Girolamo Fracastoro Alcon

Testo base di riferimento: P. Simoni, 1972

Cura dell'edizione digitale: Daniela Marrone


Assiduis nuper fessus venatibus Alcon,

Falleret aestivi ut fastidia longa diei,

Corvini qua se nemora excelsissima caelo

Extollunt, viridi dum captat frigus in umbra,

5

Dicitur ad iuvenem senior sic fatus Acastum:

"Me segnes artus defectaque viribus aetas,

Et superare iuga et latis discurrere campis

Et torquere leves hastas et ferre pharetram,

Nate, vetant, densasque indagine cingere silvas:

10

Sed te pulvereum cursu transmittere campum,

Ferre aestum frigusque, leves agitare Molossos,

Et pinguem silvis ad tecta avertere praedam

Nunc decet, ac validam pro me exercere iuventam.

En arcum pharetramque tibi iaculumque relinquo:

15

Ne tamen usque adeo plenae confide pharetrae,

Vt postrema canum interea tibi cura putetur:

Quorum ope veloces poteris praevertere cervos,

Aut aprum ingentem, aut fulvum superare leonem.

Ergo age, et haec tecum semper mandata reserva.

20

Principio, ut generosa canum tibi copia numquam

Desit, quae certam valeat promittere praedam,

Elige degeneri nequaquam semine natos,

Sed quos assidue silvis exercuit altis

Et labor indomitus, saevarum et praeda ferarum.

25

Nec vero parvi formamque genusque putaris:

Nam neque sunt animi, neque mores omnibus iidem,

Et variae diversa canum dant semina gentes.

Nam rabidas si forte feras te cura tenebit

Venari et variis caput obiectare periclis,

30

Spartana de stirpe tibi, de stirpe Molossa

Quaere canes: Libycos illis acresque Britannos

Pannoniosque truces et amantes proelia Celtas

Adde, nec Hircanos, nec Seras sperne feroces.

Si vero parvos lepores capreasque fugaces

35

Malueris, timidosque sequi per devia cervos,

Delige Paeonios agiles volucresque Sicambros.

Quod tibi si latebras abstrusaque lustra ferarum

Rimari certa catulorum indagine cordi est,

Hunc usum implebit Perses et Saxogelonus.

40

At genere ex omni praesertim delige quae nec

Corpore sit gracili, nec densis aspera villis;

Sed sublime caput, vivacia lumina et amplam

Ostentet frontem atque ingentes oris hiatus;

Cui rectae surgant aures, cui pinguia terga

45

Dividat in caudam descendens spina reflexam:

Sint armi lati, sint aeque pectora lata,

Lata alvus, quae sic costis adiungitur imis,

Vt tamen in spatium sensim se colligat arctum;

Vt cava diductis succedant ilia costis,

50

Excipiant siccis quas fortia crura lacertis;

Ima pedum parva signent vestigia planta.

Huic similem coniunge marem, quum vere tepenti

Tangit amor genus omne avium, genus omne ferarum.

Bis quinos tamen ante dies accensus uterque

55

In venerem, venere abstineant: sic plena libido

Acrius exstimulat viresque ad semina praebet.

Hinc maior soboles atque inde valentior exit.

Quae simul ac se se numeroso protulit ortu,

Selige de multis quos iam praestare videbis

60

Pondere, vel stipulae flammis include sonoris

Ingentem turbam: prolis nam mota periclo

Egregiam sobolem melioraque pignora mater

Ocyus eripiet flammis et inertia linquet.

Illi igitur plenis ubi nondum viribus aetas

65

Accessit, parvum cursu conscendere collem

Et molli assuescant se se demittere clivo.

Hinc tenerum leporem, vel crura infirma trahentem

Sectari capream et facilem percurrere campum

Incipiat, verbisque viri parere vocantis.

70

Nulla mora est, ipsis crescant cum viribus anni.

Iam potes hos tuto densis committere silvis,

Perque altos montes, per lustra agitare ferarum,

Nec minus aut apro, aut fulvo obiectare leoni;

Si modo vel capreas, vel dedignabere cervos.

75

Immodicis tum parce cibis, tum cursibus illos

Exerce assiduis, ac mox ad tecta reverti,

Vincla pati discant: ita demum libera colla,

Quum res ipsa ususque vocat, maiore feruntur

Impete, nec cursum remoratur pigra sagina.

80

Hactenus in silvis catulos eduximus altis;

Nunc quae morbosis sit cura adhibenda, docebo.

Insomnes quum forte canes occulta fatigat

Vimque adimit febris, putrem tunc ore cruorem

Ferro emitte levi; dein bacchica dona rosarum

85

Misce oleo et rapidis simul omnia concoque flammis,

Terque die inserto demitte in guttura cornu.

Si vero nimio venandi langueat aestu,

Butyro lapathi succos siculique Lyaei

Pocula, contusumque piper simul omnia miscens

90

Prosubige: ut certi simul ac commixta liquoris

Praetulerint speciem, cupido canis hauriat ore.

Immodicam sed forte sitim dum sublevat atro

Fonte canis, lymphae mala si successit hirudo,

Cimiceo suffire canem nidore licebit,

95

Aut oleo ptisanam et spumanti melle subactam

Incoquere, offensoque cani praebere vorandam.

Aut quum taetra lues (clavos dixere) palatum

Afficiet misere, silvestria sesama, nec non

Bacchi acidos latices et chartam sume perustam

100

Atque ammoniaci frustum: dein singula in unum

Confundens, taetrae caussam superilline pestis.

Tum vero ardentes oculos inimica perurit

Quum tabes crebraeque fluunt a lumine guttae,

Iam frondes sacrae myrti, silvestris et uvae

105

Arentesque rosas diluto concoque Baccho,

Hisque affecta levi citus ablue lumina dextra;

Inde oleum atque ovi niveos immitte liquores.

Quod si nativo stimulatur coxa dolore,

Lemiulum lapidem (meditem nomine dicunt)

110

Vrina semel atque iterum demerge recenti:

Cui Bacchi dulces acidosque adiunge liquores,

Quaque latet pestis, sumta circumline penna.

Ast ubi rupta novo manabit sanguine vena,

Tum murem geminum ac telam pendentis Arachnes

115

Vre foco, cineremque undanti impone cruori;

Proderit et ferro candenti tangere vulnus.

Obstructo vero lotii quum forte meatu

Vexari aspicies catulum, cerealia dona

Obiice lacte prius simae perfusa capellae.

120

At contra venis si quando sanguis apertis,

Pro facili urina, terram madefecerit atram,

Conveniet lente ferventi lactis aheno

Mollire et tenues coriandri immittere succos,

Infractumque piper laticemque undantis olivi,

125

Insertoque cani paullatim infundere cornu.

Quid? taceam nimio quum decidit ungula cursu?

Frangere namque iuvat pallentis grana cumini

Dentibus, admotaque pedem lenire saliva:

Incipientque novi subcrescere protinus ungues.

130

Fit quoque ut immundo catulus iuguletur ab oestro:

At tu silvestrem crepitantibus urere rutam

Ignibus et fumo pariter mulcere salubri

Disce, dehinc acri perfundere vulnus aceto.

Quin aures etiam muscarum turba molesta

135

Impetit usque adeo, mutilatum appareat alte

Vt caput, ipse autem venienti occurre periclo,

Et prius has nucibus viridique putamine tinge.

Quid quum dura canes inter se proelia miscent,

Alter ut alterius percussus dente laboret?

140

Tunc etenim cervi flammae subiecta voraci

Ossa teres, oleo subigens frondentis olivae

Vnguinis in morem, ac vulnus letale perungens;

Quamquam etiam possis ramenta inducere ferri.

Namque venenifero serpentis saucius ictu,

145

Quo valeat, scit sponte sua reperire salubre

Gramen, et ipse sibi nullo auxiliante mederi.

Senserit at rabidos ubi morsus, protinus ipse

Idaeam rutae foliis acrique Lyaeo

Iunge picem, laeseaque adhibe haec medicamina parti.

150

At mala quum scabies miseros depascitur artus

Latrantum et foede miserabile corpus adurit,

Cerussam abdomenque bovis resinamque tenacem

Butyrumque recens viridantibus incoque sensim

Lentisci foliis, infectaque membra perunge.

155

Sed tunc praecipue sollerti mente cavendum est,

Quum rabie accensus nunc hos, nunc impetit illos,

Ipsi infensus hero, datque insanabile vulnus.

Ergo illum primo valida compesce catena;

Inde rosae agrestis radicem pondere saxi

160

Contusam vivi fontis consperge liquore,

Vt potus speciem lino colata nigranti

Praeferat: hac sumta, revocari ad pristina tradunt

Sensa canem; ac posita rabie mitescere rursum.

Sunt qui silvestres ficus adipemque vetustum

165

Contundant; hederas alii ferventibus undis

Emollire iubent, donec pars una supersit

E tribus, atque ipsis foliis tepidoque liquore

Pascere quadrupedem, Aurora surgente, furentem.

Nil tandem usque adeo prodest ac prima sub ipsum

170

Principium morbi rescindere semina ferro.

Nam qua parte imo coniungi lingua palato

Cernitur et fauces nativo concolor auro

Occupat, in rabiemque feros agit usque Molossos

Vulnificus vermis, suffunditque ora veneno.

175

Quem si quis potuit ferro resecare, potentem

Is tanti abstulerit caussam stimulumque furoris.

Quae superant, olim: nunc praedam ad tecta iacentem

Ferre monet praesens fugientis temporis hora:

Quandoquidem calamos posuit Coridallus acutos,

180

Et iam sublustres invectat Luna tenebras".