Ludovico Lazzarelli de gentilium deorum imaginibus 2

Testo base di riferimento: W. J. O'Neal, 1997

Cura dell'edizione digitale: Tiziana Brolli


En tetigit primos festino remige portus,

      Erepta est mediis iam mea linter aquis

Deprecor in portu me fessum: sume, Palemon,

      Te portus numen navita quisque vocat.

5

Navita sum medias iterum rediturus in undas,

      Vt repares vires deprecor alme deus.

Tu, Federice, meum numen meus atque Palemon

      Iura per hos portus per mare solus habes.

Hactenus Aonides mea vela per aequora divae

10

      Rexerunt: solum me petit iste labor.

Me solum nautam poscit labor iste secundu:

      Si Federice faves me iuvat iste labor.

Scilicet ipse libens voveo tibi vela, et omnes

      Quas vehit haec tumidum per mare navis opes.

15

Excute Scilleos rabidos precor, excute morsus.

      Te sine nauta timet, te sine nutat opus.

Pirrhatis metuit ne sit nova praeda ratemque

      Sulphureo mediis fluctibus igne crement.

Ergo pias extende manus pavidumque tuere

20

      Vt possit tutas scindere lembus aquas.

Solvo ratem portu, longum volat illa per aequor;

      Cephisi properans hostia sacra subit.

Inde ego Parnasi gemino sub monte receptus

      Et Phoebum video Castaliasque deas.

25

Parnasi servat montem divina Poesis,

      Fundit ubi dulces fons Heliconis aquas.

Stringit Apollinea diffusos fronde capillos

      Et buxi dulces exprimit ore modos.

Terrarum haec patrias astrorumque exprimit orbes,

30

      Obnubit fictis plurima gesta novis.

Sive sit ista furor seu natus mentibus ardor

      Inventa eximio carmine rite canit.

Haec procerum laudes et gesta antiqua reducit,

      Castalides urna sola receptat aquas:

35

Sola haec Pieridum vires et nomina novit,

      Novit Apollineum solaque numen habet;

Dulcibus haec numeris iuvenum solatur amores

      Et facit ut laedant fervida tela minus:

Haec et Virgilios, haec et decoravit Homeros

40

      Callimachi induxit laurea serta comis.

Hanc ego sub primis colui puer actus ab annis,

      Hac duce Phebea circuo fronde caput;

Provocat haec eadem loquar ut tua splendida princeps

      Gesta quibus fulges militiae atque domi;

45

Diligit haec virides campos loca sola nemusque

      Florida purpureis carmina dictat agris.

Me miserum! in medio puerorum inculta tumultu

      Cogor in ornatis dicere multa sonis.

Verberibus gemit hic seu verbis laesus iniquis

50

      Vltricesque mei quaerit habere manus.

Alter ut Aoniis perfundat pectora limphis

      Non cessat fessum sollicitare caput.

Inde meo ut merces detur promissa labori:

      Dissero sub medio civica iura foro.

55

Sic mea sub variis torquentur pectora curis.

      Me miserum! iuris non licet esse mei.

Sicque sub infesto strepitu meditando fatigor,

      Sic Capitolinam vox mea promit avem.

Felices vates quos Caesaris attulit aetas!

60

      Et tua quos princeps gratia summa fovet.

Nunc tu Phoebe venis: tua te nunc promit imago

      Inter Ledeas Phoebe videris aves.

Dulciter hae modulantur aves: sic dulcis haberis

      Dum cantas resona dulcis Apollo lyra.

65

Stat speculum iuxta nam sive Epidaurius illud

      Cara tui soboles comperuisse datur.

Seu quia tu sapiens specularis mente futura

      Et tamquam in speculo tempora cuncta vides:

An tibi sublata est cytharam non stringis Apollo

70

      Sed radio terras astraque fulva notas.

Laurea non stringit, sed regia nexa capillos

      Et complet sanctam laurus odora manum;

Iamque alias memini tete vidisse gerentem

      Atque arcum et pharetras dulcia plectra lyram.

75

Lavabat nitidos Peneia virgo capillos,

      Impubes aderant et sine labe genae.

Inter Hyperboreas te vidi, Delphice, griphes

      Praescius et memini: te prope corvus erat.

Quis tibi mutavit cultum, quis frontis honorem

80

      Forte mihi nec adhuc noscere cuncta licet.

Tu Cytharae sonitu superasti Panis avenas

      Et Mide longas protrahis auriculas,

Atque tuo satiri superata est tibia cantu,

      Qui fluit et Frigios Marsia spargit agros.

85

Non est huius opus, nunc carminis edere amores

      Phoebe tuos: longi carminis illud opus.

Tu deus augurii templis oracla canebas,

      Diceris et medicae Phoebe repertor opis.

Tu deus es vatum: te primum Tessala Dampne

90

      Corripuit flammis denique versa fuit;

Versa fuit ripaque patris nova creverat arbos,

      Laurus odoratis, laurus opaca comis.

Inde tibi ex foliis statuisti, Phoebe, coronam

      Et ducibus pariter vatibus atque tuis.

95

Laurus enim numquam deperdit frondis honorem

      Et late suaves spargit odoris opes.

Supposita et capiti dat somnia vera quietis

      Et numquam trifido laeditur igne Iovis.

Sic est fama ducum, sic est et gloria vatum.

100

      Vivit et haud glatiem solstitiumque timet

Semper et apricam foliorum possidet umbram

      Et fame redolens undique fragrat odor.

Bellorum eventus proceres spectare futuros

      Carminibus vates sed cecinisse solent.

105

Sicque vetustatis nullum preconia fulmen

      Deleat et laudum fama Phemie volat.

Delphice Cyrrhei Phoebe incola diceris antri

      Teque lyram Musae percutiente canunt.

Tu pecus Admeti pavisti gramine pastor

110

      Amphrisi tondens pabula praeter aquam.

Hinc carmen veteres tibi pastorale dicarunt

      Teque suum numen rustica turba vocat.

Tuque tuo tribuis Tito cognomen alumpno

      Dulce canit carmen Titus Apollineus.

115

Pierum solus tu vatis ultro calorem

      Sufficis et cytharae fila movere iubes.

Tu quoque me inter tot curas animique labores

      Invitum Cyrrhae cogis in antra sequi,

Sufficis ardorem tu solus sufficis oestrum:

120

      Sub strepitu rauca sic ego voce cano.

Quando erit illa dies qua tanto fasce levatus

      Carmina laetus agam: quin erit illa dies.

Tunc, precor, exhaustae curis inter plurima menti

      Suffice, tunc carmen surgat ab ore novum.

125

Tunc Federice tuas exequere carmine laudes

      Si possim ast pelagus non capit urna brevis.

En nunc Aonides forma praestante sorores,

      En adsunt Musae candida turba novem.

Quos iuvat obscenis lucrari munera ludis

130

      Sacrilegi cupidas hinc removete manus;

Neu fedate sacras cupido certamine formas,

      Neu tactu impuro commaculate deas.

Sunt ludorum aliae species, sunt mille figurae,

      Sunt genera haud reprobis mille reperta modis.

135

Vos de turre potest praeceps monuisse Pireneus

      Non fore securum laedere Tespiades.

Vos possunt etiam picae docuisse loquaces

      Quam tutum fuerit spernere velle deas.

Cernite vos animis oculisque stupentibus illas

140

      Et quantum valeant discite sacrilegi.

Has Iove progenitas veteres dixere poetae:

      Namque deo sumunt munera tanta homines.

Solus habet tantas dotes et solus ab alto

      Aethere iam tantas tradere gaudet opes.

145

At quem cum Cadmus Thebanam condidit urbem,

      A quo principium littera Greca trahit,

His sub Thebana vates regione dicarunt

      Complures fontes quos celebrare ferunt,

Sive quo unda fuit priscis satis apta poetis,

150

      Altius ingenium vatibus unda facit.

Invitat sacros ad dulcia carmina vates

      Ad dulces numeros frigida fontis aqua.

Fontibus accipiunt cognomina plurima Musae,

      Nunc sunt Aonides Pegasidesque deae.

155

Nunc Aganippeo sumunt sua nomina fonte

      Et nunc Castalio nunc Helicone tenent,

Atque alia ex aliis capiunt cognomina limphis

      Plurima quae versu dinumerare labor.

Has autem varios discendi ex ordine motus

160

      Et bene compositos eloquar esse gradus.

En prior ante alias occurrit candida Clio

      Stat tamquam cupida percipere aure velit,

Stat tamquam ingenio penitus scrutetur acuto

      Et desiderio ducitur ipsa suo.

165

Haec desiderium discendi mentibus infert

      Doctrinam Clio laudis amore cupit.

Inter aquas alis stat candidus ales apertis,

      Inter aquas nudos et tenet illa pedes.

Carmen olor nam dulce canit perhibetur et ortum

170

      Carminibus primum traddere motus aquae.

Haec facit ut cupiam meritas evolvere laudes

      Et Federice tuum tollere ad astra decus.

Quid fera bella valent, quid possint otia narrat,

      Temporis haec prisci personat historias.

175

Euterpe lauro gaudet suffulta virenti.

      Hanc buxi sonitus hanc fovet umbra recens.

Doctrinae haec cupidos miro oblectamine suadet

      Plurima mortales discere posse homines.

Si iuvet aequoreum penetrabis nando profundum

180

      Perque auras dabitur currere posse leves.

Si iuvet aethereas ascendes pectore sedes

      Et secreta poli pectore concipies.

Si iuvet et volucres imitabere voce canendo,

      Sic Phidiae mirum dextra sculpsit ebur.

185

Ad cuncta haec nobis gradus est documenta secundus.

      Hac sine nil famae proderit altus amor,

Hac sine nil actum est: cunctas hac itur ad artes

      Limitibus faustis auxiliante dea.

Discendo et nullum suadet sentire laborem

190

      Quorum quam animus curis ducitur innumeris.

Instrumenta tenet iam musica quaeque sororum.

      Ante sacros vultus spicus orbis adest.

Possumus has et enim caeli appellare Camenas

      Quae fiunt rapido dum rotat orbe polus.

195

Euterpe dulci cui tibia pendet ab ore

      Instruit argutos flectere voce sonos.

Haec mulcere feras haec Orphea ducere silvas

      Et docuit Stygium voce movere Iovem.

Post desiderium, post oblectamina mentis,

200

      Discere cum cupias discere cumque iuvet

Protinus humanos animos instare premique

      Propositum mentis Melpomone ipsa iubet.

Quid desiderium, quid delectatio prodest

      Assiduum ceptis si studium abfuerit?

205

Melpomene tragicis iam delectatur iambis

      Tristiaque et cornu fata boante canit.

Herculis immitem canit Aiacisque furorem

      Atque Thiesteas concinit ista dapes.

Et vetitos matris thalamos et cede paterna

210

      Edippum memorat comaculasse manus,

Ippoliti multo discerptum vulnere corpus

      Atque Athamanthea spicula missa manu,

Atque ducum miseros casus sortemque malignam

      Alternare monet prospera quaeque malis.

215

Instando inceptis mentem facit ipsa capacem

      Humanosque acuit diva Thalia animos.

Quod iuvet et cupias et quod perstando labores

      Discere conspicua mente Thalia capit.

Si vas non capiat, quodcumque infundis abibit,

220

      Irritus omnis erit sic sine fine labor.

Sic quoque quod cupias et quod delectet et instes

      Discere non poteris si vetet ingenium.

Haec ergo ingenium nobis disponit et auget:

      Ne cadat aeterni provida cura boni.

225

Haec docuit suras socco vincire poetas

      Plurima comoedo carmine dum referunt.

Candida sub memori Polimnia mente reponit

      Quod studium ingenii ceperit atque vigor.

Hac sine nil virtutis amor nihil ipsa voluptas

230

      Nil studium prodest ingeniumque capax.

Accelerant iterum capiant ut Belides undas

      Quas semper lapsis urna fatigat aquis.

Sic cui sopitam reddunt oblivia mentem

      Irritus usque solet sollicitare labor.

235

Haec facit ut vates numeris antiqua reducant

      Et pace et bello fortia gesta virum.

Haec docet arte loqui et facundas reddere voces

      Et vultum et doctas arte movere manus.

Postquam perventum est divae custodis ad arcem

240

      Et memor et pariter mens tua facta tenax

Musarumque simul vires et nomina noscis

      Musarum eternas ut lubet hauris opes.

Tunc Eratho effervens mentem exhortatur opimam,

      Inveniat simili quod canat ipsa sono.

245

Maiorumque imitetur opus: sic Musa Maronis

      Instituit segetes dicere et arma pecus.

Sic Ciceroque sequi culto sermone Platonem

      Maluit atque alios Grecia quos celebrat.

Mensuras Eratho terrae docet atque profundi

250

      Et quantum a terra distet uterque polus.

Tersicore inventas divi dicat ordine causas

      Percurrens recto singula iudicio.

Haec canit in cythara preconia sancta deorum

      Et docet aeternos psallere voce deos.

255

Hac duce saepe Iovis laudes cantavit Apollo,

      Lenit et iratos Tersicorea deos.

Quive Dei tribuit leges sub monte receptas,

      Hac comitante dea voce Deum cecinit.

Hanc habuit sociam Goliae victor acerbo

260

      Dum sonitu cythare perfida facta gemit.

Personat Alcaico nunc carmine cantat iambo

      Nunc pius et lyricis ingreditur pedibus.

Hac comitante Dei genitrix sanctissima Virgo

      Sidereum novit magnificare Deum.

265

Quae meruit caelo meritum sibi sumere nomen

      Optima discernens eligit Vranie.

Haec tenet ex uno nodo duo brachia iuncta

      Cum quibus equali cuncta notat spatio.

Mensuras rerum astrorum cognoscit et orbes

270

      Et quantum a terra distet uterque polus.

Hac duce iam perhibent: terras descendit ad imas

      Deducta aethereis astronomia plagis.

Caliope Aonidum regnatrix prima sororum

      Res canit electas altisonante tuba.

275

Et voce immites pugnas cladesque recenset

      Et veterum memorat fortia gesta ducum,

Victoresque duces eternis laudibus ornat,

      Atque vocata favet vatibus ante alias.

Ista docet vates versus dictare canoros

280

      Perque lyram doctas arte movere manus.

Interea Aonides Phoebum dum voce figuro

      Aspectu torvo bellica Pallas adest.

Pallas adest armis praesignis in aegide et hasta

      Gorgone terribilis vertice nata Iovis.

285

Hanc et bella vocant, vocat hanc sapientia numen.

      Haec dea textilium est virginitate potens.

O bene conveniens, quam commoda forma Minervae est:

      Pallas enim torvo lumine multa videt,

Vt nequit agnosci quo lumina torqueat et quem

290

      Respiciat si quis lumine torvus erit.

Sic vetat ipsa suas nosci sapientia vires,

      Consilium externis actibus atque tegit.

Semper et armata est, semper sibi consulit, hasta

      Consilii adversos eminus atque ferit.

295

Cristallo tegitur, cristalli tegmine tuta

      Dum latet incauti praevidet hostis opus.

Terret et adversos horrendo Gorgonis angue:

      Anguis ut est prudens provida sicque dea est.

Vertice nata Iovis: probat hoc quoque littera sacra

300

      Haec vere summi venit ab ore dei.

Et semper virgo est: nulla sapientia labe

      Inficitur: semper intemerata manet.

Bellorum inventrix Martisque auriga superbi

      Fertur et a bello nomina Pallas habet.

305

Consilio moderatur enim sapientia belli

      Fortunam belli saepeque frena regit.

Haec merito et bellum cunctas et dicitur artes

      Invenisse prius gloria tanta deae est.

Naturae arcanas causas penitusque latentes

310

      Primaque iam rerum scilicet orsa docet.

Haec reperit numeros reperit numerique figuras

      Vatibus antiquis si datur ulla fides.

Haec est Vulcanum iam dedignata maritum

      Lite satus fuerat cum sine matre puer.

315

Neptunnum superans aeternum nomen Athenis

      Attulit et de se nomen habere dedit,

Textilibusque potens tumidam superavit Aracnem

      Cornice expulsa noctis avemque tenet.

Garrulitas inimica deae est: fugat illa loquaces

320

      Ne cadat ingenii garrulitate vigor.

Obscuros aditus cecaeque silentia silvae

      Quaerit: in obscuris cogitat alta locis.

Mentis opus vacuae est scrutari maxima rerum

      Arcana et meritis scribere carminibus.

325

At mihi garrulitas puerorum mentis acumen

      Obtundit raucam cogit et esse lyram.

Finis erat nostro concessaque meta labori:

      Attigerat portus et mea cimba suos.

Cantaram iussosque deos formasque deorum,

330

      Aonidum iussis debita finis erat.

Quaeve operis possent metam divertere? formas

      Destitui nostris scribere carminibus

Et clausum Federice librum obsignare parabam

      Vox nova cum nostris auribus insonuit.

335

Iunonem haud norim ni vox sit fassa loquentem

      Verbaque compositis quae sonuere modis.

Tu Venerem dulci cecinisti et Pallada plectro,

      Me solam linquis: de tribus una fui,

Non sine me dabitur portus intrare petitos,

340

      Non sine me curvam tanget harena ratem.

Non decet esse Iovem geminis sine fratribus et me

      Quae dicor coniunx et Iovis esse soror.

Sunt gemini fratres est et Victoria mecum

      Marte giganteo quae fuit apta Iovi.

345

Ecce tibi liceat: licuit semperque poetis

      Lumine mortali cernere posse deos.

Respice et has animo nostras memor imprime formas

      Inde suo rursus ordine carmen eat.

Hactenus Aonidum cecinisti plurima iussu,

350

      Haec liceat monitu pauca referre meo.

Sic ego respondi quamvis reverentia et altus

      Frenaret vires pectoris ipse pavor.

Si Venerem cecini Venus est non impia nobis.

      Libera virgo mihi tradditur huius ope

355

Libera nunc nostra est quam condam Bachus amavit.

      Deserit haec Veneris iussibus astra poli.

Non sprevit mea vota, preces, non sprevit amorem.

      Est tamen in nostro castu amore pudor.

Corpore in hoc tantum si qua est virtutis imago:

360

      Illam non corpus nostra puella colit.

Sic me virtutis facies ante omnia captum

      Continet et sancte virginitatis opus.

Pallada si cecini divae inter Palladis artes

      Cessere in partem pectoris altus amor.

365

At posito si pauca metu interdicere fas est

      Vocibus argutis si veniamque dabis.

Qualia diva refer inter qualia dona dedisti?

      Aut nulla aut certe munera parva mihi.

Quare age: si queris nostras in carmine vires

370

      Candidior solito sit tua larga manus.

Tunc dea subridens placido sic reddidit ore,

      Clarior excussis nubibus aer erat:

Non ego te nostris opibus donisve removi,

      Fatorum potius sic ratus ordo iubet.

375

Concipe spem tandem: veniet te tempus amicum

      Et quam non reris leta dies aderit.

Denique ab his tacuit mortali et luce videndam

      Se dedit: o quantum mira erat effigies.

Iamque suo curru iuncto pavone sedebat

380

      Ceu regina deum regia sceptra tenens,

Vtque ostentet opes magnas quibus imperat aurea

      Veste tegit corpus nube tegitque caput.

Nube coloratos Thaumantias implicat arcus

      Inter bis septem carior una deas.

385

Bis septem nimphae divae famulantur et inter

      Bis septem magis est Iris amica deae.

Iam pluvia et nubes stant aere flabra pruinae

      Ros tonitru atque Iris luxque corusca nives,

Et grando et nebulae crinitoque igne cometes

390

      Luxque serena simul ustus et igne vapor.

Haec sunt bis septem stantes alto aere nimphae

      Iunoni dominae servit et iste chorus.

Iunoni servit nam Iuno dicitur aer.

      Saepe tamen terra est: saepe vocatur aqua.

395

Hinc quia telluris sub viscere conditur aurum

      Multaque per terras ditia regna vides.

Numen opum Iuno est regnorum et numen habetur,

      Clara ideo stringit sceptra superba manu.

Iamque sedet curru nam terras circuit aer

400

      Ambit et assiduis inferiora rotis.

Pavo trahit currus, nam divitis exprimit actus.

      Hic certe mores divitis ales habet.

Est clamosus enim multa quoque laude superbit

      Et corpus pluma versicolore tegit.

405

Alta petit semper sic dives poscit et alta.

      Saepe etiam falso laudis honore tumet

Clamosusque foro iactat convitia toto

      Et tumidus varia corpora veste tegit.

Ornatum similem distincta coloribus Iris

410

      Indicat instabiles et notat Iris opes.

Namque coloratus subito dissolvitur arcus

      Sic et opes dura sorte repente fluvit.

Vt fallax color est, sic fallax copia rerum.

      Hac animus illo fallitur intuitus.

415

Divitias tamen insequimur per mille labores

      Terrarumque minas spernimus atque maris

Inque dies magis atque magis sequimur tua Iuno

      Prorsus in expletis munera pectoribus.

Quaerendo et mediis interdum mergimur undis.

420

      Latronum interdum praeda nephasque sumus.

Quodque diu magno nobis sudore paratum

      Sanguinea raptat mors inopina manu.

Vt capita at septem sumit de vertice septo

      Vipera per damnum crescere docta suum;

425

Sic auri pululant curae sitis ipsaque crescit

      Tamquam in Tantaleis fontibus arridior.

Omnia Pactoli sunt obedientia harenae;

      Haec rumpit leges: rumpit amicitias;

Haec fecit ante diem genitoris funera natos

430

      Optare: haec temerat sacra marita thoros.

Haec aconita viris tribuit letaleque pondus,

      Argentum miscet Mercuriale cibis.

Haec grave bellorum semen furiasque ministrat,

      Hinc Mars Iunonis filius esse datur.

435

Nunc tantum fulvo fit femina nubilis auro

      Non genere aut meritis iungitur ulla viro.

Connubia hinc Iuno taedas curatque iugales,

      Nam ligat uxores unxia dote viris.

Quorum satius virtutis opes et diva parantur

440

      Munera nam vitae sunt melioris opes.

Nescit enim mentes hominum post funera virtus

      Deserere: aeterna sed comitantur ope.

Pace tua dea magna quidem sum talia fatus.

      Si qua dedere tibi taedia parce dea.

445

Nollem ego cantatis in me grave numinis illud

      Contraxisse odium flebile carminibus.

Testis enim Semele est quantum tua numina possint

      Nescia flammatis torrida fulminibus.

Testis etiam est Athamas coniunx est testis et Ino

450

      Atque Athamantea missa sagitta manu.

Testis et Aeneas Tirrenis territus undis,

      Testis et illa fuga est virginis Inachidos,

Amphitrioniadae veniunt pro teste furores,

      Testatur vires Parrasis ursa tuas.

455

Atque aliae centum nimphae quas dicere longum est

      Credere te possunt maxima posse deam.

Stabat iuxta autem germanam rector aquarum

      Sive videbatur sive erat in pelago.

Et quis enim credat ni vis pro teste deum sit

460

      Fluctivagum vidi marmor in aede mea.

Iam Neptunnus equos celeres ad plaustra ligarat

      Perque rotis summas currere visus aquas.

Et spumosa sonant urgentibus ora lupatis,

      Stricta manu sedat virga tricuspis aquas.

465

Aequora summa secant Glaucus Triton Meliocerta,

      Nantia vidisses agmina Nereidum.

Sit mare Neptunnus sic dicitur Enosigeos

      Fluctivagans terram submovet unda maris.

Perpetuum tedis huic iungitur Amphitrite

470

      Nam terram assiduo circuit unda sono.

Hic et germanae Iunonis fertur alumnus:

      Auget enim clausus montibus aer aquas.

Edocet at celerem cursum fluctusque rotatos.

      Currus festinis per mare tractus equis.

475

Est pelagi sonitus Triton: Nereides undas

      Diversa varias humiditate notant.

Arbiter hinc noctis Stigii rectorque baratri

      Ducitur obscuris et tribus actus equis.

In triga residens obscuro tectus amictu

480

      Stringebat foedo squalida sceptra situ.

Tectus nube caput taetra vultuque severo

      Horridus humanos territat intuitus.

Coniunx rapta simul residet Proserpina fusis

      Crinibus et flores devovet Aetna tuos:

485

At procul ambages et vatum ficta recedant.

      Nunc referam quantum me docet historia.

Saturnus postquam mortales exuit arctus

      Iuppiter Eois imperitavit agris.

Hinc est rex caeli divum pater hinc hominum rex,

490

      Vecta rotis Phoebi nam venit inde dies.

Neptunus tenuit quaecumque est insula ponto,

      Hinc et nimpharum est aequoris atque deus.

Pluto autem occiduis sceptrum tenuisse sub oris

      Fertur et hunc regem terra Molossa habuit.

495

Fertur ob id vindex inferni rexque baratri:

      Nam pars occidui est littoris inferior.

Dumque amat hic Cereris regis sobolemque Sicani

      Persephonem eripuit vinxit et in thalamis.

Tum demum oblata est Victoria squalida nobis

500

      Pulvereis armis corpus operta sacrum,

Sanguineaque manu palmam tenet et quatit alas

      Laetaque sub cultis ducitur alta rotis.

Nunc spolia et predas victos nunc narrat et hostes:

      Vincta comam lauro prae se agit et domitos.

505

Quisque potest causas tanti novisse paratus

      Dum belli sortem noscat et acta ducum.

Hanc Acheron simul et Stix livida protulit ortu

      Conveniens operi quem genus illa trahit.

Non sine tristitia non absque dolore paratur

510

      Haec dea sed multo sanguine parta venit.

At dea quam semper nimio sudore petivi.

      Nunc oculis laetis adsis et arma move.

Vince precor frenis hostiliaque ora coherce

      Destruat emeritum ne ferus hostis opus.

515

Quisquis erit penitus elinguis fiat et expers

      Eloquii nec non sit rationis inops.

Tu nostrum claudis carmen pariterque tuere.

      Si liber hic pereat tu simul ipsa cades.

Tu cunctos reddis valido in certamine laetos

520

      Post domitos hostes post requiemque datam.

Non ego nunc elegis possem te dicere laudes.

      Scilicet heroo tu dea digna pede.

522a

(Digna pede altiloquo tu carmine digna superbo

522b

      Sume ergo herois ultima vota sonis.)

O victrix tumido residens Victoria curru

Alta caput nimium laetisque superba tropheis

525

Pulverulenta tamen rubigineque obsita taetra

Cuius habet domitrix viridantem dextera palmam

Quanta tua est virtus vis quanta aut quanta potestas.

Te circum longo queritur captiva iuventus

Ordine et incepti Martis piget atque Furoris.

530

Damnat et immites pugnas veniamque precatur.

Necnon et praeda spoliisque onerata superbis

Militiae gens grata tuae succedit et ultro

Te resupinatam curru veneratur ab alto.

Tu certe imperii semper fidissima custos.

535

Tu decus omne ducum: tu terminus ultimus armis.

Tu pugilum spes una: animos in bella furentes

Sufficis et duros suades tolerare labores.

Tu medicamque libens adhibes ad vulnera dextram

Vulnera quae validis vix sanet Delphicus herbis

540

Quorum crudeles tu tollis sola dolores.

Tu sola et latos Romanum extendere fines

Imperii populum fecisti et littus utrumque

Bellorum validis olim domitare sub armis.

Celsa triumphales per capitolia currus

545

Atque coronatos victrici fronde capillos

Victorum aspexere ducum pompasque superbas.

Androgeo letum per te iustissimus heros

Vltus Cecropidas forti obsidione subegit.

Tu quoque victricem iuvisti Perseos arpem

550

Dum secat anguicomae crudelia colla Medusae.

Andromeden et monstro religatam exemit aquoso.

Termodontiacam per te domuisse cohortem

Bellerophon potuit vastam et superasse Chimeram.

Egides per te domuit genus atque biforme.

555

Semper et Herculeos sociasti diva labores.

Per te iam raptos ultus Menelaus amores.

Per te Anchisiades Lavina coniuge laetus.

Per te Romulidae raptis gaudere Sabinis

Atque augere suo potuerunt semine prolem.

560

Per te Scipiadae per te Marii atque Camilli

Et Detii et Fabii illustres Grachique feroces

Cetera Romuleae et gentis fortissima pubes

Carminibus vatum longos laudantur in annos.

Per te iam totiens rediit Federicus ab hoste

565

Victor et Emonia decoravit tempora fronde.

Te vocat et Martis vocat atque cupidinis omnis

Militia eternumque tuis se amplectier ulnis.

Terque sibi sociam exoptat divinamque potentem

Perdicat: atque omnis finem vocat esse laboris.

570

Victorum comes una ducum comes una deorum.

Caelicolas tu sola deos iurare paludem

Iamque tuae matris meruisti et gurgitis huius

Non impune licet iuratum fallere nomen.

Nam fera dum Geticae ferverent proelia Flegrae

575

Anguipedesque Iovem congestis montibus altis

Vi multa astrigero cuperent depellere regno.

Sponte favens iuste vindex iustissima causae

Sola Iovi letas reserasti protinus alas.

Obruit ille suos altis sub montibus hostes.

580

Hinc pater omnipotens meriti non immemor omnes

Caelicolas voluit Stigias iurare per undas.

Si quis et hoc ipso iurato nomine fontis

Quaesisset velare suae periuria linguae

Nectareo et divo privari iusserat haustu.

585

A te praeterea tanti non degener ortus

Natus honor quem longa tui iuvat orbita currus.

Te preit at tamquam famulorum maximus ordo

Exuries sitis atque metus labor estus et algor

Audaces simul furiae et custodia solers

590

Insomnes noctes et humi recubantibus asper

Sollicitusque sopor simul et vigil hora dierum.

Haec tibi qua possis curru veneranda superbo

Ducere equos: sternunt vicos aditusque ministrant.

Quave ducum frontes possis decorare severas.

595

Haemonia texunt victrices fronde coronas.

<>

Fama gigantei peperit quam in tempore belli

Terra parens magno Enchelado et dedit esse sororem.

Illa tubam conflans audita et visa renarrat.

600

Gesta ducum et veris immiscet ficta volatque

Nocte dieque simul degens insomnia noctis

Tempora: cui centum sit lincea lumina fronte

Centum aures linguae totidem totidem ora loquuntur.

Alarum innumeras quatit illa per ethera pennas.

605

Viribus exiguis primo saepeque volatu

Preter humum volitat: mox sese viribus auctis

In caelum levat et populo urbesque susurris

Complet et auditas auget per inania voces.

Quacumque ingrederis pictis stratum omne tapetis

610

Luxuriare solum spectas auleaque passim

Per vicos extensa creant gradientibus umbras.

Occurunt sublimis equis phalerata iuventus

Canities veneranda senum puerique virentes

Portantes ramos alacresque ad sidera clamant.

615

Hinc foliis redimita comas pallentis olivae

Aurea pax post te graditur quam divitae cornu

Copia per letos sequitur iam uberrima campos.

Non solum ast fragiles pompae et fugitiva triumphi

Gloria seu mortalis honos te dante parantur

620

Sed magis eterna quod dignum censeo laude.

Per te hominum ipse animus vitiorum proelia postquam

Straverit inque fugam calcatos verterit hostes

Iam caput incinctus nitidum stellante corona

Mortales fugiens tamquam indignatus honores

625

Et remeans patrias tamquam peregrinus ad oras.

Sublimis curru turba comitante piorum

Evolat etherea gaudet regione receptus.

Caelestes igitur referas tu sola meatus.

Ergo precor faciles nostris dea magna rogatis

630

Prebe aures nec verba nothi per inania raptent.

Adversos semper Federicus fortibus armis

Te sociante hostes domitet semperque tueri

Imperium queat et populos urbesque benigna

Pace regat: nam pace bonus letatur et hostes

635

Finibus a patriis longeque amenibus arcet.

Hinc ubi mnestoreos feliciter egerit annos:

Virtutis demum superatis hostibus astris

Gaudeat et caeli felici sede receptus.

Ancora iacta mihi est portus tetigique petitos

640

Nunc sume herentem sub tua saxa ratem.

Est tua nam Federice ratis tuus ipse magister

Et quodcumque ratis devehit omne tuum est.

Quas petii mediis merces non feneror undis

Iamque tuus pretii sat mihi mercis amor.

645

Dummodo ab hoste tegas iuvent mea munera semper

Haec vehit aeternas firma phaselus opes.

Hoc dudum exiguo volui clarissime princeps

Carmine Castaliam sollicitasse lyram.

Mox alios temptabo aditus pompasque superbis

650

Rite tuas summa te quoque laude canam.

Hoc opus adversis portisne resistere rebus

      O liber incertum est qui tibi finis erit.

Ipse ego dum relego dum teque colorat Apelles

      Dux meus heu lecto languidus incubuit

655

Et patitur diros morbo impellente dolores.

      Sors timeo optatum ne tibi claudat iter:

Si tuus hic pereat princeps te clauditur orbis.

      Quo vertes gressus quaene petenda via est.

Letheum pariter busto patiere soporem:

660

      Persolves cineri debita vota sacro.

Te nemo miti hospitio dignabitur heros

      Seviet et titulis invida turba tuis.

Solus enim hic dignos studiis reddebat honores.

      Pieridum dulcis solus hic hospes erat.

665

Phoebe deus propera flenti succurre poetae.

      Quaeso tua vivat iam Fredericus ope.

Hoc vivo melius possit sperare poetae,

      Hoc vivo Aonias Pegasus auget aquas,

Hoc vivo laurosque tuas frondere videbas,

670

      Hoc vivo passim concelebratus eras.

Si perit et pariter Parnasia laurus obibit,

      Arescent colles, areat omne nemus.

Italiae totis Mars saeviet impius arvis

      Et Tiberis liquidas sanguine tinget aquas.

675

Aonides flebunt nimphae iam Phoebe dolebis.

      Hoc Phaetontei funeris instar erit.

Iamque meas cernis lachrymas gemitusque profundos.

      Es deus augurii: fata futura vides.

Quaeso igitur tantos terris aucte labores.

680

      Succurret multis haec ducis una salus.

Multorumque animas servabis corpore in uno.

      Vatibus en moestis consule Phoebe tuis.

At mea quam placidis spes mulcet pectora curis.

      Pectus Phoebeis incalet auguriis.

685

Vivit adhuc vivetque diu. Superavit iniquum

      Numine divino dux meus ipse malum.

Adriacas sulcans undas nunc candida puppis

      Venit et incolumen nuntiat esse ducem.

Ergo abeant lachrymae suspiria nostra recedant

690

      Mutavit gemitus in meliora Deus.

Gaude igitur foelixque animos attolle labantes.

      Invenies dominum parve libelle tuum,

Colloquioque frui poteris vivesque beatus

      Felix egregia qui potes esse domo.

695

I cito: fortunam pariter tua fata loqueris

      En et divino contiget ore legi.

Vive memorque mei de me quoque saepe loqueris

      Efficias: famulum diligat ille suum.