Rocco Boni Austriados libri quatuor 1

Testo base di riferimento: P. Kandler, 1862

Cura dell'edizione digitale: Barbara Zlobec


Caesaris invicti Fernandi dicere laudes

Aggredior, fasces veterum, partosque triumphos

Et decus Austriadum, celsae et primordia gentis;

Ac veluti nutu superum labentibus annis

5

Maximilianus erit Caesar, quo vindice tandem

Excutiens poenas coelo Iovis ales aperto

Littore ab occiduo victor percurret ad Indos.

Quae iuga Parnassi, quae Phocidis arva tenetis

Cedite Pierides facilem mihi numinis auram,

10

Et tu Phoebe pater coeptis illabere nostris,

Grandia quo possim moliri pondera rerum.

Lustra ubi tercentum sol, et bis quinque per orbem

Et quoque septenos cursu compleverat annos,

Quod Superum genitor mortales induit artus,

15

Qui genus humanum Stygiis mortale tenebris

Solvit, et aeterno Superum ditavit honore;

Phoebus Echioniae victorem presserat Helles,

Cum glacialis hyems velamine tecta nivali

Diffugit, et cursus boreas compescit habenas,

20

Fluminaque hyberno laxantur stricta boote.

Fama venit trepido rerum praenuncia motu

Per Latii terras, populos perque oppida passim,

Vltima qua regio gelido porrecta sub axe

Finibus Hesperiae tractu protenditur amplo:

25

Quae retinet Iuli magnum, et memorabile nomen.

Talia dicta refert, tristi geminatque susurro.

Ecce iterum saevi genitrix discordia belli,

Hesperias postquam penetravit Carolus arces,

Perfurit, et late populos urbesque peragrat

30

Europae, et procerum sedes, et limina Regum

Obsidet, et cunctos studiis furialibus explet.

Haec ait, his blandis populos hortatibus implet;

Numina quisque roget votis precibusque Tonantis

Qui velit Europae populis arcere furores.

35

Inde ego prospiciens curarum vortice pressus

Tot mala, tot clades, et tot discrimina rerum

Affore, et ingenteis consertae caedis acervos,

Ad coelum palmas tali cum voce tetendi.

Omnipotens genitor, rerum suprema potestas,

40

Cui mare, cui tellus, servit cui regia coeli,

Iam satis exhaustos duro sub Marte labores

Pertulit Europa, clades, tristesque ruinas

Pondere pressa gravi, tot iam volventibus annis,

Ne patiare duces studiis furialibus actos

45

Christicolas rursus, collecto robore gentis

In sua districtum convertere viscera ferrum,

Ne ferus arctoo veniens Otomanus ab axe

Proferat Imperii latissima regna triumpho,

Atque suis totum submittat legibus orbem.

50

Iam patet immensi quantum devicerit orbis.

Ipse Mycenaeas urbes Pelopaeaque regna

Traxit ad Imperium bello, Ciconesque Getasque,

Occupat hic Asiam, Lybiae et sitientis arenas;

Subiectique manent Syrii, Parthique fugaces

55

Et septem gemino tellus circunflua Nilo.

Nec contentus eo celeri rapit agmina cursu,

Captivisque trahit gravidos pallentibus axes:

Et premit hic vastis oneratos colla cathenis,

Carcere et innumeros ferrato compede victos

60

Detinet, et Christi totam subvertere gentem

Quaerit, et immenso tum frena imponere mundo.

O Pater alme tui populi miserere labantis,

Ne ruat in peius, sed viva resurgat ad auras

Alma fides Christi, totum diffusa per orbem,

65

Praesidio firmata tuo, da numine dextro,

Vt cuncti unanimes sociali foedere iuncti

Magnanimi Reges, populi, terraeque potentes

In Turcam rapido convertant praelia motu,

Vt merito tandem poenas luat improbus hostis,

70

Victus, et Imperii sublimi e sede revulsus

Det sua colla iugo, et Mahometia dogmata linquat:

Et Christi sacro laticis de fonte renatus

Perpetuo observet cultu tua iussa fidemque.

Haec ubi porrectis effudi ad sydera palmis,

75

Phoebus ad Antipodas quatiebat lampada curru

Pallida, et humenti terras complectitur umbra

Frigida nox, atro coelumque involvit amictu.

Protinus aethereis Somnus delapsus ab astris

Me petit, et furtim tacitis subrepsit ocellis.

80

Nec mora coelesti fulgor devenit ab axe,

Emicat inde poli demissus ab arce Tonantis

Nuncius alipotens, vultum faciemque notavi,

Constitit, et taleis effudit pectore voces:

Ipse ego Mercurius dictus, qui praepete cursu

85

Coelicolum mandata fero, et Iovis aethere ab alto,

Qui paribus iussit proscindere nubila pennis,

Velocesque notos tenuemque per aera gressum

Moliri, et patriae his demum consistere in oris,

Teque vehi ad Superos altique sedilia coeli,

90

Quo breviter possis facili conscribere versu

Quae capiunt animae coelesti gaudia vita,

Gentis et Austriacae titulos, memorandaque gesta,

Et decus heroum, qui tot rexere per annos

Imperii sceptrum, vitae quos laudibus actae

95

Iuppiter evexit coeli melioris ad oras.

Iam Patris aetherei laetus pia iussa capesse.

Dux tibi fidus ero, donec pernicibus alis

In patriam referam, solitaque in sede reponam.

Talibus accensus dictis sic ora resolvi,

100

Te sequar, en adsum summo parere Tonanti.

Vnicuique licet mandata capessere Diuum.

Haec ubi dicta dedi, libratis aere pennis

Aliger ipse Iovis celeres me tollit in auras:

Carpit iter, bibulas scinditque per aera nubes.

105

Ardua terrarum specto, camposque patenteis,

Littora, et immensi Neptunia regna profundi,

Vt Deus alternis sublimem sustulit alis,

Nubila sub pedibus cerno, ventosque furenteis,

Et vaga stellifero coelestia signa sub axe,

110

Ipsa mihi incutiunt terrorem monstra ferarum,

Aurea praecipue minitantis cornua tauri

Vidimus, et claro fulgentem Oriona telo.

Scorpius hic longo protendit brachia tractu.

Aestifer inde leo coeli diverberat auras,

115

Concutiens cervice iubas, et guttura pandens.

Portitor ipse mihi trepidanti e corde timorem

Excutit, et radiis monstrat qua Phoebus anhelos

Alipedes hortatur equos, qua dispare flamma,

Cynthia vecta polo currus molitur habenas,

120

Vt latet, et crescit, faciem capit atque priorem,

Alternatque vices, nec corpore perstat in uno.

Post ubi convexi radiantia limina coeli

Contigit, emoto patefecit cardine postes

Qui sedet ante fores, pellitque ex arce nocentes,

125

Atque pias animas aeterna in gaudia ducit.

Protinus ipse mihi intranti sic ore profatur:

Quo celerare paras? Aut haec cur regna petisti?

Limina nostra patent nullis nisi funere raptis;

Praecipue quis summa Dei mandata Tonantis

130

Cura fuit servasse, tuum procul exime gressum.

Talia tum breviter divino retulit ore

Nuncius ipse Dei, non has sine numine sedes

Omnipotentis adit, duce me est delatus ad auras:

Nam Pater aethereas vectari iussit ad oras.

135

Haec ubi dicta dedit, patuere ingentia coeli

Limina et immensi coelestia regna Tonantis,

Ingreditur, sic inde sequor per amabile regnum,

Procedo, et gressus sua per vestigia servo.

Per varios tractus coeli, et per amoena vireta

140

Ducit, et immensi monstrat tecta aurea Olympi.

Largior hic puro diffunditur aethere campus,

Atque diem verno sol fundit ab axe micantem.

Floret amoenus ager, Zephyrique tepentibus

Permulcent variis depicta coloribus arva.

145

Letiferi nec dira manent contagia morbi,

Nec canis ardenti furit hic violentior astro,

Sparsaque nec vitreis albescunt arva pruinis.

Nullum dira fames, nullum sitis arida vexat.

Non hic insidiae, caedes, nec avara cupido:

150

At mera pax animi, requies et pura voluptas.

Omnia laeta vigent, aeternaque gaudia servant

Felices Animae, quibus est data copia coeli

Aeternas habitare domos, sedesque beatas,

Panditur inde Iovis medio bipatentis Olympi

155

Regia tercentum nitidis fundata columnis;

Quae patet, et semper portis celebratur apertis,

Profulgent nitidis argentea limina valvis.

Ardua et immensum consurgit in aethera turris

Vertice sublimi, tot picta coloribus ardet,

160

Quot variata nitet coelo Thaumantias Iris.

Tum patet excelsi spectabilis aula Tonantis

Concilio Divum residet qua Iupiter ipse;

Aurea convexi pendent laquearia tecti,

Quae caelata patent variis distincta figuris.

165

Alliciunt oculos imitantes astra pyropi;

Hinc atque inde micant; operi decus addit honorem.

Non hic Pyrgotelis clari, Phidiaeque labores,

Nec miranda Scopas fixit quae mollius aere:

At Deus ignipotens tenui discreverat auro,

170

Vt Superum rector prima sub origine mundi

Et chaos immensum, res et caligine mersas

Abscidit, et molem disiecta in membra redegit,

Vt superas celso dimovit ab aethere sedes;

Suspenditque igneis rorantia sydera coelo,

175

Iussit et aeternum versari signa per orbem,

Ingentemque globum terrae compage ligavit;

Caerula et immensi diffudit brachia ponti,

Iussit et insano bacchari turbine ventos,

Flumina et obliquo prorumpere in aequora cursu.

180

Vtque feras coepit tellus, et piscibus unda

Contigit, et volucres iussit per inania ferri.

Post hominem rectum, cui subdita cuncta paterent,

Consimilemque sibi divino e semine fecit;

Et pariter vultus sublimia finxit et ora,

185

Vt facie erecta coelum spectaret et astra.

Tunc ego deflecto laeto vestigia gressu,

Qua nitet, et claro consurgit vesper Olympo.

Hic erat, ut genitor leviori haud concitus ira

Terrigenas saeva prostravit caede Gigantes,

190

Conatos vastis imponere molibus Ossae

Pelion, et magnum frondenti vertice olympum:

Et clarum aetherea depellere ab arce Tonantem.

Et Superum veluti Pater ipse Typhoea sedes

Sperantem vasto depressit pondere terrae.

195

At parte ex alia tepidum quae vergit ad axem

Hic erat, ut coelo quondam delapsus ab alto

Iupiter humana lustravit imagine terras:

Vidit et incisas leges, et iura, fidemque,

Et regnare dolos, populosque innectere fraudes;

200

Et velut ipse poli sublimia tecta revisit,

Ac genus humanum vitiis et crimine mersum

Obruit, et totum liquidis submersit in undis.

Et velut in toto qui manserat orbe superstes

Deucalion iactu lapidum cum coniuge Pyrrha

205

Pristina tum vacuo reparavit secula mundo.

Tum gelidam flecto vestigia laetus ad Arcton,

Mulciber hic olim gemmis caelarat et auro,

Vt patrii currus Phaeton male rexit habenas,

Et Pater omnipotens coelo prospexit ab alto

210

Vndique terrarum contractos ignibus amnes:

Atque videns aestu cuncta incaluisse furenti,

Et pariter coelum summa nutare ruina,

Aetherea fulmen subito vibravit ab arce,

Praecipitemque illum patrio deiecit ab axe,

215

Et Padus exanimum liquidis excepit in undis.

Inde Iovis sedes nitidis ornata lapillis

Emicat, excelsa resident in parte Pyropi;

Chrysolito et puro convexa adamante refulgent:

Beryllique tenent medium viridesque Smaragdi,

220

Sardonyco splendet pars ima et iaspide fulva.

Haec ego prospiciens oculis dum singula lustro,

Iupiter ipse venit turba comitatus ovanti.

Mille tubae, longique chori, totidemque canora

Voce sonant litui, glomerataque signa sequuntur.

225

Et superum postquam solio pater ipse resedit,

Ipsa venit blando mitis clementia vultu,

Ac gemitu incumbens sparsisque in colla capillis,

Talia verba refert magni Iovis ante tribunal.

Ecquis erit finis? Quae tandem meta laborum

230

Iupiter Europae gessit quae bella tot annos?

Non satis exhaustum saevi certamine Martis

Supplicium est miserae? Quid nam committere tantum

Haec potuit regio magnis depressa ruinis?

En madefacta sinus atro fluidoque cruore

235

Obvia Tisiphone stygiis emersa tenebris.

Conicit abruptos mediis e crinibus angues:

Haec furit, et medias errat vesana per urbes

In furias, ignemque rapit, simul omnia versat.

Saevit amor belli, caedisque insana cupido,

240

Et fera per totum consurgunt bella per orbem.

Europae genitor fas est tibi parcere genti,

Et vultu spectare pio, me compulit ingens

Clamor, et effusae lachrymae, populique gementes

Ad solium tuum, conferre numenque precari,

245

Vt genus eripias tristi de clade malorum.

Eia age chare Pater gelidum te confer ad axem,

Si dolor et pietas rerum te commovet ulla,

Vt videas caedes, inhumataque corpora terris,

Et toties fuso madefactos sanguine campos,

250

Oppida et heroum magnis prostrata ruinis.

Parce pio generi, nec tu feritatis habere

Nomen in orbe velis, populis sed mitis adesto.

Dixerat, et largo perfudit lumina fletu.

Cui superum rector placido sic reddidit ore:

255

Ipse equidem veniam, nec ego tua vota morabor,

Quo procul aspectem summo in discrimine belli,

An vitium quisquam scelus et malefacta relinquat,

Et mihi rite preces et sacri thuris honores

Deferat, et sancto celebret mea numina cultu.

260

Iupiter his dictis solio consurgit ab alto,

Corripit inde viam, donec pervenit ad axem,

Qua patet Europae tellus, tot dissita regnis.

Aspicit hic primo spatiosa in Teutonis ora,

Rhenus ubi vasto perrumpit Nerea cursu

265

Ingenteis equitum turmas, peditumque catervas,

Et veluti hastatas effudit Iberia gentes,

Gallia et undanteis diversa e parte cohortes,

Mollia cornipedum flectunt ibi colla Britanni.

Mars furit actus equis, acies atque agmina curru

270

Proterit immisso, multa vi fervidus instat.

Hinc videt Ausonidum terras populosque furenteis,

Alta ubi septeno consurgit vertice Roma,

Nec procul aeratas acies, armataque campis

Agmina, et ingenteis motus, et proelia Martis,

275

Turcarumque videt Thyrrheno in gurgite classem,

Quae furit, ac praedas Latio vectare recenteis

Incubat, et diro minitatur praelia caede.

Inde aciem vertens ad quae colit Insuber arva

Aspicit, ut flammae proceres dant semina dirae,

280

Agmine et ingenti volitant, et spicula vibrant

Lucida, et innumeris circumtonat ictibus aether.

Hinc qua Pannoniae deflectit lumina ad oras,

Aspicit hic Turcas duro sub Marte trahentes

Christicolas captos, palmis post terga revinctis,

285

Dum Pater Europae populos ardescere bello

Vidit et ingenteis acies, bellique tumultus.

Teutonicae supplex statim telluris imago

Audita est placido tandem sic ore precari.

Iupiter omnipotens, aeterni conditor aevi,

290

Cui coeleste solum famulatur, sydera, et ingens

Quod mare, quod tellus gremio complectitur alto,

Europae in populos cur nunc tot pectoris iras

Fundis et ingenti concurrunt agmina motu?

Nunquid semper erit tantis exercita curis

295

Hec regio infoelix quae tot perpessa labores?

Nonne satis genitor madefactos caede penates

Vidit, et obtritis albenteis ossibus agros?

Sat letho mortique datum, sat Marte furenti

In freta sanguineo penetrarunt flumina lapsu.

300

Aspice Christicolas, et rite precantibus adsis,

Perque tuum quaeso coeli inviolabile numen

Iustitiae moderare tuae, fac protinus armis

Inter se positis Regum discordia cesset,

Vt pia gens sacras Panchaeis nubibus aras

305

Repleat et tanto solvat pro munere grates.

Te precor hoc etiam, sic et tua numina, posco,

Vt mihi prospicias, rebus si flecteris ullis.

Quis poterit clades et tristia damna referre,

Quae graviora tuli tanto sub turbine rerum?

310

Quo nam summe Pater nostri tibi cura recessit?

Nonne vides Genitor, totis ut viribus ille

Turca ferox nivei, qui colla ferocia habenis

Versat equi, cristasque gerit cervice comantes,

Et valido ingenteis convectat milites praedas,

315

Effera bella movet, quaerens confinia nostro

Imperio domitare suo atque excelsa Viennae

Moenia et agresti campos nudare colono.

Si Pater ulla meae tangit te cura salutis,

Aspice me miseram, finemque impone labori,

320

Divus ubi nostro decessit Carolus orbe,

Applicuitque tibi mentem parere Tonanti.

Da precor Imperii decus et fastigia sceptri,

Alter ut excipiat studiis et fortibus ausis,

Et premat infestas acies saevumque tyrannum,

325

Qui furit exultans, geticoque excurrit ab axe

Pannoniae, et victum latis expellat ah oris,

Quo Patriae expulsi profugi confinibus hoste

Barbarico, laeti repetant sua tecta laresque,

Et tuus imperium foelix qui protegit ales

330

Pervolet, auspiciis laetis, et numine dextro,

Qua vagus oceano sol aureus exit et intrat.

Audiit omnipotens, ac vota facessere pergit.

Vt rediit tandem, seque in sua tecta recepit,

Concilium summa Divorum convocat arce.

335

Tecta Dei subeunt portis bipatentibus, ipse

Iupiter excelsa residens sublimis in Arce

Concilio fari roseo vix coeperat ore,

Cum superae tremuere domus, cumque aethere toto

Coelicolum siluere chori, mox talia fatur.

340

Vidimus Europae clades, urbesque gementes,

Sedibus eiectos populos, eversaque regna,

Effuditque preces dives Germania luctu,

Vt post tot clades, post tot discrimina rerum

Gentibus Europae bellorum pondere pressis,

345

Et sibi prospicerem, populisque vocatus adessem,

Alter ut imperii rectas moderaret habenas,

Qui daret optatam requiem, partamque quietem,

Carolus imperii postquam decessit ab oris,

Et patrias sedes, et bethyca regna revisit.

350

Iam satis Alecto gemina comitata sorore

Intulit Europae caedes et tristia terris

Funera, et in populos sparsit furiale venenum.

Tot decet aerumnis finemque imponere bello,

Et placidae tandem deducere secula pacis.

355

Haec ubi dicta dedit, Superis vox omnibus una;

Deligere insignem multis e millibus unum,

Europae qui ferret opem et medicamina pesti.

Multa inter sese vario sermone volutant

Coelicolae, imperii tantum qui munus obiret.

360

Tum Pater omnipotens: Praesenti cedite curae,

Sit labor iste meus, mea sint haec munia, dixit.

Rex pius Austriacis residet Ferdnandus in oris,

Romulidum qui sceptra gerit: quo maior in orbe

Nemo fuit, Superi, studio pietate fideque:

365

Quem colit et celebrat pulcherrima Teutonis ora,

Fidaque Pannoniae gens, et Saturnia regna,

Quaeque patet tellus gelidos Aquilonis ad axes,

Hic coniuratas acies, inimicaque signa

Pacabit, cupidos alterni sanguinis hostes

370

Iunget amicitiae nodo, poteritque superbam

In quaecunque volet deducere foedera gentem,

Et dare supremo felicia tempora seclo.

Dignus hic Imperio, summi et moderamine sceptri:

Hunc ego decerno rerum ditione potiri,

375

Vt pia Teutonidum gens et fidissima tellus

Prospiciat tandem laeto sub tempore rerum

Me fovisse preces, gemitusque audisse precantis.

His breviter dictis superi assensere Tonanti,

Qui tum Mercurio profudit talia voce.

380

Eia age nate celer per inania labere pennis,

Hesperias donec fueris delatus ad urbes,

Caesar ubi placidam statuit deducere vitam,

Haec mea dicta refer, postquam sanctissimus heros

Nec decus imperii, fasces, nec curat honores,

385

Ipse velit rerum summas concedere habenas

Imperii ducibus, quibus est data summa potestas.

Dixerat, hic summo cupiens parere Tonanti

Aurea subnectit geminis talaria plantis,

Hinc abit, et summo descendit ab aethere cursu.

390

Praeterit Actaeos colles, et Phocidis arva,

Oppida et Ausoniae terras, et Gallica regna,

Donec Iberiacas cursu pervenit ad urbes,

Laetus ubi Caesar residet, cui iussa parentis

Et rerum series atque ordine singula pandit.

395

Ipse Iovi postquam placidis haec auribus hausit,

Laetus agit grates sublato ad sidera vultu,

Quod Pater exolvat tantarum pondere rerum.

Protinus insignem gemmis auroque coronam,

Imperii decus, atque insignia cuncta remittit,

400

Quae subito unanimes coelesti numine Divum

Septeni proceres, studio et popularibus auris,

Romano cedunt delecto ex ordine Regi.

His propere exactis paribus Cyllenius alis

Pervolat, et coeli sublimia tecta revisit.

405

Detulit inde Iovi positis e corpore pennis,

Vt Caesar facili mandata peregerat ore,

Et fuerat plausu numero delectus ab omni

Ferdnandum procerum, quibus est data cura legendi

Ad decus Imperii, supremi et fascis honores,

410

Et quod fama loquax totum compleverat orbem,

Vltima qua Thule Nabathaeaque Memnonis ora,

Et quod Christicolae plausu studioque secundo,

Queis dedit omnipotens populos et iura tueri.

Haec nova laetifico celebrabant gaudia plausu,

415

Atque inter proceres Latii terrasque potentes,

Quae sedet Adriaco virgo pulcherrima ponto

Consiliis factisque potens, terraque marique

Extulerat vultus laetos, faciemque serenam,

Atque Panomphaeo grates et vota Tonanti

420

Solverat, ingenti plausu summoque triumpho,

Quod sacri imperii moderamina ad alta, fuisset

Ferdnandus tandem merito sublatus honore:

Qui pius, et clemens divini numinis instar

Sedaret rabiem, caedes, et corda furentum,

425

Et daret optatam populis per saecula pacem.