4. eulogium in fratrem suum

Ergo heu mi misero sine te - nec fata pudebit -

      Perpetuus, frater, pectora luctus edet.

Te sine nunc, vitae frater pars maxima nostrae,

      Cogar in aeterna vivere maestitia;

5

Nam mihi te teneris durus Mars subripit annis,

      Quinta nec, ah, licuit lustra videre tibi.

Ille etenim octava Saturno a sede malignum

      Oppositus vitae contudit astra tuae.

Vnde et crudeles nimium te saevus in hostes

10

      Impulit irato sydere ferre pedem.

At tamen hunc Stygiae submersit unda paludis,

      Bellica qui primus duxit in arma viros,

Qui pacem subito potuit turbare tumultu,

      Dum movet horrenti Martia castra tuba.

15

Hic adamanta tulit ferrato in pectore durum,

      Durius aut siquid esse adamante potest.

Hic miseram nato privavit saepe parentem,

      Et caruit sponso pacta puella viro.

Hic te subripuit, teque hic mihi, frater, ademit:

20

      Et vita atque oculis frater amabilior;

Tam dilecte mihi, quantum nec Castora Pollux,

      Vnica nec quantum pignora mater amat.

Sed tamen haec durum mulcent solatia casum

      Et faciunt tantis me superesse malis,

25

Quod nihil indignum tam dirae mortis imago

      Impulit audaci te subiisse viro,

Nec Lusitani vidit te turma tyranni,

      Nec Calabrum cunei terga dedisse fugae,

Sed pedes adversos equitis iaculatus in armos

30

      Prendisti occurrens frena fugacis equi.

Nam vires aderant volucrisque celerrima plantae,

      Quae posset fluvios exuperare fuga.

Sed frustra, heu miseri, si nobis fata repugnent

      Nitimur impositas exuperare colos!

35

Iam Lusitanum victus porrexerat ensem

      Hostis et in nexus brachia capta dabat,

Ecce ferox Arago turmam provectus et acri

      Auxilio comiti tela inimica quatit.

Et tibi, me miserum, frater dum vincula nectis

40

      Captivo et reditus ad tua signa paras,

Improvisus adest et dextras vulnere costas

      Transigit et medium pervolat hasta iecur.

Accurrit tum densa cohors cunctique manipli

      Et clipeo flentes saucia membra locant.

45

Ille ubi se certa vidit iam morte teneri,

      Talia magnanimo pectore verba refert:

"Sensimus hoc dudum, cum durum in viscera ferrum

      Irruit, extremum lucis adesse diem.

Verum communis veni cum Martis ad arma,

50

      Noram quas soleat sors variare vices,

Vt durae immineant quam saeva pericula pugnae

      Et circa fatum militis arma volet,

Nec mihi tum certam statui sperare salutem,

      Aut quod commune est posse carere malo.

55

Sive igitur, quodcumque meae de stamine vitae

      Restitit, ante diem fors inimica tulit,

Seu potius certum nec devitabile fatum

      Hoc tantum dederat quod superare nefas,

Intrepidus forti quamvis horrenda subido,

60

      Quae natura parens ultima dona dedit.

Nam qui militiae pulchro raptatur amore,

      Exuat hic omni pectora mollitiae;

Vulgus enim et vilem demulcent prospera plebem,

      Quae sua denervat corda cupidinibus;

65

Terrores vero mortis trepidosque tumultus

      Est animi proprium vincere fortis opus.

Non ergo invitus cogar, sequor ecce volensque

      Iam iam Lethaei pocula nigra bibam.

Sed tamen heu cari miserum genitoris imago

70

      Sauciat atque domus maxima cura, soror.

Politianeas nam me dura tristis in arces

      Alitis adversae mitteret ominibus,

Egressum Laribus me ad portas usque secutus

      Illacrimans fracta talia voce dabat:

75

Novi ego quae sedeat iuvenili in corde cupido

      Laudis et egregiae gloria militiae,

Quis furor in bello, quam nescia cedere virtus

      Viribus inferior maxima saepe ciens.

Quod te per nostros annos lacrimasque seniles,

80

      Quae nunc ex oculis fluminis instar eunt,

Si pia solliciti flectit te cura parentis

      Atque suum pondus verba precantis habent,

Parce precor, miseroque patri qui dura senectae

      Incolumi nato taedia ferre potest.

85

Siquis at adversus casus - sed triste recusat

      Omen inhorrescens lingua referre metu -

Hoc prius, omnipotens, coeli qui templa frequentas,

      Ad Styga terribili fulmine mitte caput,

Ad Styga mitte caput prius hoc, quam dura superstes

90

      Ante diem nati funera conspiciam.

Haec tunc ille gemens, verum interrupta frequenti

      Singultu, salsae flumina fudit aquae,

Nec mihi nunc animum, sed mors iam degravat artus,

      Deficit in medio frigida lingua sono."

95

Sic ille, at stridens crassum vomit ore cruorem

      Vulnus, et e gelido sanguine vita fugit.

Proh dolor! At magno quis possit verba dolore,

      Musa licet faveat, digna referre satis?

Ille per obscuras fauces grave olentis Averni

100

      Ingreditur nigrum non rediturus iter.

Lurida rimosa iam tranat flumina cymba,

      Cernit Echidnei guttura lata canis.

At soror interea - quanta ab caligine rerum

      Obruimur! - totis noctibus urget opus

105

Vtque reversuro tenui velamina lino

      Consuit, heu votis fisa puella piis,

Nocturnum et vario cantu solata laborem

      Ad breve, qui periit, tempus adesse putat.

At nobis fusco velatus somnus amictu

110

      Heu nimium veris venit imaginibus.

Nam quam porta nigri Plutonis cornea misit,

      Nota mihi ante oculos affuit umbra tui.

Haec properans: nostrae frater persolvimus, inquit,

      Transfuga nec venio, munera militiae.

115

Nunc reditum in sedes mater me accersit avitas

      Laetus et ad patriae limina prisca paro.

Iamque vale dixit, simul et vestigia torquens

      Elapsa est visus umbra benigna meos.

O me infelicem! nox o mihi prima malorum

120

      Nuntia, quid potuit durius esse mihi?

Excitor infelix et iam praesaga futuri

      Mens mihi sollicito pectore concutitur.

At mox fama ruens somnique obscura recludit

      Atque prius dubium narrat aperta malum.

125

Ex illo binos sensi mea lumina fontes,

      Qua mihi perpetuis imbribus ora lavant,

Ex illo curae maerentis cordis edaces

      Noctes atque dies pectora nostra premunt.

Nec possunt docti a luctu seducere amici,

130

      Multa licet vera de ratione ferant,

Nec me longa dies, lacrimas quae siccat aniles

      Quaeque oblita mali mollia corda levat,

Sed nec Pyerides, quo Manes coniugis Orpheus

      Demulsit, possunt me revocare sono.

135

At tu casta parens felix, quam praevia tanto

      Maerori eripuit de tribus una soror;

Nam quos heu luctus, gemitus quos dulcis acerbo

      Viventi natus funere concuteret!

Tu tua sensisses, ah quanto victa dolore,

140

      Viscera barbarica dilaniata manu,

Cumque tuo aeternis lacrimis damnata marito

      Aerumnas praeter quid tibi vita daret ?