Silvius Constantius Tolentinus ad Phoebi
Minervaeque cultricem laudatissimam
Cassandram Fidelem Venetam de morte matris.
Consolatio

 

Pone tuos gemitus, lachrimas, depone dolorem;

      Non est fas divas flere dolendo genas;

Mors rapuit charae corpus genitricis et illud

      Impia quod potuit accumulavit humo.

5

Protinus infoelix, quicquid sub tegmine coeli

      Clauditur, instabilis quod velut umbra fugit.

Quid te plus foelix? Quid te magis esse beatum,

      Quid statu poterat grandius esse tuo?

Candida iam totum resonat tua fama per orbem

10

      Vel super aethereis invidiosa choris

Nec sexu miranda minus doctrina diserti

      Oris et ingenii gratia rara tui

Quam quod tu cunctos superes celeberrima doctos

      Primaque sis claros inter habenda viros.

15

Tu seu plectra movens vel sis sermone soluto,

      Diceris Aonidum Tespiadumque soror.

Martia si quondam floruit, si Laelia Romae,

      Gloria foeminei magnaque fama chori,

Vtraque vel sola dicendi claruit arte;

20

      Tu velut es vera diva Sibilla Sophos,

Tu sapiens rerum voluisti noscere causas,

      Tu sapiens summi scire secreta poli.

Adde quod ad nostri nullas it temporis aures

      Quod mulier studiis sit comes ulla tuis;

25

Nulla tibi est similis, nulla est nisi sola Fidelis

      Cassandra, insolitas quae valet ire vias.

Te ergo colunt merito sapientum turba virorum,

      Qua fide candidior saepe probata micas

Quin facunda loquens tecumque plurima lingua

30

      Conspectu obmutuit colloquioque tuo.

Insuper accedit stellis fulgentior illa

      Laurea quae in casto pectore fixa manet.

Tu nulli coniuncta viro nullique marito

      Spernis coniugii concubitusque faces

35

Si qua fuit priscis studio celebranda Minervae,

      Non fuit in studiis clara Diana tuis;

Virgineum haec florem virides perduxit ad annos

      Divini certum numinis inditium.

O foelix nimium vereque beata virago

40

      Fatorum seriem ni subeunda foret,

Sed quoniam nihil est quod si mortale beatum,

      Si qua venit virtus, invidiosa venit.

Invisit fortuna tibi cum cerneret unam

      Te facile imperium spernere posse suum.

45

Nam nec divitias tibi nec quos spernis honores

      Caetera nec curae quaerere sortis erat.

Tentavit iustis lachrimis turbare quietem

      Mentis et ingenium sollicitare tuum;

Truncavit dulcis fatalia fila Parentis,

50

      Sanguinis ut iure pena dolenda foret.

Quam male consuluit sibi sors crudelis, ut illud

      Tentaret stimulis pectus adire novis,

Si tanto est tellus dono caritura duarum

      Gaudebit coelum munere posse frui.

55

Quamque magis terris fuerit lachrimabile damnum,

      Tam caeli applaudens gloria maior erit.

At tu parce oculos lachrimis turpare pudicos,

      Invida materni ne videare boni.

Quamvis extinctam vivit, premiturque dolore

60

      Quod doleas vitae conditione suae.

Liber ad aethereos animus volitavit honores,

      Vere ubi sat dici vita beata potest,

Aethereis comitata choris, stipata catervis

      Fungitur intuitu colloquioque Dei.

65

Teque cupit sociam, sed te natura reservat

      Orbis ad exemplar, mortaliumque decus.

Ergo tuas solitas divina mente favillas

      Concipe, maerorem discute corde tuum.

Non fuit hic illa genitrix tua sorte creata,

70

      Vt sibi perpetuo tempore vita foret;

Sed moritura venit, lex est haec omnibus una

      Illa quidem melior quae cita missa venit:

Quam breve mundani spatium est miserabile cursus

      Quam variis haec est vita repleta malis!

75

Vivimus et tacitos lachrimis consumimus annos

      Et de tot laeta hic non datur una dies.

Quid prodest fulvo latebras implere metallo?

      Quid prodest magnae si cumulentur opes?

Post mortem nihil nisi candida fama superstes

80

      Et nisi virtutis gloria nulla manet.

Tanta tuae probitas fuit et pia vita parentis,

      Ingenui mores perspicuumque decus,

Vt merito fuerit venetam cantata per urbem

      Et merito vitae functa decore suae;

85

Vtque uno breviter perstringam singula verbo,

      Diceris exemplum filia clara suum;

Felicem talis matrem cui filia nata est;

      Solatium vitae solatiumque necis.

Credendum, moriens qualem dum cerneret omni

90

      Excusso petiit laeta dolore polum;

Cumque sibi alta tuae virtutis fama subiret

      Qua simul aeternos teque tuosque facis,

Nulla fuit saevae tristis sibi mortis imago,

      Sed facili crinem falce iucunda tulit,

95

Illa, soporifero claudens sua lumina somno,

      Ibat ab angelicis assotiata choris

Se cernens terris pariter coeloque beatam:

      Filia dat nomen, dat proba vita polum.

Quid fundis lachrimas? Potius gaudere licebit

100

      Et solito studio liberiore frui.

Laeta resume lyram nervosque intende sonoros

      Torpere ingenium ne patiare tuum.

Si venit in longis animus sapientior annis

      Multa licet dederis commoda multa dabis.

105

Per te posteritas nostrumque ornabitur aevum,

      Quod priscos per te iam superavit avos

Et tantum lapsis praesunt haec lustra diebus

      Quam minor est virtus in muliere viris.

Non pudeat tibi vel magnum cessisse poetam

110

      At alios vates, quos vaga fama refert,

Tullius in prima legitur qui fronte loquendi

      Sponte tibi laudis premia prima daret,

Sed quod foemineo magis est mirabile sexu

      Accumulat laudes philosophia tuae.

115

Haec olim ingenio fuerint si clara virili

      Quae tibi par fuerit foemina nulla fuit,

Sunt qui perpendant (et fas est credere) divi

      Corde aliquid clausum numinis esse tuo.

Hinc mihi quod video dicam, nam spirat Apollo,

120

      Fumabunt cineri mascula thura tuo

Vtque tibi statuae, dum vivis, marmoris extant

      Aurea post mortem forma micantis erat.