Statius Thebais 5

Testo base di riferimento: D. E. Hill, 1983

Cura dell'edizione digitale: G. C. Musa, 2010

Altre sezioni


Pulsa sitis fluuio, populataque gurgitis alueum

Agmina linquebant ripas amnemque minorem;

Acrior et campum sonipes rapit et pedes arua

Implet ouans, rediere uiris animique minaeque

5

Votaque, sanguineis mixtum ceu fontibus ignem

Hausissent belli magnasque in proelia mentes.

Dispositi in turmas rursus legemque seueri

Ordinis, ut cuique ante locus ductorque, monentur

Instaurare uias. tellus iam puluere primo

10

Crescit, et armorum transmittunt fulgura siluae.

Qualia trans pontum Phariis defensa serenis

Rauca Paraetonio decedunt agmina Nilo,

Cum fera ponit hiems: illae clangore fugaci,

Vmbra fretis aruisque, uolant, sonat auius aether.

15

Iam Borean imbresque pati, iam nare solutis

Amnibus et nudo iuuat aestiuare sub Haemo.

Hic rursus simili procerum uallante corona

Dux Talaionides, antiqua ut forte sub orno

Stabat et admoti nixus Polynicis in hastam:

20

'At tamen, o quaecumque es' ait 'cui gloria tanta,

Venimus innumerae fatum debere cohortes,

Quem non ipse deum sator aspernetur honorem,

Dic age, quando tuis alacres absistimus undis,

Quae domus aut tellus, animam quibus hauseris astris.

25

Dic quis et ille pater. neque enim tibi numina longe,

Transierit fortuna licet, maiorque per ora

Sanguis, et adflicto spirat reuerentia uultu.'

Ingemit, et paulum fletu cunctata modesto

Lemnias orsa refert: 'inmania uulnera, rector,

30

Integrare iubes, Furias et Lemnon et artis

Arma inserta toris debellatosque pudendo

Ense mares; redit ecce nefas et frigida cordi

Eumenis. o miserae, quibus hic furor additus! o nox!

O pater! illa ego nam, pudeat ne forte benignae

35

Hospitis, illa, duces, raptum quae sola parentem

Occului. quid longa malis exordia necto?

Et uos arma uocant magnique in corde paratus.

Hoc memorasse sat est: claro generata Thoante

Seruitium Hypsipyle uestri fero capta Lycurgi.'

40

Aduertere animos, maiorque et honora uideri

Parque operi tanto; cunctis tunc noscere casus

Ortus amor, pater ante alios hortatur Adrastus:

'Immo age, dum primi longe damus agmina uulgi

(Nec facilis Nemea latas euoluere uires,

45

Quippe obtenta comis et ineluctabilis umbra),

Pande nefas laudesque tuas gemitusque tuorum,

Vnde hos aduenias regno deiecta labores.'

Dulce loqui miseris ueteresque reducere questus.

Incipit: 'Aegaeo premitur circumflua Nereo

50

Lemnos, ubi ignifera fessus respirat ab Aetna

Mulciber; ingenti tellurem proximus umbra

Vestit Athos nemorumque obscurat imagine pontum;

Thraces arant contra, Thracum fatalia nobis

Litora, et inde nefas. florebat diues alumnis

55

Terra, nec illa Samo fama Deloue sonanti

Peior et innumeris quas spumifer adsilit Aegon.

Dis uisum turbare domos, nec pectora culpa

Nostra uacant: nullos Veneri sacrauimus ignes,

Nulla deae sedes; mouet et caelestia quondam

60

Corda dolor lentoque inrepunt agmine Poenae.

Illa Paphon ueterem centumque altaria linquens,

Nec uultu nec crine prior, soluisse iugalem

Ceston et Idalias procul ablegasse uolucres

Fertur. erant certe media quae noctis in umbra

65

Diuam alios ignes maioraque tela gerentem

Tartareas inter thalamis uolitasse sorores

Vulgarent, utque implicitis arcana domorum

Anguibus et saeua formidine nupta replesset

Limina nec fidi populum miserata mariti.

70

Protinus a Lemno teneri fugistis Amores:

Mutus Hymen uersaeque faces et frigida iusti

Cura tori. nullae redeunt in gaudia noctes,

Nullus in amplexu sopor est, Odia aspera ubique

Et Furor et medio recubat Discordia lecto.

75

Cura uiris tumidos aduersa Thracas in ora

Eruere et saeuam bellando frangere gentem.

Cumque domus contra stantesque in litore nati,

Dulcius Edonias hiemes Arctonque frementem

Excipere, aut tandem tacita post proelia nocte

80

Fractorum subitas torrentum audire ruinas.

Illae autem tristes (nam me tunc libera curis

Virginitas annique tegunt) sub nocte dieque

Adsiduis aegrae in lacrimis solantia miscent

Conloquia, aut saeuam spectant trans aequora Thracen.

85

Sol operum medius summo librabat Olympo

Lucentes, ceu staret, equos; quater axe sereno

Intonuit, quater antra dei fumantis anhelos

Exeruere apices, Ventisque absentibus Aegon

Motus et ingenti percussit litora ponto:

90

Cum subito horrendas aeui matura Polyxo

Tollitur in furias thalamisque insueta relictis

Euolat. insano ueluti Teumesia Thyias

Rapta deo, cum sacra uocant Idaeaque suadet

Buxus et a summis auditus montibus Euhan:

95

Sic, erecta genas aciemque effusa trementi

Sanguine, desertam rabidis clamoribus urbem

Exagitat clausasque domos et limina pulsans

Concilium uocat; infelix comitatus eunti

Haerebant nati. atque illae non segnius omnes

100

Erumpunt tectis, summasque ad Pallados arces

Impetus: huc propere stipamur et ordine nullo

Congestae; stricto mox ense silentia iussit

Hortatrix scelerum et medio sic ausa profari:

"Rem summam instinctu superum meritique doloris,

105

O uiduae (firmate animos et pellite sexum!)

Lemniades, sancire paro; si taedet inanes

Aeternum seruare domos turpemque iuuentae

Flore situm et longis steriles in luctibus annos,

Inueni, promitto, uiam (nec numina desunt)

110

Qua renouanda Venus: modo par insumite robur

Luctibus, atque adeo primum hoc mihi noscere detur.

Tertia canet hiems: cui conubialia uincla

Aut thalami secretus honos? cui coniuge pectus

Intepuit? cuius uidit Lucina labores,

115

Dicite, uel iustos cuius pulsantia menses

Vota tument? qua pace feras uolucresque iugari

Mos datus! heu segnes! potuitne ultricia Graius

Virginibus dare tela pater laetusque dolorum

Sanguine securos iuuenum perfundere somnos:

120

At nos uulgus iners? quodsi propioribus actis

Est opus, ecce animos doceat Rhodopeia coniunx,

Vlta manu thalamos pariterque epulata marito.

Nec uos inmunis scelerum securaue cogo.

Plena mihi domus atque ingens, en cernite, sudor.

125

Quattuor hos una, decus et solacia patris,

In gremio (licet amplexu lacrimisque morentur)

Transadigam ferro saniemque et uulnera fratrum

Miscebo patremque super spirantibus addam.

Ecqua tot in caedes animum promittit?" agebat

130

Pluribus; aduerso nituerunt uela profundo:

Lemnia classis erat. rapuit gauisa Polyxo

Fortunam atque iterat: "superisne uocantibus ultro

Desumus? ecce rates! deus hos, deus ultor in iras

Apportat coeptisque fauet. nec imago quietis

135

Vana meae: nudo stabat Venus ense uideri

Clara mihi somnosque super. 'quid perditis aeuum?'

Inquit, 'age auersis thalamos purgate maritis.

Ipsa faces alias melioraque foedera iungam.'

Dixit, et hoc ferrum stratis, hoc, credite, ferrum

140

Imposuit. quin, o miserae, dum tempus agi rem,

Consulite; en ualidis spumant euersa lacertis

Aequora, Bistonides ueniunt fortasse maritae."

Hinc stimuli ingentes, magnusque aduoluitur astris

Clamor. Amazonio Scythiam feruere tumultu

145

Lunatumque putes agmen descendere, ubi arma

Indulget pater et saeui mouet ostia Belli.

Nec uarius fremor aut studia in contraria rapti

Dissensus, ut plebe solet: furor omnibus idem,

Idem animus solare domos iuuenumque senumque

150

Praecipitare colos plenisque adfrangere paruos

Vberibus ferroque omnes exire per annos.

Tunc uiridi luco (lucus iuga celsa Mineruae

Propter opacat humum niger ipse, sed insuper ingens

Mons premit et gemina pereunt caligine soles),

155

Hic sanxere fidem, tu Martia testis Enyo

Atque inferna Ceres, Stygiaeque Acheronte recluso

Ante preces uenere deae; sed fallit ubique

Mixta Venus, Venus arma tenet, Venus admouet iras.

Nec de more cruor: natum Charopeia coniunx

160

Obtulit, accingunt sese et mirantia ferro

Pectora congestisque auidae simul undique dextris

Perfringunt, ac dulce nefas in sanguine uiuo

Coniurant, matremque recens circumuolat umbra.

Talia cernenti mihi quantus in ossibus horror,

165

Quisue per ora color! qualis cum cerua cruentis

Circumuenta lupis, nullum cui pectore molli

Robur et in uolucri tenuis fiducia cursu,

Praecipitat suspensa fugam, iam iamque teneri

Credit et elusos audit concurrere morsus.

170

Illi aderant, primis iamque offendere carinae

Litoribus, certant saltu contingere terram

Praecipites. miseri, quos non aut horrida uirtus

Marte sub Odrysio, aut medii inclementia ponti

Hauserit! alta etiam superum delubra uaporant

175

Promissasque trahunt pecudes: niger omnibus aris

Ignis, et in nullis spirat deus integer extis.

Tardius umenti noctem deiecit Olympo

Iuppiter et uersum miti, reor, aethera cura

Sustinuit, dum fata uetant, nec longius umquam

180

Cessauere nouae perfecto sole tenebrae.

Sera tamen mundo uenerunt astra, sed illis

Et Paros et nemorosa Thasos crebraeque relucent

Cyclades; una graui penitus latet obruta caelo

Lemnos, in hanc tristes nebulae, et plaga caeca superne

185

Texitur, una uagis Lemnos non agnita nautis.

Iam domibus fusi et nemorum per opaca sacrorum

Ditibus indulgent epulis uacuantque profundo

Aurum inmane mero, dum quae per Strymona pugnae,

Quis Rhodope gelidoue labor sudatus in Haemo

190

Enumerare uacat. nec non, manus impia, nuptae

Serta inter festasque dapes quo maxima cultu

Quaeque iacent; dederat mites Cytherea suprema

Nocte uiros longoque breuem post tempore pacem

Nequiquam et miseros perituro adflauerat igni.

195

Conticuere chori, dapibus ludoque licenti

Fit modus et primae decrescunt murmura noctis,

Cum consanguinei mixtus caligine Leti

Rore madens Stygio morituram amplectitur urbem

Somnus et implacido fundit grauia otia cornu

200

Secernitque uiros. uigilant nuptaeque nurusque

In scelus, atque hilares acuunt fera tela Sorores.

Inuasere nefas, cuncto sua regnat Erinys

Pectore. non aliter Scythicos armenta per agros

Hyrcanae clausere leae, quas exigit ortu

205

Prima fames, auidique implorant ubera nati.

Quos tibi (nam dubito) scelerum de mille figuris

Expediam casus? Helymum temeraria Gorge

Euinctum ramis altaque in mole tapetum

Efflantem somno crescentia uina superstans

210

Vulnera disiecta rimatur ueste, sed illum

Infelix sopor admota sub morte refugit.

Turbidus incertumque oculis uigilantibus hostem

Occupat amplexu, nec segnius illa tenentis

Pone adigit costas donec sua pectora ferro

215

Tangeret. is demum sceleri modus; ora supinat

Blandus adhuc oculisque tremens et murmure Gorgen

Quaerit et indigno non soluit bracchia collo.

Non ego nunc uulgi quamquam crudelia pandam

Funera, sed propria luctus de stirpe recordor:

220

Quod te, flaue Cydon, quod te per colla refusis

Intactum, Crenaee, comis (quibus ubera mecum

Obliquumque a patre genus), fortemque, timebam

Quem desponsa, Gyan uidi lapsare cruentae

Vulnere Myrmidones, quodque inter serta torosque

225

Barbara ludentem fodiebat Epopea mater.

Flet super aequaeuum soror exarmata Lycaste

Cydimon, heu similes perituro in corpore uultus

Aspiciens floremque genae et quas finxerat auro

Ipsa comas, cum saeua parens iam coniuge fuso

230

Astitit impellitque minis atque inserit ensem.

Vt fera, quae rabiem placido desueta magistro

Tardius arma mouet stimulisque et uerbere crebro

In mores negat ire suos, sic illa iacenti

Incidit undantemque sinu conlapsa cruorem

235

Excipit et laceros premit in noua uulnera crines.

Vt uero Alcimeden etiamnum in murmure truncos

Ferre patris uultus et egentem sanguinis ensem

Conspexi, riguere comae atque in uiscera saeuus

Horror iit: meus ille Thoas, mea dira uideri

240

Dextra mihi! extemplo thalamis turbata paternis

Inferor. ille quidem dudum (quis magna tuenti

Somnus?) agit uersans secum, etsi lata recessit

Vrbe domus, quinam strepitus, quae murmura noctis,

Cur fremibunda quies. trepido scelus ordine pando,

245

Quis dolor, unde animi: "uis nulla arcere furentes;

Hac sequere, o miserande; premunt aderuntque moranti,

Et mecum fortasse cades." his motus et artus

Erexit stratis. ferimur per deuia uastae

Vrbis et ingentem nocturnae caedis aceruum

250

Passim, ut quosque sacris crudelis uespera lucis

Strauerat, occulta speculamur nube latentes.

Hic impressa toris ora extantesque reclusis

Pectoribus capulos magnarum et fragmina trunca

Hastarum et ferro laceras per corpora uestes,

255

Crateras pronos epulasque in caede natantes

Cernere erat, iugulisque modo torrentis apertis

Sanguine commixto redeuntem in pocula Bacchum.

Hic iuuenum manus et nullis uiolabilis armis

Turba senes, positique patrum super ora gementum

260

Semineces pueri trepidas in limine uitae

Singultant animas. gelida non saeuius Ossa

Luxuriant Lapitharum epulae, si quando profundo

Nubigenae caluere mero: uix primus ab ira

Pallor, et impulsis surgunt ad proelia mensis.

265

Tunc primum sese trepidis sub nocte Thyoneus

Detexit, nato portans extrema Thoanti

Subsidia, et multa subitus cum luce refulsit.

Agnoui: non ille quidem turgentia sertis

Tempora nec flaua crinem distinxerat uua:

270

Nubilus indignumque oculis liquentibus imbrem

Adloquitur: "dum fata dabant tibi, nate, potentem

Lemnon et externis etiam seruare timendam

Gentibus, haud umquam iusto mea cura labori

Destitit: absciderunt tristes crudelia Parcae

275

Stamina, nec dictis, supplex quae plurima fudi

Ante Iouem frustra, lacrimisque auertere luctus

Contigit; infandum natae concessit honorem.

Accelerate fugam, tuque, o mea digna propago,

Hac rege, uirgo, patrem, gemini qua bracchia muri

280

Litus eunt: illa, qua rere silentia, porta

Stat funesta Venus ferroque accincta furentes

Adiuuat (unde manus, unde haec Mauortia diuae

Pectora?). tu lato patrem committe profundo:

Succedam curis." ita fatus in aera rursus

285

Soluitur et nostrum, uisus arcentibus umbris,

Mitis iter longae clarauit limite flammae.

Qua data signa sequor; dein curuo robore clausum

Dis pelagi Ventisque et Cycladas Aegaeoni

Amplexo commendo patrem, nec fletibus umquam

290

Fit modus alternis, ni iam dimittat Eoo

Lucifer astra polo. tunc demum litore rauco

Multa metu reputans et uix confisa Lyaeo

Diuidor, ipsa gradu nitente, sed anxia retro

Pectora; nec requies quin et surgentia caelo

295

Flamina et e cunctis prospectem collibus undas.

Exoritur pudibunda dies, caelumque retexens

Auersum Lemno iubar et declinia Titan

Opposita iuga nube refert. patuere furores

Nocturni, lucisque nouae formidine cunctis

300

(Quamquam inter similes) subitus pudor; impia terrae

Infodiunt scelera aut festinis ignibus urunt.

Iam manus Eumenidum captasque refugerat arces

Exaturata Venus; licuit sentire quid ausae,

Et turbare comas et lumina tingere fletu.

305

Insula diues agris opibusque armisque uirisque,

Nota situ et Getico nuper ditata triumpho,

Non maris incursu, non hoste, nec aethere laeuo

Perdidit una omnes orbata excisaque mundo

Indigenas: non arua uiri, non aequora uertunt,

310

Conticuere domus, cruor altus et oblita crasso

Cuncta rubent tabo, magnaeque in moenibus urbis

Nos tantum et saeui spirant per culmina manes.

Ipsa quoque arcanis tecti in penetralibus alto

Molior igne pyram, sceptrum super armaque patris

315

Inicio et notas regum uelamina uestes,

Ac prope maesta rogum confusis crinibus asto

Ense cruentato, fraudemque et inania busta

Plango metu, si forte premant, cassumque parenti

Omen et hac dubios leti precor ire timores.

320

His mihi pro meritis, ut falsi criminis astu

Parta fides, regna et solio considere patris

(Supplicium!) datur. anne illis obsessa negarem?

Accessi, saepe ante deos testata fidemque

Inmeritasque manus; subeo (pro dira potestas!)

325

Exangue imperium et maestam sine culmine Lemnon.

Iam magis atque magis uigiles dolor angere sensus,

Et gemitus clari, et paulatim inuisa Polyxo,

Iam meminisse nefas, iam ponere manibus aras

Concessum et multum cineres iurare sepultos.

330

Sic ubi ductorem trepidae stabulique maritum,

Quem penes et saltus et adultae gloria gentis,

Massylo frangi stupuere sub hoste iuuencae,

It truncum sine honore pecus, regemque peremptum

Ipse ager, ipsi amnes et muta armenta queruntur.

335

Ecce autem aerata dispellens aequora prora

Pelias intacti late subit hospita ponti

Pinus; agunt Minyae, geminus fragor ardua canet

Per latera: abruptam credas radicibus ire

Ortygiam aut fractum pelago decurrere montem.

340

Ast ubi suspensis siluerunt aequora tonsis,

Mitior et senibus cycnis et pectine Phoebi

Vox media de puppe uenit, maria ipsa carinae

Accedunt. post nosse datum est: Oeagrius illic

Adclinis malo mediis intersonat Orpheus

345

Remigiis tantosque iubet nescire labores.

Illis in Scythicum Borean iter oraque primi

Cyaneis artata maris. nos, Thracia uisu

Bella ratae, uario tecta incursare tumultu,

Densarum pecudum aut fugientum more uolucrum.

350

Heu ubi nunc Furiae? portus amplexaque litus

Moenia, qua longe pelago despectus aperto,

Scandimus et celsas turres; huc saxa sudesque

Armaque maesta uirum atque infectos caedibus enses

Subuectant trepidae; quin et squalentia texta

355

Thoracum et uultu galeas intrare soluto

Non pudet; audaces rubuit mirata cateruas

Pallas, et auerso risit Gradiuus in Haemo.

Tunc primum ex animis praeceps amentia cessit,

Nec ratis illa salo, sed diuum sera per aequor

360

Iustitia et poenae scelerum aduentare uidentur.

Iamque aberant terris quantum Gortynia currunt

Spicula, caeruleo grauidam cum Iuppiter imbri

Ipsa super nubem ratis armamenta Pelasgae

Sistit agens; inde horror aquis, et raptus ab omni

365

Sole dies miscet tenebras, quis protinus unda

Concolor; obnixi lacerant caua nubila uenti

Diripiuntque fretum, nigris redit umida tellus

Verticibus, totumque Notis certantibus aequor

Pendet et arquato iam iam prope sidera dorso

370

Frangitur; incertae nec iam prior impetus alno,

Sed labat extantem rostris modo gurgite in imo,

Nunc caelo Tritona ferens. nec robora prosunt

Semideum heroum, puppemque insana flagellat

Arbor et instabili procumbens pondere curuas

375

Raptat aquas, remique cadunt in pectus inanes.

Nos quoque per rupes murorumque aggere ab omni,

Dum labor ille uiris fretaque indignantur et Austros,

Desuper inualidis fluitantia tela lacertis

(Quid non ausa manus?) Telamona et Pelea contra

380

Spargimus, et nostro petitur Tirynthius arcu.

Illi (quippe simul bello pelagoque laborant),

Pars clipeis munire ratem, pars aequora fundo

Egerere; ast alii pugnant, sed inertia motu

Corpora, suspensaeque carent conamine uires.

385

Instamus iactu telorum, et ferrea nimbis

Certat hiems, ustaeque sudes fractique molares

Spiculaque et multa crinitum missile flamma

Nunc pelago, nunc puppe cadunt; dat operta fragorem

Pinus et ab iunctis regemunt tabulata cauernis.

390

Talis Hyperborea uirides niue uerberat agros

Iuppiter; obruitur campis genus omne ferarum,

Deprensaeque cadunt uolucres, et messis amaro

Strata gelu, fragor inde iugis, inde amnibus irae.

Vt uero elisit nubes Ioue tortus ab alto

395

Ignis et ingentes patuere in fulmine nautae,

Deriguere animi, manibusque horrore remissis

Arma aliena cadunt, rediit in pectora sexus.

Cernimus Aeacidas murisque inmane minantem

Ancaeum et longa pellentem cuspide rupes

400

Iphiton; attonito manifestus in agmine supra est

Amphitryoniades puppemque alternus utrimque

Ingrauat et medias ardet descendere in undas.

At leuis et miserae nondum mihi notus Iason

Transtra per et remos impressaque terga uirorum

405

Nunc magnum Oeniden, nunc ille hortatibus Idan

Et Talaum et cana rorantem aspergine ponti

Tyndariden iterans gelidique in nube parentis

Vela laborantem Calain subnectere malo

Voce manuque rogat; quatiunt impulsibus illi

410

Nunc freta, nunc muros, sed nec spumantia cedunt

Aequora, et incussae redeunt a turribus hastae.

Ipse graues fluctus clauumque audire negantem

Lassat agens Tiphys palletque et plurima mutat

Imperia ac laeuas dextrasque obtorquet in undas

415

Proram nauifragis auidam concurrere saxis,

Donec ab extremae cuneo ratis Aesone natus

Palladios oleae, Mopsi gestamina, ramos

Extulit et, socium turba prohibente, poposcit

Foedera; praecipites uocem inuoluere procellae.

420

Tunc modus armorum, pariterque exhausta quierant

Flamina, confusoque dies respexit Olympo.

Quinquaginta illi, trabibus de more reuinctis,

Eminus abrupto quatiunt noua litora saltu,

Magnorum decora alta patrum, iam fronte sereni

425

Noscendique habitu, postquam timor iraque cessit

Vultibus. arcana sic fama erumpere porta

Caelicolas, si quando domos litusque rubentum

Aethiopum et mensas amor est intrare minores;

Dant fluuii montesque locum, tum terra superbit

430

Gressibus et paulum respirat caelifer Atlans.

Hic et ab adserto nuper Marathone superbum

Thesea et Ismarios, Aquilonia pignora, fratres,

Vtraque quis rutila stridebant tempora penna,

Cernimus, hic Phoebo non indignante priorem

435

Admetum et durae similem nihil Orphea Thracae,

Tunc prolem Calydone satam generumque profundi

Nereos. ambiguo uisus errore lacessunt

Oebalidae gemini; chlamys huic, chlamys ardet et illi,

Ambo hastile gerunt, umeros exertus uterque,

440

Nudus uterque genas, simili coma fulgurat astro.

Audet iter magnique sequens uestigia mutat

Herculis et tarda quamuis se mole ferentem

Vix cursu tener aequat Hylas Lernaeaque tollens

Arma sub ingenti gaudet sudare pharetra.

445

Ergo iterum Venus et tacitis corda aspera flammis

Lemniadum pertemptat Amor. tunc regia Iuno

Arma habitusque uirum pulchraeque insignia gentis

Mentibus insinuat, certatimque ordine cunctae

Hospitibus patuere fores; tunc primus in aris

450

Ignis, et infandis uenere obliuia curis;

Tunc epulae felixque sopor noctesque quietae,

Nec superum sine mente, reor, placuere fatentes.

Forsitan et nostrae fatum excusabile culpae

Noscere cura, duces. cineres furiasque meorum

455

Testor ut externas non sponte aut crimine taedas

Attigerim (scit cura deum), etsi blandus Iason

Virginibus dare uincla nouis: sua iura cruentum

Phasin habent, alios, Colchi, generatis amores.

Iamque exuta gelu tepuerunt sidera longis

460

Solibus, et uelox in terga reuoluitur annus.

Iam noua progenies partusque in uota soluti,

Et non speratis clamatur Lemnos alumnis.

Nec non ipsa tamen, thalami monimenta coacti,

Enitor geminos, duroque sub hospite mater

465

Nomen aui renouo; nec quae fortuna relictis

Nosse datur: iam plena quater quinquennia degunt

Si modo fata sinunt aluitque rogata Lycaste.

Detumuere animi maris, et clementior Auster

Vela uocat: ratis ipsa moram portusque quietos

470

Odit et aduersi tendit retinacula saxi.

Inde fugam Minyae, sociosque appellat Iason

Efferus, o utinam iam tunc mea litora rectis

Praeteruectus aquis, cui non sua pignora cordi,

Non promissa fides; certe stat fama remotis

475

Gentibus: aequorei redierunt uellera Phrixi.

Vt stata lux pelago uenturumque aethera sensit

Tiphys et occidui rubuere cubilia Phoebi,

Heu iterum gemitus, iterumque nouissima nox est.

Vix reserata dies, et iam rate celsus Iason

480

Ire iubet, primoque ferit dux uerbere pontum.

Illos e scopulis et summo uertice montis

Spumea porrecti dirimentes terga profundi

Prosequimur uisu, donec lassauit euntes

Lux oculos longumque polo contexere uisa est

485

Aequor et extremi pressit freta margine caeli.

Fama subit portus uectum trans alta Thoanta

Fraterna regnare Chio, mihi crimina nulla

Et uacuos arsisse rogos. fremit impia plebes

Sontibus accensae stimulis facinusque reposcunt.

490

Quin etiam occultae uulgo increbrescere uoces:

"Solane fida suis, nos autem in funera laetae?

Non deus haec fatumque? quid imperat urbe nefanda?"

Talibus exanimis dictis (et triste propinquat

Supplicium, nec regna iuuant) uaga litora furtim

495

Incomitata sequor funestaque moenia linquo,

Qua fuga nota patris. sed non iterum obuius Euhan,

Nam me praedonum manus huc appulsa tacentem

Abripit et uestras famulam transmittit in oras.'

Talia Lernaeis iterat dum regibus exul

500

Lemnias et longa solatur damna querela

Inmemor absentis (sic di suasistis!) alumni,

Ille graues oculos languentiaque ora comanti

Mergit humo fessusque diu puerilibus actis

Labitur in somnos, prensa manus haeret in herba.

505

Interea campis, nemoris sacer horror Achaei,

Terrigena exoritur serpens tractuque soluto

Inmanem sese uehit ac post terga relinquit.

Liuida fax oculis, tumidi stat in ore ueneni

Spuma uirens, ter lingua uibrat, terna agmina adunci

510

Dentis, et auratae crudelis gloria fronti

Prominet. Inachio sanctum dixere Tonanti

Agricolae, cui cura loci et siluestribus aris

Pauper honos; nunc ille dei circumdare templa

Orbe uago labens, miserae nunc robora siluae

515

Atterit et uastas tenuat complexibus ornos;

Saepe super fluuios geminae iacet aggere ripae

Continuus, squamisque incisus adaestuat amnis.

Sed nunc, Ogygii iussis quando omnis anhelat

Terra dei trepidaeque latent in puluere Nymphae,

520

Saeuior anfractu laterum sinuosa retorquens

Terga solo siccique nocens furit igne ueneni.

Stagna per arentesque lacus fontesque repressos

Voluitur et uacuis fluuiorum in uallibus errat,

Incertusque sui liquidum nunc aera lambit

525

Ore supinato, nunc arua gementia radens

Pronus adhaeret humo, si quid uiridantia sudent

Gramina; percussae calidis adflatibus herbae,

Qua tulit ora, cadunt, moriturque ad sibila campus:

Quantus ab Arctois discriminat aethera Plaustris

530

Anguis et usque Notos alienumque exit in orbem;

Quantus et ille sacri spiris intorta mouebat

Cornua Parnasi, donec tibi, Delie, fixus

Vexit harundineam centeno uulnere siluam.

Quis tibi, parue, deus tam magni pondera fati

535

Sorte dedit? tune hoc uix prima ad limina uitae

Hoste iaces? an ut inde sacer per saecula Grais

Gentibus et tanto dignus morerere sepulcro?

Occidis extremae destrictus uerbere caudae

Ignaro serpente puer, fugit ilicet artus

540

Somnus, et in solam patuerunt lumina mortem.

Cum tamen attonito moriens uagitus in auras

Excidit et ruptis inmutuit ore querelis,

Qualia non totas peragunt insomnia uoces,

Audiit Hypsipyle, facilemque negantia cursum

545

Exanimis genua aegra rapit; iam certa malorum

Mentis ab augurio sparsoque per omnia uisu

Lustrat humum quaerens et nota uocabula paruo

Nequiquam ingeminans: nusquam ille, et prata recentes

Amisere notas. uiridi piger accubat hostis

550

Collectus gyro spatiosaque iugera complet

Sic etiam, obliqua ceruicem expostus in aluo.

Horruit infelix uisu longoque profundum

Incendit clamore nemus; nec territus ille,

Sed iacet. Argolicas ululatus flebilis aures

555

Impulit; extemplo monitu ducis aduolat ardens

Arcas eques causamque refert. tunc squamea demum

Toruus ad armorum radios fremitumque uirorum

Colla mouet: rapit ingenti conamine saxum,

Quo discretus ager, uacuasque impellit in auras

560

Arduus Hippomedon, quo turbine bellica quondam

Librati saliunt portarum in claustra molares.

Cassa ducis uirtus: iam mollia colla refusus

In tergum serpens uenientem exhauserat ictum.

Dat sonitum tellus, nemorumque per auia densi

565

Dissultant nexus. 'at non mea uulnera,' clamat

Et trabe fraxinea Capaneus subit obuius, 'umquam

Effugies, seu tu pauidi ferus incola luci,

Siue deis, utinamque deis, concessa uoluptas,

Non, si consertum super haec mihi membra Giganta

570

Subueheres.' uolat hasta tremens et hiantia monstri

Ora subit linguaeque secat fera uincla trisulcae,

Perque iubas stantes capitisque insigne corusci

Emicat, et nigri sanie perfusa cerebri

Figitur alta solo. longus uix tota peregit

575

Membra dolor, rapido celer ille uolumine telum

Circumit auulsumque ferens in opaca refugit

Templa dei; hic magno tellurem pondere mensus

Implorantem animam dominis adsibilat aris.

Illum et cognatae stagna indignantia Lernae,

580

Floribus et uernis adsuetae spargere Nymphae,

Et Nemees reptatus ager, lucosque per omnes

Siluicolae fracta gemuistis harundine Fauni.

Ipse etiam e summa iam tela poposcerat aethra

Iuppiter, et dudum nimbique hiemesque coibant,

585

Ni minor ira deo grauioraque tela mereri

Seruatus Capaneus; moti tamen aura cucurrit

Fulminis et summas libauit uertice cristas.

Iamque pererratis infelix Lemnia campis,

Liber ut angue locus, modico super aggere longe

590

Pallida sanguineis infectas roribus herbas

Prospicit. huc magno cursum rapit effera luctu

Agnoscitque nefas, terraeque inlisa nocenti

Funeris in morem non uerba in fulmine primo,

Non lacrimas habet: ingeminat misera oscula tantum

595

Incumbens animaeque fugam per membra tepentem

Quaerit hians. non ora loco, non pectora restant,

Rapta cutis, tenuia ossa patent nexusque madentes

Sanguinis imbre noui, totumque in uulnere corpus.

Ac uelut aligerae sedem fetusque parentis

600

Cum piger umbrosa populatus in ilice serpens,

Illa redit querulaeque domus mirata quietem

Iam stupet impendens aduectosque horrida maesto

Excutit ore cibos, cum solus in arbore paret

Sanguis et errantes per capta cubilia plumae.

605

Vt laceros artus gremio miseranda recepit

Intexitque comis, tandem laxata dolori

Vox inuenit iter, gemitusque in uerba soluti:

'O mihi desertae natorum dulcis imago,

Archemore, o rerum et patriae solamen ademptae

610

Seruitiique decus, qui te, mea gaudia, sontes

Extinxere dei, modo quem digressa reliqui

Lasciuum et prono uexantem gramina cursu?

Heu ubi siderei uultus? ubi uerba ligatis

Imperfecta sonis risusque et murmura soli

615

Intellecta mihi? quotiens tibi Lemnon et Argo

Sueta loqui et longa somnum suadere querela!

Sic equidem luctus solabar et ubera paruo

Iam materna dabam, cui nunc uenit inritus orbae

Lactis et infelix in uulnera liquitur imber.

620

Nosco deos: o dura mei praesagia somni

Nocturnique metus, et numquam impune per umbras

Attonitae mihi uisa Venus! quos arguo diuos?

Ipsa ego te (quid enim timeam moritura fateri?)

Exposui fatis. quae mentem insania traxit?

625

Tantane me tantae tenuere obliuia curae?

Dum patrios casus famaeque exorsa retracto

Ambitiosa meae (pietas haec magna fidesque!),

Exsolui tibi, Lemne, nefas; ubi letifer anguis,

Ferte, duces, meriti si qua est mihi gratia duri,

630

Si quis honos dictis, aut uos extinguite ferro,

Ne tristes dominos orbamque inimica reuisam

Eurydicen, quamquam haud illi mea cura dolendo

Cesserit. hocne ferens onus inlaetabile matris

Transfundam gremio? quae - me prius ima sub umbras

635

Mergat humus!' simul haec terraque et sanguine uultum

Sordida magnorum circa uestigia regum

Vertitur et tacite maerentibus imputat undas.

Et iam sacrifici subitus per tecta Lycurgi

Nuntius implerat lacrimis ipsumque domumque,

640

Ipsum aduentantem Persei uertice sancto

Montis, ubi auerso dederat prosecta Tonanti,

Et caput iratis rediens quassabat ab extis.

Hic sese Argolicis inmunem seruat ab armis,

Haud animi uacuus, sed templa araeque tenebant.

645

Necdum etiam responsa deum monitusque uetusti

Exciderant uoxque ex adytis accepta profundis:

'Prima, Lycurge, dabis Dircaeo funera bello.'

Id cauet, et maestus uicini puluere Martis

Angitur ad lituos periturisque inuidet armis.

650

Ecce (fides superum!) laceras comitata Thoantis

Aduehit exequias, contra subit obuia mater,

Femineos coetus plangentiaque agmina ducens.

At non magnanimo pietas ignaua Lycurgo:

Fortior ille malis, lacrimasque insana resorbet

655

Ira patris, longo rapit arua morantia passu

Vociferans: 'illa autem ubinam, cui parua cruoris

Laetaue damna mei? uiuitne? impellite raptam,

Ferte citi comites; faxo omnis fabula Lemni

Et pater et tumidae generis mendacia sacri

660

Exciderint.' ibat letumque inferre parabat

Ense furens rapto; uenienti Oeneius heros

Impiger obiecta proturbat pectora parma,

Ac simul infrendens: 'siste hunc, uesane, furorem,

Quisquis es!' et pariter Capaneus acerque reducto

665

Adfuit Hippomedon rectoque Erymanthius ense,

Ac iuuenem multo praestringunt lumine; at inde

Agrestum pro rege manus. quos inter Adrastus

Mitius et sociae ueritus commercia uittae

Amphiaraus ait, 'ne, quaeso! absistite ferro,

670

Vnus auum sanguis, neue indulgete furori,

Tuque prior.' sed non sedato pectore Tydeus

Subicit: 'anne ducem seruatricemque cohortis

Inachiae ingratis coram tot milibus audes

Mactare in tumulos (quanti pro funeris ultor!),

675

Cui regnum genitorque Thoas et lucidus Euhan

Stirpis auus? timidone parum, quod gentibus actis

Vndique in arma tuis inter rapida agmina pacem

Solus habes? habeasque, et te uictoria Graium

Inueniat tumulis etiamnum haec fata gementem.'

680

Dixerat, et tandem cunctante modestior ira

Ille refert: 'equidem non uos ad moenia Thebes

Rebar et hostiles huc aduenisse cateruas.

Pergite in excidium socii, si tanta uoluptas,

Sanguinis, imbuite arma domi, atque haec inrita dudum

685

Templa Iouis (quid enim haud licitum?) ferat impius ignis,

Si uilem, tanti premerent cum pectora luctus,

In famulam ius esse ratus dominoque ducique.

Sed uidet haec, uidet ille deum regnator, et ausis,

Sera quidem, manet ira tamen.' sic fatus, et arces

690

Respicit. atque illic alio certamine belli

Tecta fremunt; uolucres equitum praeuerterat alas

Fama recens, geminos alis amplexa tumultus:

Illi ad fata rapi atque illi iam occumbere leto,

Sic meritam, Hypsipylen iterant, creduntque nec irae

695

Fit mora, iamque faces et tela penatibus instant,

Vertere regna fremunt raptumque auferre Lycurgum

Cum Ioue cumque aris; resonant ululatibus aedes

Femineis, uersusque dolor dat terga timori.

Alipedum curru sed enim sublimis Adrastus

700

Secum ante ora uirum fremibunda Thoantida portans

It medius turmis et, 'parcite, parcite!' clamat,

'Nil actum saeue, meritus nec tale Lycurgus

Excidium, gratique inuentrix fluminis ecce.'

Sic ubi diuersis maria euertere procellis

705

Hinc Boreas Eurusque, illinc niger imbribus Auster,

Pulsa dies regnantque hiemes, uenit aequoris alti

Rex sublimis equis, geminusque ad spumea Triton

Frena natans late pelago dat signa cadenti,

Et iam plana Thetis, montesque et litora crescunt.

710

Quis superum tanto solatus funera uoto

Pensauit lacrimas inopinaque gaudia maestae

Rettulit Hypsipylae? tu gentis conditor, Euhan,

Qui geminos iuuenes Lemni de litore uectos

Intuleras Nemeae mirandaque fata parabas.

715

Causa uiae genetrix, nec inhospita tecta Lycurgi

Praebuerant aditus, et protinus ille tyranno

Nuntius extinctae miserando uulnere prolis.

Ergo adsunt comites (pro fors et caeca futuri

Mens hominum!) regique fauent; sed Lemnos ad aures

720

Vt primum dictusque Thoas, per tela manusque

Inruerant, matremque auidis complexibus ambo

Diripiunt flentes alternaque pectora mutant.

Illa uelut rupes inmoto saxea uisu

Haeret et expertis non audet credere diuis.

725

Vt uero et uultus et signa Argoa relictis

Ensibus atque umeris amborum intextus Iason,

Cesserunt luctus, turbataque munere tanto

Corruit, atque alio maduerunt lumina fletu.

Addita signa polo, laetoque ululante tumultu

730

Tergaque et aera dei motas crepuere per auras.

Tunc pius Oeclides, ut prima silentia uulgi

Mollior ira dedit, placidasque accessus ad aures:

'Audite, o ductor Nemeae lectique potentes

Inachidae, quae certus agi manifestat Apollo.

735

Iste quidem Argolicis haud olim indebitus armis

Luctus adest, recto descendunt limite Parcae:

Et sitis interitu fluuiorum et letifer anguis

Et puer, heu nostri signatus nomine fati,

Archemorus, cuncta haec superum demissa suprema

740

Mente fluunt. differte animos festinaque tela

Ponite; mansuris donandus honoribus infans.

Et meruit; det pulchra suis libamina Virtus

Manibus, atque utinam plures innectere pergas,

Phoebe, moras, semperque nouis bellare uetemur

745

Casibus, et semper Thebe funesta recedat.

At uos magnorum transgressi fata parentum

Felices, longum quibus hinc per saecula nomen,

Dum Lernaea palus et dum pater Inachus ibit,

Dum Nemea tremulas campis iaculabitur umbras,

750

Ne fletu uiolate sacrum, ne plangite diuos:

Nam deus iste, deus, Pyliae nec fata senectae

Maluerit, Phrygiis aut degere longius annis.'

Finierat, caeloque cauam nox induit umbram.

1

alueum ς

aluum ω