ID AXON107
Autore/iAlessia Dimartino
Data19-1-2018
TitoloEpistola di Ierone II e giuramento dei Siracusani
Riassunto (massimo 650 caratteri spazi inclusi)

Nel 1749 fu rinvenuta nel quartiere di Acradina una lastra lapidea di colore grigio spezzata su tutti i lati, contenente le tracce di almeno due testi lacunosi incisi su due colonne di scrittura in sequenza diretta. Di essi si riconosce nella prima colonna (A1-13) un’epistola di un basileus e nella seconda colonna (B6-11) un giuramento della boule e dei Siracusani enunciato in forma diretta di cui sono garanti EstiaZeus Olimpio e Poseidone.
Sebbene alcuni studiosi propendano per interpretare l’iscrizione come un unico documento (un’epistola con un giuramento in allegato), tuttavia tale tipologia non sembra trovare confronti. È pertanto preferibile ipotizzare che l’epistola, il giuramento e eventuali altre tipologie di testo di cui rimarrebbero solo alcune linee frammentarie (forse un decreto in B1-5), siano stati concepiti come elementi autonomi di un dossier ben più ampio riferibile a un unico periodo storico.  
Dal punto di vista contenutistico il documento epigrafico di Siracusa è estremamente interessante in primo luogo poiché menziona la boule come primo organo che presiede al giuramento della città, in secondo luogo in quanto la prima divinità che compare nel giuramento è Estia, il cui culto civico a Siracusa non sarebbe altrimenti attestato.  Riguardo al luogo in cui era venerata la dea a Siracusa, l’ipotesi più suggestiva è che il suo culto fosse praticato nel pritaneo che Cicerone segnala insieme al tempio di Zeus Olimpio (seconda divinità garante del giuramento siracusano) nel quartiere di Acradina.
Riguardo alla cronologia del documento, è interessante notare che il giuramento è sottoscritto dalla boule, mai menzionata nelle fonti letterarie che si riferiscono all’età agatoclea e che, dopo aver goduto di una buona autonomia durante il regno di Ierone II, fu eliminata da Ieronimo quando si impadronì del potere nel 215 a.C. La menzione della boule, che nel documento epigrafico gioca ancora un ruolo di primo piano, fornisce dunque un utile strumento di datazione ad età ieroniana, che trova del resto una conferma nel confronto dei caratteri epigrafici del testo con quelli delle altre iscrizioni sicuramente databili al III sec. a.C.
A giudicare dalla natura e dalle dimensioni del supporto lapideo e dal suo rinvenimento nel quartiere di Acradina, è possibile ipotizzare che l’epigrafe trovasse una sua collocazione proprio presso l’agora cittadina, sotto la protezione Estia e di Zeus Olimpio, divinità ‘presenti’ in quel luogo, allo stesso tempo garanti e custodi dell’horkion: in questo modo si voleva rendere visibile a tutti i cittadini la stele per ricordare il giuramento che essi avevano sottoscritto.

Per il commento
vai alla rivista

Edizioni Ca' Foscari

SupportoLastra; calcare grigio; 36-42 × 13 × 0,8 cm. Frammentario, la lastra è spezzata su tutti i lati, ma la superficie iscritta è ben leggibile.
CronologiaPost 269/8 - 215/4 a.C.
TipologiaEpistola ufficiale, Giuramento.
Ritrovamento
1749. Presso il quartiere di Acradina.
Italia, Sicilia, Siracusa.

Luogo di conservazioneItalia, Siracusa, Museo Archeologico Regionale "P. Orsi", nr. inv. 4.
Scrittura
  • Struttura del testo: prosa epigrafica.
  • Impaginazione: il testo è disposto su due colonne di scrittura.
  • Tecnica di scrittura: incisa.
  • Lettere particolari: alphaalpha; epsilonepsilon; thetatheta di ridotte dimensioni; ksiksi; phiphi con occhiello schiacciato; omegaomega di ridotte dimensioni.
  • Particolarità paleografiche: Le lettere sono elegantemente realizzate e presentano apicature. Si sottolineano la tendenza delle astine a curvarsi verso l'esterno e le ridotte dimensioni delle lettere tonde.
  • Andamento: progressivo.
  • Lingua: dorico
    Colonna A l. 5 ἁμὲ = ἑμὲ l. 9 ἁγημένων = ἡγημένων l. 12 ἀμεῖς = ἐμεῖς Colonna B l. 6 βουλᾶς =βουλῆς.
Lemma

Vidi.

Lancillotto Castello Principe di Torremuzza 1784, Col. XVIII, nr. 3; Capodieci 1813, 47; CIG III nr. 5368; IG XIV nr. 7 [SGDI III/2.3 3230]; Wilhelm 1900, 162-171; Manganaro 1965, 312-320; Manganaro 1979, 19, nota 56; Sgarlata 1993, 95; Manganaro 2005, 141-151; Dimartino 2006, 707-701, nr. 2.1; Dimartino 2015, 39-65.

Cfr. Libertini 1929, 120-121; De Sensi Sestito 1977, 125-128; Robert, Robert 1966, nr. 515; Goldsberry 1973, 152; Marino 1988, 35-39.

Testo 

Colonna A

---

[---]Λ[.]Ι[---]

[--- ὑμῖ]ν φροντίζειν

[---] βασιλέων καὶ τὰν

[---]ίδων πᾶσαν παρ

5

[---]ν εἰς ἁμὲ εὔνοιαν

[--- ἄρισ]τα μόνον παρεσκευ-

[άσασθαι --- τοῖς Σ]υρακοσίοις. φανερὸν δὴ

[--- ἐ]ν̣ τοσούτοις ἔτεσι ὡς

[--- οὐδενὸς τῶν π]ρ̣ότερον ἁγημένων

10

[--- τα]λικαῦται ὐπάρχ[οντι]

[--- τριακ]άδι ? τό τε κοιν.[---]

[--- τ]ε ἀμεῖς ο̣ι̣[---]

[---]ς τα̣ι̣[---]

---

Colonna B

---

[--- μ]η̣δενί εξου[---]

διδῶτε, πράσσειν α[---]

πραξεῖν ἔτι δὲ καὶ τ[---]

οἱ πατέρες ὑμῶν καὶ τ̣[--- τὰ ὅρκια]

5

διαφυλάσσειν ἃ ἐντὶ [ὀμωσμόμενα ---]

vvvvvv ὅρκιον βουλᾶς κα[ὶ στραταγῶν]

vvvvvvv καὶ τῶν ἄλλων [πολιτᾶν]

vvv ὀμνύω τὰν Ἱστίαν τῶ[ν Συρακοσίων ?, καὶ τὸν Δία]

vvv τὸν Ὀλύμπιον καὶ τὰν̣ [Γᾶν καὶ τὸν Ἥλιον καὶ τὸν]

10

vvv Ποσειδ[ᾶνα ---]

---

Apparato

a1 [--- ἐπαινῶν ? δὲ] Manganaro 1965 || a2 [...]ΙΦΡΟΝΤΙΞΕΙΝ ed. pr.; [...]ΝΦΡΟΝΔΙΖΕΙΝ Capodieci | [ὅτι πρόκειται ὑμῖ]ν Manganaro 1965 || a3 [ὑπὲρ τῶν ἁμετέρων] Boeckh-Franz; [ὑπὲρ τῶν ὑμετέρων] Manganaro 1965; [τιμᾶν τε καὶ δόξας τῶν ὑμετέρω]ν Manganaro 2005 || a4 [ἁμετέραν βασιλ]ίδων Boeckh-Franz; [... βασιλ]ίδων Kaibel, Blass; [πόλιν ὑμῶν καὶ τὰν Σικελίαν ? συν]ιδὼν Wilhelm; [πόλιν ὑμῶν συν]ιδὼν Manganaro 1965; [πόλιν --- συν]ιδὼν Manganaro 2005 || a5 ΙΕΙΣΑΜΕΕΥΝΟΙΑΝ ed. pr. | παρ|[εχόμενος τυγχάνε]ι Boeckh-Franz; παρ|[εισχημένων] Kaibel, Blass; [πάντα τὸν χρόνον --- τηροῦσαν τὰ]ν Wilhelm; παρ|[εχειν μεγίστα]ν ? Manganaro 1965; παρ|[εισχῆσθαι χρείας τε καὶ μεγάλα]ν Manganaro 2005 || a6 [..]ΓΑΜΟΝΟΝΠΑΡΕΣΚΕΥ ed. pr.; [τά τ’ἄλλα καὶ κατὰ τὸν] γάμον Boeckh-Franz; [καὶ συμπφέρον]τα Kaibel, Blass; [διὰ τὸ ὑφ’ἀμῶν εἰράναν κα]τάμονον Wilhelm; [ἐκτενῶς ἄρισ]τα μόνον Manganaro 1965; [--- συμφέρον]τα μόνον Manganaro 2005 || a7 παρασκευ|[άσαντο, ἔδοξε Σ]υρακοσίοις Boeckh-Franz; παρασκευ|[ασμένων Σ]υρακοσίοις Kaibel, Kaibel; παρασκευ|[άσασθαι ταῖ τε νάσῶι καὶ Σ]υρακοσίοις Wilhelm; παρασκευ|[άσαμεν τοῖς Σ]υρακοσίοις Manganaro 1965, Manganaro 2005 || a8 ΤΟΣΟΥΤΟΙΣΕΤΕΣΙΩΝ ed. pr.; τοσούτοις ἔτεσι[...] Boeckh-Franz | [γέγονε(ν) ἓ]ν Kaibel, Blass; [οὐχ ὑμῶ μόνον γέγονεν ἐ]ν Wilhelm; [πᾶσιν γέγονεν] Manganaro 1965; [οἰόμεθα γενέσθαι πᾶσι ἐ]ν Manganaro 2005 || a9 [ἐπὶ τῶν π]ρότερον ἁγημένων Boeckh-Franz; [οὐδενὸς τῶν βασιλέων π]ρότερον ἁγημένων Wilhelm; [τᾶι πόλει ὑπ’οὐδενὸς τῶν π]ρ̣ότερον ἁγημένων Manganaro 2005 || a10 ἁμῶν[...] Boeckh-Franz; [πράξεις τα]λικαῦται ὐπάρχ[οντι] Kaibel, Blass, Manganaro 1965; [τᾶ Σικελίας πράξεις τη]λικαῦται ὐπάρχ[οντι] Wilhelm; [τε καὶ βασιλέων εὐεργεσίαι τα]λικαῦται ὐπάρχ[οντι] Manganaro 2005 || a11 τό τε κοιν[ὸν] Boeckh-Franz; [ἁλλὰ καὶ πᾶσαι ταῖ Ἑλλ]αδι . τό τε κοινὸ[ν] Wilhelm; [--- τριακ]άδι ?, τό τε κοινὸ[ν τῶν Σικελιοτᾶν] Manganaro 1965; τό τε κοινὸ[ν τᾶς βουλᾶς καὶ τοῦ δάμου ὅρκιον, ὅσα τ]ε Manganaro 1979; [ὀμόσαι δὲ ὑμᾶς (Καρνείου) ἰκ]άδι τό τε κοινὸ[ν τᾶς βουλᾶς] Manganaro 2005 | τό τε κοινή̣[ν ---] Dimartino 2006 || a12-13 [...]ε ἁμεῖς[...|...]στ Wilhelm; [καὶ τ]ε ἁμεῖς ὀ [μογνώ|νες ὅρκιον ὑμῖν ἀφ]εστά[λκαμεν, ὃν καλῶς | μοι δοκεῖ ἔχειν ὑμᾶς ὀμόσαι] Manganaro 1965; [καὶ τοῦ δάμου ὅρκιον ὅσα τ]ε ἁμεῖς ὡ[μολογήσα|μεν ἃ διὰ πρεσβέων ὑμῖν ἀφ]εστά[λκαμεν, καλῶς | μοι δοκεῖ ἔχειν ---] Manganaro 2005 || b1 [......]ΙΔΕΝΕΞΟY[....] ed. pr.; [....]ΣΕΝΙΕΞΟΥ[...] Capodieci; [ἐὰν μ]η̣δενί εξου[σίαν] Boeckh-Franz, Wilhelm; [ἐὰν μη]δὲν ?, εξου[σίαν δὲ] Kaibel, Blass; [--- Οἰόμεθα δὲ ἄλ|λωι μ]ηδενί εξου[σίαν εἶναι, πλὰν οἶς ὑμεῖς] Manganaro 1965; [ὡμολογήσαμεν δὲ μ]ηδενί εξου[σίαν δεδόσθαι, πλὰν ἐκείνου ὧι ὑμεῖς] Manganaro 2005 || b2 πράσσειν ἃ [ἃν ὀμόσητε μὴ] Boeckh-Franz; πράσσειν ἃ [... ταῦτα] Kaibel, Blass; πράσσειν ἀ[πὸ τᾶς πόλεως, ἐφ’ὦιτε] Manganaro 1965; πράσσειν ἀ[πὸμοιραν τῶν καρπῶν καὶ ὡς ἔοικε] Manganaro 2005; πράσσειν ἀδ̣[---] Dimartino 2006 || b3 [ἐάν καθάπερ] Boeckh-Franz; [πάντα ὅσα .....] Kaibel; τ[ὰν πολιτείαν, ἃν εἶχον] Manganaro 1965; τ[οὺς ἀρχαίους νόμους, οὗς εἶχον] Manganaro 2005 || b4 κα[τέδειξαν, ἐθελήσητε] Boeckh-Franz; καὶ [ταῦτα πάντα βούλομαι ὑμῖν] Kaibel; καὶ [τὰ δίκαια καὶ τὰ νόμιμα] Manganaro 1965; καὶ [τὰ νόμιμα καὶ τὰ δίκαια πάντα] Manganaro 2005 | [δίκαια] Boeckh-Franz, Kaibel; [παραδεδομένα. ἔρρωσθε] Manganaro 1965; ἐ[κ προγόνων παραδεδομένα] Manganaro 2005 || b6 κα[ὶ αρχόντων] Manganaro 2005 || b8 [καὶ τὸν Ζᾶνα] Boeckh-Franz; τῶ[ν Συρακοσίων καὶ τὸν Ζᾶνα] Kaibel; τῶν [πρυτανέων ?, καὶ τὸν Δία] Manganaro 1965 || b9 τὰ[ν Ἥραν καὶ τὸν] Boeckh-Franz; τὰν̣ [... καὶ τὸν] Kaibel | [Δάματρα ? καὶ τὸν] Manganaro 1965; τὰ[ν ‘Αθάναν τὰν Πολιάδα καὶ] Manganaro 2005 || b10 Ποσειδ[ᾶν καὶ τὰν ‘Αμφιτρίταν ...] Boeckh-Franz.

Traduzione
(Col. A) [--- a voi] curare [---] dei re e [---] tutta [---] benevolenza verso di me [--- ottimamente] soltanto aver approntato [---] ai Siracusani. È chiaro in tanti anni come [--- nessuno] dei precedenti comandanti [---] esista tanto grande [--- il trentesimo giorno ] comune [---] noi [---]
(Col. B) [---] a nessuno [---] date [---] provvedere a [---] provvedere inoltre anche a [---] i vostri antenati e [---] rispettare [i patti che sono stati giurati ---]
Giuramento della boule e [degli strateghi] e degli altri [cittadini]: giuro in nome di Estia [dei Siracusani?, di Zeus] Olimpio, [di Ge, di Helios], di Poseidone [---]
Bibliografia

CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).

CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).

F.Delphes III.4.2 = Flacelière, R. (a cura di) (1954). Fouilles de Delphes III. Épigraphie. Fasc. 4 Inscriptions de la terrasse du temple et de la région nord du sanctuaire: nos. 87 à 275. Paris.

F.Delphes III.4.2 = Flacelière, R. (a cura di) (1954). Fouilles de Delphes III. Épigraphie. Fasc. 4 Inscriptions de la terrasse du temple et de la région nord du sanctuaire: nos. 87 à 275. Paris.

IG XIV = Kaibel, G. (ed.) (1890). Inscriptiones Graecae, XIV. Inscriptiones Siciliae et Italiae, additis Galliae, Hispaniae, Britanniae, Germaniae inscriptionibus. Berlin.

IG XIV = Kaibel, G. (ed.) (1890). Inscriptiones Graecae, XIV. Inscriptiones Siciliae et Italiae, additis Galliae, Hispaniae, Britanniae, Germaniae inscriptionibus. Berlin.

SGDI III/2.3 = Blass, F. (a cura di) (1904). Sammlung der griechischen Dialekt-Inschriften. III. 2. Hälfte: Die Inschriften von Lakonien, Tarent, Herakleia am Siris, Messenien. Thera und Melos. Sicilien und Abu-Simbel. Die ionischen Inschriften. 3. hft.: Die kretischen Inschriften. Göttingen (https://archive.org/search.php?query=sammlung%20der%20griechischen%20dialektinschriften).

SGDI III/2.3 = Blass, F. (a cura di) (1904). Sammlung der griechischen Dialekt-Inschriften. III. 2. Hälfte: Die Inschriften von Lakonien, Tarent, Herakleia am Siris, Messenien. Thera und Melos. Sicilien und Abu-Simbel. Die ionischen Inschriften. 3. hft.: Die kretischen Inschriften. Göttingen (https://archive.org/search.php?query=sammlung%20der%20griechischen%20dialektinschriften).

Buttrey, T.V.; Erim, K.T.; Groves, T.D.; Holloway, R.R. (a cura di) (1989). Morgantina Studies: Results of the Excavations conducted at Morgantina by Princeton University, the University of Illinois and the University of Virginia, II: The Coins. Princeton.

Buttrey, T.V.; Erim, K.T.; Groves, T.D.; Holloway, R.R. (a cura di) (1989). Morgantina Studies: Results of the Excavations conducted at Morgantina by Princeton University, the University of Illinois and the University of Virginia, II: The Coins. Princeton.

Caccamo Caltabiano, M.; Carroccio, B.; Oteri, E. (a cura di) (1997). Siracusa ellenistica: le monete “regali” di Ierone II, della sua famiglia e dei Siracusani. Messina.

Caccamo Caltabiano, M.; Carroccio, B.; Oteri, E. (a cura di) (1997). Siracusa ellenistica: le monete “regali” di Ierone II, della sua famiglia e dei Siracusani. Messina.

Capodieci, G.M. (a cura di) (1813). Antichi Monumenti di Siracusa. Siracusa.

Capodieci, G.M. (a cura di) (1813). Antichi Monumenti di Siracusa. Siracusa.

Daux, G. (1936). Delphes au IIe et au Ier siècle. Paris.

Daux, G. (1936). Delphes au IIe et au Ier siècle. Paris.

De Sensi Sestito, G. (1975-1976). «Relazioni commerciali e politica finanziaria di Gerone II». Helikon, 15-16, 187-243.

De Sensi Sestito, G. (1975-1976). «Relazioni commerciali e politica finanziaria di Gerone II». Helikon, 15-16, 187-243.

De Sensi Sestito, G. (a cura di) (1977). Gerone II. Un monarca ellenistico in Sicilia. Palermo.

De Sensi Sestito, G. (a cura di) (1977). Gerone II. Un monarca ellenistico in Sicilia. Palermo.

De Sensi Sestito, G. (1979). «La Sicilia dal 289 al 210 a.C». Gabba, E.; Vallet, G. (a cura di), La Sicilia antica, II, 1. La Sicilia greca dal VI secolo alle guerre puniche. Napoli, 343-366.

De Sensi Sestito, G. (1979). «La Sicilia dal 289 al 210 a.C». Gabba, E.; Vallet, G. (a cura di), La Sicilia antica, II, 1. La Sicilia greca dal VI secolo alle guerre puniche. Napoli, 343-366.

Dimartino, A. (2006). «Per una revisione dei documenti epigrafici siracusani pertinenti al regno di Ierone II». Michelini, C. (a cura di), Guerra e pace in Sicilia e nel Mediterraneo antico (VIII-III sec. a.C.): arti, prassi e teoria della pace e della guerra. Quinte Giornate Internazionali di Studi sull’area elima e la Sicilia occidentale, Erice 12-15 ottobre 2003. Pisa, 703-17.

Dimartino, A. (2006). «Per una revisione dei documenti epigrafici siracusani pertinenti al regno di Ierone II». Michelini, C. (a cura di), Guerra e pace in Sicilia e nel Mediterraneo antico (VIII-III sec. a.C.): arti, prassi e teoria della pace e della guerra. Quinte Giornate Internazionali di Studi sull’area elima e la Sicilia occidentale, Erice 12-15 ottobre 2003. Pisa, 703-17.

Dimartino, A. (2015). «L'epistola di Ierone II e l'orkion boulas (IG XIV, 7): un nuovo dossier epigrafico?». Epigraphica, 77, 1-2, 39-65.

Dimartino, A. (2015). «L'epistola di Ierone II e l'orkion boulas (IG XIV, 7): un nuovo dossier epigrafico?». Epigraphica, 77, 1-2, 39-65.

Fränkel, E. (1958). «Historisch-numismatische Probleme der Zeit Hierons II. von Syrakus». JNG, 9, 57-85.

Fränkel, E. (1958). «Historisch-numismatische Probleme der Zeit Hierons II. von Syrakus». JNG, 9, 57-85.

Ghinatti, G. (a cura di) (1996). Assemblee greche d’Occidente. Torino.

Ghinatti, G. (a cura di) (1996). Assemblee greche d’Occidente. Torino.

Giesecke, W. (a cura di) (1923). Sicilia Numismatica. Die Gründlagen des griechischen Münzwesens auf Sizilien. Ausg. Leipzig.

Giesecke, W. (a cura di) (1923). Sicilia Numismatica. Die Gründlagen des griechischen Münzwesens auf Sizilien. Ausg. Leipzig.

Goldsberry, M.A. (a cura di) (1973). Sicily and its Cities in Hellenistic and Roman Times. London.

Goldsberry, M.A. (a cura di) (1973). Sicily and its Cities in Hellenistic and Roman Times. London.

Haus, G. (1827). «Ricerche intorno l’occasione e l’epoca in cui fu battuta la celebre medaglia sicula coll’epigrafe ΣΙΚΕΛΙΩΤΑΝ». ..., 18, 1-37.

Haus, G. (1827). «Ricerche intorno l’occasione e l’epoca in cui fu battuta la celebre medaglia sicula coll’epigrafe ΣΙΚΕΛΙΩΤΑΝ». ..., 18, 1-37.

Head, B.V. (1874). «On the Chronological Sequence of the Coins of Syracuse». NC, 14, 61-69.

Head, B.V. (1874). «On the Chronological Sequence of the Coins of Syracuse». NC, 14, 61-69.

Hill, G.F. (a cura di) (1903). Coins of Ancient Sicily. Oxford.

Hill, G.F. (a cura di) (1903). Coins of Ancient Sicily. Oxford.

Holm, A. (a cura di) (1901). Storia della Sicilia nell’antichità, III. Torino.

Holm, A. (a cura di) (1901). Storia della Sicilia nell’antichità, III. Torino.

Lancillotto Castello Principe di Torremuzza, G. (a cura di) (1784). Siciliae et objacentium insularum veterum inscriptionum Siciliae collectio, Prolegomenis et Notis, illustrata. Palermo.

Lancillotto Castello Principe di Torremuzza, G. (a cura di) (1784). Siciliae et objacentium insularum veterum inscriptionum Siciliae collectio, Prolegomenis et Notis, illustrata. Palermo.

Libertini, G. (a cura di) (1929). Il Regio Museo Archeologico di Siracusa. Roma.

Libertini, G. (a cura di) (1929). Il Regio Museo Archeologico di Siracusa. Roma.

Lévêque , P. (a cura di) (1957). Pyrrhos. Paris.

Lévêque , P. (a cura di) (1957). Pyrrhos. Paris.

Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.

Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.

Manganaro, G. (1979). «L’età greca. La Sicilia nella storiografia dell’ultimo trentennio». Atti del Congresso di Mazara del Vallo, 27 e 28 ottobre 1978. Mazara del Vallo, 3-22.

Manganaro, G. (1979). «L’età greca. La Sicilia nella storiografia dell’ultimo trentennio». Atti del Congresso di Mazara del Vallo, 27 e 28 ottobre 1978. Mazara del Vallo, 3-22.

Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.

Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.

Marino, R. (a cura di) (1988). La Sicilia dal 241 al 210 .C. Roma.

Marino, R. (a cura di) (1988). La Sicilia dal 241 al 210 .C. Roma.

Pugliese Carratelli, G. (1967-1968). «Supplemento epigrafico di Iasos». ASAA, 29-30, 437-486.

Pugliese Carratelli, G. (1967-1968). «Supplemento epigrafico di Iasos». ASAA, 29-30, 437-486.

Rizzo, F.P. (a cura di) (1973). La Sicilia e le potenze ellenistiche al tempo delle guerre puniche I. Rapporti con Cos, l’Egitto e l’Etolia. Palermo.

Rizzo, F.P. (a cura di) (1973). La Sicilia e le potenze ellenistiche al tempo delle guerre puniche I. Rapporti con Cos, l’Egitto e l’Etolia. Palermo.

Robert, J.; Robert, L. (1966). «Bulletin Epigraphique». REG, 79, nr. 515.

Robert, J.; Robert, L. (1966). «Bulletin Epigraphique». REG, 79, nr. 515.

Roussel, P. (a cura di) (1970). Les Siciliens entre les Romains et les Cartaginois à l’époque de la prémière guerre punique. Essai sur l’histoire de la Sicile de 276 à 241. Paris.

Roussel, P. (a cura di) (1970). Les Siciliens entre les Romains et les Cartaginois à l’époque de la prémière guerre punique. Essai sur l’histoire de la Sicile de 276 à 241. Paris.

Sgarlata, M. (a cura di) (1993). La raccolta epigrafica e l’epistolario archeologico di Cesare Gaetani conte della Torre. Palermo.

Sgarlata, M. (a cura di) (1993). La raccolta epigrafica e l’epistolario archeologico di Cesare Gaetani conte della Torre. Palermo.

Sjøqvist, E. (1960). «Numismatic Notes from Morgantina, I. The ΣΙΚΕΛΙΩΤΑΝ Coinage». ANSMusN, 9, 53-63.

Sjøqvist, E. (1960). «Numismatic Notes from Morgantina, I. The ΣΙΚΕΛΙΩΤΑΝ Coinage». ANSMusN, 9, 53-63.

Wilhelm, A. (1900). «Inschrift aus Syrakus». JÖAI, 3 162-171.

Wilhelm, A. (1900). «Inschrift aus Syrakus». JÖAI, 3 162-171.
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
Capodieci, G.M. (a cura di) (1813). Antichi Monumenti di Siracusa. Siracusa.
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.
CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).
IG XIV = Kaibel, G. (ed.) (1890). Inscriptiones Graecae, XIV. Inscriptiones Siciliae et Italiae, additis Galliae, Hispaniae, Britanniae, Germaniae inscriptionibus. Berlin.
SGDI III/2.3 = Blass, F. (a cura di) (1904). Sammlung der griechischen Dialekt-Inschriften. III. 2. Hälfte: Die Inschriften von Lakonien, Tarent, Herakleia am Siris, Messenien. Thera und Melos. Sicilien und Abu-Simbel. Die ionischen Inschriften. 3. hft.: Die kretischen Inschriften. Göttingen (https://archive.org/search.php?query=sammlung%20der%20griechischen%20dialektinschriften).
Wilhelm, A. (1900). «Inschrift aus Syrakus». JÖAI, 3 162-171.
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.
CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).
IG XIV = Kaibel, G. (ed.) (1890). Inscriptiones Graecae, XIV. Inscriptiones Siciliae et Italiae, additis Galliae, Hispaniae, Britanniae, Germaniae inscriptionibus. Berlin.
SGDI III/2.3 = Blass, F. (a cura di) (1904). Sammlung der griechischen Dialekt-Inschriften. III. 2. Hälfte: Die Inschriften von Lakonien, Tarent, Herakleia am Siris, Messenien. Thera und Melos. Sicilien und Abu-Simbel. Die ionischen Inschriften. 3. hft.: Die kretischen Inschriften. Göttingen (https://archive.org/search.php?query=sammlung%20der%20griechischen%20dialektinschriften).
Wilhelm, A. (1900). «Inschrift aus Syrakus». JÖAI, 3 162-171.
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.
CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).
IG XIV = Kaibel, G. (ed.) (1890). Inscriptiones Graecae, XIV. Inscriptiones Siciliae et Italiae, additis Galliae, Hispaniae, Britanniae, Germaniae inscriptionibus. Berlin.
SGDI III/2.3 = Blass, F. (a cura di) (1904). Sammlung der griechischen Dialekt-Inschriften. III. 2. Hälfte: Die Inschriften von Lakonien, Tarent, Herakleia am Siris, Messenien. Thera und Melos. Sicilien und Abu-Simbel. Die ionischen Inschriften. 3. hft.: Die kretischen Inschriften. Göttingen (https://archive.org/search.php?query=sammlung%20der%20griechischen%20dialektinschriften).
Wilhelm, A. (1900). «Inschrift aus Syrakus». JÖAI, 3 162-171.
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.
CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).
IG XIV = Kaibel, G. (ed.) (1890). Inscriptiones Graecae, XIV. Inscriptiones Siciliae et Italiae, additis Galliae, Hispaniae, Britanniae, Germaniae inscriptionibus. Berlin.
IG XIV = Kaibel, G. (ed.) (1890). Inscriptiones Graecae, XIV. Inscriptiones Siciliae et Italiae, additis Galliae, Hispaniae, Britanniae, Germaniae inscriptionibus. Berlin.
Wilhelm, A. (1900). «Inschrift aus Syrakus». JÖAI, 3 162-171.
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.
CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).
IG XIV = Kaibel, G. (ed.) (1890). Inscriptiones Graecae, XIV. Inscriptiones Siciliae et Italiae, additis Galliae, Hispaniae, Britanniae, Germaniae inscriptionibus. Berlin.
SGDI III/2.3 = Blass, F. (a cura di) (1904). Sammlung der griechischen Dialekt-Inschriften. III. 2. Hälfte: Die Inschriften von Lakonien, Tarent, Herakleia am Siris, Messenien. Thera und Melos. Sicilien und Abu-Simbel. Die ionischen Inschriften. 3. hft.: Die kretischen Inschriften. Göttingen (https://archive.org/search.php?query=sammlung%20der%20griechischen%20dialektinschriften).
Wilhelm, A. (1900). «Inschrift aus Syrakus». JÖAI, 3 162-171.
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.
CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).
Wilhelm, A. (1900). «Inschrift aus Syrakus». JÖAI, 3 162-171.
Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.
CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).
IG XIV = Kaibel, G. (ed.) (1890). Inscriptiones Graecae, XIV. Inscriptiones Siciliae et Italiae, additis Galliae, Hispaniae, Britanniae, Germaniae inscriptionibus. Berlin.
SGDI III/2.3 = Blass, F. (a cura di) (1904). Sammlung der griechischen Dialekt-Inschriften. III. 2. Hälfte: Die Inschriften von Lakonien, Tarent, Herakleia am Siris, Messenien. Thera und Melos. Sicilien und Abu-Simbel. Die ionischen Inschriften. 3. hft.: Die kretischen Inschriften. Göttingen (https://archive.org/search.php?query=sammlung%20der%20griechischen%20dialektinschriften).
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
Wilhelm, A. (1900). «Inschrift aus Syrakus». JÖAI, 3 162-171.
Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.
CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).
Wilhelm, A. (1900). «Inschrift aus Syrakus». JÖAI, 3 162-171.
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
Manganaro, G. (1979). «L’età greca. La Sicilia nella storiografia dell’ultimo trentennio». Atti del Congresso di Mazara del Vallo, 27 e 28 ottobre 1978. Mazara del Vallo, 3-22.
Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.
Dimartino, A. (2006). «Per una revisione dei documenti epigrafici siracusani pertinenti al regno di Ierone II». Michelini, C. (a cura di), Guerra e pace in Sicilia e nel Mediterraneo antico (VIII-III sec. a.C.): arti, prassi e teoria della pace e della guerra. Quinte Giornate Internazionali di Studi sull’area elima e la Sicilia occidentale, Erice 12-15 ottobre 2003. Pisa, 703-17.
Wilhelm, A. (1900). «Inschrift aus Syrakus». JÖAI, 3 162-171.
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.
Capodieci, G.M. (a cura di) (1813). Antichi Monumenti di Siracusa. Siracusa.
CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).
Wilhelm, A. (1900). «Inschrift aus Syrakus». JÖAI, 3 162-171.
IG XIV = Kaibel, G. (ed.) (1890). Inscriptiones Graecae, XIV. Inscriptiones Siciliae et Italiae, additis Galliae, Hispaniae, Britanniae, Germaniae inscriptionibus. Berlin.
SGDI III/2.3 = Blass, F. (a cura di) (1904). Sammlung der griechischen Dialekt-Inschriften. III. 2. Hälfte: Die Inschriften von Lakonien, Tarent, Herakleia am Siris, Messenien. Thera und Melos. Sicilien und Abu-Simbel. Die ionischen Inschriften. 3. hft.: Die kretischen Inschriften. Göttingen (https://archive.org/search.php?query=sammlung%20der%20griechischen%20dialektinschriften).
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.
CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).
IG XIV = Kaibel, G. (ed.) (1890). Inscriptiones Graecae, XIV. Inscriptiones Siciliae et Italiae, additis Galliae, Hispaniae, Britanniae, Germaniae inscriptionibus. Berlin.
SGDI III/2.3 = Blass, F. (a cura di) (1904). Sammlung der griechischen Dialekt-Inschriften. III. 2. Hälfte: Die Inschriften von Lakonien, Tarent, Herakleia am Siris, Messenien. Thera und Melos. Sicilien und Abu-Simbel. Die ionischen Inschriften. 3. hft.: Die kretischen Inschriften. Göttingen (https://archive.org/search.php?query=sammlung%20der%20griechischen%20dialektinschriften).
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.
Dimartino, A. (2006). «Per una revisione dei documenti epigrafici siracusani pertinenti al regno di Ierone II». Michelini, C. (a cura di), Guerra e pace in Sicilia e nel Mediterraneo antico (VIII-III sec. a.C.): arti, prassi e teoria della pace e della guerra. Quinte Giornate Internazionali di Studi sull’area elima e la Sicilia occidentale, Erice 12-15 ottobre 2003. Pisa, 703-17.
CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).
IG XIV = Kaibel, G. (ed.) (1890). Inscriptiones Graecae, XIV. Inscriptiones Siciliae et Italiae, additis Galliae, Hispaniae, Britanniae, Germaniae inscriptionibus. Berlin.
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.
CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).
IG XIV = Kaibel, G. (ed.) (1890). Inscriptiones Graecae, XIV. Inscriptiones Siciliae et Italiae, additis Galliae, Hispaniae, Britanniae, Germaniae inscriptionibus. Berlin.
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.
CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).
IG XIV = Kaibel, G. (ed.) (1890). Inscriptiones Graecae, XIV. Inscriptiones Siciliae et Italiae, additis Galliae, Hispaniae, Britanniae, Germaniae inscriptionibus. Berlin.
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.
Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.
CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).
IG XIV = Kaibel, G. (ed.) (1890). Inscriptiones Graecae, XIV. Inscriptiones Siciliae et Italiae, additis Galliae, Hispaniae, Britanniae, Germaniae inscriptionibus. Berlin.
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).
IG XIV = Kaibel, G. (ed.) (1890). Inscriptiones Graecae, XIV. Inscriptiones Siciliae et Italiae, additis Galliae, Hispaniae, Britanniae, Germaniae inscriptionibus. Berlin.
Manganaro, G. (1965). «Una epistola di Gerone II ai Siracusani (IG XIV, 7)». Athenaeum, 43, 312-320.
Manganaro, G. (2005). «La stele in pietra scura (IG XIV 7) con l’epistola di Gerone II ai Siracusani». ZPE, 152, 141.151.
CIG III = Boeckh, A.; Franz, J. (edd.) (1853). Corpus Inscriptionum Graecarum III. Berlin (nrr. 3810-6816).
Immagini
Apografo a cura dell'A.