Bargeo Syrias 2

Testo base di riferimento: *Florentiae 1591

Cura dell'edizione digitale: N. Ruzzenenti


Aureus interea medium superaverat orbem

Phoebus et Oceani properans vergebat ad undas

Cum sic ad regem senior conversus Alethes:

Quod felix, fastumque tibi, Boemunde, tuisque,

5

Europaeque, Asiaeque omni, Libyaeque patenti,

Iamdudum aspicimus tanti primordia belli,

Vt volumus, resque ipsa suo se pondere librat;

Et precibus nostris placidas Rex magnus Olympi

Advertens aures, iam nunc fore monstrat, ut olim

10

Ipse tibi manifesta volens haec omnia firmet,

Tantorumque operumque praeclara incoepta secundet.

Ergo age (quando quidem melior pars acta diei

Admonet haud longe terris instare tenebras

Noctis et Hesperio properare a littore somnum,

15

Nec caenae dum tempus adest) in tecta vocari

Nostra iube lectos, quos mens tua destinat una

Ire viros, almam cum primum crastina lucem

Aurora extulerit, vegetosque e mollibus artus

Ingressurus iter stratis erexerit hospes.

20

Tum Robertiades vultuque et pectore laetus.

Ista, inquit, mihi, sancte senex, tam grata voluntas,

Quam quae olim votis rerum prosperrima nostris

Eveniunt, faustisque preces successibus aequant.

Namque ego dum tantam tacitus mecum ipse revolvo

25

Hanc curam et partes urbis convertor in omnes,

Te solum statuo, molem qui muneris huius

Ingentem subeas, qui nostra fidelis ad aures

Pontificis mandata feras, ac protinus uni

Polliceare fidem, dextramque ad iusta paratam

30

Arma: modo haec reliqui veniant in foedera reges

Gallorum, quos ille adiit digressus ab urbe

Nuper, ut Abdaridem cunctos accendat in hostem.

Quoque id commodius confectum ex ordine reddat,

Concilium in mediis nunc primum indicit habendum

35

Arvernis, regesque illuc, populosque vocari

Imperat et magni proponit praemia facti

Ipse mihi praesens praesenti ingentia, fratrem

Dum pacat, mentemque unam conatur utrique

Addere et aeternae calcaria subdere laudis:

40

Omniaque incassum nam nos discordia demens

Impulit infecta tristem dimittere pace.

Nunc autem, quando haec certo sine numine Divum

Confieri nequeunt et iam via lata patescit

Hostis ad excidium Scythici, Solymaeque salutem,

45

Ite illuc celeres, postquam lux tertia Solem

Extulerit terris et me fore dicite iussis

Parentem atque ultro subeuntem pondera rerum

In partem et cunctas ad tanta incoepta paratum

Fundere opes, nostri nervos et viscera regni.

50

Haec ille et, noctis cum iam pars prima sub undas

Oceani stellas secum devexa tulisset,

Caenati serae se composuere quieti.

At non et Petrus non et longaevus Alethes

Per membra atque artus dulcem fudere soporem

55

Ante, pias quam mente preces et voce tulissent,

Aeternum numen concepta in vota vocantes.

Interea roseis Aurora invecta quadrigis

Fluctibus ex alti surgit maris et sua coelo

Astra fugans, retegit montes, camposque patentes:

60

Primaque sollicitis hominum corda anxia curis

Excitat ad varios terraeque, marisque labores.

Illi igitur, postquam venientem a limine regem

Voce salutarum humili, laetumque precati,

Felicemque diem, prior est ita fatus Alethes.

65

Quod mandas, fierique iubes, rex opime regum,

En tibi praesto adsum, nec melongaeva senectus

Effoetaeve queunt incoepto avertere vires.

Conatum modo respiciat dominator Olympi

Hunc nostrum et rerum eventu fortunet euntem.

70

Interea (nisi forte alter videatur) ad aram

Nicoleo sacrum fieri de more iubendum est:

Quo communis amor, natique, patrique supremi

Spiritus a nobis in vota, precesque vocetur,

Allaturus opem linguae, cum facta potestas

75

Dicendi fuerit, tua cum mandata referre

Pontifici heroum mediis in millibus unus

Cogar inops animi, longoque infractus ab aevo.

Ille mihi persaepe alias praesensque, volensque

Affuit oranti, dulcesque ex ore loquelas

80

Extudit et voces, quibus impacata Pelasgum

Pectora lenimus, populoque avertimus iras

Immanes, ullis opus insuperabile verbis.

Vsque adeo magnum est divina afflarier aura.

Haec ait et regem praeeunt ad templa secutus,

85

Primum ambas de more manus, induit ambas

Purpureis plantas soleis: obnubit amictu

Candenti caput et latos circumtegit armos,

Inque crucem filo pectus super impedit acto:

Cui Pelusiaci talos currentis ad imos,

90

Inque sinus laxe byssi spatiantis honorem

Addit et adducta cohibens premit omnia vitta.

Tum vero e collo tactum prius ore, labrisque

Demittit venerans limbum, quem sedula textrix

Ternarum spatiis crucium distinxerat aequis.

95

Postremo horrentem multum superinduit auro

Et diti Serum contextam e vellere vestem.

Mox niveum tegmen, gemino cui vertice duplex

Surgit apex, gemmisque procul radiantibus ardet,

Protinus imponit capiti, quo taenia subter

100

Demissa hinc atque hinc pendet brevis inde precatus

Aeternum numen, labentem desuper auram,

Sanctam auram, communem auram Natique, Patrisque

Toto animo, tota fundit pia murmura mente

Cervus et verbis, precibusque potentibus ipsum,

105

Ipsum unum presso ore Deum, cui pontus et aether,

Cui parent elementa, vocat: venit ille vocatus

Coeleste in crustum et donum (admirabile) Noae.

Inde autem postquam precibus, sacrisque litatis

Casta sacerdotum series praecessit euntem,

110

Succedunt proceres, mox turba incondita vulgus,

Longaevique senes, nec non longo agmine matres

Omnia succensis illustrant compita flammis:

Densa diem, Solemque suum funalia vincunt.

Ille Deum, genitumque Deo, sanctam parentem

115

Voce vocat, coeloque animas, mentesque receptas,

Ordine quamque suo: vocem chorus omnis eandem

Vna iterans implorat opem, qua labibus olim

Placatus nostris, oculos mortalibus aequos

Advertat miseris alti regnator Olympi.

120

Haec postquam repetita, die sancteque, pieque

Altera et alterius festo lux agmine vidit,

Rege salutato senior discessit Alethes,

Nobilium in primis iuvenum comitante corona.

Quaque adeunt, certis implent rumoribus urbes,

125

Oppidaque Italiae: bellum exitiale parari

In Turcas, Arabasque feros, divinitus actam

Advenisse diem, poenas cum penderet hostis

Sacrorum, ararumque Dei, cum libera collum

Exueret Solyme, flueret iam maior Orontes,

130

Ac coelo grates ageret Nicaea, Tyrusque.

Daunius haec primum, qua panditur Appula tellus,

Audiit et pelago quae brachia porrigit Ancon,

Dives opum, dives pictai vestis et auri.

Nec non et bellum Rubicon indicere suetus

135

Hostibus imperii sed nunc civilis amator

Dissidii et patrio qui sanguine foedus abundet.

Quin pater Eridanus, populi quem mille fluentem

A dextra, laevaque colunt, qui dissecat arva

Insubrum, superumque rapax defertur in aequor,

140

Talibus impulsus monitis commovit ad arma

Ipse suos, miroque animos calefecit amore

Bellandi atque Asiae campos, Syriaeque videndi.

Mox et Inalpini fama inflammantur eadem,

Allobrogesque olim rebus gens laeta novandis

145

Illa quidem, sed nunc regum studiosa suorum.

Ergo ubi iam Graias horrendi verticis Alpes,

Duraque piscosi superarunt saxa Lemani,

Quaque Araris, Rhodanique una se flumina iungunt,

Accelerant gressus, Nannetumque arva petentem

150

Et cursu ingenti certantem atque amne Garumna

Transmittunt Ligerim et celebri clarissima fama

Moenia, quae gelidis Elaver praeterfluit undis,

Adveniunt, rigidi subeuntes ardua montis.

Huc Latiae Pater excelsae qui praesidet arci,

155

Terrarumque omnem moderatur legibus orbem,

Accierat reges, populisque aeterna ferentes

Iura sacerdotes, quicumque viam, quae tendit ad astra,

Ostendunt mediis inter vaga flumina Celtis.

Huc ubi Iapygia venisse ex urbe profectos

160

Audiit ad sese summus Pater, ilicet omnes

Imperat hospitio recipi, paucosque moratus

Inde dies, dum se longo recreare labore

Possent et memori mandata revolvere mente.

Mox autem rerum custodem in tecta senatum

165

Advocat atque una seniorem accersit Alethem.

Convenere patres, lectissima corda, suaque

Vnanimes clara sublimem in sede locatum

Pontificem densa circumsedere corona.

Affuit et procerum virtus et maxima vulgi

170

Vndique convenit vis inconsulta, procaxque.

Ac veluti ingenti vitiosae ex ilicis alveo

Corticibusque cavis densae simul undique nubes

Egrediuntur apum, volitantque ad florea Tempe,

Rura catervatim nusquam tamen una petentes;

175

Sed varios vario populantes agmine saltus.

Haud aliter quicumque urbem, quicumque colebant

Arvernorum agrum, diversa e parte ruebant

In tecta et sacri palatia celsa senatus.

Protinus ingenti strepitu completa remugit

180

Regia et insueto gemuit sub pondere tellus,

Pulvereamque altum prorupit in aera nubem,

Dum teritur pedibus venientum et pressa fatiscit:

Quorum alios propere ingressos spatiosa recepit

Aula, alii sub porticibus consistere iussi

185

Vestibulum ante ipsum creber nam rumor ad aures

Iamdudum acciderat cunctorum, ab Iapyge rege

Mitti oratores, longinquaque bella parari.

Ergo ubi consessu in medio data copia fandi

Atque alii tacuere omnes, sic infit Alethes.

190

O Pater, o custos populorum, o maxime, cuius

Discedens terris, qui nunc tenet ardua coeli

Astra Deus, certae voluit committere curae

Cunctorum, quicumque aura vescuntur inani

Christicolae, rituque pio assuevere, salutem;

195

Venimus extremis Daunorum a finibus usque,

Emensi Italiae campos, coeloque minantes

Et glacie rigidas, nivibusque perennibus Alpes:

Venimus huc celeres, iussit ceu maximus armis,

Maximus imperio et pietate insignis et uni

200

Ipse libens tibi qui sese et sua regna suosque

Subiicit et fasces ultro, saevasque secures

Roberti proles magni Boemundus avitas:

Quas Siculi, quas Ausoniae pars maxima, quasque

Illyrii, Graiique omnes venerantur et horrent.

205

Ille dare in primis sua nos haec oscula iussit,

Quae damus et sanctis advolvimur usque volentes.

His pedibus, coramque genu Sanctissime flexo

Numen adoramus praesens, quo limina coeli

Clausa piis aperis et aperta nocentibus obdis

210

Certus, iterque hominum nullo reparabile nisu

Obstruis aeternum, sontesque ad tartara trudis

Impia, ubi certae certam spem quisque salutis

Abiicit et lento consumitur impius igni.

Mox si forte aliquas generosa pectoris iras

215

Excitat exoriens Persarum in finibus hostis,

Dum cladem Europae infandam, exitiumque minatur,

Dumque aras et templa Dei, dum funditus imis

Eversurum animis verae pietatis honores

Sperat, opes Asiae late populatus et urbes;

220

Hoc uno si forte metus, quo certius ullus

Haud turbare potest mentes, animosque piorum,

Sancte pater (ceu fama refert vulgata) moveris,

Ipse opibus regni, quascumque habet, ipse vetustae

Militiae cunctis se viribus adiuturum

225

Conatus, nullasque vices bellique, domique

Vitaturum unquam spondet, modo iusta parentur

Arma, quibus Turcarum acies, Arabumque rebelles

Perdomitae nostris cedant legionibus agros,

Oppidaque et populos, quorum cervicibus haeret

230

Turpe iugum, pater, an potius miserabile dicam?

Dicam utrumque equidem, nec dicto ludar inani.

Ecquis enim nescit nostrorum crimine patrum

Crevisse et partis Latium spoliasse trophaeis?

Dum se desidiae dedunt, dum corpora bello

235

Fortia desuescunt, dum se somnoque, ciboque

Enervant, odiisque animos civilibus implent:

Sic stravere viam, qua nostra invaderet et audax

Hostis et Aegaeas sese penetraret in oras

Et campis Asiae et Libyae poteretur opimis.

240

Ac nunc ille quidem Solymae (proh dedecus ingens)

Regnat ovans, Christoque Deo multo ante sacratas

Funditus evertens (quae quis tristissima fando

Temperet a lachrymis?) tolli iubet impius aras;

Proque aris, templisque suis stabula alta reponit

245

Dirus equis, nostro quos sanguine pascat, alatque:

Fretus ut iis miseras misero premat undique gentes

Servitio et dura iam compede vinciat orbem

Terrarum, ac media dominum se sistat in urbe,

Pressurus mox colla iugo tibi Galle, tibique

250

Germane armipotens, tibi dulcia pignora natos

Ablaturus, ut in mores, ritusque nefandos

Coniiciat, castasque nurus, tenerasque puellas

E gremio matrum raptas ad stupra reservet.

Et, quos ad laudem et decora alta Britannos, quosque

255

Ausonia et felix ad spem virtutis avitae

Europa extulerat mater, nec ad ulla crearat

Servitia et labes, ignominiosaque vitae

Dedecora, ingenuos ollis abolentia fastus

Et quicquid virtutis habent a stirpe relictum,

260

Ad sese abductos (heu dira opprobria) cogat

Iungere semiviros obscoena, incestaque lecti

Foedera, vel Caribus lixis inhonesta, Syrisque;

Membraque praeduris sectos persaepe flagellis,

Aut foribus vigiles astare ad limen, herilisque

265

Observare oculi nutus et verba potentis;

Aut ancillarum conclusos molibus altis

Custodire greges, quibus improbus ille tyrannus,

Ille Dei, nostrumque hostis teterrimus omnium

Praeficit exectos ad munia foeda ministros

270

Et tamen haud magnum fuerit vicisse superbos,

Elatosque animis populos, ubi vincere sueta

Assuetas vinci nulla formidine gentes,

Illa olim redeat nostra in praecordia virtus.

Namque Itali si forte duces, acresque Britanni

275

Et Galli coeant una socia arma ferentes,

Seque adeo in privas acies, privosque maniplos

Sigillatim omnes populi secernere pergant,

Abdaridas quotiens in pugnam atque arma vocarint,

Praestabunt numero; quamvis certamine in ipso

280

Privae acies privos adeant peditesque, equitesque.

Ergo age sancte Pater, quoniam, quod poscere votis

Tota videbatur iampridem Europa, quierunt

Mota odiis inter populos civilibus arma

Et se cessurum fratri Boemundus avitis

285

Finibus imperii spondet, regnisque paternis,

Scilicet et circum florenti milite septum

Aggressurum armis Asiae, si iusseris, oras:

Vel quemcumque pio statues praeponere bello,

Illius auspiciis in proelia semper iturum:

290

Aggredere ingenti dignum pietate, quod ulla

Non abolere dies, memorique evellere mente

Possit opus, non ulla animis delere vetustas:

Vel si se toto permisceat aequore tellus

Et rapidis summus conflagret ab ignibus aether,

295

Absumens aevi monimenta aeterna prioris:

Aggredere o pater atque Asiae miserere, tuum quae

Auxilium implorans, ad te post funera mille,

Mille hominum caedes et versas funditus arces

Confugit et supplex oculis te respicit unum,

300

Vnum orat Solymae plebes miseranda, quod hosti

Serviat Abdaridae, quod iniqua facessere iussa

Cogatur: sed quae nil ferre dolentius umquam

Posse putet, quam quod dominis servire profanis

Illam urbem videat, cuius nulla orbita, nulla

305

Sint loca, quae CHRISTVS pedibus nos presserit et quae

Non habeant nostrae vestigia fixa salutis.

Haec Boemundus et haec Syriis qui nuper ab oris

Nuntiat adveniens gravia et miseranda relatu

Cuncta quidem, sed longe ipso teterrima visu;

310

Ac se praesentem praesens unum omnia saepe

Perpessum et flagris caesum servilibus artus

Testatur, dum sancta pius loca visit et arae

Adsistens humilis divinum numen adorat,

Hic vester, vestra in patria iam natus et altus,

315

Civis et a puero sanctae vetus incola eremi.

Haec postquam fari desit grandaevus Alethes,

Cunctorum assensus procerum, vulgique secutum est

Murmur, ut Alpinis cum flabra increscere sylvis

Incipiunt, pulsumque aura nemus omne remugit.

320

Vtque etiam Zephyrus tumidum cum verberat aequor,

Exagitatque ruens fluctus stridentibus alis,

Scinduntur spumae et scopuli sparguntur acuti.

Atque aliquis prope se stantes affatus amicos:

O utinam vera ut nobis oracula fudit

325

Iste senex, ita Pontifici videantur et omnis

Protinus Abdaridas Europa armetur in hostes.

Haec ille. Ast alter. Subeat modo pectora talis

Cura patrum, me me in partem misisse pericli,

Communique operam iuvet impendisse labori.

330

Sustulit inde oculos summus pater atque verendae

Maiestate manus agere alta silentia iussit:

Oraque prolixa penitus canentia barba

Et multis longae rugis inarata senectae

Vertit ad affusam vulgi, procerumque coronam

335

Atque haec sedata moestus sic voce locutus.

Non his, o procerum lectissima pectora, quae nunc

Audistis, resonat primis conquestibus aures

Nunc primum: fletus quoniam, lachrymasque dederunt

Saepe alias oculi et luctu mens victa resedit

340

Ipsa suo, dum moesta nihil superesse videret,

Auxilium unde aliquod miseris afferret, opemque:

Tanta olim populos discordia, tantus ubique

Seditionis amor reges in bella vocarat,

Quorum armis, quorum im primis virtute decebat

345

Defendi imperii fines: procul undique pelli

Abdaridas; Solymae ius libertatis ab ortu

Scilicet, inque caput nostrum sine more ruentis

Turbinis, horrifica postquam cecidere ruina

Omnia, quae medii disterminat unda profundi,

350

Oppida et Europa longe discludit ab alta.

Sic tibi, summe Deus, scelerum certissime, vindex,

Cunctorumque operum iudex aequissime, visum.

Nunc autem quoniam, quod nec conatibus unquam,

Nec votis cessit nostris, quod oportuit, ullis,

355

Vnanimes vincit felix concordia fratres,

Ausoniis quorum late dominatus in oris,

Gratia magna tibi regum Deus armipotentum,

Mentibus infundis caecis qui lumen, agisque

Et cohibes, quandoque libet, populosque, ducesque.

360

Magna quidem sese rerum atque inopina facultas

Offert, o dubii fidissima robora belli,

O gens armorum studiis exercita Galli;

Qua cupide arrepta, quis non intelligit unis

Cessurum tanti decus indelebile facti:

365

Cum praesens Gallos, cum sera fatebitur aetas

Eiecisse Asia e media, corda impia, Turcas:

Cumque urbs sancta Dei Solyme, cum dives Idume

Iuris facta sui dicet, se fortibus ausis

Deberi vestris vestra virtute redemptam?

370

Gallorum proavi dextris victricibus usi

Atque animis nullum docti praestantibus usquam

Posse iter occludi, quamquam insuperabile, quamquam

Rupibus obseptum vastis atque undique tutum

Defensore suo; tamen hi magnamque, bonamque

375

Italiae partem quondam tenuere, colonis

Eiectis, qui tunc illic habuere, marisque

Ionii superum permensi classibus aequor,

Substructam Delphis mendacis Apollinis aedem,

Aedem auro et gemmis nitidam, sectoque elephanto

380

Conspicuam et positis opulenta sacraria donis,

Vertere in praedam et populos uno agmine adorti

In media potuere Asia componere sedes,

Indereque aeternum victis de nomine nomen.

Et quota Gallorum pars tum fuit illa iuventus?

385

Nec numero certe vobiscum aequanda, nec armis:

Nec pariter belli dubiis exercita rebus,

Sed vaga et imperiis ductorum incommoda pubes.

Adde quod auspiciis falsorum impulsa Deorum,

Finibus egressa e patriis aliena subegit

390

Regna tamen, domuitque utros feritate tremendos.

Vos, quibus ante alias summa est praestantia gentes,

Sive animos, sive egregias spectabimus artes

Militiae et firmas robusto in corpore vires;

Vos, victor quibus ipse Deus, Deus ipse praeibit

395

CHRISTVS ovans, circumque atra formidine cinctus

Fulguraque et rapidas demittet ab aethere flammas

Hostilem in turmam, inque acies, inimicaque castra;

Vos cultu gens una pio gratissima coelo,

Natam in servitium gentem atque infensa Tonanti

400

Municipia, e Scyticis nuper digressa cavernis,

Non modo regna metu vestra ut solvatis ab atro

Omnibus instantis tam dira a gente pericli;

Vestra sed ut virtus miseranda ergastula frangat

Christicolis Asiae, Libyaeque patentis alumnis,

405

Invasisse pio dubitatis impia bello?

At non ille tuus semper memorabilis heros,

Ille tuus quondam fortissima Gallia, ductor

Martellus, numero quanvis et viribus impar,

Abdemarum Libyae victorem in regna ruentem

410

Vestra et Aquitani late foecunda tenentem

Arva soli et circum magnis legionibus auctum,

Occurens mediis dubitavit sistere campis,

Celtaurumque oris populos prohibere rebelles.

Ille igitur multo tepefecit sanguine campos

415

Atque cadaveribus Ligerim complevit inultis:

Et terram innumeris caesorum intexit acervis,

Nullus ut ad diros remearit nuntius Afros

Excidio ex tanto; sola res didita fama

Abdaridum, qui longe aberant, tum perculit aures.

420

Nec nos decipiat, nostris quod longius absunt

Finibus et caedes alio miscentur in orbe:

Praesto aderunt, ferroque omnes atque aere corusci,

Vlturi strages, quas accepere suorum.

Omnis enim iratis facilis via quicquid et illic

425

Nunc perit, Europae toti perit; impia si non

Gens extincta cadat, pia gens cadat omnis oportet.

Namque ut ulla lupis pax est et mitibus agnis:

Sic et amicitiae ratio, sic iusque, fidesque

Nulla potest inter natos Coelique Erebique,

430

Esse umquam: vigeant atris infecta necesse est

Corda odiis; quamquam interdum concordia discors

Distinet assultus illorum et comprimit iras,

Donec ad insidias rursus, caedemque refecti

Fallaces animos, periuraque foedera vertant.

435

Ergo agite, o iuvenes, tantorum sanguis avorum,

Certa ducum soboles, rerum spes una labantum,

Hoc vos tam iustum vobis deposcite bellum.

Ite, aperite viam ferro: vos fortia fortes

Facta decent; ignavia aliis sint otia cordi,

440

Quorum praeclarae tangit praecordia laudis

Nullus amor, nullo ad magnas spes suscitat aestu

Gloria, nulla domi maiorum inflammat imago.

Ipse sua vos voce vocat Deus; ipse paravit

Iamdudum vobis Asiam victoribus omnem,

445

Quam mox imperio devinctam et lege regatis.

Quamquam aliter si tota cadat res (omen abesto

Triste procul, potiusque Arabas se vertat in hostes)

Expectare tamen coelestia praemia vestri

Conatus, vestrum cui non optabile? Cui non

450

Et turpe et miserum rediturae parcere vitae?

Nec spatium angustum brevis et mutabilis horae,

Aeternae, ac certae praeponere velle iuventae

Et circumscripto nullis a finibus aevo?

Vix ea fatus erat, procerum cum coetus ovantem

455

Sustulit exultans clamorem ad sidera, qualem

Nubibus abruptis dare saepe tonitrua suerunt,

Poscentes bellum, seque in longinqua vetantes

Tempora perplexis differri ambagibus, idque

Vnum omnes ore exclamant, unum ore frequentant.

460

Vult Deus hoc fieri bellum, iubet arma moveri

Haec Deus et specubus resonans respondet ab imis

Vox eadem: quin ipsae etiam cecidere volantes

Tecta domosque super sublimi ex aerae lapsae.

Non secus ac Boreae cum iam frigentibus auris

465

Impulit autumnus steriles a vertice sylvas;

Arentes labuntur humi, ramosque relinquunt

Aerios, passimque fluunt ex arbore frondes:

Aut cum maturas decussit ab ilice glandes

Horridus, ac suibus dat pabula laeta subulcus.

470

Intremuere Alpes, fluviusque exterritus unda

Substitit: atque amnem Ligeris, cursumque repressit

Ilicet et Rhodanum Volcae stupuere morantem

Et sese extremo revocantem ab littore Rhenum.

Iamque adeo clamor cum consedisset et omnis

475

Conventus procerum, vulgusque et turba sileret,

Percussus subito sanctus Pater omine mentem:

Extudit hanc vocem vestro Deus (inquit) ab ore,

Extudit o proceres, crebroque iteravit eamdem

Ille Deus, qui se vobis, comitemque, ducemque

480

Exhibet atque animos stimulis accendit acutis.

Subiicit ille faces, quibus inflammatus ad arma

Tam pia sollicita pertentet pectora cura

Quisque sua, reddatque parem se foribus ausis.

Vos igitur posthac, quoties il bella, necesque

485

Ventum erit, afflati quam nunc quasi numine vocem

Pectore fudistis, memores, repetatis et una

Illa eat incoepto ceu cognita tessera bello.

At tu, clare senex, cuius gratissima nostris

Mandata invicti regis vox auribus affert,

490

In patriam cum te referes, refer ordine quicquid

Egimus atque illi grates age nomine nostro

Ingentes: hortare tenax persistat, idemque

Vrgeat incoeptum cunctis memorabile seclis;

Seque suae egregios causa pietatis honores

495

Speret adepturum capta admirabile urbe.

Nunc autem tanto tantorum ex agmine patrum

Ecquis erit, nostro qui nomine primus amicas

Consectari acies poscat sibi et addere sese

Audeat, his animo nusquam, nec viribus impar?

500

Vix haec fatus erat, gemini cum sede relicta

Surrexere viri, latum quos tonsus in orbem

Sacrati capitis vertex, quos linea vestis

Circumiens humeros operit candore nivali:

Hi sibi commissos fidei, curaeque perenni

505

Insigni populos animi probitate regebant,

Rite ministerio sacrorum et munere functi

Pontificis, cunctos ceu pignora cara fovebant,

Addemarus Biturx et Narbonensis Hilelmus:

Ambo aetate pares, pariterque ad iussa parati,

510

Coeptaque ad optatum cupidi perducere finem;

Ambo alacres vitam, praesens si postulet usus,

Fundere et a claris ambo maioribus orti:

Sed qui divitias et nobilitatis honores

Promeritis hominum longe postponere suessent:

515

Vna utrisque eadem virtus, pietasque ferebat

Ingentes animos famamque et amabile nomen:

Illi inter Celtas et proxima rura Cadurcis;

Huic inter populos, Isarae qui fluminis undam

Suscepturam aliud celebri mox nomen ab amne,

520

Quique tuos sparsis incerta Druentia ripis,

Dum Rhodanum ingrederis, tumidumque excurris in aequor,

Epotant latices atque arva feracia versant.

Surrexere igitur quamprimum e sedibus ambo,

Atque humiles adiere Patrem: tum poplite flexo

525

Ad terram, pedibus dederunt sancta oscula sanctis:

Post autem Addemarus supplex sic voce profatus.

Haud equidem, tanto quod nos dignemur honore

Sancte pater, viresve pares satis esse putemus

Tanto oneri et tantae nostros supponere moli

530

Insuetos humeros, ultro nos, nostraque primi

Christicolum audemus communi offerre saluti.

Sed quoniam iniussi mandatum linquere munus

Esse nefas scimus, ne cum custodia longe

Acris abest, pleno lupus insidietur ovili

535

Atque animas ovium raptarum in tartara secum

Ducat ovans, ideo nosmet modo sistimus ipsi

Sanctos ante pedes, solvique a lege rogamus.

Ibimus unanimes quo tu, Sanctissime, cumque

Iusseris et populos ritu lustrabimus illo,

540

Quem semper coluit pietas sincera, colitque.

Ibimus atque armis, opibusque et sanguine nostro

Privati socios et tanta iuvabimus orsa.

Nec nos militiae nobis deposcimus ullum

Munus et in nostros ius exercere tribules.

545

Vnum illud concede Pater, capiamus ut arma,

Inque hostem adversum servata lege ruemus.

Hoc far erit; praeeant alii, nos castra sequemur;

Et primi ante acies, pugnam cum miles inibit,

Corpora, quaecumque haec fuerint, sistemus uterque;

550

Morte obita ut nostris animos addamus, humumque

Sanguine perfusam CHRISTO sacrasse feramur.

Haec pius Addemarus: nec multum deinde moratus

Pauca quidem, sed plena Deo, subiecit Hilelmus.

Quicquid erit, seu vita mihi comitabitur usque,

555

Sive illam in mediis continget ponere campis,

Cuncta animo stat ferre alacri. Tu pectoris huius,

Sancte Pater, maculas, quoniam potes, elue cunctas.

Dixerat. Ille autem lachrymantia lumina coelo

Sustulit et duplices palmas cum voce tetendit.

560

CHRISTE Deus, qui corda hominum succendis et uris

Igne novo, miroque novae pietatis amore,

Ardorem hunc animis reliquorum immitte, tuosque

Da, Pater omnipotens, laetos ex hoste triumphos

Ducere et im patriam victricia signa referre.

565

Vos autem illustres animae, vos ite, vicemque

Vos explete meam: dictis et pondus inesto.

Seu bona, sive etiam dira atque infanda precentur

In meritos, iubeantque aris procul esse profanos

Christicolum et sonte communis absistere coetu:

570

Ius tamen Addemarus legati et nomen hebeto,

In partemque oneris tanti succedat Hilelmus,

Tempus ubi et rerum praesens sic exigat usus.

Haec Pater. Ast illi suscepto munere laeti

Discessere ambo, solitaque in sede quierunt.

575

His actis animum divina impulsus ab aura

Ante alios, florensque annis iuvenilibus Hugon,

Hugon sylvarum latebras consuetus iniquas

Quaerere et informes ursos prosternere, aprosque:

Regia progenies; sed qui, nec bella, nec hostes

580

Nosset adhuc, laudisque avidus tamen unius esset

Et nota virtute duces complexus amaret:

Eximit e numero sese tum primus et ultro

Pontificis presto parentem hortatibus offert.

Ad quem tum senior Pater est his vocibus usus:

585

Macta nova virtute, novum sic fortibus ausis

Ad superos aperitur iter; te nobile quondam,

Aeternumque decus memori clarabit in aevo,

Grataque te solum reliquis tribuentibus omni

Heroum e numero, qui factum illustre sequentur,

590

Posteritas vero Magnum cognomine dicet:

Sic volumus, sic nostra libens Deus omina firmet.

Tum vero proceres delecti accedere et una

Militiae certatim omnes dare nomina sacrae.

Quorum se longe princeps Goffredus agebat

595

Tullingus, cunctos humeris et vertice toto

Exuperans, forma insignis, mediaeque iuventae

Ora intonsa ferens et maiestate verenda,

Iucundus populis, nec formidabilis ulli,

Militiam caste veterum de more colebat:

600

Quin et flagitiis dignas imponere poenas

Suetus, inoffensas servabat pectoris iras.

Illum olim Eustachio peperit formosa marito

Ida ducum, regumque parens: genitoribus Ida

Clara suis, ritusque pii sanctissima cultrix,

605

Praescia venturi vates. Ast acer in armis

Eustachius, Morinos fuerat qui maximus inter

Et Gessoriaci rerum flectebat habenas,

Iucundo spolians ipsum se nomine patris,

Misit in imperium, Leucis quo libera solus

610

Iura daret, pacisque unus, bellique gerendi

Arbiter, ut primum liquisset avunculus auras

Aetherias. Ergo is regni moderatur adepti,

Artibus et clarus pacis, sed clarior armis

Et ducibus circum et praestanti milite septus

615

Pontificis placida sic voce est fatus ad aures.

Summe Pater, cuius nutu et verba iubentis

Qui vultu, qui secum animo contempserit audax,

Ille hominum dignus qui coetu exclusus ad hostes,

Vrbe, domo, patrioque solo vagus, exul, inopsque

620

Atque exors erret vitae communis et expes.

Sed si militiae quis detrectare laborem

Huius amet, pressasque iugo crudeliter urbes,

Seu Libyae, seu sint Asiae, sanctumque Sepulchrum,

Noster ubi plagis iacuit confossus iniquis

625

Servator Deus, aeternae via sola salutis,

Eripere e manibus Turcarum negligat; ille

Ille, Pater, manes diris defixus ad imos

Atque ad nigrantum sedes, loca senta, meretur

Sentiat ut trudi vel vivensque, vidensque.

630

Nemo igitur, nisi fallor, erit tam turpiter ortus,

Nemo animo tam demisso contemptus, inersque,

Tamque sui socors (utero modo terra cadentem

Gallia materno cupidis exceperit ulnis)

Abneget ut tantis se nunc accingere coeptis,

635

Ipse equidem, de me quicquid promittere possum,

Praesto adsum, vitae, quaecumque est, prodigus huius

Atque hoc in bellum regna effussurus, opesque.

Haec ubi dicta dedit Leucorum maximus heros,

Pauca refert Pater Vrbanus: quas dicere grates,

640

Quas ve referre parem tibi, dux fortissime? Quando

Nil reperire queam, quod non praestantibus impar

Sic meritis, quae te illustrem super aethera tollunt.

Ipse Deus, Deus ipse dabit, mihi crede, laborum

Praemia magna tibi, Solymae cum ceperis arces,

645

Signaque submittens sancto victricia templo,

Feceris in media nudis vestigia plantis

Vrbe et adorandam supplex extruxeris aram.

Interea capiti tegmen, cui fausta precati

Rite sumus verbis solemni more peractis,

650

Impositum subeat meriti diadematis instar:

Et lateri hic noster laevo tibi pendeat ensis,

Qui fuget hostiles subito terrore phalanges.

Haec memorans, laetae laetus dedit oscula fronti

Et stimulis auctum magni dimisit amoris.

655

Huic se, Tectofagas inter qui maximus ibat

Imperio, adiunxit comitem; cui vivida bello

Dextera, consiliisque habitus fidissimus auctor:

Omnia mature properabat et omnia certum

Ad finem voti compos perducere suerat,

660

Quae peragenda forent: quando nec doctior alter,

Seu librare metum, stimulos sive acribus acres

Addere et armatas acies atque agmina certis

Instruere ordinibus, nec quisquam impellere turmas

Promptior in caedes, inimicaque castra, manusque

665

Conserere et pugnae loca commoda nosse futurae:

Seu valles, collesve humiles, campive iacentes

Instent, seu saltus surgentis in ardua montis.

Illi Atacem quicumque amnem, quicumque rapaces

Illiberimque, Obrimque bibunt, quicumque palustres

670

Agrorum tractus habitant, ubi saepe latentes

Fuscina, dum limo innocui vescuntur et unda,

Perfossa defigit humo (mirabile) pisces.

Illi etiam munitae arces, quas Cemmenus alto

Vertice habet, bellis penitus gens dedita parent;

675

Parent et celebris cultissima rura Tolosae,

Quam gelidus pulchro praeterfluit amne Garumna.

Huic galeam cono insignem, cristisque comantem

Dat Pater et pectus thorace inducit aheno;

Verbaque pauca viro non rerum improvidus addit:

680

I, bone quo virtus tua te vocat, i, pede fausto,

Vtque soles, patriam factis decorare memento.

Inde animis, opibusque ingens et providus aestu

Ingenii, manibus promptus, facundus et ore

Insequitur Stephanus nulli virtute secundus;

685

Si sit opus tacitas hosti componere fraudes,

Occultosve dolos celeri praevertere cursu,

Instantemque fuga sociis avertere cladem.

Carnutum pubes, Senonumque effrena iuventus,

Laeta virum mediae versantem in limine vitae

690

Insequitur, quando consueta facessere tanti

Iussa ducis, permulta manu certamina belli

Contulit atque omnis prorsus discriminis expers

Saepe domum vacuo rediit tutissima campo.

Illum igitur Pater Vrbanus donavit euntem

695

Insigni clypeo, duplex cui circuit oras

Vndique et in sese rediens subit aereus orbis,

Quaque superficies late patet, evomit umbo

Inducto ex adamante ignes, monstratque natantem

Delphinum, medio qui captet in aequore praedas,

700

Retibus inclusas praedas, inclusus et ipse;

E quibus ut primum libuit se carcere rupto

Liberet et tutas referat se tutus in undas:

Atque his ornatum verbis discedere iussit.

Quas artes olim belloque et pace decoras,

705

Dux animo pariter, dextraque invicte potenti,

Exercere soles, tecum sint usque; nec ulla

Immemorem capiant sociorum oblivia, sed te

Excitet et virtus dubiis in rebus et acre

Consilium, quae iuncta una tuta omnia reddant.

710

Post autem venere duces, duo fulmina belli

Roberti; non illi, iisdem qui patribus orti,

Sed qui diversa maiorum a stirpe profecti,

Non secus ac gemini fratres sese inter amarent;

Inque hostem pariter ruerent, gressumque referrent.

715

Idem utrique animus, caedisque insana cupido.

Alter ab Iceno natus patre; regia cuius

Sponte sua extremi faciebant iussa Britanni,

Et Tule et rigido glacialis Hybernia coelo,

Oceano disiuncta procul: tamen ipse Caletum

720

Littora servabat custos, populosque regebat

Assuetos gladio pugnam committere et arcu.

Alter Rholonis proles fortissima Cimbri,

Imperio qui Leuxovios frenaret et armis,

Aulercosque et Nannetes: cui protinus uni

725

Pareret gens, Oceanum quae spectat et Arcton;

Gens assueta leves in gyrum flectere habenas

Assultantis equi et celerem convertere cursum,

Inque hunc, inque illum tela intorquere, facesque.

Latum illi pectus, impexaque barba, genaeque

730

Horrentes, rigidis adopertaque brachia setis:

Caedem oculis, caedem vultu, caedem ore minatur.

Rebus in adversis ad agendum pronus et audax,

Verborum longe parcissimus: unus avorum

Qui facta egregiis aequare ingentia factis

735

Vellet et in longum virtute extendere famam

Ipse suam, seros olim quae clara nepotes,

Ex se quod prodit, verum decus esse moneret.

Quin etiam, si quando hostes dare terga fugaces

Cogeret atque acri premeret vestigia planta,

740

Aequabat celeri Borealia flamina cursu,

Vsque adeo pedibus velox et corpore pernix.

Ergo utrique suam nodis atque aere rigentem

Donat habere viris clavam, geminasque bipennes

Vrbanus; placidoque haec insuper addidit ore:

745

His olim Carolus Libycos est usus in hostes;

Illius his etiam in pugnam comes irruit Eudon;

Quos animi virtus ingens, quos dextra, fidesque

Spectata egregii vinclo sociarat amoris:

Accipite ergo hilares et spes hinc discite vestras.

750

At postquam cessere retro, vacuique patebant

Vnicuique aditus, dubius similisque timenti

Advenit ora ferens casto suffusa rubore

Arpinus Biturix, quo non formosior alter,

Nec iuvenem quisquam robustior; ille palaestram

755

Exercere agilem, longeque ad sidera discum

Mittere er aerias vectem intorquere per auras;

Quin etiam armatus sublimem ascendere saltu

Suerat equum, versoque super dare corpore gyros

Aerios, seque ipsum alta componere sella:

760

Rursus et in terram tergo revolutus ab alto

Defluere atque levi vestigia figere planta,

Non me quod ducibus credam, Sanctissime, tantis

Aequandum et primi dignum cui dentur honores;

His ego nec fastis, nec par aetate, nec usu

765

Rerum ullo aequandus, magnis heroibus addam:

Verum ut militiae duros perferre labores

Incipiam atque artes bellorum his nosse magistris,

Quicquid ero, tibi semper ero bellique domique.

Nam me nullus amor patriae, me nulla parentum,

770

Quos ego composui dudum tellure sub ima,

Cura subit, dubium coeptis quae avertat ab altis.

Praedia nec mea me mutare, urbemque pigebit,

Quam mihi decedens pater ipse reliquerat, auro;

Tu modo virtuti, si qua hoc in pectore virtus

775

Esse potest, laetus linguaque, animoque faveto.

Dixerat, at contra senior sic ore locutus.

O praestans animo iuvenis, praestantior actis

Evasure tuis, non te virtutis egentem,

Seu sit Arabs, seu Persa fugax, seu Turca, videbit.

780

Interea, nobis quem mater Iberia misit

Sithonia conceptum aura, Zephyroque tepenti,

Portet equus, pugna qui multum exercitus acri

Irruit in medias acies, equitumque catervas

Aggrediens, rediit spoliis ornatus opimis.

785

Haec Pater et stabulis promissum munus ab altis

Imperat educi; circum ille hinnitibus auras

Personat et crebris cavat ictibus ungula terram

Et frenos mandens spumas agit ore nivales.

Nunc parere manu doctus decurrit in orbes

790

Multiplices, seu dextra vocet, seu laeva ruentem:

Nunc etiam stabili firmans vestigia gressu,

Non secus ac scopulos, media constitit in acta,

Interdumque, vagae quoties laxantur habenae

In spatium, rapidus praetervolat Euros.

795

Mox ingens, abiegna, gravis superadditur hasta,

Quam gelidae summis in verticibus Pyrenes

Expositam Boreae millesima viderat aestas.

Haec, inquit, Capeti numquam frustrata vocatus,

Cum res Gallorum primus sibi vindicat armis,

800

Et Senonas, Rhemosque iugo subiungit eodem:

Vade age et aeternum factis fer ad aetera nomen.

Sustulit inde sacrae decus inviolabile dextrae,

Inque crucis speciem circumtulit. Ilicet omnes,

Deletis animo maculis iuvenesque, senesque

805

Discessere illinc, seque ad sua tecta tulerunt;

Inque vicem crebris acuunt hortatibus iras:

Totaque concepta flagrant praecordia flamma.

Omnibus idem animus crudelem excindere gentem,

Vlcisci scelera et Solymos exolvere duro

810

Servitio, populisque piis afferre salutem.

Gallorum extemplo cunctas it fama per urbes,

Decretum in Turcas bellum: passim arma parari:

Certos esse, quorum invictissima virtus

Excierit forteis tanta ad certamina Gallos.

815

Nec minus Italiae postquam pervasit ad oras

Nuntius atque avidas laetis rumoribus aures

Complevit populis, quos fida Britannia, quosque

Dives opum et praestans animis Germania nutrit,

Certatim expediunt et se belloque, viaeque

820

Iniussi accingunt; hic nervum explorat et arcum,

Hic ocreas multo circum squallore, situque

Perpolit obductas, galeamque ex aere nitentem

Induit atque humeris loricam obtendit; aduncaeque

In gladios abeunt falces, abit omnis in enses

825

Vomis et alterni revomunt sua flumina folles,

Dum passim innumerae positis incudibus urbes

Tela novant, saevaque acuunt mucrone sagittas

Atque hastis, iaculisque addunt inamabile ferrum.

Et spes quisque suas accendere promptus et acer

830

Castigare moras, socios hortatur et urget.

Quae nos desidies, quae mollis inertia lentos

Detinet atque Asia iamdudum avertit opima?

Sunt vestes, sunt arma illic, sunt plurima equorum

Armenta et nusquam argenti vis maior et auri.

835

Haec illi, quos Belga pater collegit in unum,

Belga Deo gratus, sed longe audacior aequo,

Quemque animi, non certa ducis praestantia raptim

Duceret, inque acres cupientem impellere hostes.

Ille igitur festinus iter dum praecipit et se

840

Primus agit, vulgo accurrunt, exercitus ingens

Augetur magis atque magis, quascumque per oras

Fert gressum, innumeris viduat cultoribus agros;

Inclyta quos eadem raptabat in arma voluntas.

Parte alia misti populis comitantibus ibant

845

Heroes, supraque omnes capita alta ferebant

Illustres, veluti sparsa inter nubila quondam

Coelestes splendent radiis fulgentibus ignes;

Maiores ignes, primaque in nocte micantes.

Quos aliquis forte aspiciens. Quas, inquit, in oras

850

Hos iuvenum flores, hodie, mea Gallia, mittis?

Et Ver ipsa tuum primum nunc demis ab anno,

Heroum dum te tantorum robore nudas?

Quo sine quis fines nostros tueatur, opesque?

Contra alius. Nescis quam sit foecunda virorum

855

Gallia, vel sumptis quantae virtutis in armis.

Vanaque formido te decipit et tamen istum

Terrorem Deus infidos avertat in Afros:

Gallorumque decus laetis successibus auctet.

Quod fore non dubiis sperat mens provida signis.

860

Nam quis nunc tantis obsistere viribus ausit?

Ipsi Asiam infidi properent nisi dedere Turcae,

Vndabunt subito madefacti sanguine campi,

Omniaque iniecti flagrabunt oppida flammis.

Sed tamen immensum miseris terraque, marique

865

Instar iter: tranandi amnes: superandus Amanus:

Expugnandae artes: bellum cum gente gerendum

Infesta et numquam quae fessa laboribus ullis,

Abstulit, invicti quaecumque habuere Quirites.

Haec ille atque alii pagos et compita circum

870

Dum iactant eadem secum repetuntque, vicissim,

Ipsae etiam inter se nuptae, innuptae puellae

Et fractae longa iamdudum aetate parentes

Templa adeunt, reditumque suis et laeta precantur

Eventa, ac multis onerant altaria donis.

875

Post autem coram aggressae natosque, virosque,

Quaeque suum, tristi discedere voce queruntur.

Nate meae quondam spes magna et sola senectae,

Ecquis praeterea miseram solabitur? Ecquis

Ipse suis manibus morienti lumina claudet?

880

Tu tamen incolumis (precibus Deus annuat aequis)

Cum Solymam ingressus positas veneraberis aras,

Atque animo supplex sancto advolvere Sepulchro,

Nate, patris (si iusta peto) matrisque memento.

Haec illa. At contra coniux iuvenem complexa maritum

885

Si qua tenet, mediis interserit oscula verbis,

Inque sinum lachrymas fundens affatur euntem.

Nam cur me miseram, desolatamque relinquis?

Cur cupidam tecum non advehis? Ipsa laborem

Ferre viae, saevosque aestus et frigora possum.

890

Nil grave, quod tecum patiar, mihi cesserit umquam;

Sim modo iuncta comes lateri; sim debita lecti

Pars et cura tui: te sarcina fida levabo:

Te sequar et pro te saevis mea pectora telis

Opponam, quotiens inimica in castra fereris.

895

At proceres, iamdudum armis, rebusque paratis

Quisque suis, postquam sacris de more litarunt,

Vnanimes movere loco fulgentia signis

Agmina et instructas ad sancta incoepta cohortes.