18. Basinii Parmensis epistola ad divum
Sigismundum Pandulphum Malatestam, dominum Arimini illustrem,
laudes et praeconia eius continens et suorum

Ausoniae decus atque Italum fortissime gentis,

Ipse tibi ante alios vates non ultimus olim,

Sigismunde, canam laudes et magna parentis

Bella genusque tuum regesque et maxima semper

5

Nomina scaeptriferosque atavos gentemque superbam.

Post ego magna tuae referam praeconia famae

Virtutemque animosque tuos, tua plurima quondam

Praelia consiliisque tuis quae multa secundo

Numine bella geris. Iuvat, o iuvat illa referre

10

Quae nuper dederis Tyrrenis victor in oris:

Pro qua laude tamen tibi dulcis Ethruria debet

Omnia, te solum miratur; et Itala gens te

Laudat et aeternos tibi iam dignatur honores

Reddere teque canunt Musae magnique poetae;

15

Quorum ego sim minimus quanvis et tanta recusem

Dicere facta, tamen sequar omni te, optime, cura.

Non me adeo fugit virtus tua, maxime ductor,

Non ego nec referam tua facta ingentia, nec quas

Straveris ante alios adverso ex agmine turmas.

20

Vnum illud paucis, quid enim? narrare necesse est.

Magnanimi tot tela viri, tot bella, tot arma

Expediam, qui barbaricas ab littore gentes

Hesperio et nostros mediis e finibus hostes

Parthenopem et notas, dux magne, revisere terras

25

Fecisti atque Italos servasti milite portus.

Nanque, ferunt, postquam gentes et bella vicissim

Astabant dubiam spectantes ordine sortem,

Hinc rex ipse prior patriis Alphonsus ab oris,

Hinc tu praefulgens auro atque insignibus armis,

30

Hinc atque hinc aeratae acies populique ruebant

Ingenti strepitu et socio clamore fremebant.

Hos Mars armipotens, illos cogebat Enyo:

At tibi Pallas erat comes invidiosa decusque

Immortale dabat, vires animumque secundans,

35

Cara Iovis proles medio Trytonia campo,

Ostentans angues et Gorgonis ora Medusae

Sibila terribilemque aeratis aegida monstris,

Nubiferi Iovis arma patris clypeumque micantem.

Hanc procul ut vidit tumulo rex unus ab alto,

40

Obstupuit gelidusque pavor tremefacta cucurrit

Ossa per et venas et pulsos pectore sensus.

"Hei mihi, quor unquam populos ingressus Ethruscos

Antiquas gentes Fesulanaque moenia tento?

At non invisum genus his regesque tyrannosque

45

Audieram, infandis postquam Mezentius armis,

Iniustas caedes molitus civibus olim,

Regali meritas explevit funere poenas?

Quin etiam infelix dubio me credere ponto

Et ventis animam potui committere, quando

50

Sola fuga et curvae possunt praestare carinae

Auxilium? Misero quaenam mihi terra dehiscat

Digna satis? Vos caelicolae tuque optime divum,

Iupiter, undosas, quaeso, me ad vertite Syrtes;

Aut me Scylla rapax aut me indignata Charybdis

55

Terque quaterque vadis per hiantia dorsa rotarum

Sorbeat aequoreaque vorans procul hauriat unda,

Quo neque me populi victriciaque arma sequantur.

Terribilemve oculis dudum vigilantibus hausi

Pallada et ante ducis Pandulphi tela ministrat

60

Ora, viroque favent dii magni." Talibus orsus

Corripuit sese totasque reflexit habenas.

Adversum ascendens montem tu laetus ibi omnes

Diceris his stimulans animasse in praelia gentes:

"Haec est illa dies, socii fortissima corda,

65

Quam superi pepigere; ruant in bella phalanges,

Ast illum iam nunc, pedites, conscendite montem.

Vobis parta venit cum magnis gloria rebus:

Numina cuncta favent, Italos vos esse necesse est:

Nunc stirpem antiquam et priscos iactare Quirites

70

Audete et vobis tantum defendite nomen

Barbaricasque acies stricto prosternite ferro.

Non hic Hannibalem, saevae aut Karthaginis arma

Cernimus, aut duros Numidas saevumque Iugurtam;

Vltima fex hominum gens haec et barbara turba est,

75

Nobis sunt animi et bello est experta iuventus

Et patriae venerandus amor; Latioque salutem

Antiquo parimus serisque nepotibus altum

Imperium aeternumque decus". Sic fatus in altos

Te recipis colles, gens Itala cuncta secuta

80

Advolat, erumpunt caelum clamore phalanges.

Ac velut ille prior Poenorum in monte leonum

Maximus infremuit, si forte adversa tuetur

Armenta et pavidos adverso ex aggere tauros,

Mille animos subit impatiens gaudetque tuendo

85

Conscius, aut meminit capream stravisse fugacem

Aut sperat silvis velocem avertere cervum,

Excutiens cervice iubas, pecora omnia miscet,

Haud aliter praevectus equo te in bella tulisti

Intrepidus. Stupuit stimulis perculsus amaris

90

Extremis magnus rex huc advectus ab oris.

At procul horrifico strepitu cava concha tremendum

Rauca dedit sonitum crepuitque per aethera clangor.

Iamque adeo condensae acies utrinque ruebant

Instructae ferro atque iubis capita alta decorae.

95

Tam vero strepitusque pedum fremitusque sequentum

Misceri totisque fragor crebrescere terris.

Tum quassans hastam ac tali tum voce precatus

Hortabare tuos superosque in vota vocare

Incipis aetherei suspectans limina Olympi:

100

"Dii, precor, Italiae custodes, maxima semper

Numina, Romuleae qui iam favistis et urbi

Et populo, et fautrix trabeati Vesta Quirini,

Hanc rabiem iam nunc terris avertite vestris:

Sigismundus ego magnis altaria donis

105

Vestra colam et longas agitabo ex ordine pompas".

Atque ea fatus, equum medios animosus in hostes

Cogis et ingenti sonat excita terra tumultu.

Pulverulentus ager glomerata per agmina nubem

Aetheream quatit; aere micant auroque catervae.

110

Nec prius incoeptum liquisti in littore Martem,

Quam regem et socios liquido dare vela profundo

Fecisti, atque Italos servasti milite portus.

Atque ea quis animis aut qua virtute dedisti,

In medio atque alias nobis memoranda reservo,

115

Quom veniam Vates post saecula longa secundus.

Ipse etiam in patriam Musas et nomina Nysae

Dulcia, Parnasique iugis et vertice sacro

Primus Apollineos referam tibi, Parma, corymbos.

Ast hic de Pario ponam tibi marmore templum

120

Auratasque fores, auro argentoque columnas

Insignes, olim quo te, Malatesta, volentes

Donabunt populi. Laurus hic undique circum

Postibus, et solida medii testudine templi

Aspicies medios superato ex hoste triumphos;

125

Illic Sfortiaden saevis quem fuderis armis,

Cognatas acies incoeptaque bella novabo;

Illic spes Italas, illic tua fortia facta,

Sigismunde, canam, digno quo carmine rursum

Cuncta tibi Italiae cantet Paeana iuventus.

130

Nec tantum nomen post se Tyrinthius heros

Liquerit, extremas quanvis migraverit oras,

Tergeminumque ducem Stygio damnaverit Orco.

Salve, summe ducum, nostri prudentia saecli,

Antiquum genus et Romanae stirpis imago,

135

Dulce decus nostrum, magnos imitate Camillos,

Qui regnum Hesperiae concussaque moenia servas:

Semper Vate tuo, semper cantabere Musis.

Perge age, magnanimum decus immortale virorum,

Sic magnae virtutis honos, sic quaeritur illa

140

Gloria, postremos maneat quae certa nepotes.

Quom demum et Latium et totum pacaveris orbem,

Omnis amor pietasque tui te tollet ad astra.

Ast ubi sydereos caeli conscenderis axes,

Aurea nascetur toto gens altera mundo,

145

Nec quisquam divum tantis altaria votis

Aspiciet cumulata, sui nec limina templi

Tam vario strepitu celebrata virumque tumultu.

Te colet omnis Arabs, Morini tua facta reposti,

Tunc Itali tua bella canent Graiumque poetae.

150

Te tamen o rerum numenque deumque, precantur

Hauriat illa dies, venias ubi sydus Olympi,

Divus ut excelso conspectes omnia caelo.