Et michi conspicuum meritis belloque tremendum,

Musa, virum referes, Italis cui fracta sub armis

Nobilis eternum prius attulit Africa nomen.

Hunc precor exhausto liceat michi sugere fontem

5

Ex Elicone sacrum, dulcis mea cura, Sorores,

Si vobis miranda cano. Iam ruris amici

Prata quidem et fontes vacuisque silentia campis

Fluminaque et colles et apricis otia silvis

Restituit Fortuna michi: vos carmina vati

10

Reddite, vos animos. Tuque, o certissima mundi

Spes superumque decus, quem secula nostra deorum

Victorem atque Herebi memorant, quem quina videmus

Larga per innocuum retegentem vulnera corpus,

Auxilium fer, summe parens. Tibi multa revertens

15

Vertice Parnasi referam pia carmina, si te

Carmina delectant; vel si minus illa placebunt,

Forte etiam lacrimas, quas (sic mens fallitur) olim

Fundendas longo demens tibi tempore servo.

Te quoque, Trinacrii moderator maxime regni,

20

Hesperieque decus atque evi gloria nostri,

Iudice quo merui vatumque in sede sedere

Optatasque diu lauros titulumque poete,

Te precor: oblatum tranquillo pectore munus

Hospitio dignare tuo; nam cunta legenti

25

Forsitan occurret vacuas quod mulceat aures

Peniteatque minus suscepti in fine laboris.

Preterea in cuntos pronum sibi feceris annos

Posteritatis iter: quis enim damnare sit ausus

Quod videat placuisse tibi? Fidentius ista

30

Arguit expertus, nutu quam simplice dignum

Effecisse potes quod non erat. Aspice templis

Dona sacris affixa pavens ut vulgus adoret:

Exime; despiciet. Quantum tua clara favori

Fama meo conferre potest! modo mitis in umbra

35

Nominis ista tui dirum spretura venenum

Invidie latuisse velis, ubi nulla vetustas

Interea et nulli rodent mea nomina vermes.

Suscipe, iamque precor, regum inclite, suscipe tandem

Atque pias extende manus et lumina flecte.

40

Ipse tuos actus meritis ad sidera tollam

Laudibus, atque alio fortassis carmine quondam

(Mors modo me paulum expectet! non longa petuntur)

Nomen et alta canam Siculi miracula regis,

Non audita procul, sed que modo vidimus omnes

45

Omnia. Namque solent, similis quos cura fatigat,

Longius isse retro: tenet hos millesimus annus

Solicitos; pudet hac alios consistere meta;

Nullus ad etatem propriam respexit, ut erret

Musa parum notos nullo prohibente per annos

50

Liberior: Troiamque adeo canit ille ruentem,

Ille refert Thebas iuvenemque occultat Achillem,

Ille autem Emathiam Romanis ossibus implet.

Ipse ego non nostri referam modo temporis acta,

Marte sed Ausonio sceleratos funditus Afros

55

Eruere est animus nimiasque retundere vires.

At semper te corde gerens properansque reverti

Rex, iter hoc ingressus agam, tua maxima facta

Non ausus tetigisse prius. Magis illa trahebant;

Sed timui, me teque videns atque omnia librans.

60

Ingenium tentare libet, si forte secundis

Cesserit auspiciis; solidis tunc viribus alta

Aggrediar, namque ipse aderis, meque ampla videbit

Inclita Parthenope redeuntem ad menia rursus

Et Romana iterum referentem serta poetam.

65

Nunc teneras frondes humili de stipite vulsi,

Scipiade egregio primos comitante paratus:

Tunc validos carpam ramos; tu nempe iuvabis

Materia, generose, tua, calamumque labantem

Firmabis, meritumque decus continget amanti

70

Altera temporibus pulcerrima laurea nostris.

Quae tantis sit causa malis, que cladis origo

Queritur: unde animi, quis tot tolerare coegit

Dura pererrato validas furor equore gentes,

Europamque dedit Libie Libiamque rebellem

75

Europe, alterno vastandas turbine terras.

Ac michi causa quidem studii non indiga longi

Occurrit radix cuntorum infecta malorum

Invidia, unde oriens extrema ab origine mors est,

Atque aliena videns tristi dolor omnia vultu

80

Prospera. Non potuit florentem cernere Romam

Emula Carthago. Surgenti inviderat urbi;

Sed gravius tulit inde parem; mox viribus auctam

Vidit et imperio domine parere potentis

Ac leges audire novas et ferre tributum

85

Edidicit, tacitis intus sed plena querelis,

Plena minis. Frenum funesta superbia tandem

Compulit excutere et clades geminare receptas.

Angebant dolor atque pudor servilia passos

Multa viros, animisque incesserat addita duris

90

Tristis avaritia et nunquam satiabile votum.

Permixte spes amborum optatumque duobus

Imperium populis: dignus sibi quisque videri

Omnia cui subsint, totus cui pareat Orbis.

Preterea damnumque recens iniuriaque atrox

95

Insula Sardinie amissa et Trinacria rapta

Atque Hispana nimis populo,confinis utrique,

Omnibus exposita insidiis, aptissima prede

Terra tot infandos longum passura labores,

Haud aliter quam cum medio deprensa luporum

100

Pinguis ovis nunc huc rapidis, nunc dentibus illuc

Volvitur inque tremens partes discerpitur omnis

Bellantum proprioque madens resupina cruore.

Accessit situs ipse loci: Natura locavit

Se procul adverso spectantes litore gentes,

105

Adversosque animos, adversas moribus urbes,

Adversosque deos odiosaque numina utrinque,

Pacatique nichil; ventos elementaque prorsus

Obvia et infesto luctantes equore fluctus.

Ter gravibus certatum odiis et sanguine multo;

110

At ceptum primo profligatumque secundo

Est bellum, si vera notes: nam tertia nudus

Prelia finis habet modico confecta labore.

Maxima nos rerum hic sequimur mediosque tumultus

Eximiosque duces et inenarrabile bellum.

115

Vltima sidereum iuvenem lassata procellis

Hesperia excussamque gravi cervice cathenam

Ausoniumque iugum Romanaque senserat arma.

Iam fuga precipites longe trans equora Penos

Egerat: horruerant animos dextramque tonantis

120

Fulmineam moresque ducis famamque genusque

Armorumque novas artes atque orsa cruentis

Nobilitata malis. Vix tandem litore Mauro

Perfidus urgentem respectans Hasdrubal hostem

Tutus erat. Sic venantum perterritus acrem

125

Respicit atque canum cervus post terga tumultum,

Montis anhela procul de vertice colla reflectens.

Constitit Occeano domitor telluris Hibere,

Qua labor ambiguus vatum pelagique Columnas

Verberat Herculeas, ubi fessus mergitur alto

130

Phebus et estivo detergit pulvere currum.

Hic ubi non vis ulla manu mortalis, at ipsa

Omnipotens adversa aditum Natura negabat,

Constitit atque avidis prereptum faucibus hostem

Indoluit. Vicisse parum; iam blandior egrum

135

Non mulcet Fortuna animum; Carthagine recta

Gloria gestarum sordebat fulgida rerum.

Nempe videbat adhuc profugum longinqua tuentem

Lentaque semineci vibrantem spicula dextra.

Turbida quin etiam rumoribus omnia miscens

140

Fama procul nostro veniens crescebat ab orbe

Arcibus instantem Ausoniis volitare sub armis

Hanibalem, patrieque faces sub menia ferri;

Illustres cecidisse duces, ardere nefandis

Ignibus Hesperiam, atque undantia cedibus arva.

145

Vrgebat vindicta patris pietasque movebat

Vt ceptum sequeretur opus. Nam sanguine sevo

Cesorum cineresque sacros umbrasque parentum

Placari, atque Itala detergi fronte pudorem,

Hic amor assiduum pulsabat pectora clari

150

Scipiade, in frontem eliciens oculosque iuventa

Fulgentes calido generosas corde favillas.

Anxia nox, operosa dies, vix ulla quietis

Hora duci: tanta indomito sub pectore virtus!

Has inter curas, ubi sensim amplexibus atris

155

Nox udam laxabat humum, Tithonia quamvis

Vxor adhuc gelidumque senem complexa foveret,

Necdum purpureo nitidas a cardine valvas

Vellere seu roseas ause reserare fenestras

Excirent dominum Famule que secula volvunt,

160

Fessus et ipse caput posuit. Tum lumina dulcis

Victa sopor clausit; celoque emissa silenti

Vmbra ingens faciesque patris per nubila raptim

Astitit ostendens caro precordia nato

Et latus et multa transfixum cuspide pectus.

165

Diriguit totos invenis fortissimus artus,

Arrecteque horrore come. Tunc ille paventem

Corripit et noto permulcens incipit ore:

"O decus eternum generisque amplissima nostri

Gloria, et o patrie tandem spes una labanti,

170

Siste metum, memorique animo mea dicta reconde.

Optimus ecce brevem, sed que, nisi despicis, horam,

Multa ferat placitura, dedit moderator Olimpi.

Ille meis victus precibus stellantia celi

Limina - perrarum munus - patefecit et ambos

175

Viventem penetrare polos permisit, ut astra

Me duce et obliquos calles, patrieque labores

Atque tuos, et adhuc terris ignota Sororum

Stamina, tum rigido contortum pollice fatum

Aspicias. Huc flecte animum. Viden illa sub Austro

180

Menia et infami periura palatia monte

Femineis fundata dolis? Viden ampla furentum

Concilia et tepido stillantem sanguine turbam?

Heu nimium nostris urbs insignita ruinis!

Heu nuribus trux terra Italis! iterum arma retentas

185

Fracta semel, vacuisque iterum struis agmina bustis?

Sic Tybrim indomitum, segnissime Bagrada, temnis?

Sic modo, Birsa ferox, Capitolia despicis alta?

Experiere iterum et dominam per verbera nosces.

Is tibi, nate, labor superest, ea gloria iusto

190

Marte parem factura deis. Hec vulnera iuro

Sacra michi merito, patrie quibus omne rependi

Quod dederat, quibus ad superos Mavortia virtus

Fecit iter: non ulla, meos fodientibus artus

Hostibus atque abeunte anima, michi multa dolenti

195

Occurrisse prius tanti solamina casus,

Quam quod magnanimum post funera nostra videbam

Vltorem superesse domi. Spes ista levabat

Inde metus alios, hinc sensum mortis amare."

Talia narrantem percurrit et impia mestis

200

Vulnera luminibus totumque a vertice corpus

Lustrat adusque pedes: at mens pia prominet extra,

Vbertimque fluunt lacrime. Nec plura parantem

Sustinuit, mediisque irrumpens vocibus orsus:

"Heu heu! quid video? quisnam hec michi pectora duro

205

Confixit mucrone, parens? que dextra verendam

Gentibus immerito violavit sanguine frontem?

Dic, genitor; nil ante queas committere nostris

Auribus." Hec dicens alto radiantia fletu

Sidera visus erat sedesque implesse quietas.

210

Infima si liceat summis equare, marina

Piscis aqua profugus fluvioque repostus ameno

Non aliter stupeat, si iam dulcedine captum

Vis salis insoliti et subitus circumstet amaror,

Quam sacer ille chorus stupuit. Namque hactenus ire

215

Et dolor et gemitus et mens incerta futuri

Atque metus mortis mundique miserrima nostri

Milia curarum, rapide quibus optima vite

Tempora et in tenebris meliores ducimus annos:

Illic pura dies, quam lux eterna serenat,

220

Quam nec luctus edax nec tristia murmura turbant,

Non odia incendunt. Nova res, auremque deorum

Insuetus pulsare fragor, pietate recessus

Lucis inaccesse tacitumque impleverat axem.

At pater amplexu cupido precibusque modestis

225

Occupat et gravibus cohibet suspiria dictis:

"Parce, precor, gemitu; non hunc tempusque locusque

Exposcunt. Sed visa animum si vulnera tangunt

Vsque adeo, iuvat et patrios agnoscere casus,

Accipe; nam paucis perstringam plurima verbis.

230

Sexta per Hesperios penitus victricia campos

Nostraque signa simul Romanaque viderat estas,

Cum michi iam bellique moras curasque peroso

Consilium, teste eventu, Fortuna, dedisti

Magnificum: infelix fido ut cum fratre viritim

235

Solicitum partirer onus geminumque moranti

Incuterem bello calcar. Sic alite leva

Distrahimur tandem et scissis legionibus ambo

Insequimur late sparsis regionibus hostem.

Nondum plena colis iam stamina nostra Sorores

240

Destituunt fesse, iam Mors sua signa relinquit.

Illicet imparibus veriti concurrere fatis

Fraudis opem dubio poscunt in tempore Peni.

Ars ea certa viris et nostro cognita damno.

Celtarumque animos, quibus auxiliaribus arma

245

Fratris ad id steterant, pretio corrumpere adorti,

Persuasere fugam: nostrorum exempla per evum

Ante oculos gestanda ducum, ne robore freti

Externo, proprio non plus in milite fidant.

Obicit ille deos, ius, fas et inania verba!

250

Raptim abeunt tacitoque vale. Vis quanta metallo est!

Di, Pudor, alma Fides, uni succumbitis auro!

Presidio nudata acies fraterna retrorsum

Avia constituit siccosque recurrere montes:

Hec visa est spes una duci. Premit hostis acerbus,

255

Doctus ad extremum cedenti insistere tergo.

Me quoque iam magno distantem Punica tractu

Agmina cingebant, que clam novus auxerat hostis

Improbus insultans. Visum et michi credere Fato.

Nequicquam: vetitum caro me iungere fratri;

260

Inferior numero multum tribus undique castris

Vallabar, multumque locis premebar iniquis.

Ferrum aderat; spes nulla fuge: quod Fata sinebant

Tempore in angusto, durissima pectora ferro

Pandimus atque Afras Herebo detrudimus umbras.

265

Ira dolorque dabant animos: ars bellica nusquam

Consiliique nichil. Ceu dum velamina pastor

Fida gerens apibus bellum movet improbus almis,

Nocte sub obscura trepidant, mox dulcia meste

Excedunt inopi substrata cubilia cera,

270

Inde ruunt ceceque fremunt, sparsoque volatu

Importuno instant capiti; stat callidus hostis

Inceptique tenax, postque irrita vulnera victor

Eruit extirpatque pie cunabula gentis:

Sic, que sola salus miseris et summa voluptas,

275

Invisam iaculis gladioque ultore cohortem

Tundimus et rabidas in vulnere linquimus iras.

Illi ex composito stabant, ceu flantibus Austris

Aerius consistit Erix atque astriger Athlas.

Quid moror? Incauti armorum sub nube virumque

280

Obruimur: Fortuna suum tenet invida morem

Aversata pios. Gelidus michi pectore sanguis

Heserat; agnosco insidias mortemque propinquam;

Nec michi, sed patrie metuens, pro tempore raptim

Ingredior dictis cuneos firmare labantes:

285

'Hac via preclari, miles, patet ardua leti.

I duce me, quem sepe alias maiore profecto es

Fortuna, nunquam fama meliore secutus!

Non acies ferri, facies non obvia Mortis

Terreat: exiguo decus ingens sanguine Mavors

290

Obicit et caros illustrat cede nepotes.

Nosce genus, patriamque libens amplectere sortem.

Ignavum fortemque mori - ne tangere damno -

Nature lex una iubet. Breve tempus utrique:

Iam, licet et terre pelagique pericula cessent,

295

Vltro aderit suspecta dies. Hoc fortibus unum

Contigit, ut leti morerentur; cetera flendo

Turba perit lacrimasque metu diffundit inertes.

Hora brevis longe testis venit ultima vite.

Ergo age, si Latio quicquam de sanguine restat,

300

Morte palam facito; nam dum Fortuna sinebat,

Vicimus et nostris exibant funera dextris.

At modo corporibus, - cedunt quando omnia retro -

Sit satis obstruxisse viam. Per pectora nostra

Perque truces oculos vultusque in morte tremendos

305

Transcendant! talem libet his opponere montem,

His claustris vallare aditus! Sciat horrida veros

Barbaries cecidisse viros, et pallida quamquam,

Haud spernenda tamen Romana cadavera calcet!

Accelera, bene nata cohors - in limine Mors est

310

Invidiosa bonis - Romanas semper ad aras

Cum lacrimis recolenda piis et ture perenni!'

Talibus accensi coeunt et grandinis instar

Scissa nube ruunt. In tela micantia primus

Et circumfusos feror irrediturus in hostes.

315

Consequitur devota neci fortissima pubes.

Sternimur et morimur: paucis tot milia contra

Quid reliquum? Sed fata pii nunc ultima fratris

Expectas; neque enim Hesperia felicior ora

Ille quidem extremo Fati de turbine frustra

320

Surgere conatus magne sub mole ruine

Oppressusque itidem. Nec mors magis ulla decebat

Altera quam fratris. Fuerat concordia vite

Mira, vel exiguis nunquam interrupta querelis:

Vna domus victusque idem, mens una duobus,

325

Et mors una fuit. Locus idem corpora servat

Amborum ac cineres. Huc tempus forte sub unum

Venimus. Hic nobis nulla est iactura vetusti

Carceris: ex alto sparsos contemnimus artus.

Odimus et laqueos et vincula nota timemus,

330

Libertatis onus. Quod non sumus, illud amamus."

Ille autem illacrimans: "Tua me, tua, care, profundo

Corde premit pietas, genitor. Sed mollis inersque

Vltio verborum semper fuit ultima rerum.

Dic tamen hoc, o sancte parens: an vivere fratrem

335

Teque putem atque alios, quos pridem Roma sepultos

Defunctosque vocat?" Lente pater ipse loquentem

Risit, et "O quanta, miseri, sub nube latetis!

Humanumque genus quanta caligine veri

Volvitur! Hec" inquit "sola est certissima vita.

340

Vestra autem mors est, quam vitam dicitis. At tu

Aspice germanum. Viden ut contemptor acerbe

Mortis eat? Viden indomitum sub pectore robur

Et vivum decus et flammantia lumina fronti?

Quin etiam a tergo generosum respicis agmen?

345

Hos michi defunctos audebit dicere quisquam?

Et tamen egregios humani sorte tributi

Efflavere animos ac debita corpora terre

Liquerunt. Cernis nitido venientia contra

Purpureum radiare diem leta agmina vultu?"

350

"Imo" ait "eximie; nec quicquam dulcius unquam

Hos vidisse oculos memini. Sed nomina nosse

Est animus; tibi ne, genitor, contraria mens sit;

Per superos ipsumque Iovem, Solemque videntem

Omnia, per Frigios, si qua est ea cura, Penates,

355

Per si quid patrie venit huc dulcedinis, oro.

Aut ego fallor enim, aut quosdam hoc ex agmine novi,

Et mores habitusque virum faciesque gradusque,

Insolitum licet ora micent, tamen ora recordor:

Vidi etenim et patria nuper conviximus urbe."

360

"Vera quidem memoras. Fraus hunc modo rebus ademit

Punica terrenis. Periit congressus iniquo

Credulus etate heu! nimium Marcellus in illa

Iste memor finis lateri latus admovet ultro

Nobiscumque libens celo spatiatur in amplo.

365

Crispinus longe sequitur, quem perfidus uno

Absumpsisse die tentaverat hostis; at illum

Languida dilate tribuerunt vulnera morti;

Alter ibi cecidit moriens, ubi furta latebant:

Inde levis recte penetrans huc spiritus illic

370

Frigida carnifici dimisit membra cruento.

En Fabium! celo maiestas maxima tanti

Nominis et rerum iubet hunc habitare sereno.

Cerne ducem quantum! Licet hic Cunctator ab omni

Dictus erat populo, tamen ingens gloria tardis

375

Debita consiliis viget. Hunc non flamma nec ensis

Eripuit Latio, sed dum magis arma premebant

Punica, tranquillum tulit huc animosa senectus.

Sed magis ardentemque animis pugnasque frementem

Cerne per insidias indigno funere Graccum

380

Corpore seclusum valido et pollentibus armis.

Preterea Emilio nimium Sors invida Paulo:

Aspice magnanimum terebrant quot vulnera pectus!

Cannensi Romana die defleta supremum

Fata putans renuit cladi superesse; sed ultro

385

Oblatum contempsit equum, multumque rogantem

Reppulit et 'Nimium' respondit 'viximus. At tu

Macte animi virtute, puer, discede tuumque

Victurum abde caput teque ad meliora reserva.

Dic Patribus muniant urbem; dic menia firment:

390

Condiscant extrema pati; namque improba sevas

Ingeminat Fortuna minas, hostisque cruentus

Victor adest. Fabio mea verba novissima perfer:

Dic me iussorum memorem vixisse suorum,

Dic memorem te teste mori. Sed Fata feroxque

395

Collega ingenti turbarunt cunta tumultu:

Nuda loco caruit Virtus; tulit Impetus illam.

Effuge dum morior, ne forsan plora loquendo

Sim tibi causa necis'. Dicentem talia ferro

Circumstant. Volat ille levis: timor allevat artus

400

Et plumas adiungit equo et calcaria plantis

Anxia sic genitrix, ubi nidum callidus anguis

Obsidet, hinc vise sese subducere morti

Optat, et hinc dubitat sua dulcia viscera linquens

Infelix! pietas tandem formidine victa

405

Cedit, et incussis serum sibi consulit alis,

Vicinaque tremens respectat ab arbore fatum

Natorum rabiemque fere, et plangoribus omne

Implet anhela nemus strepituque accurrit amico.

Sic ibat iuvenis memorandus, sepe retrorsum

410

Lumina mesta ferens: videt ingens surgere campis

Naufragium; videt immitem post publica Penum

Funera sacra ducis fodientem pectora diris

Ictibus; et celum gemitu pulsabat inani.

Quid moror? Innumeram licet inter noscere turbam

415

Cesorum hoc bello iuvenum patrieque cadentum.

Scilicet immenso studio dum ledere querit,

Civibus atque inopem spoliat dum fortibus urbem,

Complevit celum nostris ferus Hanibal umbris."

Talia dum genitor memorat, suspiria natus

420

Alta trahens: "Licuit, fateor, cognoscere quicquid

Optabam magis, et vultus spectare meorum.

Cetera ni prohibes, nichil est sermone secundi

Patris amabilius". "Quin tu modo cominus" inquit

"Alloquere atque aures quamprimum invade paratas."

425

His dictis, tulit ante gradum, frontemque modestam

Demisit, patruumque tenens sic incipit ore:

"O venerande michi, vero nunquamque parente

Care minus, si vestra Deus dedit ora videre

Mortales oculos, alti si limina mundi

430

Indignoque michi clarum reseravit Olimpum,

Da, precor, exiguam nostris affatibus horam,

Nam breve tempus adest moneorque in castra reverti.

Occeani subnixa vadis ubi maxima Calpe

Impendet pelago celumque cacumine pulsat,

435

Illic me Romana manent modo signa, ducemque

Expectant. Rapidum hoc tandem instat limite bellum."

Suscipit amplexu iuvenem placidissimus heros,

Atque ita: "Si iussu superum mortalia celo

Membra vehis - nec enim tam magni muneris auctor

440

Alter erit: summum hoc equidem tibi contigit uni

Eximiumque decus -, quam de te concipiam spem

Dictu difficile est. Cui tantam numina vivo

Concessere viam? Nam ni divinus inesset

Spiritus, haudquaquam hoc homini Fortuna dedisset,

445

Que faciles dispensat opes: archana videre

Celica, venturos longe prenoscere casus,

Et fatum prescire suum, spectare beatas

Has animas subterque pedes radiantia solis

Lumina et adversos tam vastis tractibus axes;

450

Hec nunquam Fortuna dabit, quia cunta potenti

Sunt servata Deo. Qui si te lumine tanto

Illustrat, quonam te alii dignentur honore?

Non ergo immerito: fractos passimque iacentes

Hesperie campis totiens despeximus hostes,

455

Vidimus et nostre vindictam mortis. Ab illa

Egregie pietatis habens per secula famam,

Quidlibet hic aude mecum; nam protinus aurem

Invenis atque animum vacuum. Quin ocius ergo

Ingredimur fandoque brevem consumimus horam?"

460

"Dic" ait is: "si vita manet post busta, quod almus

Testatur genitor, sique hec est vera perennis,

Nostra autem morti similis, quid demoror ultra

In terris? quin huc potius, quacumque licebit,

Evolat assurgens animus tellure relicta?"

465

"Non bene" ait "sentis": "Deus hoc Naturaque sanxit

Legibus eternis, hominem in statione manere

Corporis, edicto donec revocetur aperto.

Non igitur properare decet, sed ferre modeste

Quantulacumque brevis superant incommoda vite,

470

Ne iussum sprevisse Dei videare, quod ista

Sunt geniti sub lege homines, ut regna tenerent

Infima, namque illis custodia credita terre

Et rerum quas terra vehit pelagusque profundum.

Ergo tibi cuntisque bonis servandus in ista est

475

Carne animus propriamque vetandus linquere sedem,

Nobilibus curis studioque et amore videndi

Promineat ni forte foras corpusque relinquat

Ac longe fugiat sensus seque ingerat astris.

Hic decet egregios animos, hic exitus est quem

480

Divini fecere viri meliora sequentes.

Sed dum membra vigent - brevis est mora -, suscipe nostri

Consilii quid summa velit. Tu sacra fidemque

Iustitiamque cole. Pietas sit pectoris hospes

Sancta tui morumque comes, que debita virtus

485

Magna patri, patrie maior, sed maxima summo

Ac perfecta Deo; quibus exornata profecto

Vita via in celum est, que vos huc tramite recto

Tunc revehat cum summa dies exemerit istud

Carnis onus pureque animam transmiserit aure.

490

Hoc etiam monuisse velim, nil gratius illi,

Qui celum terrasque regit, dominoque patrique,

Actibus ex nostris, quam iustis legibus urbes

Conciliumque hominum sociatum legibus equis.

Quisquis enim ingenio patriam seu viribus alte

495

Sustulerit sumptisque oppressam adiuverit armis,

Hic certum sine fine diem in regione serena

Expectet vereque petat sibi premia vite,

Iustitia statuente Dei, que nec quid inultum,

Nec pretio caruisse sinit." Sic fatus amoris

500

Admovitque faces avido stimulosque nepoti.

Ecce autem interea venientum turba, nec ulli

Nota fuit facies; habitus tamen omnibus unus

Sidereoque levis fulgebat lumine amictus.

Augusta pauci procul omnes fronte preibant

505

Iam senioque graves et maiestate verendi.

"Hec acies regum est, quos tempora prima tulerunt

Vrbis" ait "nostre; frons arguit inclita reges.

Romulus ecce prior, famosi nominis auctor,

Publicus ille parens. Cernis, dulcissime, quantus

510

Ardor inest animo. Talem ventura petebant

Regna virum. Venit incessu moderatior alter,

Religione nova populum qui temperet acrem.

Hic virtute prius patrie Curibusque Sabinis

Insignis, nostramque ideo transvectus in arcem est.

515

Aspice solicitum monitu ceu coniugis almas

Instituat leges et euntem dividat annum.

Extulit hunc natura senem, primoque sub evo

Hanc habuit frontem, sic tempora cana genasque.

Tertius ille sequens, qua tu nunc uteris, omnem

520

Militie expressit regum fortissimus artem,

Fulmineus visu, victus quoque fulmine solo.

Quartus arat muros et Tybridis Ostia fundat,

Presagus quas totus opes huc convehat orbis,

Biffida primevo connectens menia ponte.

525

Frons quinti michi nota parum, sed suspicor illum

Quem nobis longe regem dedit alta Chorinthus.

Ille est haud dubie: video tunicasque togasque

Et fasces trabeasque graves sellasque curules

Atque leves faleras et cunta insignia nostri

530

Imperii, currusque et equos pompasque triumphi.

Illum autem numero quem cernis in ordine sextum

Servilis solio regem transmisit origo,

Et nomen servile manet, sed regia mens est.

Dedecus hic generis virtute piavit et actis;

535

Condidit hic censum prior, ut se noscere posset

Roma potens, altumque nichil sibi nota timeret."

Finierat. Tunc ille iterat: "Si lecta recordor,

Romuleo cinxisse comas diademate septem

Audieram, totidem cognomina certa tenebam.

540

Alter ubi est igitur?" "Fili carissime," dixit

"Huc et luxus iners et dura superbia nunquam

Ascendunt. Illum sua pessima crimina Averno

Merserunt, atrox animus nomenque superbum.

Hunc exposcis enim qui sceptra novissima rexit

545

Rex ferus et feritate bonus; nam tristia passe

Hic Libertatis primum Vrbi ingessit amorem.

Quin tu animas letas melioraque regna tenentes

Cerne catervatim, vere virtutis amicos."

Tres simul ante alacres alternaque brachia nexi

550

Ibant. Hos leto celebrabant agmina plausu

Vmbrarum atque omni devotum ex ordine vulgus.

Substitit admirans: "Que tanta est gratia," dixit

"Ista trium? Quis tantus amor connectit euntes?"

"Hos idemque parens eademque" ait "extulit alvus:

555

Hinc amor. His ipsis libertas credita quondam:

Hinc favor. Heu iugulos et vulnera cruda duorum!

Aspice: utrique recens nitet ut generosa cicatrix

Pectore in adverso! Populorum fata potentum

Tergeminis mandata viris, ut sanguine pauco

560

Scilicet innumere cessarent funera gentis.

Divisis exercitibus conspecta suorum

Adversisque oculis sex ultima bella gerebant;

Libertas tunc nostra tremens similisque cadenti

Vnius ad fatum dubio sub Marte pependit:

565

Vnius est asserta manu. Germanus uterque

Occiderat, populoque nimis Fortuna favere

Ceperat Albano; nisi tertius ille superstes

Integer et fratrum mortes et publica fata

Restituisset agens victricia corpora campo,

570

Donec seiunctos spatio largoque cruore

Defectos plagisque graves et cursibus haustos

Impiger alterno iugulasset vulnere fratres.

Id recolens nunc exultat: gaudentque vicissim

Germani ad superos nec inulto funere missi.

575

At quibus imperium virtus ea contulit, ultro

Circumstant memores. Sed quid per singula versor?

Milia nonne vides spatiosum implentia celum?

Publicolam ante alios, tanto cognomine dignum,

Preclarum pietate ducem patrieque parentem."

580

Lumina visendi cupidus flectebat, et ingens

Agmen erat iuxta, stabilem qua vergit ad Arthon

Lacteus innumeris redimitus circulus astris.

Obstupuit, queritque viros et nomina et actus.

"Care nepos, si cunta velim memoranda referre,

585

Altera nox optanda tibi est" ait: "aspice ut omnis

Stella cadit pelago, celumque reflectitur, et iam

Candidus Aurore meditantis surgere vultus

Vibrat et Eoa iam somnum diluit unda.

Iam pater admonuit fugientia sidera nutu

590

Ostendens, vetuitque moras. Hoc nosse satis sit,

Romanas has esse animas, quibus una tuende

Cura fuit patrie. Proprio pars magna cruore

Diffuso has petiit sedes, meritoque caduce

Pretulit eternam per acerba piacula vitam."