8. Ad Thomam Pontanum, iuvenem doctissimum,
cur sue Muse diutius sileant responsio
atque belli detestatio

Menia si bellum, bellum si disicit urbes

      Et miseras gentes tristia bella ferunt,

Te procul a nostris iubeo discedere terris:

      Cum galea et clipeo nunc periturus abi!

5

Non hec terra tibi, non hec, Gradive, colenda;

      Iam Geticos campos frigidaque arva pete:

Hic delubra tibi nudis horrentia silvis,

      Stat limen ferro, ferrea statque domus;

Hic nix, hic glacies, hic grando, hic agmina venti

10

      Aptaque sunt sceleri cuncta, cruente, tuo;

Te decet hic laxas Furiis immittere habenas,

      His acies campis fervere quippe decet.

Iam satis Hesperie, satis es bacchatus in oris,

      Iam satis est cedis, sanguinis atque satis;

15

Iam squalent campi, iam poscunt arva colonos

      Iamque suas segetes meret et alma Ceres

Et nimio lapsu queritur iam serpere vitem

      Liber et inculto vertice tangat humum.

Quid teneras vites, seve Lygurge, premis?

20

      Egida iam sumpsit galeamque hastamque potentem

Inventisque timet casta Minerva suis;

      Quin et oves viridi nimium procedere campo

Horrent, nec tuti per sua regna boves.

      Non lupus, at ferrum miseris hostisque timetur:

25

Hic lupus agricole est, heu!, lupus ille bovi.

      Ah, quotiens, tectum repetens, crescentibus umbris,

Agricola in medias incidit insidias!

      Ah, quotiens, tardos stimulat dum forte iuvencos,

Visceribus sensit vulnus habere suis!

30

      Vbera quin etiam referunt languentia vacce,

Rugosa et tenues ubera fertis, oves;

      Non opus est mulctra: mulctre calathique, valete!

Lac non agricole est, non canibusve serum.

      Nec satis est equiti virides quod conterat herbas

35

Floribus et rores, dum strepit ille, cadant,

      Tecta sed infestis apium petit improbus hastis

Et, cellis fractis, dulcia mella fluunt;

      Hinc trepidi e castris fugiunt examine reges

Disruptosque favos cuspide plorat apis;

40

      Crinibus hinc fusis videas errare Napeas.

Ah, pereant siquos impia bella iuvant!

      Hec quota pars nobis tanti, Gradive, furoris?

Indignis saxis menia rupta iacent,

      Omnia iam circum ferrum atque incendia vastant;

45

Non cedi finis, non scelerique modus.

      Quid iuvat humanas ferro deperdere gentes,

Flumina quidve, furens, ire cruenta iuvat?

      O utinam sevo finisses carcere vitam,

Nec tibi Atlantiades ipse tulisset opem,

50

      Cum gemini fratres, proles Neptunnia dura,

Ausi sunt manibus subdere vincla tuis!

      Sed fuit auxilio Cyllenius. Hei mihi, quantum

Tunc cladis nobis exitiumque dedit!

      Nec tibi iam semper prosunt crudelia bella:

55

Vulnera nam repeto sepe tulisse vices,

      Cum latus extremum cuspis Diomedea fixit

(Pro pudor!) atque homini vulnera facta deo.

      Tum quantum exclamant hominum bis milia quinque

Cum repetunt acri bella nefanda manu,

60

      Tam magna terras complesti ac ethera voce,

Vt tremerent Danai Dardaniique simul.

      Dicitur et Xanthus mediis exterritus undis,

Concussa est Ide, territus est Simois;

      Visaque tum volucris tremulis petere aera pennis,

65

Rhetei et pisces concava saxa petunt.

      Turbine dehinc celo tendit, sic oblitus ille

Sanguine divino constitit ante deos;

      Non hominum puduit regi divumque parenti

Dicere mortali vulnera facta manu,

70

      Dicere nec puduit pedibus sperasse salutem.

Hei mihi, quam melius tardus inersque fores!

      Iuppiter ipse pater rabiem sevosque furores

Increpat et matri quod nimis ipse places

      Quodque tibi cordi bellum et discordia pugne

75

Invisumque sibi non minus esse docet.

      Heu, quid Titide vulnus non altius actum

Corque ferox medium ruperit hasta tuum?

      Non castella, suis non clausis oppida portis,

Nec certe insidie nunc media urbe forent,

80

      Non tota aspiceres vigiles discurrere nocte,

Non fusos somno, non variare vices,

      Nec secura quies: media vocat arma quiete

Hostis et adventum clam sibi quisque timet.

      Hunc strepitus terret, timet hic et arundinis umbram,

85

Sollicitus bello murmura queque tremit;

      Denique non Galli peterent Capitolia nocte,

Ansere non ullo menia tuta forent.

      Ah, quotiens, dulci celebrans convivia vino,

Proiecit mensas horrida in arma ruens!

90

      Ah, quotiens gremio coniunx dum coniugis heret,

Excitus e gremio, currit ad arma furens!

      Templa deum quotiens infandas urere flammas

Vidimus et sacris expoliata suis,

      Pro scelus! Ah, quotiens virgo raptatur ab armis,

95

Nec tua Cassandram templa, Minerva, iuvant

      Atque viro quotiens nondum matura puella,

Clamans, materno vellitur e gremio!

      Non esset bellum, terris scelus omne perisset:

Namque furor duxit Martius omne nefas;

100

      Non genitor natum ferro natusque parentem

Lumina fedatum cerneret ante sua.

      Nunc soror et fratrem miserum, fraterque sororem,

Vir nunc uxorem, meret et illa virum,

      Nunc gnatam mater, fusis nunc filia matris

105

Meret ad exequias (funera acerba!) comis;

      Vndique nunc etiam patrantur denique cedes

Vt laxent Parcas stamina rupta manu.

      Hec scelera aspiciens, divum quis sanguine cretum

Et genitum Martem crederet esse Iove?

110

      Caucasea, ah, potius genuerunt tristia saxa

Tigris et Armenie ubera seva dedit!

      Quam male Romanus primum tibi dedicat annum

Auctoremque sui sanguinis esse probat!

      Quam male Romanus sanctos tibi fecit honores,

115

Saltantes Salios templaque sacra dedit!

      Heccine Saturni Latio nunc premia reddis?

Heccine sunt patruo nomina digna tuo?

      Ergo ingratus abi tecumque irasque minasque

Aufer et insidias telaque seva tuas,

120

      Teque tuos et equos barathro ceu Curtius abde;

Italiamque tuo numine, seve, leva.

      Tunc, Pontane, tibi potero transferre Platona,

Dummodo sint vires ingeniumque mihi,

      Tunc et Aristotelis poteris cognoscere nodos,

125

Quicquid natura, moribus ille probet,

      Meonios etiam potero percurrere campos

Et legere Ascreo carmina culta seni

      Atque Siracusii vatis decerpere flores;

Carmine Arateo sidera scripta legam,

130

      Quis etiam nautis Colchos contenderit Argo,

Que maria et quantas fugerit illa vias;

      Thebanos etiam potero perquirere fontes,

Carmina Romanis non imitanda viris,

      Eschylus atque inflet quali sua verba coturno,

135

Et quid Sophocles carmine hiante sonet;

      Orphea si que probem, non deerunt Orphica nobis

Carmina (Aristoteles illius esse negat);

      Denique tum noscam quicquid comedia salsum

Et quicquid chartis Grecia docta canit.

140

      Nunc fragor atque tube, nunc cornu et tympana terrent

Vixque sinunt chartis invigilare meis.

      Hec tu dum cernes, queras non amplius ergo:

Varronis Muse tempora longa silent.