Giovanni Mario Filelfo Amyris 1

Reference basis text: A. Manetti, 1978

Editing of the digital edition: Ketty Peruch


De vita rebusque gestis invictissimi regis
et imperatoris clarissimi Mahometti Turcorum principis

 

Dicere fert animus res nostro errore peractas

Et pace et bello Mahometti, cuius in orbe

Nomen ubique viris gravibus mirabile, cuius

Fama polum cervice subit, quem laetifer ornat

5

Saturnus meritis. Modo tu mihi, Phoebe, favere

Constituas, Musaeque novem celebrare choreas,

Vt metuant Turcos Christi qui signa sequuntur;

Atque obstent cuncti, captis concorditer armis,

Me referente quibus potitur rex ille triumphis.

10

Incipiam a teneris. Vbi primum crevit Amyras,

Natus Amoratti, coepitque parentis imago

De puero sperare suo, tunc signa futuri

Regis clara dedit, veluti cum prima leonis

Declarat facies quanto cum robore surgat.

15

Mitto quibus monstris se quondam expresserit alta

Mente ducem, patribusque suis proavisque priorem.

Namque ubi liquisset nondum cunabula, visa

Flama fuit cinxisse caput; miratur alumna,

Ancillaeque instant flagrantem extinguere. Sed res,

20

Fatiferi ostensura viri memorabile signum,

Prosequitur commissa sibi, celsasque per aedis

Labitur, et Pursae complectitur amphitheatrum.

Concurrunt proceres, quaeruntque quid inclyta flamis

Regia tam diris urbsque undique tota cremetur.

25

Denique conspiciunt purum super aethera ferri

Hunc ignem, nec obesse urbi, nec gentibus ullis,

Nec domui regis. Portenta ea sola fuisse,

Ex quibus infantis Mahometti gloria cerni

Posset et egregium decus et virtutis imago;

30

Haud decernentes quae multa incendia dicat

Ignis is illorum patriae, quos castra sequentur

Discordes animis, quamquam ampla laude beatos.

Certus Amorattim tunc nuncius ante parentem

Admonet, inde omnis populosque ducesque, quid instet

35

Sperandum Othmannis praeclaro sanguine cretis

Troados eximiae stirpis, quam Iupiter, alto

Prospiciens solio, tanto decoraret honore.

Sic rentur populi Mahometti legibus aucti.

Fit plausus populorum maximus undique, quorum

40

Europaeque Asiaeque urbes complentur, et ingens

Risus ad astra volat, quamvis Romana propago,

Quique colunt Christi leges id ferre moleste

Non nequeant, quoniam Mahomettus iura tueri

Dicat avi et sectetur eum, qui, qualis in orbe

45

Vixerit, ipsa docet scriptae experientia vitae.

Nam locus hic fidei non est reserare volumen,

Scindere nec lites sectarum. Maximus olim

Annibal et Pyrrhus, nec id idem credidit; ambos

Romani ad summum metuerunt, gloria quorum

50

Historia recitatur adhuc, Christique fideles

Nedum commemorant, sed et admirantur et ornant

Laudibus eximiis quidquid narratur in illis.

Fac Mahomettus ab iis cretus sit, maximus alter

Annibal aut Pyrrhus, Cyrusve, satusve Philippo;

55

De Mahomettano non est mea cura cliente

Dicere, sed quantus rex sit, quam saevus in armis;

Quem metuant nostri, non aspernentur euntem;

Vt solet anguis edax, qui, ni caveatur in hortis,

Crescit eis quibus est formido immensa futura.

60

Cogito ea invitus, sed res me cogit amicos

Admonuisse meos, fidei qui sancta videntur

Iussa fovere sinu, cruce quos signavit honestus

Relligionis apex, ne fidant sedicioni,

Factio ne privata trahat quos pungit Amyras.

65

Hic est ille quidem Mahomettus, cuius honores

Aetas prima patri magnos perhibere suisque

Incoepit populis. Nam cum vix degeret annos

Bis senos, legesque suis et iura ministrans,

Ostendebat opes animi mentisque decorum,

70

Pullus equi qualis, primisque morsibus audax,

Et salit et cursu latum perlabitur aequor.

Mirabantur enim seniores quantus et ore,

Quantus et ingenio Mahomettus posset Amyras

Esse Asiae, et quandoque duces domuisse potentes.

75

Namque animo instabat forti puerilibus annis,

Integer, haudquaquam somnove cybove dicatus.

Barbarus hic mos est raro neglectus, ut ille

Qui reliquis praestet nummis regnove, sedere

Saepe velit medius, nonnunquam sumere Bacchum

80

Devastatorem cerebri, cum crapula fervet

Et diversorum pondus tam grande cyborum,

Vt subeat stomachi dolor atque profunda frenaesis

Interdum et mortis species non una nefandae.

O sine lege viros, quos nausea torqueat atque

85

Dira fatigatos bilis consumet, orexis

Cogat abortivis vitam consumere cultris!

Hinc subitae mortes morbique, quot enumerare

Difficile est. Sed nulla quies: tantilla voluptas.

Namque, ubi fervescunt vino populive ducesve,

90

Quo sint consilio, mentisve vigore? Quid illi

Turpe putent, quod turpe queat foedumque vocari?

Hinc lasciva Venus, cothyosque libido rigescit,

Otiaque enervant mentes languentia cunctas.

Otia si subeunt animos mortalia, vitae

95

Concidit omnis honos, caecoque remittitur Horco,

Atque gerendarum turbatur gratia rerum.

Haud talis Mahomettus erat, quem gloria tantum

Delectabat, amor famae quem ceperat amplae.

Et licet id doleam: doleo sit tantus Amyras,

100

A puero talis fieret. Conduceret orbi,

Praecipue nobis, qui Christi iussa tuemur,

Vt minor esset; eum tamen ut virtute sciamus

Esse olim veteri bellis nostraeque ruinae

Intentum, recito, ceu formidabile monstrum

105

His instare malis; idcirco esse omnibus omni

Ingenio contra obsistendum, mente manuque.

Haud hunc, ut reliquos olim populosque ducesque

Turcorum, lecto sterni placidaque quiete,

Atque deae Veneris manibusque sinuque foveri,

110

Nunquam inter socios, socios si dicimus esse

Primorum pueros procerumque, gulosus haberi;

Semper equo intentus, cursuve acrive palestra.

Laetus honorabat fortes quos esse sciebat,

Quosve recensebant alii; luctamine miro

115

Exercere manus, ferrove accingere vires.

Aeacides qualis fertur, cum venit Vlysses

Graecorum speculator, eas intentius in res

Se vertisse, quibus ducis expenduntur honores,

Si bellis praeludit. Erat curiosus in altis

120

Silvarum speculis iuvenili ductus amore

Praedarum, veteremve suem ferrove petebat

Gangeticam tygrem. Quin et semel arma leoni

Inserere est ausus, metuit nec rostra nec arctus,

Membra nec atra feri. Novus alter in orbe reluxit

125

Amphitrioniades, Mahometti nomine tutus.

Quis referat quotiens pavidus pater inquit inique:

"Quid te discrucias monstris? Quid perdere quaeris

Ante diem hanc animam, cum qua mea iuncta feratur

In praeceps? Fiant Othmanni pulveris instar?

130

Parce tibi atque mihi" dixit pater "arma repone,

Ni videas armis in regna tuenda necesse".

At Mahomettus iners nusquam, nec languidus usquam:

"Pone, pater" dixit "gelido de corde pavorem.

Si me fata velint hac tandem perdere morte,

135

Vt suis aggressu, tygrisve, acrisve leonis,

Haec anima, his vinclis resoluta, e pectore ad altum

Aethera perveniat, quamvis nolimve velimve:

Ocyus aut saero fatis rapiemur iniquis.

Fata trahunt homines, quacumque in parte ferantur;

140

Fata instant, repetuntque suum immutata favorem.

Interea praestat regem praeludere bellis,

Expugnare feras et praedam quaerere cursu

Ac iaculis, quam si lecto iaceamus inertes,

Et nihil intentemus, opem quod tradat honori".

145

Ductus Amorattis quotiens simul ipse pavore

Et simul ex procerum numero iuvenesque senesque

Dicere et hortari Mahomettum multa coacti,

Assiduo ut vellet tandem indulgere labori,

Et placidae praebere animum corpusque quieti!

150

Sed vetuit vel stella premens, vel ab Herculis armis

Fervor inextinctus, fatali munere pulsus

In Mahomettanam mentem, studiumque perenne.

Inde etiam obscura vox nocte est visa referre

Haec ad Amorattim de nato clara parentem:

155

"Siste, pater, nolique animam vexare dolore

Pro puero, ut silvis instet, totusque feratur

In praeceps, cum saevit aper, fremituque leones

Omne nemus complent, tygresque ursique rigescunt.

Fecit idem Hippolytus, Cambises, Parthenopaeus

160

Et Cephalus, Cyrusque; duces fecere priores,

Quorum fama urbes non est moritura per amplas;

Praelusere etenim bellis, didicereque nervis

Spicula curvatis longo dimittere tractu,

Hammentumque manu componere, vel leviore

165

Interdum nodo pungentes erigere hastas.

Visne ut is in lecto marcescat? Visne quieti

Vsque adeo studeat, turpescant singula donec

Membra viro, fiatque alius quam dignus Amyras,

Stirpe Amorattea? Parcat tua sedula cura,

170

Atque eat in cineres tanti mens vana parentis,

Et desis potius nato, quam desit amori

Laudis, et ingenio regis studioque virili is".

Haec ubi dicta dedit, similis vel Apollinis alter,

Vel fatum, subito cessavit cura parentis,

175

Atque pavor prior ille gravis; successit honesti

Iusticiaeque favor, virtutis imago futurae,

Si sunt vera, sui referunt quae multa clientes,

Sed sint ficta etiam: facient haec vera fateri

Quae gessit tenus hac Mahomettus, Marte tremendus,

180

Ignis edax veluti, semel est qui lapsus in agros.

Venit et illa dies, qua, cum Mahomettus in agro

Thraiicio socios multa ad discrimina multos

Cogeret, et solus, reliquis abeuntibus, esset;

Occurrere duae. Subitus stupor exit in arctus,

185

Horrescitque comis, vocemque repressit euntem.

Harum aliam ornatu miro gemmisque nitentem

Cernit, et eximia specie, fucata licet sit;

Nec spectantur enim congressu singula primo;

Ast aliam aspectuque gravem, formaque verendam

190

Esse videt, quamvis ea non sit pompa, lapilli

Nec tot in hac picti. Confusus vertit utrimque

Nunc oculos, nunc saepe animum, nescitque quid illa

Illave pulchra velit, iuvenemque prehendere solum

Optarit. Sed prima suas componere laudes

195

Coepit, et his iuvenem Mahomettum inducere verbis,

Vt de se possit, lasciva, aliquando mereri,

Qualia Sirenes cantu dicuntur amoeno

Vt pelago mergatur inops qui credidit illis.

"Quid, Mahomette, paras cui nulla est grata libido,

200

Nulla voluptatis ratio? Num divus, in orbe

Dum vivis, superesse putas, templisque litari

Thure cupis? Si vivus ades pro numine sancto

Esse hominum terror, rebus male consulis istis

Quas fecere tui. Nam, cum dicere tyrannus,

205

Non fortis, sed dirus eris, non gratus et acer,

Sed qui terrifices populos, crudelis Amyras.

Asperitate tua noli tibi cuncta parare,

Dura simul, quae vita solet iucunda referre.

Hippolytus, silvis quia delectatus, obivit

210

In silvis etiam caecum compulsus ad Horcum;

Nec iuveni Dictina suo, nec profuit ulla

Vesta suo, siquidem fatis consumptus iniquis,

Nulla voluptatis didicit fomenta tenere.

Quam melius multi sibi consuluere Pelasgi

215

Romulidaeque, quibus vel non ingrata libido,

Vel iucunda fuit, quos non tam dira rebelles

Vita fatigavit, variis erroribus acta!

Namque etiam Alcides, qui tot modo monstra subegit,

Tot domuit belloque duces ferroque tyrannos,

220

Omphalicoque sinu cui Lydia pulchra placeret,

Atque Hyoles voluit manibus requiescere tactis,

Et facinus muliebre sequi, lectoque iacere,

Otia consumens nullis contraria votis.

Thesides autem, voluit si durior esse,

225

Iure dedit poenas. Nam Theseus inclytus ille,

Saemine de cuius natus esset, ducere Phedram

Non veritus, scopulis Ariadnen nocte fefellit;

Hancque illamque simul seduxerat ante sororem.

Quid dedit Aesonides de se memorabile genti

230

Eximiumque suae, nisi quod de Colchide ducta

Dilectaque tulit vellus mirabile cunctis?

At Caesar, cui tantus honos, quem progenitorem

Erexere tui, nonne est quandoque remissus

Et Veneri ascriptus, quando est ea sola voluptas

235

Quae generat terris quidquid laudatur in amplis?

Ni foret unus amor Venus et lasciva, clientes

Quae defendit, honos nullus sequeretur amantes

Nullus amiciciae fructus. Fera quippe leena

Vel laudabilior, vel non demissior esset,

240

Quam vir quisque, viros si non foret unus in omnis

Verus amor. Sua namque leo defendit ubique

Saemina, de foetuque suo fera pessima curat.

Si furis in silvis, non est tua vita virilis.

Si delectaris gladio, si spicula tractas,

245

Omne genus taeli si te suasore putatur

Esse aliquid magnum, quo nobilitetur origo

Regalis, tu iure tibi contrarius esse

Quaeris, et ingratam pergis confundere vitam.

Praeludis, dices, bellis, quia saepe necesse

250

Arma putes gestare humeris et stringere ferrum.

Quis te cogit, opes cum sint tibi regnaque tanta,

Bella parare? Cupis num forsan signifer orbis

Esse unus, socius cui non sit belliger ullus?

Quam male cuncta tenes, quam non tibi cognita recte

255

Sunt iuveni, quae fata solent committere fatis!

Vna eademque dies Croesum pervexerat alto,

Vt Cyrum superaret eum, quem tota timebat

Graecia, quem Persae regem videre ferocem;

Haec eadem Cyro Croesum servire coegit.

260

Haec quotiens fortuna solet componere mendax!

Sic, qui mane fuit regum clarissimus, ille,

Nondum se pelago Phoebo mergente, et egenus

Et miser est, vitamque sibi vix rite tuetur.

Prospice Troiani quondam sacra culmina regni,

265

Vnde tibi genus est, quamquam sunt inde Latini

Progeniti plerique duces regesque potentes;

Prospice finitimas hinc inde in singula terras

Regna Asiae. En Babylon priscis spoliata trophaeis,

En Medi, regesque alii, quos fama recenset.

270

Asyrios sileo, celsae et Karthaginis arces,

Et quidquid tam grande fuit, quod nomen ad astra

Provehat; id totum est nihil inter praemia vitae.

Quanta voluptatis ratio fuit omnibus, et res

Quam iucunda, potest tam quilibet esse beatus,

275

Atque aestimari, regnum tenuisse quietum!

Namque homo mortalis vitam nec vivere temptet

Aeternam, nec speret: ei concurrit imago

Mortis ubique suae; quacumque incedit, ibi fit

Occursus mortis; reparareque fata quis instet

280

Inreparabilibus veniant cum dira maniplis?

Pulverolenta autem conduntur membra sepulchris,

Mentio defuncti nec fit quandoque, licet sit

Maximus ille ducum; paucis memorabitur, ut si

Res nova sit, nolitque cliens dimittere nomen

285

Patroni cito. Nulla tamen fit mentio tandem.

De proavis dic, quaeso, tuis quem saepe recenses,

Cuius nomen amas? Vel fac dilexeris illud:

Quid prodest misero, semel est Acherontis in undas

Qui lapsus, nullumque potest recreare dolorem?

290

Vivite felices, dum vivitis, optima, reges,

Ducentes vitae mortalis praemia, quorum

Summa voluptatis ratio domat omnia dura.

Has silvas committe tuis; si bella gerenda

Sunt, itidem committe tuis; tibi grata libido

295

Sit vitae, iucundus amor. Sint otia cara,

Quae servent quodcumque paras. Tibi regna tot uni

Carus Amorattis pater et genus omne tuorum

Accumulavit. Ama tantum. Sunt caetera praesto;

Quod si me sequeris, si me duce quaeris haberi

300

Magnus in orbe, potes quod vix potuere priores,

Esse alius, fuerint quam qui tot regna tenebant.

Annibal, ut didicisse potes, consumptus in armis,

Inrequietus erat, noctesque diesque Quirites

Insectabatur, summis erroribus actos;

305

Vixque semel gustavit opem, quam ferre libido

Cara solet, mensa est Campana ubi forte parata.

Denique, post varios non parva in bella labores,

Post tot inoppresse mentis sine fine dolores,

Cum neque gustaret sibi delectabile quicquam,

310

Nec posset firmare pedem sine fraude dolisque,

Succubuit fatis, propriumque referre venenum

Est vitae quandoque suae patribusque coactus.

Quid referam Pyrrhum, quid Persem, quidque peremptos

Tot regesque ducesque, quibus contraria fata

315

Opposuere manus, mortemque dedere propinquam?

Haec meditere, precor, Mahomette, haec singula tecum

Fac rursusque iterumque velis prudenter adire,

Atque volutantem iuvenem mea cura recondat".

Vix ea finierat mulier formosa superne;

320

Cum speciosa intus, nec enim fucata: "Quid" inquit

"Haec tibi promittat, bene si, Mahomette, monentem

Accipis, id nihil est, nisi vani praemia somni,

Quae grave mortalis pondus solet aedere vitae.

Otia quod subeas, quod te delectet ineptus

325

Vllus amor, quod sit tibi grata libido, perinde est

Ac si te pecori similem cupis esse iacenti

In stabulis, nullumque decus laudemque tenenti.

Namque, quod occulimur loculis, mortalibus usi

Corporibus, quid est, si mens aeterna supersit

330

Nec moritura queat caeli sperare cacumen?

Quo praestaret homo reliquis animantibus unus,

Si sibi vivendum fore duceret, ut solet ipsa

Bellua, quae tantum praesentia cogitat, et nil

Praeteritum meminit, nil pensat vana futurum,

335

Otia delectant quam maxima? Quippe quietis

Est avida, atque cybi, somnique, libidinis atque.

Sed vir, in ore deus cui iussit ut esset imago

Sculpta sui, ingeniumque dedit mentemque profundam,

Alterius vitae maiorem ducere curam

340

Debet, et hanc illi committi; quae sibi nomen

Si meruit vitae, vita est virtute sequente

Atque modum statuente suum: nec mortis imago

Terreat illorum mentes, qui occumbere fatis

Debent velle, modo sit gloria vera superstes,

345

Quae famam defendat eam, cui nomen ubique est.

Namque quod Alcides, post caesos Marte tyrannos,

In facinus muliebre ruit, non laudibus ullam

Addidit illius, sed ob hoc fit turpior huius

Fama; nec obiiciat quod amavit et acer Iason,

350

Et Theseus, Caesarque. Alios queat addere multos,

Quos deturpat iners vitae et scelerata libido.

Errat et in silvis sine praeda aliquando molossus

Et spartana canis; semel est equus inclytus inter

Lapsus equos viles, cecidit currentibus illis;

355

Non semper tamen illud erit, vitiosaque cuncta

Accusanda putes, licet a quocumque magistro

Sint morum commissa, licet clarissimus alter

Pythagorasve Platove nefas patefecerit ullum.

Dilige bella tamen, tibi convenientia regi

360

Europaeque Asiaeque. Nihil sine Marte tibi sit

Temptandum, si regna velis tibi parta tueri.

Otia quid faciunt? Enervant membra, quiesque

Mentem hebetat. Stat vita tibi pensanda futura,

Non praesens: tunc verus erit qui iudicet omnis

365

Arbiter effectas res, Marte togaque. Nec illi

Obiicietur opum cumulus, pavor atque tyranni.

Ille incorruptus de te censebit. Amicum

Hunc, Mahomette, para, rebus cum laude gerendis.

Nec Veneri ausculta, quae multos cogit obire,

370

Vt pecus omne solet. Si refert vita virilis

A mutis tu disce viri tibi quaerere vitam

Egregiique ducis regisque; a patribus esse

Degener haud possit qui summa laude verendus.

Disce sequi invictas acies, ut fertur in annis

375

Magnus Alexander teneris fecisse; nec arma

Dura puta, quoniam sint plena laboris; ab ipso

Namque labore solet merces prodire quietis.

Navita qui pelago iactatur saepe, quiescit

Denique, dives opum. Tunc est gratissima vitae

380

Parta quies, cumulata fuit cum gratia rerum,

Cum tibi succedent bellis ea plurima gestis

Quae tibi debentur Fortunae munere et amplo

Virtutis studio. Nec enim sine numine fati

Haec tibi dicta fero. Senio tunc ipse gravatus

385

Nestoreisque annis pressus, Mahomette, quiesces.

Namque etiam Nestor, dum membra tulere, per hostes

Pugnabat medios, cuiquam nec Marte pepercit;

Cum senior factus, cui gloria faverat omnis,

Otia tunc coluit, natis sua castra secutis.

390

Tunc tibi succedent nati cum, qualia gessit

Vivus Alexander, vel si quis maior habetur,

Talia conficies, fiesque simillimus illis.

Nunc autem ne turpe puta persistere silvis,

Expugnare feras, praedamque referre peremptam.

395

Sic mens sana manet, nec torpet mentis origo;

Vt qui sunt cursu soliti componere lucrum,

Si iaceant, nervi stringuntur, si gradiantur,

Artis opus vitaeque suae sine fine sequuntur.

Perge modo, et duro ne parcas saepe, labori,

400

Ne languere queas, sit opus cum ferre trilicem

Loricam, saevoque ensi componere dextram.

Cum galeatus eris, christata casside tectus;

Et clipeo insigni pictura, cum pharetratus,

Instar eris Phoebi, maiorque Cupidine fies,

405

Castor ut ille olim, Polluxque, ut clarus habetur

Hector, honos patriae, generique gemendus avito.

Nam, si vera canunt qui res scripsere vetustas,

Maiores sunt arma tui qui prima tulerunt

In Medos, populosque, truces quos Persia servat,

410

Migdoniosque, quibus Phrygius modo iusserat acer

Ille pater Priami; qui, quamvis cesserit armis

Amphitrioniadae, non est tamen arma secutus,

Inde minus, sed ubique fuit vir fortis habendus

In praecio; qualem domuit fortuna dolose,

415

Non probitas sine fraude; docet quod vita peracta.

Inde tibi est belli ratio quandoque futuri,

Ingenio invisum Superis quod terruit olim

Troiugenas sine lege tuos. Nunc iure pavere

Incipiat te turba suo confusa tumultu.

420

Graecia nam divos olim cernebat alumnos,

Indorum veluti Bacchus de gente triumphis

Innumeris rediit stabilitus, qualis et alter

Iupiter in Creta, cuius de saemine nati

Sunt divi, ut referunt plures. Tamen alter eodem

425

Nomine in Arcadia genuit quoque numina plura,

Numina si fas est mortalis dicere, quorum

Gloria claruerit rebus virtute refertis.

Namque homines quondam quis nescit et illa fuisse

Numina, quae veteres Graeci coluere? Quis illos

430

Aut errasse neget, maculatos saemine nostro,

Aut cum mortali generatos corde tulisse

Multa, libidinibus quae sunt subiecta malignis?

Attamen, egregio quoniam nituere vigore

Virtutis bellove velis, vel pace verendi,

435

Promeruere coli. Sunt culti, et Graecia quondam

Floruit his aliisque deis, quos fama recenset.

Sed scelus infandum deus alto e culmine nullum

Approbat, impunita manent nec crimina tandem;

Saerius et si quem plectit, commissa luuntur

440

Hoc maiore modo. Qui foenore delectatur,

Foenore parta domi servat quandoque per annum,

Per denos, deciesque novem, per saecula centum;

At tandem ruit ignis edax vel fulmine missus

A Iove, qui rapiat quae sunt tam turpiter acta;

445

Vel venit assidue qui rodat parta tyrannus,

Vel vario confusa cadunt cumulata tumultu,

Vt si quando lapis lapides supereminet altos,

Fitque cacumen eis, sed fundamenta lutosa

Hoc pondus non ferre valent; lapis unus et alter

450

Concidit, aequantur cum celsis moenia pinnis.

Discite, mortales, virtutem ducere sanctam,

Et colere hanc, quae sola potest efferre beatos;

Sola facit viros, moribundo saemine cretos,

In templis sacra thura sequi, precibusque litari;

455

Credite nec blando sceleri, cum caeca voluptas

Vos trahit in praeceps, cum de praesentibus anceps

Cura subit mentes, cum vana putatis eorum

Nomina, qui tantas laudes meruere peractis

Tot rebus, sine fraude, suis virtutibus usi.

460

Vivitur hic frustra, si nil nisi dulcia quaerunt

Terricolae; quae visa queant confundere mentes,

Et nisi venturis committunt omnia saeclis.

Inde etiam Graeci, qui, post tot bella peracta

Cum fraude atque dolis, victricia signa tulerunt

465

Et servos duxere tuos, Mahomette, parentes,

Sortiti sunt digna sua sibi praemia culpa.

Namque Helene est Paridem non vi scelerata secuta:

Sponte virum exarsit, voluitque erepta videri.

Pro muliere tamen lasciva haud illa tot annos

470

Debebant fera bella sequi, vastantibus arva

Militibus Troiae Graecorum, et singula regni

Ornamenta tui. Phrygia nam gente patentes

Esse tuos, quis nescit adhuc? Cui cornea fibra est

Vsque adeo immanis, tibi qui antiquissima regna

475

Audierit nunquam Troiae statuisse priores,

Maiorum proavos? Othman nam maximus ille

Quartus Ericthonio proavus fuit; ille relatus

Chaldaeo quandoque solo, bellisque fugatus

Persarum strepitu, Phrygiam superaverat oram,

480

Et Lyciam, Mysasque truces. Tandemque quievit

Cultus ut e caelo numen, quod quisque veretur.

Othman gente satus, Priamique e stirpe relatus,

Tu genus es Priami, teque ornamenta sequuntur

Sanguinis invicti quondam, dein fraude remissi.

485

Legisti quotiens scelerata e stirpe Pelasgi

Mermidonesque tuis olim nocuere vetustis?

Herculis ira patrem Priamo regnumque subegit,

Subtraxitque decus frontis, servire coacto,

Ni genibus mallet pietatem poscere flexis.

490

At coniurarunt tandem quacumque relati

Parte duces Graii, Phrygios committere ferro

Et flamae et vinclis. Simul alto e culmine Troia

Concidit, et simul est pars caesa immanibus armis,

Parsque coacta iugo cervicem subdere flexam,

495

Et captiva sequi dominos, grave saepe iubentes.

Nonne Sinon docuit sanctis adhibenda Pelasgis

Quam sit vera fides? Equus ille, tot arma sub alvo

Fixa ferens, monstravit erat quam Graecia verax;

Quae, quod in orbe decem potuit non perdere regnum,

500

Non annis totidem si decertasset, id una

Nocte sibi didicit mendaci subdere monstro.

Pergama sed postquam sunt capta, quid impia fecit

Gens sine crudeli quacumque in parte tumultu?

Aequavit flamisque domos, turresque relatas

505

In caelum, plebemque truci committere cultro

Non dubitavit eam, quae somno est pressa profundo.

Imo, Neoptolemus coram quandoque parente

Digladiat natum; patremque ea damna querentem

Et scelus invisum Superis, simul ense trucidat

510

Ante aras Superum, quos vel coluere Pelasgi.

Heu pudor! Heu pietas! Vbi sunt tua iura? Quid audis?

Ferre potes tam dira sequi? Contenta quiescit

Haud tamen haec Graii tam saeva potentia regni.

Captivos trahit inde viros, quos horruit olim;

515

De celsis praeceps satus Hectore moenibus, index

Virtutis patriae, demittitur: Astianacta

Sic metuunt Phrygem puerum victricibus armis

Mermidones. Contenta fuit nec Graecia rebus

Tam male commissis, nisi persequeretur et illos

520

Qui evasere duces, aliosque aliosque secuti.

Vt pius Antenor, Patavinam condidit urbem;

Moxque ipse Aeneas Laurentes subdidit acres,

Et Sicula statuit regione verendus Acestes

Regna sibi, atque Helenus Pyrrho successit iniquo.

525

Namque, ubi iam Superi poenam pro crimine vellent

A Graecis tam saepe gravi, caelestia dicas

Coniurasse olim contra quos numina cuncta:

Cum Diomedeis dominus datur aesca caballis;

Cum ferus Alcides tunica confusus, in ignem

530

Se iacit urendum; cum Pyrrhus saeva remittit

Membra per Ambrachiam; proprio cum pectora ferro

Dilacerat, furiis captus, Thelamonius Aiax;

Cumque Agamemnoniam caedem procurat et uxor

Et famulus, qualem meruit pro fraude reperta;

535

Cumque satus de rege puer, furibundus Orestes,

Obtruncat matrem, Furiis mox esse coactus

Semper in orbe vagus; cuius soror optima quondam

Eripit hospitibus vitam, quia Taurica diris

Moribus id pateretur: erant cui sacra Dianae;

540

Et cum Dulichius, cara sine coniuge, gentes

Tot peragrat, patiturque ratis tot damna subactae;

Cum Nestor bellumque simul caedemque suorum

Ante videt, quam sit vita sublatus ab alma;

Cum Palamedeos animos fraus improba tollat

545

E medio; sed iure, fuit quia patribus hostis

Vsque tuis. Referam quid singula? Graecia tandem

In facinus compulsa novum, memor ante malorum,

Hac ratione tuo generi nocet usque reperta.

Namque, Quirinali fuerat quod nobile in urbe

550

Imperium, a magno commissum Caesare quondam,

Qui dominabatur supremae denique Thylae,

Graecia fatifero quaesivit dira veneno

Eripere, in propriamque domum convertere pulchra

Sceptra, quibus fuerant Troiani ab origine magni.

555

Caesar, Iuleo clarus cognomine, summum

Imperium ornavit meritis et laude suorum;

At Constantinus traduxit ad atria priscae

Thracis et in veteris Byzanti, nomine solum

Mutato, instituit regnum, sine lege tenendum

560

Barbarico quandoque modo. Nam qualia iura

Et quales leges, vel pagina Iustiniani

Vel reliquorum audet libris conferre Latinis,

Quos Labeo et Paulus, quos Scevola Serviliusque

Atque Modestinus prisco scripsere decoro?

565

Sed minus hoc fortasse malum; peiora tulerunt

Moribus assiduis, misso qui Marte togaque

Deposita, in ludis tantum somnoque cyboque

Astricti, nihil inde aliud quam vana referri

Somnia cernebant. Merito tum nomine Romae

570

Privati quandoque suae, tum laudibus illis

Quas tenuere olim, Latium dum Caesar habebat,

Paulatim misere decus celebremque coronam

Quae fuerat fronti praeclari Caesaris ampla,

Et dedit omnificus, qui singula plectit et ornat,

575

Iupiter, ut, quando non Roma, at Graecia facta est,

Induperatorum tutrix spolietur iniquis

Auspiciis, Phrygibusque caput, quos vicerat olim,

Subdat et antiquus renovetur sanguis Amyrae,

Atque Othman redeat primaeva in iura parentum.

580

Nonne vides, Mahomette, quibus processerit usque

Mermidonum populus meritis, certare tuorum

Si voluit quandoque miser cum milite? Nonne

Cernis ut oppressa semper cervice redivit

In patriam, si bella suis commisit alumnis?

585

At proavi quam saepe tui, quam saepe parentes

Victores rediere, viros strinxere cathaenis

Thraiicios, priscumque decus rapuere! Nec usquam

Vel cessatur adhuc, vel tunc cessabitur, arma

Cum gestanda tibi designo, animumque virilem

590

Iliacamque manum, quando omnia iura tuorum

Tu reparabis, eris si quem dant fata futurum.

Mitto Asiam, cuius, Graeco parere iubenti

Pars fuerat maior sine defensore coacta;

Hanc tamen ipse tenes paulatim, milite pulso

595

Thraiicio, rebusque tuis cum laude peractis

Consilioque gravi. Sed si fas dicere verum est,

Paulatim Europae servit pars maxima Turcis,

Graiorum quae prisca fuit, Tenedosque sinusque

Qui Phrygibus communis erat; tum terra propinqua

600

Littoribus, quibus est cognomen Bosphoros olim,

Servit ubique tuis. Macedum quin regna parentis

Dextra tui magno sibi subdidit inclyta ductu;

Atque ab olympiaco quae constant plurima cursu,

Nobilitata aliis non parva laude triumphis,

605

Sunt patri commissa tuo; Tanainque rigentem

Hic expugnavit, servireque saepe coegit

Flumineos hinc inde Scythas. Nam Parthus Arabsque

Sunt consanguinei domibus, Mahomette, tuorum.

Imo ausus pater est Hunnos bellare frementes,

610

Danubiique aditus temptare. Et funera quot sunt

Inde illis pariterque tuis, odiis utriusque

Gentis facta manu nonnunquam militis ampla?

Sed tu magna paras, maioraque patre tuisque

Solus agis. De stirpe tua, non ante fuit te

615

Clarior, haud instat post saecula mille futurus.

Si me audis (Bellona, loquor te digna) monentem

Accipe. Pelle procul Venerem, lectumque cybumque,

Effuge quae laudat. Nec sit tibi grata voluptas,

Quam tanti facit illa. Dabunt tibi taedia rerum

620

Intervalla animis quandoque adhibenda remissis,

Scorpio quale solet merito quandoque rigescens

Laxari, ut cordam possit magis aedere fortem,

Cum sit opus. Nam semper homo, si taela per hostes

Tractet inexcussis manibus, perdatur ab ipsa

625

Duricie, et possit fatis succumbere diris.

Materia est nam nostra caro non ferrea, non vis

Vlla adamantis; homo est, quem si quandoque voluptas

Grata capit, tunc est non despicienda, feruntur

Cum gravia et duri casus variique labores.

630

Tunc erit et natis praestandum munus, ut ex te

Proveniant patris similes. Nunc belliger insta,

Vt facis, et nobis tua munera cuncta dicato.

Martis opus fies: non huius quem veneratur

Graecia, qui bellum se dedicisse fatetur,

635

Et gladios nescire suos; sed Martis honesti,

Qui Lapytharum olim fuerat rex maximus, a quo

Orbis habet quidquid castris spectabile cernit.

Ille etiam a claudo captus sub rete marito,

Otia dum licuit, post res cunctamine gestas,

640

Vlla sequi, potuit fortasse libidine vinci;

At non assidua; non qui vel mense, vel anno

Triverit ingentis causas, sed cuius ineptus

Qualis qualis amor leviter compulsus obiret.

Crede mihi: es magnus, Mahomette; at patre futurus

645

Et proavis maior, si non desistis ab acri

Ingenio, et manibus praeda silvisque cruentis.

Sic agilis cursu fies, sic debile corpus

Non erit. Instabunt vires, pavor omnis abibit.

Castra frequentabis, quandoque animosus iniquis;

650

Hostibus invisus, caedes terrebis, in omnis

Fortis eris, poteritque tuis non ictibus ullus,

Ensibus aut iaculis taelove resistere cuiquam.

Tunc, ubi iam clarus vitali luce solutus

Fiet Amorattis, tantumque tuebere solus

655

Imperium, Graecis regem permittere nullum

Esse putes dignum, generi qui damna pararunt

Tanta tuo. Obsistes semper, gravis hostis habendus,

Nec parces, nisi colla iugo summissa videbis.

Et quod Apollo mihi vates verissimus esse

660

De te inquit fatis decretum, quodque futurum

Instat adhuc, praedico tibi. Tu Thracibus olim

Atque novae Romae regno potieris, et illam

Vi magna accipies. Galathas superabis, iniqua

Mente tibi astrictos. Cholcorum sceptra subibunt

665

Iura tua. Hinc Hunnis bellum exitiale parabis

Hinc Mytileneos subdes, Lemnumque vetustam,

Cycladas et cunctas. Tunc et praeclara Corynthus

Et Peloponesso reliquum quod constet in omni,

Et quod terra tenet pelago fortasse propinqua,

670

Vel bimari, vel quod mutavit nomen ab Helle,

Omne tuo imperio regnum subdetur ubique.

Hinc Seraphi, hinc Bosni, quos nunc Pannonia nutrit

Inferior, flexoque genu collisque retectis

Parebunt, Mahomette, tibi, et tua iussa sequentur.

675

Inde et ab Hadriaco consurget magna senatu

Lis tibi. Nam Veneti sunt Marte togaque verendi

In Latio, possuntque mari componere classes,

Qualis vix Poeni potuerunt, vixque Quirites,

Vix tanti Xerxis tam saeva potentia quondam.

680

Namque hodie est usus rerum magis aptus et amplus,

Et qui bellantur pelago, didicere minores

Arma sequi meliora illis, quae prisca fuerunt.

A Venetis Gallis, si vera est fama, refertur

Hadriacis stirps facta; canunt, Antenore iunctos,

685

Euganeos pepulisse viros, Patavinaque primum

Moenia, post aliquot Totyla flagrante, parasse

Saecula Rivaltum. Namque hoc est nomen et urbi,

Quam colit Hadriaci species generosa senatus.

Hinc igitur variis causis quandoque parantur

690

Nautica bella tibi. Sed tu ne desere mentem

Infractam. Euboico dominabere denique regno,

Cum, contra illorum classem, tua classis ad astra

Et numero et multo referetur milite praestans.

Tunc quoque terrebis quae circum littora pontum

695

Vndique sunt: Cretae, Rhodiis, Phoeacibus unus

Terror eris, Cyproque ingens. Tunc multa Liburnis,

Multa dabis vario et densissima damna tumultu

Illyricis, cum praeda tibi referetur ab illis

Montibus, et fugient quocumque e littore turbae

700

Multae, quas Picenus ager, quas Appula terra,

Quas capient Brutii, Calabri quas forte fovebunt.

Quin etiam audebis Persarum vertere regem

Inque fugam Persas, non obsistente Casane.

Quin etiam Vlachos (licet olim saemine Romae,

705

Quale colonorum solet indurescere corpus,

Et fieri, ut patria est, Vlachos, de stirpe Quiritum,

Sed Scythicae factos patriae de lege colonos)

Hostes iure tuos, vili non Marte, sed armis

Fatiferis perdes; classemque parabis euntem,

710

Qualis nulla prius fuit ullis visa diebus.

Res erit et ductu tibi concertata tuorum,

Et sine te tandem confusa, ubi surgit in astra

Ille Epidaurus apex, medica qui claruit arte;

Vox Scutarin vulgaris habet. Tu magna parabis,

715

Magna iubebis ei, qui ducet castra, licet sit

Arx ea in aerio montisque cacumine celsi.

Et licet hanc Veneti summa virtute tueri

Qualibet arte velint, tamen haec obsessa feretur

Magnum in discrimen, propter tua classica multa,

720

Proque improviso concursu hinc inde tuorum.

Sed nolet Fortuna tui ducis arma videre

Tam claro composta loco, te absente. Rebellis

Ergo fit, et suadet redeat dux ille, tuisque

Sospitibus fugiat. Nec scit quid forte pavescat,

725

Sed quando haec fatis data sunt. Tu desine velle

Quae tibi fata negant; Scutarim, me consule mitte,

Quod saxum tibi fata negant. Mihi crede monenti.

Haec mihi fas audita sequi. Quo classis abibit,

Denique vi firmabis equos, vel saxa, vel aequor

730

Persarum, Hunnorumve adeas; seriesque laborum

Atque modus rerum quis sit tibi deinde futurus,

Haec sileo, recitem ne quando volumen ab ipso

Vate datum Phoebo. Satis est suadere: par eris

Ad facinus quodcumque datur memorabile laudi

735

Saepe tuae. Haec memori si serves pectore, vivas".

Haec ubi dicta dedit Bellona, animavit euntem

Sponte canem in tauros rostro fervente molossum,

Et lateri currentis equi, qui sponte volabat,

Adiecit calchar, tygremque coercuit acrem

740

In vitulos. Exosus enim lectumque cybumque

Et Veneris praecepta levis, capit arma, monente

Bellona, vel Marte sata, vel Martis alumna.

Sicque ait: "Arma sequor, mea dux, Bellona, tuisque

Auspiciis maiora reor quandoque futura.

745

I procul, o Paphia numen venerabile in ora!

Sim iuvenis quamvis, non sum sine mente nec alti

Expers consilii, nec me de patre creatum

Credat Amoratti quisquam, quo perdita luxu

Vita sit, at quoniam sequar immortalia quaeque;

750

Non ego sum cuius leviter tractentur amores

A Venere insulsi, sed qui virtute per omne

Discrimen statuam vitae componere laudes,

Immortale decus mihi cuncta in saecla parare.

Nec fortuna mihi, nec quisquam e casibus illis,

755

Qui soliti sunt saepe levem compraehendere plebem,

Surripiet mentem meritis hinc inde dicatam.

Quam pulchrum est splendere armis, regesque ducesque

Illos Marte sequi, sunt quorum nomina nostris

Scripta voluminibus! Nam nostra ea puto, Latina

760

Quae sibi lingua facit, siquidem res ampla Quirini

Venit ab Aenea patrum genitore meorum.

Nam licet Aeneas Latium contenderit, in quo

Successere duci soboles clarissima primum,

Tunc soboli proles, tunc stirps sine fine futura;

765

At nos Chaldaeoque solo quandoque vagati

Parthorumque locis, eadem domus una fuisse

Fertur originibus nostri primoque parenti,

Et consanguinei qui successere fuerunt.

Quam pulchrum est bello Furium praestare Camillum,

770

Aut Fabium, Curiumque gravem, fortemque Metellum,

Infractoque animo Marcellum, illosque Quirites

Qui pro Romano duxerunt castra senatu,

Quales Scipiadae, Caesar, Pompeius et illi

Quos numerare velim si forsitan exeat annus.

775

Hi ingenio eximio ad virtutis praemia sanctae

Assueti assiduo se dilacerare labore;

Nam labor est nutrit qui mentes saedulus altas,

Datque valere viris sua corpora, membraque nunquam

Vel procaera minus, vel non robusta videri.

780

Inde Cato egregium monuit quandoque nepotem,

Vt mihi narratur, sese torrentibus ipsis

Opposuisse animo nollet dubitare virili.

Nonne etiam Alcides, de quo tam nobile nomen

Exit in omne latus, monstris persaepe domandis

785

Fortior ut fieret bellis, exercitus esse

Dicitur, ut dextras hominum minus inde timeret?

Ille aprum stravit, qui perterrebat euntes

Finitimos, stantesque domi; flamisque peremit

Lernaeam, de qua iam fabula fingitur, hydram;

790

Nunc Erymantheisque iugis, caecaque palude

Vexavit se, bella movens, furialibus armis;

Nuncque Cleonei spoliavit terga leonis,

Aeripedemque dedit non posse evadere cervam

Cursibus aeriis; turpes nunc aere volucres

795

Stymphalidas rapuit; qua re est ut nulla bimembrum

Cura metusque virum tulerit, sed semper in illos

Inque feros Lapithas fuit ardentissimus armis;

Cumque caballorum Diomedis sensit iniquam

Saeviciem, monstris exercitus, haec quoque monstra

800

Non metuit, quando dominum dedit esse caballis.

Quin et Busyrin, Thebana ex urbe minacem,

Geryonemque trucem, multosque una arte Gigantas

Surripuit luci, fuerant quia monstra perempta

Ante sibi, et monstris exercitus ipse domandis.

805

Sic ego qui in silvis versor, nec parco labori,

Negligoque algorem atque aestum, nec vexor amore,

Nec, cupidus rerum, rapio privata, futurum

Me reor, Alcidae similem non dixero, multo

Sed non dissimilem, quem non lascivia vertat

810

In facinus, non molle aliquod regale venenum.

Quod, si vera mihi promittit diva, locuto

Vate quod illa refert, qua debeo mente moveri

Nocte, die, stimulis ad quae mihi iussit Apollo,

Imperium in Graecos ut dilatare mihi fas

815

Et sit in externos aliquando potentia reges?

Proh, deus, humanas qui res conducis, et armas

Iusticiae clipeo rectos sine labe clientes,

Quique domas scelus omne, refer mihi iussa secuto

Quae tua sunt. Nam iusta scio te cuncta probare".

820

Haec ait, et subito in nimbum conversa volantem,

Bellona est alias in terras inde relata.

Atque abiit Venus. Ipse suos Mahomettus Amyras

Molitur, donec redeant quos silva tenebat

Cum studio praedae. Redeunt sed denique, et ipsum

825

Inveniunt animo dominum meliore frementem

Bella futura, suis semper crescentia votis.

Iamque recensebat, fuerant quae multa futura

In Graios, si vita sibi quandoque maneret;

Cum stupuere alii quanam nova posset imago

830

Esse sui huic iuveni, cur tot speraret habere

Mermidonas contra bellaci Marte triumphos.

Partim digna putant forti iuvenilibus annis

Esse animo, et tales curas sub pectore ferre

Et suadere sibi, Graecos spoliare trophaeis.

835

Procedunt varioque implent se murmure quisquam,

Atque alii causas alias, aliique recensent

Esse alias, ut saepe solet gens nescia veri

Pro studiis pensare suis, illudque putare

Verius in quo sit stabilitum mentis acumen.

840

At Mahomettus amans laudis, cui certa cupido

Esset honorari merita virtute, et ad usque

Extremas orbis partes dispergere famam,

(Vt leo Marmaricus vitulos dum cogitat, aut si

Cum quacumque fera sibi sit pugnare necesse,

845

Tunc gaudet, colloque feras supereminet omnis,

Vt dicas rictu nunc has confundere victas)

Vectus equo plaudit, plausumque ad sydera mittit;

Esse diem affectat, qua ferro certet in hostem.

"Expectatur aper" dixit "nec terreor usquam,

850

Fulminea quamvis quaerat me perdere sanna;

Cornibus arboreis cerva expectatur. In omnis

Ipse feras compono manus, iaculorve premove

Hastili taelo. Delectant vincula nulla,

Retia nec, caecaeve plagae, nisi pectore forti

855

Insistam, manibusque domem quod perdere curo.

Non paveo haec, debent quae fortes iure pavere;

Cumque viris metuam Veneri Bacchoque dicatis

Conseruisse manus? Certe experientia rebus

Testis erit nostris. Nec me lectusve cybusve

860

Sive libido alio confundet iniqua nitore".

Audiit haec quicumque suum pharetratus Amyram

Forte sequebatur, nec quisquam dicere contra,

Quamquam aliqui vellent, audet, quia Martia bella

Appetere hunc cernit, genitum sub nomine Martis.

865

Quisque tamen memori servat sub pectore, dixit

Quae iuvenis laudis sitibundus regulus amplae.

Ergo ubi magnanimum Mahomettum pulchra recepit

Regia, iamque thoro tunc caena modesta parata est,

Tunc requies fesso; patri quandoque roganti,

870

Quid genitus faceret, quae praeda est vecta, quis ordo,

Sunt qui commemorent Mahometti ex ore relata

Verba, velintque patrem curiosum denique nati

Perterrere, sinet si bello accingier illum.

"Pax tibi" dixerunt "cum Graecis; unus Amyras

875

Iustus es, atque Othman referunt de stirpe fuisse

Non alium eximium magis et virtutibus altum.

Thraiicii nullos te contra inferre tumultus

Prosumunt, parere etiam quandoque parati

Quae tu cumque iubes populis. Cur natus Achivis

880

Bella minatur, amant qui te ceu numen ab astris?"

Inter quos fuerat suasores saepe Chalyles,

Magnus Amorattis consul, res quique gerebat

In regno egregias Turcorum. Nam seniori,

Qui instituit proavum Mahometti, clarus Amyras

885

Credit Amorattis mirum, suasoreque ductus

Semper eo et pace et bello, hinc exegerat omne

Consilium, viresque suas referebat in hostem.

Hic tamen usque avidus fuerat sine fine peculii,

Vt, cum dona sibi a Graecis non pauca darentur,

890

Lucra coegerint dominos fraudare Chalylem,

Et cum Thraiiciis sentire atque illa monere.

Sed pater haudquaquam tenuit quo diceret astu

Haec senior consul. Natum iubet ergo vocari

Quem moneat, taelis ne sese immisceat ullis;

895

Addidit et satis similem sibi crescere natum

Illius, ferro quem fata perire canebant,

Lydia Pactolus nitidus qua praeterit arva,

Qui, venaretur cum, ferro ereptus obivit.

Praesentemque videt genitum, sicque ore salutat:

900

"Care puer, Mahomette, teris quid tempora frustra,

Vt referunt qui te venerantur? Vana moraris

Saecula bellorum qui ni, Mahomette, minatus

Bella animo infracto pro sedicione Pelasgis,

Qua coniurarunt contra Othman stirpis alumnos?

905

Res ea transacta est. Sequeris quid somnia, quae te

Perturbent? Facilis nam si victoria posset

Esse in eos, dudum temptassem perdere ferro

Thraiicios Graiosque omnis. Sed iniqua coegit

Causa pedem revocare. Deus favet omnibus unus

910

Iusta quibus causa est. Nova quid tum Roma putetur?

An quicquam campestre, queant quod perdere arantes

Forte boves? Vrbs est, similis cui nulla per orbem,

Moenibus ad caelum missis, spacioque potenti,

Quam mare, quam tellus diverso more tuetur,

915

Vt nec opus taelis, nec defensore necesse

Milite sit; portas claudat modo, nulla timenda

Castra, nec occursus quamcumque ex gente frementum.

Sed fac posse putes Graecos superare. Quid illi

Peccavere, quibus tanta haec nunc damna pararis?

920

Vivunt pace quidem, nec praecipiente resistunt

Me cuiquam nostrum; nec te, puer optime, mente

Vsque adeo immiti confundas. Vive, ut Amyram

Saemine Amoratti genitum decet. Arma repone,

Nec silvis semper, nec lecto denique semper

925

Esse para. Sit cara quies, quam nulla sequatur

Fama mali. Appetimus cuncti nam iure quietem.

Regnorum numerus me concedente, relictus

Magnus erit. Samii parebunt atque Pelasgi,

Qua Macedum sunt parte domus; tum Troia Phrygesque

930

Cum Tenedo adversa; tumque Andros, tum sacra Delos

Et Strophades reliquae, quidquidque habuere puellae

Thermodontiacae. Tum Media, Pamphiliaeque

Et Lyciae pars maior. Erit tua denique parvi

Prisca corona Soli. Numerem quid singula? Abundas

935

Tot regnis, ut opus tibi non sit bella movere

Et temptare, manus cum caede videre cruentas.

Appetis an nummos gemmasve? Petendo dabuntur

Singula, quae possit tibi cara parare voluptas".

Haec simul ac dixit, natum est amplexus. At ille

940

Quem neque blandiri, nec perterrere parentis

Verba queant: "Quid, care, mones me?" dixit Amyras

"Quid, pater, hoc suades quod ego detestor? In ortum

Ante amnes redeant, niteant cum luce tenebrae,

Obscurus fiat Phoebus, mare et ignis eodem

945

Esse loco possint, caelum tellusque, nec ulla

Res sit ut ante fuit, quam me delectet inanis

Pax sine virtutis titulo. Quid iusta requiris

Causa sit an peior? Iustam victoria causam

Esse facit. Si vinco, dei favisse putentur

950

Iure mihi, quoniam fuerit iustissima nobis

Causa, modo vincam. Cur Cyrus perdere bello

Temptavit Croesum? Cum Croeso quid sibi iuris,

Quid rationis erat? Quia vicit, iusta fuerunt

Omnia: victorem laudavit Persia regem.

955

At Ninus qua lege manus immisit in ipsos

Finitimos, finxit quibus esse immotus amicus,

Mutarique animum non posse? At regna suarum

Accumulavit opum studio cum viribus acer,

Et, quidquid potuit, iaculis confidit et ense.

960

Qualis Alexander? Causa qua motus, honesta

Aut turpi, non vidit. Erat sed in arma fremiscens:

Arma animum statuere ferum. Quid Pyrrhus habebat

Vrbem in Romanam iuris? Quid et Annibal? Vt sint

Vsque adeo infensi generi sine lumine nostro?

965

Quisque cupit maior fieri, nec sistere possunt

Qui sunt mente gravi, discrimen ferre parati

Omne; modo vincant. Si ludis, vincere temptas.

Et turpis questus de ludo est. Attamen audes

Vincere velle. Mihi si stat victoria, regnum

970

Accumulare meum nolim felicibus armis?

Difficilis quod si mihi sit victoria, ceu tu

Esse putas, Thracis monstrans regionis alumnos,

Moeniaque et duros aditus, terraque marique,

Gloria tunc maior mihi erit, cum difficilis me

975

Res magis exercebit. Habent nam praemia duri

Certa etiam casus. Lecto non quaeritur aurum,

Otia non referunt stabilita libidine munus.

Qui mare mercator tranavit, et impiger Indos

Asyriosque adiit Nabatheaque regna, nivesque

980

Caucaseas terra vidit gelidosque Britannos,

Theutonicique soli montes, terraque marique,

Et Scyllam et rabidam penetravit saepe Carybdim,

Symplegadasque, aliud vel quidquid durius extat,

Ille meretur opes, praecium virtutis et artis.

985

Quot tu regna tibi cumulasti? Iusta querela

Dices, semper erat. De se malus arbiter esse

Quisque potest. Alios fac et id sic dicere. Bello

Constitui hanc animam vel perdere, vel sceleratos

Mermidonas, nostro generi qui multa dederunt

990

Olim damna, mea tandem confundere dextra.

Hoc tu, care pater, debes gaudere, futurus

Si sum maior avis; crescit tua gloria, natum

Si superesse vides clara virtute verendum.

Namque litabo tuo cineri quandoque Pelasgos,

995

Vt nostra Aeacidae tam pulchra Polyxena quondam

Fertur amatori iniusta ratione litata.

Crede mihi, si sum post funera forte superstes,

Sacra patris faciam quacumque in parte iacebis,

Te sentire animo quo sim, quae plurima temptem".

1000

Cum pater haec audit, nec enim sine munere caeli

Esse putat tantos animos, subridet et inquit:

"Postquam tanta cupis bello tibi, nate, parare,

Esto, opus hoc sequere, et fautoribus utere fatis.

Forsitan est aliquis caelesti in culmine qui te

1005

Ad decus invitat, nomenque in fine futurum.

Perge animo infracto, si sic tua fata dederunt".

Ergo et consensu cari genitoris ad arma

Invitatur, equis semper stimulatus habendis,

Qui valeant tum bella sequi, tum perdere cursu

1010

Hostes, quando aditus fuerit quicumque, fugaces.

Quosque audit virtute viros praestare superba,

Et fortes animo, et dextra cum laude putari,

Allicit hos, posito pro rebus munere gestis.

Quin delectatur vitas audire vetustas

1015

Illorum qui bella duces gessere tot uni,

Atque latina simul, simul enarrare legentes

Barbara, quaeque lubet recitent modo facta virorum

Inclyta priscorum, quos nomen ad astra revexit.

Fama fit in vulgus Mahomettum Marte futurum

1020

Qualis Caesar erat; sed quem tum solis et ortus

Solis et occasus vivendi in laude pavescat,

Et quisque hunc rentur, magis excellentia cursu

Facturum vitae. Sed in hoc crescebat et ingens

Mens, quod posset adhuc multos confundere reges

1025

Et studium armatae laudis. Sic saemina in arvis

Clara suis, quae sint fructus praestantia dulces,

Degeneratura non crescunt arbore, cultu

Si sunt nativo. Sic sic Mahomettus in armis

Crescebat, veluti cui sydera cuncta favebant.