2. AD COSMVM MEDICEM MAGNVM DVCEM HETRVRIAE

Quantum picturae statuisque poemata praestent,

      O Dux magnorum maxime Cosme Ducum,

Inde patet: quod quae Cous iam pinxit Apelles,

      Quaeque adeo excudit marmora et aera Myron,

5

Praeterquam brevibus quod tum conclusa fuerunt

      Finibus et populo vix bene nota suo,

Cuncta etiam externis cecidere eversa sub armis,

      Ac nunc perpetua condita nocte latent.

Sed quae Virgilius, quae quondam scripsit Homerus,

10

      Quaeve alii Aoniis turba sacrata choris,

Praeterquam totum quod se effudere per orbem

      Fecere et numeris omnia plena suis:

Nunc quoque post tantum tempus, post secula mille,

      Postque tot Italiae bella cruenta, vigent.

15

Cumque iis Aeneas Tros et Pellaeus Achilles

      Sisyphiusque Ithacus docta per ora volant.

Nec minus Augusti nomen divina celebrat

      Fama atque insigni cum pietate colit:

Tu quoque, mirandis cuius virtutibus astra

20

      (Ne meritas laudes deterat ulla dies)

Iam vatem peperere: fave Dux optime vati,

      Cuius carminibus iam redivivus honos

Heroum surgat, proprio qui sanguine quondam

      Solverunt patrios obsidione lares,

25

Innumerasque animas leto fudere per agros,

      Quos rigat et Minio Tuscus et Arnus aquis.

Vlturus Cimbros tunc cum Radagasus avosque

      Duxerat e Scythia millia multa virum.

Iamque adeo foedis Italas affecerat urbes

30

      Cladibus atque ipsi moenia multa solo

Aequarat Divumque everterat aurea templa,

      Inque dies caedes accumulare novas

Ibat: nec pueris senibusque trementibus aevo,

      Nec nuribus parcens virginibusque piis.

35

Quam tu tum faciem rerum (Dux magne) fuisse,

      Italiam gemitus quosve dedisse putas?

Italiam regum sedem heroumque parentem

      Assuetamque orbis totius esse caput.

Ille, velut coelo demissum fulmen ab alto,

40

      Quod cinctum nimbis turbinibusque ruit,

Et veteres imis radicibus eruit ornos

      Involuitque atris ignibus omne nemus:

Quaqua ibat fusurus opes viresque Quiritum,

      Consuerat ferro late aperire viam.

45

Omnia lugebant subita prostrata ruina:

      Inque animis hominum nil nisi terror erat.

Ipsaque, quae summis in montibus oppida sese

      Munierant armis praesidioque loci,

Adventanti hosti subito reclusa patebant,

50

      Ne luerent parvae supplicium inde morae.

Tu sola haud amplis etiam tum moenibus aucta

      Amnis et haud medio dissociata vado,

Barbariem portis excludere es ausa furentem,

      Primaque Teutonicas spernere Flora minas.

55

Illa vias aditusque omnes insederat, illa

      Implerat quantum vallis utrinque patet.

Nec collis, despectat agros unde alta virentes

      Faesula, non multo milite tectus erat.

Omnia complerant acies iuga montium et omnia

60

      Aere renidebant, esset ubi orta dies.

Timpanaque horribilesque tubae strepitus frementum

      Excibant fortes ad fera bella duces.

Inter quos gestans primos Radagasus honores

      Cimbrorum ex alto sanguine natus, ait:

65

"Ergo ne tot menses urbem oppugnabimus unam?

      Nec dabitur manibus diripienda meis?

Et, cui non ausa est lectas opponere vires

      Intranti Italiam Roma superba suas,

Se longas fecisse moras Florentia dicet?

70

      Imprimet et tantum dedecus ista Getis?

Ite igitur socii, certatim invadite muros,

      Vosque illuc per vim desiluisse iuvet.

Vivida non amat ex aequo concurrere virtus,

      Nec tales animos Vistula et Ister alunt."

75

Sic dicens pariter se suscitat acer in armis

      Cunctamque ad muros cogit adire manum.

Illa volat: circumque omnes cinxere corona,

      Seque alius alium calce terente premunt.

Missilia extemplo iaciuntur tela facesque,

80

      Et glans in morem grandinis acta ruit.

Saxa pluunt lapidesque graves, queis icta fatiscunt

      Moenia, queis domum tecta trabesque labant.

Completur iaculis coelum levibusque sagittis,

      Et multo scalas milite turba gravat.

85

Quarum aliae substant stabiles et summa capessunt,

      Fractae aliae rursus deiiciuntur humi.

Dumque adeo coeunt una virtusque pudorque,

      Et saevas properant quisque subire vices:

Hi se ut defendant, illi potiantur ut urbe,

90

      Ingentes fossas corpora caesa replent.

Atque ipsi in muris vix iam consistere cives,

      Vix iam praesidio turribus esse queunt.

Accurrunt matresque simul teneraeque puellae,

      Atque ope pugnantes, qua pote quaeque, iuvant.

95

Haec liquida festina pices, haec tela facesque,

      Haec multo calidas igne ministrat aquas.

Est et quae vino vires revocatque fovetque,

      Et tempestivos suggerit usque cibos.

Ipse tamen semper magis ac magis integer hostis

100

      Ingruit et iam iam moenia victor habet.

Tum vero acceptus coelo et gratissimus unus

      Aeternoque hominum Coelicolumque patri,

Zenobius, qui post heroibus additus astra

      Accolit, et precibus rite vocatus adest:

105

Suspiciens stellas supplex et ad aethera tendens

      Brachia, sollicito fudit ab ore preces.

"O, qui saepe alias, Divum Rex magne, tulistis

      Afflictis rebus commiseratus opem,

Si te cura subit nostrae nunc ulla salutis,

110

      Ararum tua si pectora tangit honos:

Aspice quam magnis hostis tuus irruat ausis,

      Quam ferus in populum saeviat ille pium.

Nec prosunt turres, nec propugnacula nobis,

      Nec pinnae auxilium, nec tabulata ferunt.

115

Ipsaque deficiunt animi fortissima corda:

      Et nostro tellus sanguine tincta madet.

Aspice summe pater: nec, si qua admisimus, usquam

      Avertant oculos impia facta tuos.

Et simul immanes depelle a manibus hostes,

120

      Depelle a templis tela avidasque faces.

Haec mecum pueri insontes castaeque puellae,

      Et timidae matres invalidique senes,

Haec eadem, sacrum quarum caput infula cingit,

      Orant et lachrymis ora sinusque rigant.

125

Annua sic haec lux reparatae festa salutis

      Aeternum ante aras luceat alma tibi.

Testeturque isto surgens de nomine templum,

      Templum ingens, multa et relligione sacrum,

Te iam captam urbem certae eripuisse ruinae

130

      Civibus et muros restituisse suos".

Haec ille. Et refici vires in praelia pubes

      Sensit et est membris additus inde vigor.

Ergo alacris iuvenum manus emicat et petit ultro

      Arma pharetratis obvia ferre Getis.

135

Spondet et egregia virtute innixa futurum,

      Ipsa ut barbaricum fundat agatque globum,

Si subito hinc atque hinc portis egressa reclusis

      Hostis in aversi terga repente ruat.

Id verum patrum vix concedente senatu

140

      Impetrat, atqui erat iis haec reliqua una salus.

Protinus illa igitur portis erumpit apertis,

      Et multum madidam sanguine tingit humum.

Territus a muris confestim avertitur hostis:

      Nec dux ipse potest iam cohibere fugam.

145

"State viri: mihi capta luet Florentia poenas

      Et iam iam labem templa domusque dabunt.

Efficite exemplo reliquis sit ut urbibus una haec,

      Et tutum vobis hinc patefiat iter.

Hic vos, hic, inquam, victricia signa Getarum

150

      In Capitolini sistitis arce Iovis".

Sic socios Radagase tuos hortaris. At illos

      Vrget anhelantes versaque terga ferit

Tusca phalanx, cuius princeps insignibus armis

      Agmen agens Medix ibat et altus equo.

155

Imperii Medix ductum cognomen ab Oscis,

      Cognomen, quod non deleat ulla dies;

Ibat, et in turmas animis tendebat avitis;

      Inque ore inque oculis ignis et ardor erat.

Fulgebant longe in media mala aurea parma,

160

      Quae quondam Hesperidum mala fuisse ferunt,

Tempore quo Mauros inter fortissimus omnes

      Imperium Libycus forte regebat Atlas.

Illa sua assidue servabat in arbore torvus

      Atque ardens oculis tergoribusque draco.

165

Non noctu, non luce umquam fera lumina somno

      Claudere, non alio flectere suetus iter,

Sed ramis haerere vigil custosque tueri

      Aurum: atque hospitibus maximus esse metus.

Horrendum trifidis lambebat sibila linguis

170

      Ora, etiam si quem viderat ire procul.

At bonus Alcides nec longa volumina caudae,

      Nec timuit multis terga cruenta notis.

Sed clava aggressus vigilantem ac torva tuentem

      Perculit, haud dubio marte deditque neci.

175

Malaque decerpens Tyrrhenum avexit ad Arnum,

      Faesula cum a tanto est aedificata duce;

Faesula, cui nullo moriturum nomen in aevo

      Indidit Atlantis filia pulchra senis.

Quam nempe et captam cum iam victoris amore

180

      Discessuram a se cerneret altus Atlas:

"I, felix mea nata (inquit) comes Herculis et te

      In Tuscis tanto sub duce siste iugis.

Malaque, quae nostris coniux tuus abstulit hortis,

      Seque relaturum forsitan esse putat

185

Argolicum ad regem, soli tibi nata relinquet;

      Et dicet: - Magni haec pignora amoris habe,

Quae mox et nati et natorum a stirpe nepotes

      Servent, et gentis sint decora alta meae -".

Haec ille. Et Tuscos cum primum venit ad agros,

190

      Vxori Alcides aurea mala dedit.

Ac mox discedens: "Ferat haec, mea Faesula (dixit),

      Quicumque e nostro sanguine natus erit".

Illa igitur scuto Medicem impressa gerentem

      Vt procul aspexit dux Radagasus, ait:

195

"Hic, inquam, hic Scythicos qui nunc fulgente maniplos

      Aere fugat, nostro caesus ab ense cadat.

Et, quae nunc auro fert illita mala micante,

      Iam nunc de domini tincta cruore ferat".

Sic fatus iuvenem aggreditur. Petit ille petentem,

200

      Armaque et audaces miscet uterque manus.

Cumque adeo multis confossi pectora plagis

      Sanguine sparsissent arma suosque sinus,

Concidit in medio certamine barbarus hostis,

      Et viridem moriens ore momordit humum.

205

At Medix exemplum urbi gentique domoque

      Ipse suae et specimen grande futurus abit.

Quaeque auri multo splendebant mala colore,

      Rettulit ad cives sanguinolenta suos.

Ac nunc ut facti semper monimenta supersint,

210

      Scutum auro fulget, sanguine mala rubent.

Quae quantum nostro splendescere carmine possint,

      O Dux magnorum maxime Cosme Ducum,

Quantum antiqua queat Medicum domus, inclyta quantum

      Innumeris virtus se tua tollere avis,

215

Conatus ni dura meos fregisset egestas,

      Iam foret in toto notius orbe nihil.

Et tamen hac in re cunctas impendimus horas,

      Quas licet, et carmen pangimus omne tibi.

Forsan et hoc inter tua tot decora inclyta parvum

220

      Non erit in longa posteritate decus.