Battista Mantovano sylvae 3, 1

Testo base di riferimento: L. Cupaerus, 1576

Cura dell'edizione digitale: N. Ruzzenenti


1. AD ALPHONSVM CALABRIAE DVCEM PRO RECEPTA
E TVRCIS HYDRVNTE VRBE SALENTINORVM

Regia progenies regnique habitura coronam

Cum pater accepto divos augebit Olympo,

Cognita Tyrrhenis olim tua gloria, quando

Castra super collis Bonsci iuga summa tenebras,

5

Non Italos tantum populos vicinaque regna,

Verum et barbaricas longas movet undique gentes.

Qui iuga qui campos qui rura urbesque frequentant,

Et qui caerulei sulcant vada nave profundi,

Te noctu, te luce canunt. Tua sola loquendi

10

Materiam praebens volat ora per omnia fama.

Inque tuas populi coeunt per compita laudes.

Non secus, ac cum stella comam crinita micantem

Explicat, et subito tenebras illuminat ortu,

Fatalis nova mortales incendia flammae

15

Mirati alternis ineunt nova murmura linguis,

Et novus est cunctis sermo, novus omnibus ardor.

Omnia quae circum pelagus sunt hospita nautis

Littora in immenso oceano vel in aequore nostro

Concordi te voce sonant, orbisque videtur

20

In laudes certare tuas. Tibi totus Apollo

Militat, et sacrum referant Helicona Camoenae.

Tota cohors confessa novo gaudia cultu

Instaurata parat citharas, prolata suppellex

Tota recensetur vacuis penetralibus, arma

25

Militiae sacrata suae suspendit ab omni

Arbore per sylvas Aganippidos Hippocrenes.

Evigilant vates, graviumque ingentia rerum

Pondera metiti resident, minus Hectora iurant,

Et minus Aeacidas. Arsisse fatentur

30

Omnia nascenti tibi, quae victoribus astra

Illucere solent magnis, et ferre triumphos.

Iuppiter ut perhibent (etenim tua fata notari

Fecit opus tantum) crinem circundedit auro,

Sceptra dedit, gravitas oculos Saturnia tristes

35

Fecerat, et vultus cum maiestate severos.

Non est passa Venus, sed regia leniter ora

Mitibus afflavit radiis et dulcia fecit.

Mars dedit armorum studium, mortisque timorem

Abstulit, ignito lustrans praecordia ferro.

40

Cor magnis regale animis, quod seminet aurum,

Quod contemnat opes, quod magna negocia volvat,

Sol qui cuncta suis accendit sydera flammis

Imbuit, adiiciens famae immortalis amorem.

Luna voluptatum domitrix compescuit ignem,

45

Quem nimis accenso Venus inspiraverat astro.

Maximus ille opifex rerum qui regnat Olympo

Ad tua tam dextro venit natalia coelo.

Hinc hominum te tantus amor, te bella gerentem

Tanta fides sequitur, tanta est in rebus agendis

50

Prosperitas, toties vincis, totiesque triumphas.

Hetruscas iam pridem artes anguisque superbi

Scintillantem iram superasti, et sibila colla.

Iam Venetos fastus impatientia fraeni

Ora capistrato misisti in vincula mento.

55

Et quanquam bellorum opifex adversa Robertus

Arma ferens tibi tam validis obsisteret ausis,

Non tamen evaluit tantum se attollere toto

Robore, quin clausis fugeret Leo territus alis.

Tu mare classe premis, tu forti milite campos.

60

Tu penetras altis positas in cotibus arces.

Ausoniosque armis genus insuper abile calcas,

At modo Thraicios hostes Mahometica castra

Finibus eiiciens nostris et Iapygis ora,

Non Calabros tantum saltus urbemque receptam

65

Brundusiisque lares, et rura Lacinia longe,

Ac Lacedaemonii tutaris iura Tarenti.

Verum omnem Italiam, sic ut qui littora servat

Vicinos omnes tractus subducit ab undis.

Et quanquam fatis est ea bella ferentibus essent

70

In Latios traiecta domos, licet arduus aether

Mitteret haec sceleri tam dira piacula nostro,

Tu tamen avertis, maior tua sydere virtus

Fata virosque domat, prohibetque oracula vatum

Observare fidem, quae dura haec bella canebant.

75

Quid legimus stellas? Quid coeli inquirimus ignes?

Temperat excellens humana pericula virtus,

Imponitque astris fraenos, et numina vincit.

Denique tota salus populorum in rege reposta est,

Et commune bonum. Si mens tibi laeva fuisset,

80

Tardaque frigentes hebetasset inertia sensus,

Heu quantas Italis clades, quot saeva parabant

Funera ab Arctois venientia gentibus arma.

Iam stygiae intortis crinita draconibus ora

Extulerant Furiae, iam littus Erinnyes omne

85

Vexabant Calabrum, tria guttura Cerberus hausto

Iam caedis nidore parans sugebat apertis

Faucibus: Alecto audita est ululare per urbes,

Atque errare fremens et anhelo accensa furore.

Cui mors atra comes, flebat Garganus, et altum

90

Iam caput obscura nebularum absconderat umbra.

Moerebat longaeva Croton: Sibarisque sepulta

Moenia, et afflictae moerebant Cratidis undae.

Ipsa quoque horrebat caedem bibitura suorum

Terra parens hominum. Passim resonantia moestae

95

Halcyones lugubre dabant per littora carmen.

Illa flagellando rabies Othomanica mundo

A stygiis egressa umbris ut sustulit armis

Regna Pelasgorum, postquam est Aulone potita,

Transiit ad Calabros, ubi mox Hydrunte subacta

100

Consumpturum omnes Italos accenderat ignem.

Tu prohibes. Tu ne ulterius tam atrocia serpant

Bella, vetas, primoque necas in littore Martem

Tam immanem, tam sanguineum, tanto agmine missum.

Tu fidei vallum excelsum. Tu immobile Romae

105

Praesidium, quo non aliter quam littore fluctus,

Omne hostile odium frustrata eliditur ira.

Manlius excelso Capitoli a vertice Gallos

Deiicit, exuvias hostique ablata Camillus

Signa refert, lento Fabiana industria bello

110

Conterit Hannibalem, Valeri praestantia Pyrrhum.

Reppulit instantes velut aequora concita Cymbros

Marte potens Marius. Dacos et dura Getharum

Quos dixere Gothos, forti iuga milite Narses.

Tu mahomethigenam Phlegethontia semina gentem

115

Cerbereumque genus, subvertere Daunia regna

Et Calabros ausum vastare procaciter agros

Funditus extirpas, stygioque immergis averno.

Martia barbaricos totiens experta tumultus

Roma tibi immensas grates agit, atque triumphos

120

Et meritas Lauros et nomina Caesaris optat.

Hoc Padus, atque padi ripis vicinus utrinque

Tractus, utrumque etiam longi latus Apoenini.

Sed tibi praesertim devota Bononia, et omne

Bentivolum genus urbis apex, apicisque supremum

125

Culmen Ioannes princeps patriaeque domusque

Flaminiaeque decus, qui te alta mente repostum

Servat, et extensis animi complectitur ulnis.

Ausoniae populi proles Saturnia vestro

Assertori opus est ingenti mole trophaeum

130

Ponere, et illustres aeterno in marmore pugnas

Phidiaca coelare manu, monumenta laborum

Tantorum superesse decet, ne forte nepotum

Posteritas abiisse putet sine laude parentes.

Ferte triumphalem lapides orientis ad arcum,

135

Et niveam spoliate Paron, spoliate Donysam.

Caedite Ophitaeos silices, onerate Carysto

Synnadeque aequoreos et Nili marmore fluctus.

Ferte Onycen, date saxa Thasi, date saxa Iugurthae

Nata iugis, etiam Libycos incidite montes.

140

Surgat opus varium, statuas ostendat equestres

Fluctibus Epyri surgens in littore moles.

Mittat ab Hetrusco ferrum Populonia ponto.

Brixia de saxis chalybem Tropiensibus haustum.

Et confusa Pelops lugubrisque aera caminis.

145

Aera metalliferis Themesaeae ferantur ab antris

Ad decoranda ducis facta immortalia, surgant

Pyramides altae, surgant immania membris

Signa Colossaeis: Obeliscorumque levatis

Spicula cuspidibus, te saxa atque aera loquantur

150

Vndique praesertim superi maris aequora circum,

Qua Metapontinas ingens ferit Adria cautes.

Ite duces, quibus est studium certamen et arma

Ite, revertentem solenni adducite pompa.

At tu Parthenope veterum domus inclyta regum

155

Sis memor Alphonso decus immortale locandum.

Sed modo regali cultu cum murice et auro

Egrediens occurre duci, toto obvia plausu

Accipe victorem, Dominum regemque futurum.

Tu vero armipotens, quoniam tibi tanta tuorum

160

Est imitanda patrum virtus, ne parce labori .

Semper in adversos casus audentior ito,

Coelum aderit, sublimi animo fata aspera contra

Stare para, fortuna viris illustribus obstat,

Sed vinci virtute potest, victoria tecum

165

Semper erit, nisi deposito te abieceris ausu.

Aude igitur, sic victor eris telluris et undae,

Sic tandem a proavos veniens in Olympica regna.