13.

Quaenam adeo humanis inimica laboribus astra

      Exercent tantis saecula nostra malis?

Illa quidem infausta diris mage saeva cometis,

      Nunc face ab aethereo tristius axe micant.

5

At nihil ipsa Deum fato mortalibus aegris

      Imperitant, caeli lucida signa decus.

Nec quenquam rapuisse valent, ut nescia veri

      Turba putat, refugo quo neget ire pede.

Iuppiter alta suis iussit convexa moveri

10

      Legibus, atque homini libera corda dedit.

Exitium sibi sponte petit, caecoque furore

      Gens adhibet proprias in sua fata manus.

Hoc potis est insana mali quodcunque ministrans

      Ambitio, infidos igne perusta sinus.

15

Hanc olim, cum prima novum fulsere per orbem

      Saecula, non ipsis despicienda Deis,

Concordes animos, veri felicia amoris

      Vincula paulatim dissoluisse ferunt;

Nunc eadem turpi stimulata cupidine cogit

20

      Pectora divitias acrius usque sequi.

At tu, conspicuo primus qui vertice cuncta

      Fecisti imperiis inferiora tuis.

Vmbrarum nigro despectus in agmine, nusquam

      Tuta petens, profugus turpia ubique feras.

25

Et querulae gemitus aurae vocesque dolentis

      Assiduo referant per loca senta sono.

Sed quid dira illi merito nunc parva reposcens

      Imprecor? ah nimium poena sit ista levis.

Huic tu Tartarei custos metuenda barathri,

30

      Tisiphone, anguineis tempora cincta comis.

Terribiles acuens foecundi pectoris iras,

      Poenarum insolita profer ab arte genus.

Cui rabida sitis aucta fame, lacerumque cruento

      Cedat inexpleti vulturis ungue iecur.

35

Quaeque ferens oculis raptos Ixionis artus,

      Praecipiti stridens volvitur orbe rota.

Non iniusta peto, nulla unquam noxia tanti

      Venit ad infernos criminis umbra lacus.

Ferreus hic miseris abrumpens aurea terris

40

      Otia, curarum semina prima tulit.

At vos foeda sequi iam nunc vestigia tandem,

      Definite, et turpis facta nefanda viri.

Poena eadem sontes ne postmodo terreat instans,

      Vltima cum fato venerit hora pari.

45

Quis furor est, quae mens, auro maiora parantem,

      Quod satis est patrius cum bene reddat ager;

Velle per innumeros vitam duxisse labores,

      Perque mali quicquid terra fretumque parant.

Scilicet ut primos opibus tibi pauper honores

50

      Deferat, et titulo nobiliore vocet.

Heu quam vana hominum fastu sublimis inani,

      Tollitur incerto mens male nixa pede.

Dum quisque egregium fatis obstantibus alte

      Quaerimus ante alios exeruisse caput.

55

Omnia mox aequans pariter metitur eundo,

      Ferrum adhibens rapida mors violenta manu.

Vera quidem loquimur, sed nulli audita per auras

      Nostra cadunt tepidis verba ferenda notis.

Perstat in inceptis monitu deterrita nullo

60

      Gens fera, permissum quae putat omne nefas.

Recta cadunt, nulli iam parcitur, omnia vincit

      Parva licet cupida praeda petita manu.

Hinc iacet alma fides, rumpuntur vincula cari

      Sanguinis, inficitur labe perennis amor.

65

Quid referam invidiae stimulos, turpesque rapinas,

      Diraque furtivo damna parata dolo?

Et placide incautis abscondita funera mensis,

      Quaeque tuum possent vertere Phaebe iubar?

Credam equidem Libyae desertis montibus acres

70

      Mitius aut ima degere valle feras.

Frangere mos illis alienos unguibus artus,

      Improba donec hians liquerit ora fames.

Sed proprio respersa hominum vesana cupido

      Sanguine, non ullum novit habere modum.

75

Ferro alii invigilant, caedesque et castra sequuntur,

      Tristibus inque armis regna superba tenent.

Hic stata laudis amor, hic gloria quaeritur ingens,

      Tempora post fati nec moriturus honos.

Saevius his nihil est, vitam qui crinime nullo

80

      Proiicere, et quodvis sustinuisse iubent.

Nunc odium, nunc ira manus, nunc iurgia poscunt,

      Nunc mixta indignis fortia verba minis.

Emicat hinc acies subito glomerata tumultu,

      Arma ferens, celeri curritur urbe pede.

85

Excita sic etiam levibus civilia causis

      Saepe tument aestu postmodo bella gravi.

Testis adhuc veteres animos, patriamque retractans

      Vim Mutina, in proprios saevior usque sinus.

Quis tua, Romanae nimium modo vera propago

90

      Gentis, inexhaustus concitat arma furor?

Non ne satis nostrae sub moenibus urbis avito

      Incaluit quondam terra cruore semel?

Cum scelere exultans Antonius, agmina pugnae

      Immeritum doluit victa referre decus.

95

Saevus et ingenti victorum stragis acervo

      Non tulit egressos parta videre Duces.

Nuper ab exhaustis aspeximus ossa sepulchris,

      Relliquias media sparsa iacere via.

Cum fuit ingentis longo munimine fossae

100

      Tutior urbs imis undique septa vadis.

Heu validas inhibete manus, nec fata parentum

      Innumeris, Cives, nunc revocate malis.

Pax veniat, solitum nostris quae rebus honorem

      Reddat, et antiquum suscitet alma decus.

105

Bella procul genus assuetum discordibus armis

      Per steriles campos, et iuga sola gerat.

Quid loquor? ah potius violentae semita morti

      Occidat, insanus Martis ubique furor;

Quicquid et humano generi nunc tempora laeta

110

      Saevius infestis non sinit ire modis;

Vt tandem vigeat terras optata revisens

      Blanda, ulli posthac nec violanda quies.

Qualis erat quondam, foetu cum maxima quercus

      Praebuit in victum brachia curvo suo;

115

Omnia et in medium nullo vexata bidenti

      Sponte sua cunctis terra benigna dedit.

Nondum facta potens manifesto numine caeli

      Fortuna aethereis parte recepta Deis,

Instabili suspenda rotae mortalia volvens,

120

      Miscebat versa tam cito cuncta vice.

Nec varios operum casus mentita iubebat

      Saepe nova incautum ferre pericla caput.

Ergo immatura languentia lumina morte,

      Ante diem nulli clausit acerba quies;

125

Sed vitae defecit iners felicibus annis,

      Iam bene completo tempore quisque senex.

Illo tunc aderat quicunque in funere, luctu

      Ora rigans flebant vir mulierque pio,

Exacta et sociae referentes gaudia vitae,

130

      Oscula singultu mixta tremente dabant.

Illic purpureum quicquid florentibus arvis

      Fertilis exorto vere ministrat humus.

Exanimum cari decorabat corpus amici,

      Nulla nec his inerat gratia muneribus.

135

Sic bene compositi manes nomenque vocabant,

      Ipsaque defosso sunt data membra solo.

Hinc secum digressa putans, properantibus annis

      Cuncta daret subitae quam brevis ora neci;

Mollibus in studiis, sinerent dum fata, iocosos

140

      Ducebat passim turba serena dies.

Hic pedibus viridi choreas plaudebat in herba,

      Cui dabat intentos ore puella modos.

Atque alia implexae circum de more coronae,

      Iuncta cohors socium stabat utrinque latus,

145

Tunc aliquis laetas emisit pectore voces,

      Accendens hilari corpora fessa sono.

Nec minus, undantes ubi late spargeret umbras

      Incisum nulla brachia falce nemus;

Blanditias alii placido sermone serebant,

150

      Arboreis streperet dum levis aura comis.

Cura erat interdum vario depicta colore

      Serta domum pleno cuique referre sinu.

Vt laribus parvis sacros renovaret honores,

      Et positis staret floribus ara recens.

155

Illius agnovit quondam vestigia vitae

      Cymba satis miris parva manere modis;

Quae velut antiquae ratis Argus aemula, vasti

      Aequoris ignotum sollicitavit iter,

Oceanoque domos Phebi transgressa cadentis,

160

      Qua sibi mens nullas fecerat ante vias.

Prima novae gentis populos, orbemque retexit,

      Quem procul impositi detinet unda maris.

At si nos iterum penitus florentia saevis

      Aurea temporibus saecla videre iuvat.

165

Non opus est alio terras sub sole iacentes

      Quaerere, tam longo nec dare vela mari.

Est locus aerii magno sub vertice montis,

      Findit ubi celeri rura Metaurus aqua,

Quem late nitidis proprio stans pondere circum

170

      Frondibus intecta quercus obumbrat humo;

Sed quid ego? in tantum nullis obnoxia ventis

      Tollitur, et virides explicat alta comas,

Illius ut iuga summa tenens, declivis in unda

      Paulatim Adriaci procubet umbra sinus.

175

Haec loca praestanti fortunatissima Divum

      Munere gens priscis moribus aequa colit.

Perque urbes sine fraude suas, et amoena per arva

      Rursus agit veteris otia laeta Dei.

Non illam tristi fervescens Syrius aestu,

180

      Turbida nec saevo frigore laedit hiems.

Ingeminans atris nec tempestatibus aer,

      Horrida nec tonitru fulgura missa gravi.

Nimirum assidua mentes dulcedine captant,

      Et placido rident omnia laeta situ.

185

Quin priscos etiam Heroas, seriemque revectam

      Semideum adversa fronte videre licet.

O quali Polus ipse nitens hinc auctus honore

      Fulget adhuc? quantum mox decus astra manet?

Felices, clari quoscunque in luminis auras

190

      Eductos illic terra paterna dedit.

Tuque magis salve ramis felicibus arbos,

      Ante alias merito gratior una Iovi,

Quae veteris mores vitae foecunda beatos,

      Nunc alis aeterno frondis honore virens.

195

O utinam proprius stellantis regia caeli

      Summa tuum asp..... iam tetigisse caput;

Vt terrae immensos fines, totoque tueri

      Humanum valeas altior orbe genus.

Quam bene mutato rerum tunc ordine vitae

200

      Incipient facilem saecla aperire viam.

Scilicet acta prius mala secum aboleverit aetas,

      Cunctaque letaeis deferet amnis aquis.

Eveniet, properant vario mortalia cursu,

      Perpetuoque eadem nulla tenore manent,

205

Iam satis haec longos .... erunt ferrea in annos

      Tempora, quae tantis nos habuere malis.

Auxilium humanis Dii ferte laboribus, ulla

      Si tangi fas est numina vestra prece.