Francesco Petrarca bucolicum carmen 5

Testo base di riferimento: A. Avena, 1906

Cura dell'edizione digitale: Tiziana Brolli


Pietas pastoralis

 

Martius

Quid genitrix veneranda dolet, germane? quid illi

Accidit hoc dignum gemitu? quorsumve recentes

Mesta pluet lacrimas, nec lumina nostra madescent?

Apitius

Cuncta vorant anni volucres; domat omnia tempus

5

Indomitum; cecidit matris fortuna decorque

Arentique virens senio dat terga iuventus.

Martius

Aspice quot circum stabiles, urgentibus annis,

Et virides cernuntur anus. Aliunde profecto

Luctus et offensi veniunt suspiria cordis.

10

Querere nos causas, fatisque obstare repertis

Suadet amor, pietasque iubet, meritumque reposcit

Altricis, partusque labor, fastidia, cure.

Apitius

Vim nescit natura pati; licet omnia certent

Pectora ab adverso, cunctas licet advocet artes

15

Humanum genus et studio contendat inani,

Invictum caput illa ferens, contemnet habenas.

Martius

Hec prope diis natura pares iubet esse parentes.

Apitius

Hec eadem prohibet cursum prevertere vite,

Et rerum turbare vices. Iuvenescere mater

20

Nostra nequit; varia est pietas; de coniuge quisque

Cogitet et parvis studeat succurrere natis.

Martius

De genitrice nichil? Sed enim michi maxima matris

Cura subest vidue; nil hac michi carius usquam.

Apitius

Quis vetat esse pium? Munus leve dulcia verba.

25

Hos humeros, has illa manus, hec brachia nobis

Sola dedit, donisque suis ea sola fruatur.

Non comes esse sibi, quascunque vocarit in oras,

Abnuo, nec fragili baculum me ferre senecte.

Martius

Dii tibi consilium celo tribuere sereno;

30

Nunc pietas sua regna tenet, sua possidet arma:

Filius es, matri vin subveniamus egenti?

Apitius

Fare; quid expectas? Omnis mora torquet amantem.

Martius

Est domus ampla sibi, nemoroso condita colle,

Dudum magnanimi longo quam tempore fratres

35

Obsequiis coluere piis. Tum cognita late

Mater erat, saltus nimis invidiosa per omnes,

Felix et partu, et silvestribus inclita gazis,

Ac nemorum regina potens; mors invida natos

Preripuit misere, perierunt corpora fratrum.

40

Fama viget. Nos ludibrio dilata iuventus

Spiramus; sed fama iacet, tenebrisque sepulta est.

Sub nobis mutata domus fortuna; tot annis

Incolumis, nostros cecidit non passa furores.

Hec matri reparanda domus; nil gratius illi,

45

Ni quo fata premunt, fractis consurgere bustis

Aspiceret natos et tempora prisca reverti.

Apitius

Milia sunt hominum, curarum milia mille:

Quisque sibi sapiens. Vnde hec tibi somnia frater?

Pellere pauperiem labor est mortalibus ingens,

50

Cui nunquam speranda quies; nos sorte maligna

Vivere per silvas ulla vix possumus arte;

Et (tecum, germane, loquor) non furta rapinis

Mixta iuvant, plenis nec prede ab ovilibus acte.

Tu nova tecta paras ruiture attollere matri?

Martius

55

Non nova, sed veterum turpes reparare ruinas

Da, frater, da, care, manus partemque virilem

Sponte subi; vincat pietas invicta laborem.

Siccemus pariter lacrimas, et mesta parentis

Pectora, ne tales doleat genuisse, levemus.

Apitius

60

Cura supervacui pectus quatit! Occidit illa

Spes sobolis, que cuncta procul compleverat arva,

Nec muris contenta suis, nec cespite parvo.

Ad paucos reditum; pascent nos avia baccis

Arboreis, duplicisque capax testudinis antrum,

65

Dum tonat, excipiet, ventosque arcebit et imbres,

Mater ubi alternis convivia festa diebus

Hic aget atque illic, geminoque fruetur honore.

Martius

Coniugibus despecta quidem et calcata superbis,

Ac dominas habitura nurus! Quin flectere tandem

70

Et monitus meliora vide: Genitricis uterque

Tecta colat, limenque pius venerator adoret,

Quod sacri tetigere pedes. Non aspera mando;

Dulce est annose iuvenem servire parenti.

Non in vestibulo pudeat me mane videri

75

Sollicitum, quid mandet anus. Quin septa laremque

Molimur, solitas sedes? Hinc iussa nepotes

Accipiant, hic una domus, nec scissa potestas,

Nec fratrum divisus honos. Vicinia iunctos

Horrebit; virtus gladio plus vera timetur.

80

Aggrediamur opus, quedam leviora videntur

Expertis; genitrix, animos si cernat amicos,

Ipsa aderit; nam pascit oves, pascitque iuvencos,

Vnde istas cumulamus opes. Ars fallere matrem

Prima quidem pueris! Fortune frusta vetuste,

85

Preterea et terre salis altum infodit acervum,

Quem cupido quondam pecori blandita latenter

Miscuit et sapidas aspergine reddidit herbas;

Insuper ad veteres ortos, umbrosaque Tempe,

Saturnique domos, et que possedimus ultra

90

(Lidius at nunc hospes habet) violentus ab alto

Monte cadit rivus, qui, dum sua rura revisit,

Impedit invalidam transverso gurgite matrem.

Pons fuit hic, manibus sanctorum structus avorum,

Tempus in hoc solidus; tacitos quo tramite fures,

95

Qui gregibus pestem, silvis suprema parabant,

Repperit argutus nocturno tempore pastor;

Collaque sic meritis fregit. Tua dextera pontem

Hunc (tibi nota loquor) tumidas effudit in undas,

Dumque nocere michi properas, matrique tibique

100

Et gregibus silvisque noces. Sed iurgia mitto.

Hic nostram modo poscit opem; sine crimine quamvis,

Non onerum partem tecum tolerare recuso.

Apitius

Compulit in facinus tua longa superbia. Verum

Cimba brevis fluvio est, habilis transire volenti;

105

Rus breve trans fluvium superest; fortuna solutos

Angustat, finesque locat quos fratribus olim

Tam bene pacatis quam nos sumus. Arcta priorum,

Arcta extremorum confinia; at inter utrumque

Laxarunt sua rura senes. Audacia letos

110

Non stabiles habet eventus: En omnia demum

Ad primas rediere vias, forsque improba giro

Lusit in assiduo. Quid quod sine ponte manemus

Tutius in ripa? Iam, quantum ad cetera, serum est

Edificare domos sub tempus velle sepulcri.

Festinus

115

Quid vano sermone leves consumitis horas?

Tertius ille minor, quem vos calcare soletis,

Silvas frater habet; iam fundamenta domorum

Sede locat patria; genitrix sibi rura gregemque

Credidit et nati gremio secura quiescit.

120

Parent cuncta sibi. Curas agit ille seniles

Ense puer stricto, laqueisque sub arbore tensis,

Quis avium furumque pedes et colla premantur.

Pinguibus arentes tenerisque ab ovilibus arcent

Fortia claustra lupos, tristis non murmurat ursus,

125

Sanguineus non sevit aper, non sibilat anguis,

Non rapidi predas abigunt ex more leones,

Non aquile curvis circumdant unguibus agnos;

Excelso, predulce canens, sedet aggere custos.

Pascua tuta silent. Audit iam litus utrumque

130

Carmen, et extremus calaber ligurumque recessus,

Vndifragi sectique tenens convexa Pelori.

Si vocem extulerit, Mauros turbabit et Indos,

Arctoasque nives, austrique calentis arenas.

Imperat is vobis linguam cohibere; capellas

135

Ite domum tondere inopes. Negat almaque mater

Partem uteri vos esse sui, suppostaque iurat

Pignora falsa sibi: Vallis te proxima misit,

Apenninigene qua prata virentia silve

Spoletina metunt armenta gregesque protervi;

140

Te longinqua dedit tellus et pascua Rheni.

Martius

Nunc memini: Audieram veteres narrare bubulcos.