euicta pudore.

At pater Ogygias Mauors circumspicit alas

Horrendumque Dryanta mouet, cui sanguinis auctor

Turbidus Orion, comitesque odisse Dianae

(Inde furit) patrium. hic turbatos arripit ense

845

Arcadas exarmatque ducem; cadit agmine longo

Cyllenes populus Tegeesque habitator opacae

Aepytiique duces Telphusiacaeque phalanges.

Ipsum autem et lassa fidit prosternere dextra,

Nec seruat uires: etenim huc iam fessus et illuc

850

Mutabat turmas; urguent praesagia mille

Funeris, et nigrae praecedunt nubila mortis.

Iamque miser raros comites uerumque uidebat

Dorcea, iam uires paulatim abscedere sensit,

Sentit et exhaustas umero leuiore pharetras;

855

Iam minus atque minus fert ira, puerque uidetur

Et sibi, cum torua clipei metuendus obarsit

Luce Dryas: tremor ora repens ac uiscera torsit

Arcados; utque feri uectorem fulminis albus

Cum supra respexit olor, cupit hiscere ripam

860

Strymonos et trepidas in pectora contrahit alas:

Sic iuuenem saeui conspecta mole Dryantis

Iam non ira subit, sed leti nuntius horror.

Arma tamen, frustra superos Triuiamque precatus,

Molitur pallens et surdos expedit arcus.

865

Iamque instat telis dextramque obliquus in ulnam

Cornua contingit mucrone et pectora neruo,

Cum ducis Aonii magno cita turbine cuspis

Fertur in aduersum neruique obliqua sonori

Vincla secat: pereunt ictus, manibusque remissis

870

Vana supinato ceciderunt spicula cornu.

Tunc miser et frenos turbatus et arma remisit,

Vulneris impatiens umeri quod tegmine dextri

Intrarat facilemque cutem; subit altera cuspis

Cornipedisque fugam succiso poplite sistit.

875

Tum cadit ipse Dryas (mirum!) nec uulneris umquam

Conscius: olim auctor teli causaeque patebant.

At puer infusus sociis in deuia campi

Tollitur (heu simplex aetas!) moriensque iacentem

Flebat equum; cecidit laxata casside uultus,

880

Aegraque per trepidos expirat gratia uisus,

Et prensis concussa comis ter colla quaterque

Stare negant, ipsisque nefas lacrimabile Thebis,

Ibat purpureus niueo de pectore sanguis.

Tandem haec singultu uerba incidente profatur:

885

'Labimur, i, miseram, Dorceu, solare parentem.

Illa quidem, si uera ferunt praesagia curae,

Aut somno iam triste nefas aut omine uidit.

Tu tamen arte pia trepidam suspende diuque

Decipito; neu tu subitus neue arma tenenti

890

Veneris, et tandem, cum iam cogere fateri,

Dic: "merui, genetrix, poenas; inuita capesse:

Arma puer rapui, nec te retinente quieui,

Nec tibi sollicitae saltem inter bella peperci.

Viue igitur potiusque animis irascere nostris

895

Et iam pone metus. frustra de colle Lycaei

Anxia prospectas, si quis per nubila longe

Aut sonus aut nostro sublatus ab agmine puluis:

Frigidus et nuda iaceo tellure, nec usquam

Tu prope, quae uultus efflantiaque ora teneres.

900

Hunc tamen, orba parens, crinem,"' dextraque secandum

Praebuit, '"hunc toto capies pro corpore crinem,

Comere quem frustra me dedignante solebas.

Huic dabis exequias, atque inter iusta memento

Ne quis inexpertis hebetet mea tela lacertis

905

Dilectosque canes ullis agat amplius antris.

Haec autem primis arma infelicia castris

Vre, uel ingratae crimen suspende Dianae."'