46. ad Franciscum Raynerium de laudibus Aloysii Capelli,
praetoris Spalatensis dignissimi

Hanc tibi Franciscus mittit, Francisce, salutem,

      Vernula Dalmaticis, si petis unde, locis.

Quisquis is est nescis, audito nomine forsan.

      Tam brevis est pietas, tam brevis omnis amor?

5

Excidit ex animo tibi num quod viximus una?

      Affueram puero quod tibi nempe puer?

Tam cito, care, tui iamne es oblitus amici,

      Qui venerabatur teque tuamque domum?

Immemor es totiens num quae dictaverit olim

10

      Seu tua Musa mihi, seu mea Musa tibi?

Ille ego sum quocum studium conferre solebas,

      Pieriis quocum fontibus ora dabas.

Quo sine non libri, non gratae cura puellae,

      Dicebas quicquid posse placere tibi.

15

Ille ego sum, laudum nostrarum maximus auctor:

      Grandibus in rebus si voluisse, sat est.

Nonne fui tecum totis, generose, diebus,

      Mansit in hac mea dum tuus urbe pater?

Illyricis populis amplissima frena gubernans

20

      Iustitia, meruit qua super astra locum.

Cuius erunt donec vivet praeconia mundus,

      Imperium Venetae dum dicionis erit.

Tertia messis adest forsan vel quarta quod ad te

      Scripsit inornatis nil mea Musa iocis.

25

Quid miser heu feci? Debebat carmina mille,

      Mille tibi versus mittere noster amor?

Non erat absurdum fideique volumina nostrae

      Non inconveniens grandia posse legi.

Dicere ne posses quod te tua cura fefellit,

30

      Credideras in quo non habuisse fidem.

Heu scelus! hoc dubiae posset tibi surgere menti;

      Quid tua Lethaeis pectora dantur aquis!

Oblitus non sum rerum, Francisce, tuarum,

      Oblitus non est quem pius urit amor.

35

Desinet insiliens aurata palatia circum

      Vnda prius Venetae nobilitatis agi.

Saxea montanos ponet Dalmatia colles

      Illyris in Latium vertet et ora solum.

Cuncta prius coeptos revocabunt flumina cursus

40

      In caput, alba prius nox erit atra dies:

Quam tua de nostris exibit imago medullis,

      Quam tuus e nostro dissoluetur amor.

Tempora sed quia sunt nimium distantia primis,

      Continuo variis obruor ecce malis.

45

Auferor assiduis nunc huc, nunc flatibus illuc,

      Vt rapitur tumido cimbula parva noto.

Non potui iccirco tibi carmina mittere nostra:

      Carmina, vis dicam? mens nisi laeta facit.

Pulchra serenatae componunt otia mentis

50

      Carmina, carminibus debet abesse malum.

Flamina discerpunt animum contraria nostrum:

      Anxietas, dubium, sollicitudo, labor.

Vndique perturbor, series me longa malorum

      Iactat et ex duro durius urget onus.

55

Hinc premit angustae praegrandis inopia vitae,

      Hinc inhiat falsis caeca cupido bonis.

Mille procellosos in me consurgere motus

      Sentio, proh Lachesis fila severa meae.

Gramina quot flores, quot habet tua curia patres,

60

      Cum subeant triplici sollicitati gradu;

Quot levibus volucres pertentant aera pennis,

      Aequora quot pisces, sidera Olympus habet:

Tot mala commotis in me calcaribus extant,

      In mea certatim pectora tela ferunt.

65

Publica privatos praecedunt damna labores,

      Attamen iratos sensimus esse deos.

Credibile est superos his adversarier oris,

      Tam misero quae sunt extenuatae modo.

Quicquid ab exhaustis Turcarum forte procellis

70

      Restitit, id nobis Martia turba rapit.

Haec solet in silvis, inter truculenta ferarum

      Saxa, latebrosas gens habitare casas.

Inde soporiferae quamprimum tempore noctis

      Opprimit instanter quos tenet alta quies.

75

Alligat ignotos trahit et per devia montis:

      Libera venduntur corpora, capta dolo.

Hoc levius sed enim, quamquam gravis imminet horror:

      In laribus propriis non valuisse mori.

Ad mala tot nostris accessit partibus ingens

80

      Terribilisque fames, durius ense malum.

Monticolae ex altis coierunt rupibus, hi quos

      Quam procul edendi saevus adegit amor.

Vix pedibus sistunt, turgentia membra videres,

      Spiritus his tantum dura sub ossa viget.

85

Limina circumeunt, per limina cuncta frequentes

      Ore petunt querulo nocte dieque cibum.

Corpora quin etiam prostrata, iacentia passim,

      Exonerant animas exonerata graves.

Numina surripiunt humanae pabula vitae:

90

      Proh dolor! heu laesos turba piate deos.

Deucalioneis genus est mortale sub undis,

      Exitiale nefas persoluisse satis.

Nunc aliud surgit damnum, graviora timemus

      Supplicia iratum constituisse Iovem.

95

Iam Phaethonteas meruerunt nostra favillas

      Crimina, tormentis perdimur ecce novis:

Semen abit iactum; tellus deludit arantes

      Sicca; latent Hyades Oleniumque pecus.

Imbribus aspergi noluere salubribus agri

100

      Iam totiens et stat sole perusta seges.

Herba viret nusquam, solet ut, non gramina rident;

      Et tamen aestati ver dedit ecce locum.

Quid tibi commemorem tantos, Francisce, dolores.

      Nostra quibus crescens multiplicatur humus?

105

Quid mala tot numerem, gemebundi maxima luctus

      Signa, quibus possent indoluisse ferae?

Sunt alia et liceat multo graviora fuissent:

      Praetor adest nobis qui tamen ista levat.

Hic requies, nostro sola est medicina dolori,

110

      Solus adest fessis rebus amica salus.

Cuius honoratae propter gestamina famae

      Haec placuit nobis scribere, amice, tibi.

Quo celebris Veneta magis exornetur in urbe,

      Quo suus in Spalatum clarior extet amor.

115

Nam quoties praetor, digno se gessit honore

      Fecit et in populos munia iusta suos,

Est mihi mos patrius, quis possum laudibus, illum

      Ferre, nefas tamquam sit reticere decus.

Vrbe licet Veneta probitas cognoscitur omnis,

120

      Accipe, nam dubitas forsitan iste quis est:

Fulgida lux patriae, regit hanc Aloysius urbem,

      Ille Capelleae gloria summa domus.

Quem puto miserunt caelestia numina nobis,

      Ne tot ab adversis obrueremur aquis.

125

Missus ab augusto non est, mihi crede, senatu:

      Decidit e supero sanctus at iste polo.

Iustitiam si quaeris, habet; pietate triumphus

      Huic dabitur, meruit religione coli.

Magnanimus, gravis est, constanti pectore, prudens;

130

      Pervius et pronae dexteritatis amans.

Omnia clementer, summa ratione, benigno

      Sustinet aspectu consilioque domat.

Tristia quaeque quo facit hic clarescere vultu,

      Damna lavat nostros discutiendo metus.

135

Haud aliter Titan, radiis ubi splenduit albis,

      Nebula purpureo lumine nigra fugat.

Sic solet adversis Thaumantia nubibus Iris

      Exhilarare tuas, dure colone, genas.

Puppis ab aequorea rapitur si forte procella,

140

      Sidere Amyclaeo laeta sic esse solet.

Nunc bona promittit, nunc mollia tempora dicit

      Affore, constanter tot mala ferre iubet.

Iura petit si quis, geminas sibi porrigit aures,

      Ceu quodam numen postmodo verba refert.

145

Litibus auditis nunc hos, nunc increpat illos,

      Disona concordi pectora pace ligat.

Illius o quotiens actor fuit ante tribunal,

      Sponte sua tandem fertur abiisse reus.

Non fora clamosis ferventia litibus augent

150

      Probra, furibundas comprimit ira minas.

Quisquis adit, reverenter adit; non opprimit Irum

      Croesus, avaritiae stat procul inde sitis.

Munera nil prosunt, aequas turbantia leges;

      Non prece, non pretio iudicis ardet amor.

155

Lancibus aequatis examine ponderat ille,

      Libra suum nulla parte rependit onus.

O quotiens res est civilibus optima rebus

      Quando cliens causam non dubitanter agit!

Iudicis arbitrium quod non corrumpitur auro

160

      Nescio quid mixtum cum deitate tenet.

Adde quod hic nobis confinia libera fecit,

      A male tranquillis non habitanda viris.

Semper ab innumeris infesta latronibus ora

      Haec fuit, hac nocuis est regione locus.

165

Cur nisi terribiles quia subsunt ordine colles,

      Sunt nemora et frondes, sunt puto causa rubi.

Haec ubi sollerti persensit mente Capellus,

      Non potuit tantae crimina ferre necis.

Explorata prius quo sunt factura ruinam,

170

      Nomina, praedonum non inhonora capit.

Sustinuere malae spectacula turpia vitae

      Haec etenim meritis praemia digna suis.

Haud minus hic meruit laudis abolendo malignos

      Impia quam sceleris gens onerando bonos.

175

Quid dicam quanti fuit hic solamen egenis?

      Hi referant quantis praestita vita fuit.

Tot bona miramur, quae dividit iste misellis,

      Vnde habeat, pietas sed sibi donat opes.

Gratius est superis nihil hac pietate putamus,

180

      Numina nil tantum quam pie facta vident.

Navita, terrifico veluti cum sidere nimbus

      Ingruit, aspiciens, vela minora parat.

Consilio tetricum tempus praeviderat olim

      Haud aliter nostri maxima cura ducis.

185

Vndique conflavit victum prudenter et inde

      Instituit ne quo possit ab urbe vehi.

Quod nisi fecisset, puto sic moreremur ad imum,

      Aut fierent saevae saeva pericla necis.

Vivere quis nostrum tam duro tempore posset

190

      Ni vigil hic, qui nos praemonuisset, erat.

Ergo salus nostra est, columen, tutela Capellus,

      Vita, fides, animus, dux, medicina, quies.

Huic Spalatum meritos semper debebit honores

      Porriget et victas ad sua dona manus.

195

Hoc duce Politiae non desperavit iniqua

      Conditio, Clysium sub iuga nostra fugit.

Effera Chorvatiae populorum nomina torvae

      Hoc duce iam Venetos in sua regna vocat.

Et vocitet sine fine precor, quia digna triumphis

200

      Efficit hic, populos qui pietate fovet.

In manibus mors nostra suis fuit, ergo salusque;

      Omne bonum dedit hic, reppulit omne malum.

Di sibi concedant quod nos non possumus ipsi,

      Quicquid e laurigero principe dignus erit.

205

Di faciant vobis, quis consultantibus iste

      Venerit, externas conciliare plagas.

Libera purpurei supponant colla tyranni

      Mundus et, o vestros procidat ante pedes;

Subdita qui meritis loca, qui tractatis amore,

210

      Perpetuus vobis est dicionis honos.

Ista coronatis sunt nobiliora triumphis

      Facta, metu quae, vi quaeque cruore carent.

Qua fluit Indus aquis, Ganges, qua Bosphorus alget

      Thracius, extremi qua Garamantes arant;

215

Qua perhibent roseis pronum Titana quadrigis

      In mare purpureas abdere nocte rotas;

Proferat imperium Veneti reverenda senatus

      Curia, Romuleis fascibus egregior.

O, utinam videam Veneti volitare leonis

220

      Signa, fovent populos nam pietate suos.