Francesco Petrarca bucolicum carmen 1

Testo base di riferimento: A. Avena, 1906

Cura dell'edizione digitale: Tiziana Brolli


Parthenias

 

Silvius

Monice, tranquillo solus tibi conditus antro,

Et gregis et ruris potuisti spernere curas;

Ast ego dumosos colles silvasque pererro.

Infelix! Quis fata neget diversa gemellis?

5

Vna fuit genitrix; at spes non una sepulcri!

Monicus

Silvi, quid quereris? Cunctorum vera laborum

Ipse tibi causa es. Quis te per devia cogit?

Quis vel inaccessum tanto sudore cacumen

Montis adire iubet, vel per deserta vagari

10

Muscososque situ scopulos fontesque sonantes?

Silvius

Hei michi! Solus Amor. Sic me venerata benigne

Aspiciat, spes nostra, Pales. Dulcissimus olim

Parthenias michi, iam puero, cantare solebat

Hic, ubi Benacus, vitrea pulcherrimus alvo,

15

Persimilem natum fundit sibi. Venerat etas

Fortior; audebam, nullo duce, iam per opacum

Ire nemus, nec lustra feris habitata timebam;

Mutatamque novo frangebam carmine vocem,

Emulus, et fame dulcedine tactus inani:

20

Ecce peregrinis generosus pastor ab oris,

Nescio qua de valle, canens nec murmure nostro,

Percussit flexitque animum; mox omnia cepi

Temnere, mox solis numeris et carmine pasci.

Paulatim crescebat amor; quid multa? canendo

25

Quod prius audieram, didici, musisque coactis,

Quo michi Parthenias biberet de fonte notavi.

Nec minus est ideo cultus michi; magnus uterque,

Dignus uterque coli, pulcra quoque dignus amica.

Hos ego cantantes sequor et divellere memet

30

Nec scio, nec valeo; mirorque quod horrida nondum

Silva, nec aerii ceperunt currere montes.

Verum ubi iam videor, collectis viribus, olim

Posse aliquid, soleo de vertice montis ad imas

Ferre gradum valles; ibi fons michi sepe canenti

35

Plaudit, et arentes respondent undique cautes.

Vox mea non ideo grata est michi, carmina quanquam

Laudibus interdum tollant ad sidera Nimphe.

Dum memini quid noster agat, quidve advena pastor,

Vror et in montes flammata mente revertor.

40

Sic eo, sic redeo. Nitar, si forte Camene

Dulce aliquid dictare velint, quod collibus altis

Et michi complaceat, quod lucidus approbet ether;

Non rauce leve murmur aque, nec cura, nec ardor

Defuerint. Si fata viam et mens tarda negarit,

45

Stat, germane, mori. Nostrorum hec summa laborum.

Monicus

O! si forte queas durum hoc transcendere limen.

Quid refugis? turpesque casas et tuta pavescis

Otia? quid frontem obducis? Nemo antra coactus

Nostra petit; plures redeunt a limine frustra.

Silvius

50

Non pavor hic animi fuerat; si forsitan aures,

Dulcibus assuetas, inamena silentia tangunt,

Miraris? Natura quidem fit longior usus.

Monicus

O! iterum breve si mecum traducere tempus

Contingat, sileatque fragor rerumque tumultus,

55

Dulcius hic quanto media sub nocte videbis

Psallere pastorem! Reliquorum oblivia sensim

Ingeret ille tibi; non carmen inane negabis,

Quod modo sollicitat, quod te suspendit hiantem.

Silvius

Quis, queso, aut quonam genitus sub sidere pastor

60

Hoc queat? Audivi pastorum carmina mille,

Mille modos; quenquam, nostris equare caveto.

Monicus

Audisti quo monte duo fons unicus edit

Flumina? sive ubinam geminis ex fontibus unum

Flumen aquas, sacrumque caput cum nomine sumit?

Silvius

65

Audivi, ut quondam puer hispidus ille nitentis

Lavit Apollineos ad ripam gurgitis artus.

Felices limphe que corpus tangere tanti

Promeruere dei! Fluvius, si vera loquuntur,

Per cinerum campos ultricibus incidit undis.

Monicus

70

Hunc igitur, dulci mulcentem sidera cantu,

Illa tulit tellus; licet experiare, iuvabit.

Silvius

O! ego novi hominem. Cives et menia parve

Sepe Ierosolime memorat, nec vertitur inde;

Semper habet lacrimas et pectore raucus anelat.

75

Hi Romam Troiamque canunt et prelia regum,

Quid dolor et quid amor possit, quidve impetus ire,

Qui fluctus ventosque regat, qui spiritus astra;

Necnon et triplicis sortitos numina regni

Expingunt totidem, varia sed imagine, fratres;

80

Sceptriferum summumque Iovem facieque serena,

Inde tridentiferum moderatoremque profundi

Ceruleumque comas medium, fuscumque minorem;

Torva latus servat coniunx, aterque paludis

Navita tartaree piceas redit itque per undas,

85

Tergeminusque canis latrat; tum dura severis

Pensa trahunt manibus, fixa sub lege, sorores;

Quin etiam Stigias eterna nocte tenebras

Anguicomasque simul furias templumque torumque,

Tum silvas et rura canunt atque arma virosque

90

Et totum altisonis illustrant versibus orbem.

Monicus

Hic unum canit ore deum, quem turba deorum

Victa tremit, celum nutu qui temperat almum,

Ethera qui librat liquidum, qui roris acervos,

Quique nives spargit gelidas et nube salubri

95

Elicit optatos herbis sitientibus imbres;

Qui tonat et trepidus rapidis quatit aera flammis,

Tempora sideribus, qui dat sua semina terris;

Qui pelagus fluitare iubet, consistere montes;

Qui corpus mentemque dedit, quibus addidit artes

100

Innumeras, geminum cumulans ab origine munus;

Qui vite mortisque vices, queque optima fessos

Fert super astra, viam docuit repetitque monendo.

Hunc meus ille canit; neu raucum dixeris, oro:

Vox solida est penetransque animos dulcore latenti.

105

Iure igitur, patriis primum celebratus in arvis,

Attigit et vetros saltus, lateque sonorum

Nomen habet: que rura Padus, que Tybris et Arnus,

Que Rhenus Rodanusque secant, queque abluit equor

Omnia iam resonant pastoris carmina nostri.

Silvius

110

Experiar, si fata volent; nunc ire necesse est.

Monicus

Quo precor? aut quis te stimulus, que cura perurget?

Silvius

Vrget amor Muse; quoniam modo litore in Afro

Sidereum iuvenem genitumque a stirpe deorum

Fama refert magnis implentem pascua factis;

115

Te, Polipheme, tuis iam vi stravisse sub antris

Dicitur et Lybicos silvis pepulisse leones,

Lustraque submissis audax incedere flammis.

Hunc simul Italidesque nurus, puerique, senesque

Attoniti adverso certatim a litore laudant.

120

Carmine fama sacro caret hactenus, et sua virtus

Premia deposcit; pavitans ego carmina cepi

Texere: tentabo ingenium, vox forte sequetur

Orphea, promeritum modulabor harundine parva.

Monicus

I sospes, variosque vie circumspice casus.