24. eulogium Petri Medicis Cosmi patris patriae filii

Quid totiens in nos ruitis, crudelia fata,

      Dum cupitis Medicam sic temerare domum?

Nonne satis damni tulimus, cum morte nefanda

      Sustuleras Cosmum, Parca maligna, patrem?

5

An quoque vos graviter livor malus urget et atras

      Omnibus iniicitis invidiosa manus?

Sic est; invidia patrii solatia casus

      Tanta quidem per vos rapta fuisse puto.

Vos Petrum rapitis, ne sit, qui forte rependat,

10

      Quod tulimus Cosmo deficiente malum.

Iustior Etrusca quisnam fuit alter in urbe

      Aut bene promeritis qui magis aequa daret?

Testis erit, Medices, sanctus tibi, iuste, senatus,

      Dum pia dat populis te duce iura suis.

15

Romani summa quamvis virtute Catonem

      Vel summos referant aequiperasse viros,

Laudibus in caelum tollat licet ipsa vetustas,

      Quas condis, leges, sancte Lycurge, pias,

Nil tamen ad Medicen, si nunc bene cuncta requiras,

20

      Quae bonus Etrusca gessit in urbe Petrus.

Sed, quanquam numero tot sunt ea facta, canentis

      Vt neque cuiusquam lingua referre queat,

Non tamen inveniam, te nunc quod dicere possim

      Iustius in cives, Petre, dedisse tuos,

25

Quam gravis, heu, furor Etruscam cum perculit urbem,

      Impulit et Tuscos cum capere arma patres,

Nanque piis Cosmi monitis instructus et arte

      Non sinis, ut gravius crescat in urbe malum.

At, quicunque fuit furiis agitatus iniquis,

30

      Instruis hunc patria doctus ab arte virum,

Ne, sese velit, heu, miserum patriamque suamque

      Perdere nec sanctos eviolare focos.

Quae vox ut primum populi pervenit ad aures,

      Sensit et id magnum commonuisse Petrum,

35

Non aliter, quam cum varie spirantibus Euris

      Tempestas medio nascitur atra mari;

Si tamen adveniens placidum caput efferat undis

      Neptunus, tristes ii posuere minas,

Sic, populus licet ipse faces cepisset et illa,

40

      Heu, gravis impulerat quae capere, arma, furor,

Vt natum pietate gravem videre parenti

      Persimilem patriae tot bona ferre suae,

Deponunt animos ponuntque ferocia patres

      Syllani penitus corda volente Petro.

45

Hinc est concursus Medicas ita factus ad aedes,

      Quantus ut extiterit, non memorare queas,

Et procul: O Cosmi stirps o generosa parentis,

      Publica cuius et est iuncta salute salus.

Nos tibi confisi venimus precibusque pudicis

50

      Oramus, patriam nunc tueare piam,

Haec tibi nanque suos commendat maesta penates

      Inque tuos refugit fluctibus acta sinus.

Quam tamen ut possis melius servare, precamur,

      Incolumi caveas ut tibi, Petre, prius

55

Hancque prius tutare domum, qua stante putamus

      Triste nihil patriae posse nocere tuae.

Hoc cupiunt omnes pueri matresque virique,

      Hoc plebs, hoc populus concupit ecce tuus.

Morte tua, nam, si nimis invidiosa fuere

60

      Fata quidem nobis invidiosa nimis,

Hoc tamen inde boni capimus, quod stantibus istis

      Aedibus et salvis tempus in omne tuis

Civibus aeternum stabunt ea moenia Tuscis,

      Stabit et excelsis curia Tusca minis,

65

Hac domus ista trium nam condicione sororum,

      Hoc Iovis imperio constabilita fuit,

Audeat, ut, quicunque tuos violare penates

      Impius aut Medicas perdere fraude domos,

Publicus hic hostis fiat, penitusque necesse est,

70

      Inferat ut patriae bella gerenda suae.

Quos Petrus ut populi monitus accepit et acer

      Haec sibi cognovit, quae faciunda forent,

Nec mora; se natosque duos sedemque paternam

      Civibus exposuit rite tuenda bonis.

75

Hinc totum sese ad patriam sic vertit et omnes

      Sic opibus cives consilioque fovet,

Quattuor ut spatio sedans mala cuncta dierum,

      Quod grave pendebat, pelleret urbe nefas.

Quid tamen, heu, patrios Medica virtute penates

80

      Hostibus a saevis eripuisse iuvat?

Quid vacuam tanto patriam fecisse periclo,

      Arpinas quantum depulit urbe Remi,

Tempore quo dirus docuit Catilina Cethegum,

      Arma vel in patrios impia ferre Lares?

85

Consulis egregio, nam, si defensa benigi

      Hostibus expulsis munere Roma fuit,

Non tamen extiterit Ciceronis gloria maior,

      Quam tua, pro meritis quae tibi, palma, venit.

Nam, procul a patria quanquam bonus ille senator

90

      Coniuratorum iussit abire manus,

Civili non id sine sanguine fecit, at ipsos

      Auctores scelerum sustulit ante malos.

At contra Medices patria virtute tumultum

      Sic bonus Etrusca reppulit urbe gravem,

95

Vt neque sit coeptus quisquam sceleratus haberi,

      Ni sibi qui celerem corripuere fugam.

Non laqueo quisquam periit saevaque securi

      Percussus Tusca civis in urbe fuit,

Tu solus tu nanque nefas, divine, putasti

100

      Civili miseram sanguine tingere humum.

Nec tamen, haec quamvis ita sint, tibi saeva pepercit,

      Ausa sed est sanctum tollere, Parca, virum.

Nam, tibi si solum virtus haec una fuisset

      Aut tibi si iusti nomina sola forent,

105

Debuit ipsa tamen tantae virtutis alumnum

      Lurida mors manibus non temerare suis.

Sed, cum iustitiae divinis artibus olim

      Non modo Tyrrhenos viceris usque tuos,

Omnibus at fueris nec non clementior unus,

110

      Quos aluit placidis Arnus Etruscus aquis.

Quid tantum morti de te licuisse putemus,

      Vt geminas in te laeserit illa deas?

Nam, cum sint hominum propriae patris atque deorum

      Virtutes, animo quae placuere tuo,

115

Hae te divinum faciebant rite nec ipsos

      Mortales inter connumerandus eras.

Tu tamen emoreris nec te tua maxima virtus

      Protegit a nigris, Petre benigne, rogis.

Quid fieri non posse putem, si pectora summi

120

      Summa tui, Medices, mors subitura rapit?

Non magis in tota quicquam fuit urbe severum

      Te, Petre, dum Medica proteris arte nefas,

Tristior haud alter fuerat, dum legibus aequis

      Prospicis, ut sceleris fiat in urbe nihil.

125

Si tamen aspiciant homines, quam semper in omnes

      Te mitem patria gesseris arte probos,

Laetius in tota dicent nihil urbe fuisse

      Nec mage quod mentes attrahat arte bonas.

Caesaris ingenium laudant si forte, quod acer

130

      Omnibus ignovit vel quibus hostis erat,

Tu, Petre, laudandus magis es, quia parcis et illis

      Non modo, quos error compulit in furias,

Perdere sed qui te natosque tuosque parabant,

      Funditus ac Medicam tollere fraude domum.

135

Haec, ego, qui faciunt, non iam mortalibus ipsis,

      Sed similes superis esse putabo deis.

At nihil est tutum morti; nanque optima semper,

      Heu manibus veniunt dilaceranda suis.

Dicite, de tanto, cives, quid principe restat?

140

      Quid, nisi, vix tandem parva quod urna capit?

Quem modo de Latio populi regesque petebant,

      Quem modo, quem summi turba verenda, duces

Hunc cito de manibus patriae sua fata dolentis

      Improba mors rapiens in cava busta trahit.

145

Ergo quis infandum possit narrare dolorem?

      Quis possit lachrimas explicuisse graves?

Qui tibi tunc sensus, Lucretia casta, fuerunt,

      Qualis in exangui pectore languor erat,

Cum complexa viri corpus frigentis et ora,

150

      Heu, cadis in miseros exanimata sinus?

Vix duo, vix maestam fratres - miserabile visu -

      Coniuge te poterant vellere casta pio.

Heu, quem non dolor ille tuus, dolor ille coegit

      In Lachrimas hominem protinus ire novas?

155

Movisses tigres duras, maestissima coniunx,

      Durius aut si quid gignere terra potest.

Tu fatum crudele vocas, crudelia certe

      Sidera, quae tantum sustinuere nefas.

Quis dolor, heu, natas tenuit matremque nurumque,

160

      Oscula cum lachrimis mixta dedere piis?

Clamor, at, iste domus ubi tam lachrimabilis aures

      Venerat ad populi, vox miseranda, tui,

Tam magni subito dederat nova signa doloris,

      Maestus ut ad lachrimas moverit ille feras.

165

Vrbe quis in Tusca fuit hoc clementior alter?

      Hic ait et lachrimis irrigat ora piis.

Ille timens rebus dubiis maestissimus ipsam,

      Heu, patriam tanto cive carere dolet

Et dolet et tantos effundit pectore questus,

170

      Hoc nihil ut populo tristius esse putes.

Morte nec, heu, Petri cepit minus ille doloris,

      Romani quondam quam subiere patres,

Te male cum ternae rapuere, Auguste, sorores,

      Civibus extiteras qui decus omne tuis.

175

At mirum potuit, Medices, cui forte videri,

      Si modo te populus luxit, amate, tuus,

Te duce cum semper duro defensus ab hoste

      Servarit patriae libera iura suae?

Hoc mirum, hoc est, Petre, tuo tot funere reges,

180

      Tot lachrimas summos non tenuisse duces.

Nam, qui Bebriacas ductat virtute cohortes,

      Qui tenet anguigerae tecta superba domus,

Te, Medices, comitem non aspernatus honestum,

      Quas. geris in rebus, te caruisse dolet

185

Et dolet et, patres quae damna gravissima Tuscos

      Ceperit et populos, edocet inde, tuos,

Hinc rex ille novus, cui paret Apulia, certe

      Tristis in interitu dicitur esse tuo,

Non aliter, quam si cari sibi fratris adempti

190

      Viderit in nigris membra perusta rogis.

At modo quid referam, Medices, mortalia corda

      Interitu graviter congemuisse tuo?

Nos quoque, nos superas etiam tua fata dolentes

      Protinus in lachrimas sensimus ire deas.

195

Nam vos, quae Cirrhae tandem iuga summa tenetis,

      Vos, quae Castalia membra levatis aqua,

Vos etiam Medicis tam tristi in funere Petri

      Tristibus a lachrimis abstinuisse negant,

Et merito, quis enim tota fuit alter in urbe,

200

      Qui mage promeritis praemia digna daret,

Maiori aut doctos qui sit dignatus honore,

      Qui magis aut summis faverit ingeniis?

O spem fallacem, tuto quae perfida portu

      Saepe ruens miseris irrita vota facit.

205

Sperabant cives quot, dum tibi vita manebat,

      Te duce vel summum posse tenere gradum?

Magnorum iusta docti quot sorte laborum,

      Heu, sibi credebant praemia certa dari?

In luctu nunc ecce gravi lachrimisque senescunt

210

      Nec sine te quisquam vivere posse putat.

Quin etiam tristes, tua maxima numina, Musae,

      Hactenus Etruscas quae coluere domos,

Quaerere nunc alias sedes voluisse putantur,

      Amplius et Tuscum nolle habitare nemus.

215

Et facerent gravibus nimirum casibus actae,

      Publica ne videant orba parente suo,

Has natus nisi, Petre, tuus monuisset, ut illam

      Incolerent sedem quam tenuere diu.

Nam, videt has ubi forte deas Laurentius acer

220

      Etruscis iam iam cedere limitibus,

Has verbis revocans nimirum hortatur amicis,

      Hortos ut teneant, quos habuere prius,

Vt sacrum, Pario qui constat marmore, fontem

      Hauriat, ut quondam, quaeque Camena, domi,

225

Ne dubitent, ut morte patris linquantur inanes,

      Sedibus aut careant, quas dedit ante pater,

His ducibus nanque ille deis tua damna, rependet

      Filius et quod res publica triste tulit,

Vt, Petre, quod fueras Cosmo, divine, parenti

230

      Filius, hoc itidem fiat et ipse tibi.