Battista Mantovano exhortatio ad reges christianos, 13

Testo base di riferimento: L. Cupaerus, 1576

Cura dell'edizione digitale: N. Ruzzenenti


13. AD FRANCISCVM GONZAGAM MARCHIONEM MANTVAE

Te quoque cum magnis memorandum heroibus addam

Regibus his Francisce ducum decus Ausoniorum

Nam licet imperiis regnes brevioribus, urbe

Tiresiae contentus, habes tamen ardua et ampla

5

Corda, quibus nedum aequipares, sed et omnia vincas

Regna, potens armis, bellandique inclytus arte.

Rex sortitus erat fusum in multus Agamemnon

Ius populos, paucis autem regnabat Vlysses

In scopulis, Scyro ignotus latitabat Achilles.

10

Nec tamen ille Phryges potuit subvertere solus,

His potuit fretus. Priamum frenavit, et omnem

Late Asiam, Regesque Syros, qui regna tenebant

Maxima tunc, Persas etiam tremefecit et Indos,

Tantus apud Francos bellandi gloria et armis

15

Carolus Orlandum si non habuisse in illo

Bellorum ingenti strepitu, Getulia quando

Venit in Hesperiam, duce quo tot millia Maurum

Tot Numidarum acies, missoque ab origine Nili

Aethiopes Libyamque omnem subverteret unquam?

20

Impiger Orlandus vires dabat omnibus, omnes

Igne suo accendens lixas reddebat Achilles,

Hectoras, Alcidas, turbamque animabat inermam

Vnus ut auderet Nomades invadere centum.

Non sunt quae magnas ingentia nomina Regum

25

Res agere, et celebres possint sperare triumphos.

Nec Nero ad hunc potuit, nec Sardanaplus honorem

Surgere, quod regale nihil nisi nomen haberent.

At potuit Caesar nondum splendore togatus

Purpureo, non Dictator, non imperiali

30

Luce nitens cinctus ferro, non lucidus auro.

Fortia facta viri fortes, Heroica patrant

Heroes opera, et virtus non purpura vincit.

Cum intonuit gelida Cimber furibundus ab Arcto

Excidium stragemque ferens, quis fortiter ausus?

35

Quis tulit auxilium Italiae, rebusque Latinis?

Non rex ullus, opus Marii fuit, ipse levatis

In Boream signis quasi contra fulmina et atram

Tempestatem actam a Scyticis Aquilonibus Auster

Fortior, extinxit strepitum, passim imbuit Alpes

40

Sanguine barbarico, et temeraria repulit arma.

Tu quoque namque fidem facit his tua missa per orbem

Gloria tu decus Italiae in sublime tulisti

Dum pubescis adhuc. Sic et cunabula circum

Repentes puer elisit Tirinthius angues.

45

Maius opus vicisse homines, qui fusa per auras

Omnia per mare, per terras animantia vincunt.

Nec tamen haec Gallorum odium te in bella ciebat,

Sed Mavortis amor, Laudumque animosa cupido.

Nam cum fama volans Gallos excellere in armis

50

Diceret, invenisse fuit tibi dulce potentem

Ferre tuas hostem vires ardentia corda.

Pugnaces Gallorum animi cognoscere robur,

Te fecere tuum, tali tua ab indice virtus

Declarata ducum prima in sede locavit.

55

Viribus amissis (quid enim non vera fatemur

Contra etiam nostros) tali in moerore iacebant

Ignavi resides genus insuperabile Gallos

Esse rati et vano pugnae se accingere nixu

Confessi confidebant prudentiae et armis.

60

Tu fractos reparasti animo, tu frigida corda

Inflammasti animans lituos et mortua rursum

Classica terribiles faciens attollere cantus

Languida segnicies, et vultu degener atro

Elinguisque pavor scabros hebetaverat ense,

65

Et mutilas nostri ferro exarmaverat hastas.

Tu gladios in cote acuis, tu splendida reddis

Spicula, tu nitidis cunctos mucronibus armas.

Denique si verum fas est defendere nostrum

Est imbelle genus sine te. Qui bella gerebant

70

Inclyta, Barbariemque intra sua claustra tenebant,

Vt patres atavique tui, modo Feltria gens, et

Sphortiadae cecidere omnes, te numina solum

Concessere omnem Italiam, reparare potentem.

Nec solum Italiam, sed et omnia regna per orbem

75

Quae Turcus quae usurpat Arabs, quae abscondita circum

Littora Hyperborei Scytha possidet ultima mundi.

In tantam tua vis, nos, spem levat, ista fatentur

Posse tuis fieri auspiciis ipsae quoque gentes

Barbaricae, et solum trepidant te Thracia regna

80

Atque Damasceni fontes, et flumina Memphis.

Maiores exempla tui tibi magna dedere

Militiae, sed tu natis maiora relinques

Maeoniis referenda modis, Heliconiadumque

Nympharum aeterno mittenda in sydera cantu.

85

Et tua post obitum quondam laetabitur umbra

Tam clara se in stirpe locum tenuisse supremum,

Ac potuisse armis decus immortale mereri.

Sub pedibus spectabit enim tot millia regum,

Atque Ducum, quod non defendet purpura, quando

90

Orbe alio virtus et non fortuna triumphat.

Ergo ad opus sublime leva secura laborum

Pectora, nam nulli possunt tua ferrea corda

Atque tuum foelici afflatum sydere corpus

Frangere terrores, aut extenuare labores:

95

Arma cape, et primas inter te ostende phalanges,

More tuo hostili spargentem sanguine campos,

Et sternentem acies, ac fulminis instar euntem.

Magnus ad excidium Troiae quaesitus Achilles,

Et sacer Oiclides eruenda ad moenia Cadmi.

100

Scipio ad interitum Carthaginis. At tibi longe

Maius opus fortuna parat. Simul omnia namque

Ad Libyae atque Asiae regna evertenda vocaris.

Tantus honor grandes animos ac corda suapte

Natura generosa potest in bella movere

105

Vel gratis, sine militiae stipe, gloria quando

Immortale bonum, quod in omnia secula vitam

Prorogat, et sat sunt animis ea praemia magnis.

Tune igitur potes in tanto molimine rerum

Stertere? Et in plumis prosternere mollibus artus?

110

Tune potes segnis lituos audire sonantes?

Hinnitus tot aequorum, hastas tot cernere, longis

Ire tot ordinibus turmas splendore micantes

Ferreo? Et undantes rutilanti in vertice cristas?

Et neque tanta tuam rapient spectacula mentem?

115

Non ita consuerunt animae quas inclyta fama

Sollicitat, quae immortales evadere certant.

Quas Deus aeterno statuit succedere regno

Maximus Alcides quaesitum immania monstra

Ibat, et arma ultro non invitata ferebat.

120

Qui pro Marte regit nunc bella Georgius, ultro

Non prece, non precio tam formidabile monstrum,

Atque Draconem atro tollentem grandia hiatu

Guttura perfodit directo in pectora conto.

Est aliud quod me tibi commemorare coegit

125

Sanctus amor quo te sequor, et genus omne tuorum.

Est insigni tibi radiis accensus Apollo,

Omne agendarum non aspernabile rerum.

Vitali Sol luce solum, sol temperat alta

Aequora, sol nubes abigit. Sol grandia corda

130

Parturit et medius sedet inter sydera fultus

Hinc tribus hinc aliis totidem fulgentibus astris

Instar Regis agit stellas, et temperat orbes.

Sol Pythona suis monstrum tam immane sagittis

Sustulit, et omne genus tanto hoste levavit.

135

Vis tua sol, Python rabies Nabathaea, venenum

Thraicium, quod so, tuus ima in tartara trudit.

Adde quod adversis luna est insigne Tyrannis.

Astrum luna fugax, tenebrarum et noctis amicum,

Foemineum, sterile, umbrosum, mutabile, vanum,

140

Adde quod ut victis Romani a gentibus olim

Nomina traxerunt, sic te quasi viceris illud

Ecce genus, nostra haec appellant secula Turcum.

Saepe Deus solet in voces descendere vulgi,

Multaque divinant communis murmura famae.

145

Suspicor haec igitur gravium spectacula rerum.

Et cito mittendos in lucem ostendere casus.

Vnde tibi aeternae flagrent incendia famae.

Te magni, cum tempus erit procedere in hostem,

Ambibunt reges, teque ad sua quisque vocabit

150

Castra Ducem, Virtus illic tua numinis instar

Omnia fortunabit, eris praefectus agendis

Omnibus, ut celsa residens in puppe magister.

Te Hispani, Gallique colunt, descendit in ima

Corda hominum virtutis amor, nec in hoste videri

155

Non laudanda potest, tua nomina magnus adorat

Caesar, et immensis dominans Alemania campis.

Italiae vero in te uno sua vota locarunt.

In te unum vertere oculos, in te anxia corda.

Teque suum appellant, Assertoremque Ducemque

160

Nec quicquam te maius habent, te respicit unum

Nostra salus, age, suppetias fer turbine tanto

Iactaris, mundoque humerum suppone ruenti.

Viribus Alcidem referens et grandibus ausis.

An potes, et si alios forsan contemnis, honorem

165

Ausoniae, atque preces ita nil curare tuorum?

Nos quibus est aetas gravis atque infirma senectus,

Semper ad ardentos pro te vigilabimus aras,

Ac multa superos prece sollicitabimus omnes

Vt te consortem, fratres et pignora servent.