Francesco Petrarca bucolicum carmen 6

Testo base di riferimento: A. Avena, 1906

Cura dell'edizione digitale: Tiziana Brolli


Pastorum pathos

 

Pamphilus

Quis nemus omne vagis lacerandum prebuit hircis?

Quid silve meruere mee, quas rore superno

Iupiter, et rivis spumantibus horrida coniunx,

Impiger atque olim Pyreos Phaniosque rigarunt?

5

Que rabies furtim, segetes dum carpit acerbas,

Spes et opes turbavit agri? cui pulcer Hiberus,

Delitie nostrumque decus, sub tempus aratri

Non timuit prunas crepitantibus addere lauris,

Quis prope consumptus, dextram nisi noster Apollo

10

Porgeret afflicto, montesque efferret in altos?

Mitio

Pastorum sors dura nimis! Date frena capellis,

Indomitos cohibete greges, simul ubera multo

Lacte fluant semper ... magicas non movimus artes!

Et nunc iste ferox lites et iurgia secum

15

Instruit, ac, saxum et nodosa repagula gestans,

Quot maledicta parat, poterit maledicta mereri,

Ense perire suo, quod fert reperire venenum.

Blanditiis tamen aggrediar: Quo Pamphile et unde?

Quosve locos habitas? serum tua claustra revisis!

20

Quid fremis? inque gravi qui fervet spiritus ore?

Pamphilus

Furcifer hic, Mitio? nec te durissima sontem

Sorbet adhuc tellus? Iam iam mirabile nullum est,

Si nemus et messes atque omnia, versa retrorsum,

Spem lusere meam. Cui proh! custodia culti

25

Credita ruris erat? cui grex pascendus in herba?

Intempestivis perierunt mortibus agni;

Defessi periere boves, hircique supersunt,

Immundique sues, quos luxus et otia tendunt:

Turba nociva satis, nulla que lege per agros

30

Spargitur insultans, virgultaque dentibus urit;

Iam montes infecit odor, nostramve quietem.

Mitio

Haud inopina quidem patior convitia; dudum

Singula nam tacito tractans sub pectore mecum

Vaticinatus eram: - Iam turbidus ille redibit,

35

Nec servi tergo, nec amici parcere fame

Doctus, nec rigida pietatem admittere fronte. -

Pamphile, quam facile est alienam carpere vitam!

Quam durum servare suam! Te forte magistro,

Segnior haud gregibus mors ac lupus ingruat albis?

40

Nequicquam baculoque minax vultuque venires;

Nil tibi tristis hiems (quanquam cessura rigori

Illa tuo), nil ver dubium, nil morbidus auster,

Nil tibi de proprio violenta remitteret estas;

Non volucres segeti, non mitibus umbra racemis,

45

Non caper arboribus, non bucula parceret herbis.

Pamphilus

Nonne ego pastor eram, dum trux, turpissime rerum,

Nereus, adverso pascens in vertice tauros,

Transversum deiecit humi, et pecus omne parabat

Vi rapere? obluctor; donec violentior ille

50

Exuit hirsutam tunicam, nudumque reliquit.

Mitio

Quid potius tractare velim quot, tempore parvo,

Tunc nostri cecidere greges? Est sanguine vallis

Pinguis adhuc; cecis raptim congesta cavernis,

Ossa iacent; horrore ferit locus ipse tuentes.

55

Non tibi, non aliis licuit mandare macello

Membra boum; sparsere lupi, sparsere leones!

Pamphilus

Dii tibi sint hostes! At non iacuere magistri;

Non rauci siluere canes; quod seva sinebat

Extremum fortuna, fuit: spoliare cadentes

60

Et niveas urbi, dominoque remittere pelles.

Tu michi quid servas, nisi cornua dempta iuvencis?

Mitio

Servo aurum, teneris quod compensavimus agnis,

Servo habiles scyatos, et agresti urgere labellum

Subere non dignor, rudium miseretque parentum.

65

Adde quod ars, duce me, multum pastoria crevit:

Discolor en talos thirreno ex more coturnus

Circumit; effulgens obnubit tempora iaspis;

Candida sydonio ter murice vellera tinxi,

Et magnos peperi pro munere lactis amicos.

70

Sponsa nitet gemmis, collumque monilibus ambit,

Et mecum fusca secura recumbit in umbra;

Non glacie nivibusque rigens, nec solibus usta,

Qualis erat tua turpis anus, dum rura tenebas;

Regia, si spectes, non nostra videbitur uxor.

75

Tum passim herbosis ludunt in vallibus edi,

Inque volutabris segnes innata voluptas

Conglomerat versatque sues; non humida pastor

Fortior antra subit. Sedeo iaceoque supinus,

Multa canens que dictat amor, nec crastina curans;

80

Commissique gregis ludos et prelia cerno.

Tu querulus tristisque mane; tu dente canino,

Qua rabies tulerit, semper mordere paratus.

Pamphilus

Ergo, impure, tuum nostris cum sentibus aurum

Iungis? ut indignos habitus tibi preferat uxor,

85

Rebus honusta suis? ut tu meliore cubili

Membra loces, somnumque animo vigilante fugacem

Excipias oculis, et turbida visa fatigent?

Concilient ut vasa sitim, causasque timendi

Inveniant, et forma domus, et cara supellex?

90

Heu! labor insanus precio cumulare periclum;

Heu! furor extremus nupte parere furenti.

Turpis, adulteria et thalami tot probra pudendi

Dissimulare dotes? Nempe hi, quos fingis amicos,

Coniugis inceste facilem rapuere pudorem,

95

Insidiasque parant etiam tibi; lumina tolle

Immodico depressa mero; lupus instat ovili,

Antraque pervigiles circumstant ditia fures.

Mitio

Furibus est mecum contractum sanguine porci

Fedus, et inferni descriptum regis in ara:

100

Invisum superis sacrum fortasse, profundis

Acceptum sed iure deis, quibus ere litatum est.

Non ego, ieiune confringant pinguia tygres

Septa licet, totoque fremens, ruat ethere grando,

Armentisque satisque necem ferat acrior annus,

105

Pauper ero: tantum scrobibus commisimus atris!

Pamphilus

Tolle ferum, scelerate, sacrum, quod Iupiter et Sol

Erubuit potuitque Iubar ... Sed acerba relatu

Pretereo; qui pastor eras, per litora gazas

Convehis, et neutrum perages feliciter. Aude

110

Linquere iam silvas, urbesque videre remotas,

Pandere vela nothis, tumidas tentare procellas;

Vxor enim ignotis iam pridem in collibus errat

Et, patrium limen thalamumque egressa pudicum,

Illa sequetur ovans meretrix famosa, procosque

115

Secum aget ardentes et olentes turpiter hircos,

Herba peregrine quibus est iam grata paludis.

Mitio

Quid, pater, obscuris animos ambagibus imples?

Longaque nunc seris quid litibus otia frangis?

Desine iam mestis alacres incessere verbis.

120

Dic, age: dic breviter quicquid fert impetus et mens.

Pamphilus

Es meritus post vincla crucem, post verbera ferrum;

Supplicium breve! Quin potius sine fine dolores

Carceris eterni, vel si quid tristius usquam est,

Serve infide, fugax, dominoque ingrate benigno.

Mitio

125

Crude senex, gestare crucem, tolerare cathenas

Si nescis, sors ipsa tua est. Vulgata per omnes

Fabula iam saltus, Nerei terrore superbi

Destituisse gregem, medio nisi tristis Apollo

Sistere calle gradum, non vertere terga iuberet.

130

Cetera nam sileo, domino quam fidus in arctis

Casibus, ut possint deserte ignoscere caule.

Pamphilus

Et fugi, et redii; timui Pastoris iniqui

Verbera; nulla metum facilem damnaverit etas.

Flumine mox lavi maculas, pallorque recessit.

135

Que tibi causa fuge? cur claustra quieta relinquis?

Cur, longinqua sequens, quercus contemnis avitas?

Quo claves, vesane, rapis? Quin, abice, rerum

Tantarum si cura premit; per menia saltu

Errantes cogentur oves sub tecta reverti:

Mitio

140

Iam michi magna placent; inopis num semper ovilis.

Servus ero? Dulcem cantando nactus amicam,

Formosus fieri studeo; solemque perosus,

Antra umbrosa colo frontemque manusque recenti

Fonte novans. Speculum Coridon bizantius istud,

145

Quo michi complaceo, dono dedit; omnia novit

Et patitur coniunx, quoniam sua multa vicissim

Dura fero. Vos ignotas iactetis amicas,

Me mea perpetuis foveat complexibus Epy.

Pamphilus

Infamis mulier, multisque infausta maritis,

150

Te foveat demens! Prior Epycus ille, profanos

Lapsus in amplexus, cecinit per rura, per urbes

Quam coniunx generosa sibi; prior ipse puellam

Nactus ad irriguos secum traduxerat ortos;

Ludibrioque habitus vivens moriensque, iacentem

155

Exedere canes et perminxere sepulcrum.

Letior haud aliis post hunc; sed adultera forte

Fida tibi; fruere et speculum Coridonis habeto.

Eternum gemat ille miser, pastoribus aule

Qui primus mala dona dedit! Formosus haberi

160

Dum petis, et capiti circumdas serta nivoso,

(Ignotum tot pondus avis) dum floribus antrum,

Dumque pedum, delire, rosis silvestribus ornas,

Omnia depereant; quando impia sidera celo,

Impia fors terris superant. Intercidat una

165

Cura gregis; rurisque labor, studium peculi.

Mitio

Succedet michi forte aliquis - nec longius hinc iam

(Augurio nisi fallor) abest - qui tristis inersque

Mitia preduris excuset facta repulsis,

Alvernasque ferat Romana in pascua sordes.

Pamphilus

170

Quem talem, nisi te genitum fortasse, minaris?

En tua tota fides! En laudum summa tuarum!

Peiorem si terra parit, tunc optimus ipse,

Inque nocens Mitio. Sic crimen crimine purgas?

Vive late, gaude vitii maioris ad umbram.

Mitio

175

Letus agam, moriarque dolens; tu, tristis utrumque,

Nescio quid confusa tibi tua somnia servent.

Pamphilus

Par fuerat meminisse, quibus bonus ille periclis

Ista paravit, herus. Laniatum vepribus aspris

Vidimus. Heu, quanti miserans armenta redemit

180

Perdita, sublimi veniens mercator Olimpo!

Quam tenuis victus, quam nulla superbia verum

Ruris habet dominum! Tu luxuriaris in arvis

Illius; ipse sua sitiens ac sobrius aula est.

Mitio

Immemor ille sui, et, verum fateamur, avarus!

185

Perdere pauca timet, cum possit perdere multa.

Impiger horrisonis pastores vocibus implet;

Hinc didicisse potes, semperque in fontibus egras

Mersat oves, tondere iubens, ne vellera lappe

Intricent, prohibens ipsis a sepibus hircos;

190

Ostentatque rubos itidem sterilesque miricas,

(Pascua dura feris) famulos macieque geluque

Conficit, ac tolerare famem somnumque sitimque

Edocet, adiungitque minas atque intonat ore;

Dulcia cunta vetat, iubet aspera; culta cavebis,

195

Avia lustrabis, montes superabis iniquos,

Et pedibus nudis tribulos calcabis acutos.

Moribus his hominum quisquam de sanguine natum

Dixerit? aut raros illi miretur amicos?

Contra ego, me memini domino servire potenti;

200

Perdere magnificum; multis placuisse decorum.

Vis ubi nulla premit, quis tot consumet aristas?

Quod pecus assiduo peraget tot gramina morsu?

Lascivos errare greges, hircosque procaces

Coniugio gaudere sinas. Simul ipse iocabor.

205

Dum mea me coniunx, dum me mea suspicit Epy;

Vos vestros servate, meos michi linquite mores.

Pamphilus

Infelix, sic noscis herum? dum tutus in umbra

Stare putas, aderit, prevertens gaudia luctu.

Mitio

Men verbis terrere paras? Presentia fortes

210

Despiciunt; timidos etiam distantia terrent.