Cap. 12
748
Et te dives opum, magnorum dives avorum,
Laudibus immodicis tellus Campania cantat,
750
Audet teque parem superis summoque Tonanti
Dicere, Phlegraeo stravit quom Marte Gigantes.
Non minus in Gallos vidit te Marte feroces
Irruere et forti vibrantem spicula dextra,
Torsit in obstantem quam fulmina dira Tiphoea
755
Iupiter et coelum crudeli strage redemit.
Te primi videre Osci nova bella parantem,
In ferrumque sua pro libertate ruentem;
Te Sinuessa tepens, Vulturni cantat et unda,
Teque colunt si qui tacitis servantur Amyclis;
760
Moenia te Fundi Martem superare fatentur,
Atque habitata Lamo quondam Caieta domusque
Lestrigonum, vicina freto, cinctumque palude
Linternum et Cumae fatorum arcana ferentes.
Nuceria undantes mirata est sanguine campos
765
Marte tuo et Gaurus, statio tranquilla carinis;
Teque Dicarchei sternentem Gallica castra
Viderunt populi, dicti de nomine iuris,
Parthenope et quondam Grais habitata colonis
Se tibi debere per saecula cuncta fatetur:
770
Libera nanque fuit flammis ferroque ruinaque
Ingenti virtute tua, qua sidera tangis.
Te medio servatus honos, servata supelex;
Sexus uterque huius vitam diffundere fatis
Debet in aeternum pro te; nec pervia Nola
775
Annibali meritos semper tibi tradet honores;
Aliphae et vacuae, Clanius quas cingit, Acerrae
Pectore te memori servabunt tempus in omne,
Et quos unda lavat Sarni, quos sulphure Phlegra
Territat, atque ardens Misenus et ore Typhoei
780
Baiae eructantes flammas, Ithacensia regna.
Immemor antiqui nec erit saxosa Telonis
Insula, barbarici regis servata tumultu
Quod sit Marte tuo, nec te Callatia corde
Expellet, parvis Callatia praedita muris,
785
Nec te Surrentum, nec te cerealis Avella;
Et Capua, in rebus mensuram ignara serenis
Posse tenere diu, te pectore semper habebit.
Samnites etiam tibi se debere fatentur,
Qui Batuli campos habitant, qui moenia Mucrae,
790
Et qui caeca plagis cingunt Boviania lustra
Et qui Caudinis exercent faucibus arma
Et qui Rufre habitant et quos Essernia nutrit,
Dumosis et quos Herdonia detinet agris.
Brutius atque tuum praeclarum nomen ad astra
795
Elevat atque iugis Lucanis nata iuventus,
Hyrpinique viri, quae gens hirsuta ferarum
Cingit lustra plagis habitatque in montibus altis
Venatuque alitur solo fluviique liquore
Pellit ab ore sitim fessique labore quiescunt.
800
Brundusiique arces Martis te numen habere
Et phrameam saevaeque ferunt te Pallados arma;
Omnes te populi Calabri reverenter adorant;
Leucosii tumuli bellorum gesta tuorum
Mirantur laudatque tuum Picentia nomen,
805
Laurea serta parant biferique rosaria Paesti,
Poenorumque manu quondam deleta Cerille
Et quos nutrit aquis Sylarus, quo saxea fiunt
Gurgite virgulta et rami durantur in undis,
Te merito laudant; pugnax ut bella Salernus,
810
Quae valida virtute geris, quae fortibus armis,
Vidit ab incoepto, subito se movit et hostes
Deseruit fideique tuae confisus adhaesit;
Quantus es et bello vidit Buxentia pubes.
Qui Sidium Sanctum gracili cum voce canebant,
815
Illius atque aris quondam dare thura solebant,
Te super astra ferunt; Latii te voce parentem
Vna omnes dicunt, quos inter patria Crispi,
Primus in historia cecinit qui proelia Romae.
Te quoque Casperula et Foruli Cybelique Reate
820
Sacratum quondam Phrygiae, quo fertur ab aevo
Maiorum Latiae medium telluris inesse,
Non desunt summos axes attollere cantu.
Nursia, Sertori quondam celebrata triumphis,
In Tetrica te rupe canit; te laudibus ornant
825
Implumesque Cures, posuit queis moenia Sabbus.
Quin et Faunigenae cantant te voce Latini
Laurentumque domus et sacri culta Numici
Et sylva Ausoniae, quondam sacrata Dianae,
Quaeve manus habitant Rutulorum, Daunia regna;
830
Hostia nec Tusci posita est quae in faucibus amnis
Te sine laude sua merito sinit esse decoro,
Sit quamvis partes Gallorum et signa secuta:
Ipsa etiam virtus laudes acquirit ab hoste.
Tibur ab Argeo positumque in monte colono
835
Fortunaeque iugis gelidis Praeneste dicatum,
Antemnae et si quid restat, nec Marte nec aevo
Dirruta sit penitus, Gonzagum nomen in astra
Extollit turcaque sonat sonat undique turca;
Nec te Crustumium, nec te silet unda Labici,
840
Quive Anienis aquas potant, qui Tybridis undas.
Simbrivii et gelidas ripas qui rura coluntque
Et saevis qui rura domant Aequicula rastris
Et quae Pontinos despectat pendula campos
Setia, misceri mensis nisi digna Lyaei,
845
Nec positae tua gesta silent in valle Velitrae,
Nec Cora, nec miserum nimium stagnantia ventrem
Signia vina ferens, non te Pontina palusque,
Liventi coeno turbat quam squalidus Vfens;
Anxuris et summo tollunt tua nomina coelo
850
Moenia, sublimi resident quae vertice montis
Hernica saxa canunt; te dives Anagnia voce
Elevat ad superos, profugis habitata Pelasgis;
Atque Ferentinae gentes et Alatria pubes
Privernique cohors, Sorae et malesana iuventus
855
Te, quamvis hostem credat, sine laudibus esse
Non patitur propriis: cunctis placet inclyta virtus.
Scaptia, si prisci retinet quid nominis, in te
Antiquos oculos vertit gaudetque potenti
Esse duces Latio, tutum hoc qui Marte feroci
860
Barbarie possint servare et regna tueri,
Regna tuis armis saevo servata tumultu.
Non Frabateriae populus, non monte nivoso
Consita tantorum meritorum Attina negabit
Praemia digna dari cumulis, non territa bellis
865
Sinuessa aut Frusino non unquam tardus ad arma,
Et vada Fibreni Lyris qui iungitur undis,
Quamvis sulphureis tacitoque ad littora cursu
Labitur, Arpinas quem summa spectat ab arce
Pallados, et cinctum viridanti fronde Venafrum,
870
Non tacita te voce canunt, non voce triumphos
Defraudare volunt: summis te laudat Aquinum
Vocibus, insigni clarum virtute poetae,
Picenique ferunt Martis te numen habere,
A Pico qui nomen habent; scopulosa Numanae
875
Rura tuum celebrant, quo tendis ad aethera, nomen.
Pro te littoreae fumant altaria Cuprae,
Atque Truentinae si sunt flumine turres
Te amplexu accipiunt, Veneris te concinit Ancon
Olim sacra domus, nec te silet unda Vamani,
880
Adriacis quae semper erit memoranda ruinis,
Attollensque Asclum Vepici signa timentis,
Nec te Picenos Esis qui separat Vmbris
Iam volet esse suis sine laudibus; addet honores
Ipse Vmber, saevis solus non raptus ab undis.
885
Te Sapis cantu et rapidus super astra Metaurus
Clitumnusque, sacro crescunt quo flumine tauri,
Tollit, et in Tybrim properans albentibus undis
Sulphurea Nar dirus aqua, Tiniasque Clanisque
Et Rubico Senonum et dictae de nomine Senae
890
Exultat laetis duce te Mevania campis,
Aeterno cantu ad coelum sublata Properti,
Et te victore Hispellum sub rupibus altis
Carmina laeta canit choreasque ex ordine ducit;
Iamque tua nebulae clarescunt luce Nequini,
895
Si qua paludosi Ingini et nomina restant,
Fulginia et valido quae nunc circumdata muro est
Ingenti te laude canunt; Amerinus et armis
Grande Camers qui nomen habet, qui fortis aratro est,
Te colit, et lactis cessit cui Sarsina dives,
900
Copia, Romanae facundia Sarsina linguae,
Et qui Gradivi coluerunt signa Tudertes,
Eridani indomitae et gentes super aethera nomen
Gonzagum extollunt; nostrarum antiqua Ravenna
Altrix Musarum summis te laudibus ornat.
905
Hac stipe conductus sub honesta pace quievi,
Ocia et haec tribuit, canerem quo bella Gigantum,
Bella quibus magnum timuerunt perdere coelum
Ipsi coelicolae, quibus alto incanduit axe
Iuppiter et fractis excussit nubibus ignes,
910
Centimanum Gygem vexantemque astra Tiphoea
Viribus infandis immani fulmine adegit
Infernas sedes atque antra subire parentis.