Matteo Zuppardo Alfonseis 1

Reference basis text: G. Albanese, 1990

Editing of the digital edition: Annachiara Barizza


Huc date, Pyerides, huc dulcia pectora, Muse,

Huc agite et celeres repetamus nomina magni

Principis Alfonsi nuperque agitata per orbem

Cantemus meliore tuba. Tu, pulcer Apollo,

5

Adsis et nostre des vela secunda carinae.

Captivam imperii postquam Tros impius urbem

Duxit et in sanctos sitiens in sanguine sevit

Hocque ortum est terris tam detestabile crimen,

Alfonsus magnos concepit mente dolore

10

Quos hominum nulli tacitus patefecit et iram

Dissimulans forti clausit sub pectore vulnus.

Cumque animo tanti sceleris vindicta sederet

Aspiceretque fidem Christi populumque iacentem

Devictasque urbes graias atque agmina cesa

15

Totque hominum strages offensaque numina, fervet

Armis et gestis obprobria vincere rebus

Intus agit votoque suo compellere reges

Querit et afflicto pergit dare gaudia mundo.

Cumque igitur firma hec esset sententia menti,

20

Alfonso in somnis vultu veneranda venusto

Aspectuque gravis virgo, laniata capillos,

Vulneribus quoque fossa suis lachrimisque fluentes

Vda genas visa est, talesque a pectore questus

Reddidit: "O mundi princeps, o firma columna,

25

O rebus concessa salus, mea vulnera, Cesar,

Aspice et a collo pendentes cerne capillos

Et lachrimis succurre meis! Cur pectora, princeps,

Curve meos pateris foedari in sanguine vultus

Et lateri dare rostra canes? Fortissime Cesar,

30

Eia, age, surge, veni, propera, cape proelia! Quisnam

Te valet excepto casus defendere et alme

Virginis arma tue, vel quis sua iura tueri

Atque, fatigatis per tanta pericula membris,

Speratam in terris hodie conferre salutem?

35

Stringe tuo capiti galeam! Sit dextera fortis

Et Christi clipeata fide! Tibi relligionis

Iura per antiquos concessa fuere parentes.

O spes sola mei, lux o mea candida, Cesar,

Arma cape et Teucros tanta virtute superbos

40

Opprime et antiquum tua sumant arma furorem,

Quippe tibi soli tanta est iniuria casus

Et soli vindicta tibi: sunt munera magni

Officii hec, Alfonse, tui. Mea vulnera rursus

Respice et attonitum per tanta pericula mundum

45

Protege et umbrosa facias requiescere silva.

Ipse potes tantos solus medicare dolores

Cunque tuis armis tantas extinguere flammas

Et tantum cohibere nefas; impune videri

Ne tantum patiare scelus nec vulnera, Cesar!

50

Cum Natura, suo gradiens certo ordine, corpus

Gessisset mortale tuum et tibi quaeque dedisset

Qualia sunt homini, gestis tamen undique rebus

Immortalis eris vivesque per omnia magnus

Tempora et a cunctis pius ipse vocabere votis".

55

Hec ait et stratis herens dehinc virgo parumper

Accipit Alfonsum secumque per avia ducit

In montem excelsum. Loquitur post talia rursus:

"Aspice per longas multum distantia valles

In plano loca plena viris urbemque iacentem,

60

Vnde levis fumus surguntque ad sidera nubes:

Vrbs illa imperii est, quam sevus barbarus imis

Sedibus evertit gladioque et sanguine gaudens

Corpora sanctorum strata in tellure cruentat.

Agredere hanc armis urbem pacemque per omnes

65

Componas primum populos, dehinc proelia misce

Cum Teucro intrepidus venturaque cetera comple,

Que tibi sub dubio ostendet Fortuna favore.

Nanque ego, missa Deo, quamvis tu multa videbis

Ambigua in primis ipsamque minantia mortem,

70

Nuncio venturos summa cum laude triumphos,

Imperium sceptrumque tibi: quam protinus armis

Impiger ascendes ducesque ad sidera nomen

Preclara virtute tuum. Tuque, optime Cesar,

Expedias, fractis concede piacula rebus!".

75

Postquam igitur virgo monstravit singula regi

Magnanimo gessit quondam quae Teucer in urbe,

Addidit hanc celi pulsantem sidera vocem:

"Alfonse, Alfonse!"; atque his ictus vocibus ether

Excitat a somno regem, qui, visa per ipsos

80

Expediens somnos, corpus regale repente

Excipit a stratis. Obscure candida nocti

Successit properata dies et lumina mundo

Dat Phebus; subeunt mortalia pectora cure.

Protinus accitos equites proceresque ducesque

85

Prestantesque omnes animi virtute Quirites

Invictus bello princeps animosus in unum

Collocat atque illis animi secreta resolvit.

Dic tu, Musa, mihi quanto sua lingua lepore

Fulserit et fluvius qualis decurrerit alto

90

Principis ore pii, nec non prudentia quantum

Huc illucque fluens partes discusserit omnes!

Incipiens igitur tales a pectore voces

Edidit, Alfonsum cunctis spectantibus ipsum:

"Preteritum, o proceres, repetens ego tempus ab illo,

95

Huc me quo viridis duxit mea prima iuventus,

Cuncta inde aspiciens animoque priora revolvens,

Contra hostes Fidei mea semper mens animusque

Ire fuit belloque viros temptare superbos.

Morte patris postquam, mundum volventibus astris,

100

In nostras venere manus sceptra imperiumque,

Quesierim quantum regem Cartaginis ipsum

Perdere ab armata dignoscere classe potestis.

Quod nobis dono celestia numina dedunt,

Nil ultra temptare licet: sic postulat ordo

105

Et sub sidereo procedens lumine fatum.

Post hec succedunt regni pia iura fidesque,

Partenopes, tanto nobis quesita labore;

Nunc autem quanto poscat nos sanguine Teucer

Et quantas bello exultans devicerit urbes

110

Ac quantum christos et Christi extinguere nomen

Et siciat quantum nostros delere penates,

Omnia sunt nostris hec nota pericula regnis.

Preterea, quotiens nostros ego pectore volvo

Tot victos bello reges, mens estuat intus

115

Impellorque animo et totis cum viribus ipsam

Vindictam amplector magnaque cupidine bellum

Exquiro, ut nostris iniuria cesset ab armis.

At nostri reges tanta impietate furentem

Teucrum dissimulant sentire et relligionis

120

Vndique perruptum monstrant non cernere murum;

Quare propositum dudum quod mente resedit,

Nullo unquam certe moriturum sidere, firmum

Ac fixum immotumque manet, cum tempore votum

Crescit et huic vires currens mea suggerit etas.

125

Ipsum igitur tanto crassantem in sanguine Teucrum

Est animus petere et totas effundere vires

Cumque bonis animam hanc atque omnia credere bello

Et gentem argolicam pro religione tueri.

Quo possum meliore animo et meliore labore

130

Obsequium praestare Deo? Quove ordine possum

Plus facili optatam celi mihi querere pacem?

Te, bone Christe, sequor, mundum cum sanguine cuius

Luciferi a manibus pietas divina redemit;

Aspicias mea vota, Deus, faber optime mundi,

135

Servitioque tuo subito ventura secundes!

Quanvis quae teneo tua sint hec omnia, certe

Vota reor placitura tibi; tibi sola voluntas

Sufficit; illa gerit tibi munera, thura precesque.

Longa patrum in natos dudum doctrina probatur:

140

Ante oculos primum mores vitamque animumque

Natorum accipiant, sub qua ratione tueri

Seque suumque queant, possint quove ordine caute

Rem gerere et visa postquam virtute nitentes

Prestiterint, illis sua queque negocia ponant.

145

Exemplo, proceres, si forte hortamur in isto

Iam natum Alfonsum, Teucrum nova bella videbunt

Itala aragoneis coniuncta. Quid arma minari,

Quidve queant animi fortes, quid proelia tandem

Barbarus accipiet, Martis sub nomine cepta?

150

Colligite ergo, duces, vires, solita arma decusque

Summite et effuso repetamus sanguine celum!

Nam licet in dubiis stent multa pericula rebus,

Vtraque nos properans faciet victoria letos.

Ergo hanc iudiciis legem decernite vestris

155

Et cuncta, ut facitis, decori postponite nostro".

Plurima disseruit facundo a pectore princeps,

Que tanquam a dulci fluxere cadentia fonte.

Ab dictis tacuit, quae sint sua vota suorum

Expectans. Princeps tandem prior ipse Salerni

160

Incipit et letum profert a pectore votum:

"Magnanime o princeps, regum o fortissime, Cesar,

Cuius ab imperio pacem coluere tiramni,

Depositisque armis felix sedet itala tellus,

Propositum hoc sanctum quis non a sydere ductum

165

Dixerit? Hasque tuas reor esse a numine voces

Teque loqui spirante Deo, dignissime Cesar.

Ipse ego me viresque meas corpusque animumque

Offero. Pestiferum celeres surgamus in hostem!".

Quam mora longa foret describere singula, quantum

170

Letitia caluere animi comitumque ducumque

Et quantum accensos dederint nova bella Quirites!

Vt tandem expediam, laudantur vota benigni

Principis atque animo rutilans facundia forti;

Certandi studio fervens preclara iuventus

175

Gaudet et in sanctum properat gens itala bellum.

Postquam igitur proceres leti sua vota dederunt,

Ipse iterum princeps placido sic disserit ore:

"Quanta meis hodie rebus sit nata voluntas

Et menti tranquilla quies, quae corpore vires

180

Atque animo, proceres, posset nec promere certe

Nec facilis mea lingua loqui. Magna addita ceptis

Spes votis quoque firma meis; licet ante fuisset

Strenua pro meritis vestris mihi cognita virtus,

Nunc illam expertus claro plus sidere vidi

185

Fulgentem. Maior magnis hec gloria regnis,

Clarius obsequio nihil est quam recta voluntas

Atque animi sincera fides: hec ipsa fuere

Consiliis ostensa bonis atque ordine vestris

Et multis conspecta modis tantumque tulerunt

190

Fortia virtutis mihi pectora vestra, Quirites,

Vt si forte animum leporis Natura dedisset

Audacem, auxiliis eadem daret optima vestris".

At Deus omnipotens, cui sunt nota omnia soli

Consilia atque hominum mentes, sublimis ab alto

195

Hec videt et secum celi pia numina gaudent.

Quoque magis princeps clara ratione videret

Se carum gratumque Deo, Deus altus ab alto

Dat signum solem, nimbos et lumina terris;

Ipse deus belli, Mars, gaudet, gaudet et omnis

200

Turba equitum signo. Votum hoc Fortuna secundum

Reddat et in santos procedat amica labores!

Surge igitur, princeps, contra pete prelia Teucrum

Et tibi signatos bello perquire triumphos!

Aspice tot gemitus, luctus! Tu ferre salutem,

205

Tu potes, altus, opem; totus te flagitat orbis.

Adsis acque fremens percussum ulciscere Christum,

Vt tibi det meritas laudes et premia mundus

Eternamque tuo capiti Deus ipse quietem.

Vnus eris toto, princeps, celeberrimus orbe

210

Letaque tota tuum celebrabit Grecia nomen

Et cantu ad Parthos versuque volabit ad Indos.

Fer tecum vates, tecumque, Alfonse, poetas,

Optima quo lustrent tua gesta poemata, quove

Inclita per populos properet tua fama futuros.

215

Stringe igitur bellum, nova proelia posce, falanges

In terris pelagoque rates atque omnia demum

Expedias! Decuit rapto sub tempore reges

Confestim vigiles rebus dare vota futuris.

Stringe iterum bellum! Quot tu nova regna videbis,

220

Quotque urbes, populos, aut quae clamantia nomen

Principis Alfonsi varia lingua ora sonabunt!

Solus eris magnus, solus venerabere mundo

Victor et extingues regum memorata priorum;

Te tandem imperio capiet tua maxima Roma

225

Et te perpetuis Capitolia leta triumphis.