11. eulogium in Cosmum Medicen patrem patriae

Ergo quis infandum poterit narrare dolorem?

      Quis poterit lachrimas explicuisse graves?

Quae mihi, quae poterit carmen spirare dearum,

      Dum gravis affligit pectora nostra dolor

5

Dumque adeo Medicis lugemus funera Cosmi,

      Natus ut extincti frigida busta patris?

Cum, nova praesertim quae iam dictare solebant

      Vatibus Aonio verba notanda pede,

Nunc etiam nigra squalescant veste Camenae

10

      Et solvant tristes in sua colla comas,

Cum graviter Phoebus casu concussus acerbo

      Dicatur maesta conticuisse lyra.

Nam neque Syllani tantum te, Cosme, Quirites

      Extinctum lachrimis condoluere novis,

15

Sed superi, quorum lugendi rarior usus

      Et procul a tristi vivere maestitia.

Quod bene de cunctis adeo si, Cosme, fuisti

      Promeritus, vita dum fruerere pia,

Vt sua nunc maestis tundentes pectora palmis,

20

      Heu, doleant mortis fata severa tuae,

Non precor, e nostro discedat corpore luctus

      Aut sim praecipuae condicionis ego,

Hoc precor, usque adeo laxentur membra dolore,

      Vt pateat stupido pectore vocis iter,

25

Qua liceat, maesto dum fundimus ore querelas,

      Fortunae miseras condoluisse vices,

Qua liceat, patriae dum dantur iusta parenti,

      Debita flebiliter publica damna queri.

Tempus erat, Titan quo fervida signa per orbem

30

      Acrior Herculei terga leonis adit,

Cum prope iam positus supremo in limine vitae

      Senserat extremum Cosmus adesse diem.

Ergo non vanos metuens in corde dolores,

      Inscia quos hominum turba timere solet,

35

Sed constans, veluti qui dudum certus eundi

      Sidereas cuperet rite redire domos,

Advocat hic natum, qui verba extrema parentis

      Audiat, heu, levibus non referenda modis.

Qui simul ac, monitus servaret ut ille paternos,

40

      Divini subiit ora verenda patris,

Naturam nivei Medices imitatus oloris

      Suprema moriens talia voce dedit:

Si morbus gravior tristi vitiata senecta

      Corpora nostra vetat vivere posse diu,

45

Te precor, ut nostri tantas de pectore curas

      Et medicam mittas, quam, Petre, quaeris, opem

Nec tu Parcarum tristem durumque tenorem

      Tam levibus curis flectere posse puta.

Nam me fata vocant, video, nam Iuppiter ipse

50

      Me iubet humanas deseruisse vices.

Non invitus eo nec me mortalia tangunt

      Vota nec est vitae iam mihi cura meae.

Mortales pridem meditans deponere curas

      Me procul hac humili tollere sorte paro,

55

Corporis ut caecis tenebris vinclisque solutus

      Extremum valeam carpere mente bonum.

Quo facere id possim, curas tu, nate, paternas

      Suscipe; sunt humeris pondera digna tuis.

Quarum nulla magis me me nunc urget euntem

60

      Nec magis ingenium degravat ulla meum,

Quam me, quae semper vita mihi carior ipsa

      Extitit, heu, patriam linquere, nate, piam,

Quod te per geminos, tua pignora cara, nepotes

      Oro perque meum, Petre, senile caput,

65

Ardenti ut studio Lydos tueare penates

      Et procul infesto semper ab hoste tegas

Et, quae nunc multos est iam servata per annos,

      Florentis placidus otia pacis ames.

Concordes, moneo, semper complectere cives

70

      Et quibus est patriae maxima cura suae.

His, precor, ut sociis Etrusci frena leonis

      In rectum semper flectere, nate, velis.

Nec tu iustitiae monitus contemne severos,

      Dum statues urbi libera iura tuae,

75

Nanque potes duros populi vitare tumultus

      Hac duce, dum meritus quemque tuetur honos.

Quin, ubi te iustis reges populique videbunt

      Legibus Etruscas instituisse domos,

Vndique convenient ad te, mi nate, frequentes,

80

      Qui rebus cupient consuluisse suis.

O quam conspicies hanc urbem quantaque cernes

      Tempore Lydorum surgere regna brevi,

Cum tibi vel reges potius parere monenti,

      Quam reliquis mores imposuisse, volent.

85

Hic ego, si tenues fuero dilapsus in auras,

      Vt nequeam sedes, nate, videre novas,

Attamen, Etrusci, gaudebo, ut regna leonis

      Accipiam monitis aucta fuisse tuis,

Nam me, quae tenuit vivum tellure repostum,

90

      Suscipiet patriae maxima cura meae.

Iamque vale et nostrum pompis ornare sepulchrum

      Desine; quod terra est, fac, quoque terra tegat.

Vix ea finierat, cum fama accita sinistra

      Advolat huc celeri patria maesta gradu;

95

Nanque suburbanum, quod te, tum, Cosme, tenebat,

      Casibus illa petens venit abacta novis.

Ergo, ubi divini subiit penetralia Cosmi

      Atque patrem vidit patria maesta pium,

Tristibus extemplo Cosmum complectitur ulnis

100

      Effundens querulis verba dolenda modis:

Quis me, quis miseram, genitor carissime, natam,

      Quis me, quis sine te vivere posse putet?

Cui, modo si moreris, cuinam deserta relinquar

      Quisve suo poterit me refovere sinu?

105

Quid vos, fata, iuvat, saevissima numina, tristi

      Funere divinum sic temerare patrem?

An quoque, quod sacrum est, audetis tollere, Parcae,

      Nec pudor est sanctos perdere morte viros?

Quin ego crediderim mortem tibi posse parari,

110

      Iuppiter, et nigros posse subire rogos,

Si modo sic rapitur superum dignatus honore

      De nostro Medices in cava busta sinu.

Dixerat et lateri post haec affixa paterno

      Hinc oculos nusquam dimovet illa suos

115

Et modo defessi permulcet membra parentis

      Et modo dat canis oscula maesta genis.

Interdum saevam tentat si flectere mortem,

      Aut lachrimis posset fata movere piis.

Ast, ubi tot cernit precibus nil fata moveri

120

      Aspera, sed cursum continuare gravem,

Quod superest, cari morientia lumina patris

      Cogitat, heu, tristi composuisse manu;

At nequit infelix subitis exterrita monstris

      Officium patri reddere nata pio.

125

Nanque, ubi perspexit gelidos miserabilis artus

      Extremis Cosmum deseruisse rogis,

Heu, gelidum magno pectus stupefacta dolore

      Concidit in patrios exanimata sinus.

Post, ubi iam stimulis urgens gravioribus illi

130

      Excussit stupide languida membra dolor,

Consurgit pugnis pectus percussa decorum

      Et lachrimis maestas irrigat inde genas.

Hinc, quaecunque venit, gravibus loca questibus implet,

      Dum dolet extinctum patria maesta patrem:

135

Quis te, Cosme pater, saevus mihi casus ademit

      Quisve sacrum potuit vis temerare caput?

Quis te, quis nobis invidit, Cosme, deorum

      Aut quae te rapuit livida Parca mihi?

Cui tantum de te concessum, Cosme, quis ausus

140

      Aeternum tristi perdere morte virum?

An passa est rerum natura extinguere Cosmum?

      Ah, potuit tantum sustinuisse nefas,

Vt modo sustulerit, tali quem sorte creatum

      Ipsa quidem summa finxerat artis ope,

145

Esset ut in terris aliquis, qui mente valeret

      Divina superos aequiperare deos,

Cui foret in cunctis ea mens praesaga futuri,

      Qui foret aut tanto praeditus ingenio,

Vt nihil instaret dubium mortalibus usquam,

150

      Quin hic non acie cerneret ante gravi?

Hinc igitur, quotiens olim te, Cosme, videbam

      Insigni egregios arte praeire viros,

Dum tua consiliis peterent oracla futuris

      Vndique vel summi, turba verenda, duces,

155

Verius et post haec a te responsa referrent,

      Quam possint aliquo reddier illa deo.

Non ego credebam, sic mors inferre per aevum

      Auderet nigras in tua terga manus,

Sed te divina victurum sorte putabam,

160

      Aurea dum geminus pasceret astra polus.

Nunc moreris nec me tecum trahis ecce volentem

      Nec sinis in sortem, Cosme, venire tuam.

Heu, quibus inveniam te nunc, pater optime, terris

      Aut ubi, qui pariter me colat, alter erit?

165

Quid primum deserta querar? Quis damna rependet

      Tanta, quis aut Fesulas temperet arte domos?

Vnus enim noras penitus, quaecunque fuissent

      Sive gerenda domi sive gerenda foris.

Saepe alias quamvis divino in pectore virtus

170

      Laudibus eluxit concelebranda novis,

Hoc tamen egregias Medicis cognovimus artes

      Tempore, quo Lydos presserat ipse furor.

In mea cum miseri saevirent viscera cives,

      Cum timui socias in mea damna manus,

175

Passus es antiquas nimirum linquere sedes,

      In me ne videas vertier arma, pater.

Cum saperes, diro cessisti, Cosme, furori

      Non veritus caros deseruisse Lares,

Ne, tu si contra contendas viribus, ipsum

180

      Cresceret alterna seditione malum,

Tum, si fata mihi tandem meliora venirent,

      Restares patriae spesque salusque tuae.

Ergo, ubi tu Fesulam per me revocaris ad urbem,

      Publica res Medicae noscat ut artis opem,

185

Huc populi patrumque humeris suffulte redisti;

      Quanto candidior hac fuit illa dies.

Sic, ubi compositos Medicum virtute Quirites

      Maximus in placida pace revinxit amor,

Ex illo semper, Medices, tibi maxima cordi

190

      Cura fuit, patrium surgeret imperium.

Hinc memini, summas dum rerum flectis habenas

      Dumque doces Tuscos candida iura patres,

Insubris e Laribus nostris horrenda Philippi

      Agmina consiliis pulsa fuere bonis,

195

Protinus antiquum cum, Piccinine, Mucellum

      Sub iuga credebas posse venire tua.

Nam, licet hoc Lydi trepidarent tempore cives,

      Dum timor insolitos vertit ad arma viros,

Constanti Medices a cunctis pectore Cosmus

200

      Civibus ingentem iussit abire metum

Atque suis tandem melius confidere rebus,

      Dum monet hostiles pellere ab urbe minas,

Donec in Anglari Nicolaus valle subactus

      Milite de nostro maxima damna tulit.

205

Singula sed referam quid nunc bene gesta parentis,

      An, premat ut gravius pectora nostra dolor?

Sed, premat usque licet, moriar prius ipsa, necesse est,

      Praestita quam taceam, candide Cosme, tua.

Tu nostris Calabrum pulsasti e moenibus hostem,

210

      Tu Lusitani fortia castra ducis.

Si quis, at, iniustus surgebat forte tyrannus

      In me, quam primum te duce pulsus erat.

Sicque graves casus et summa pericula summis

      Vitabat studiis Tuscia prisca tuis.

215

Vrbibus Etruscis nec te divinius usquam,

      Consilium patriae qui daret, alter erat.

Acrius ingenio, Medices, te nemo videbat,

      Temporibus dubiis quae faciunda forent.

Ergo, ferox Arago nostros cum forte Quirites

220

      Fideret insolito posse domare iugo,

Consilio tantum, tantum pietate fideque

      Publica res per te constabilita fuit,

Vt Calaber Medica pulsus virtute tyrannus

      Inceptis caderet turpiter ille suis.

225

Nec satis est acies penitus delere molestas,

      Quae me vexassent Marte furente graves,

Sed mihi perpetuos demisti, Cosme, timores.

      Aspice, quas vires patrius ardor habet.

Aspice, quo Medices patriae succensus amore

230

      Hostiles Tusca pellat ab urbe minas.

Ne quis, enim, Lydos auderet forte Quirites

      Viribus interdum sollicitare novis,

Cum duce Bebriaco foedus percussit amicum,

      Civibus Etruscis quod violare nefas.

235

Cum meminisset, enim, qua Gallus mente Philippus

      Saepius indixit bella gerenda mihi

Vtque suis cuperet Lydum domitare leonem

      Viribus et Tuscos diripuisse Lares,

Cum bene novisset post haec te, maxime rerum,

240

      Sfortia, militibus consuluisse meis

Quantaque praeterea constanti e pectore virtus

      Surgeret et quantum mens agitaret opus,

In me ne posset Ligurum saevire tyrannus,

      Amplius ingenuo prospicit ille gravi.

245

Inde videt Lydos monitis hortatus honestis,

      Ne desint summo praemia summa viro.

Nam, tibi Caesareas cum forti e pectore vires

      Cerneret in bellis enituisse novis,

Vt posses armis magnos sperare triumphos

250

      Fortibus et priscos aequiperare duces,

Ni te deficiant comites, qui forte ministrent,

      Sfortia, virtuti commoda quaeque tuae,

Non cessat Medices opibus contendere magnis,

      Non cessat vires accumulare tuas.

255

Sic, dum consiliis Medicum suffultus et auro

      Expugnas populis moenia saeva meis,

Insubris imperio quondam subiecta Philippi

      Gallica pro meritis sunt data regna tibi.

Hinc me maiori iam nunc pietate tueris,

260

      Hinc manet in socio maior amore fides,

In me quam fuit aut odium crudele tyranni

      Illius aut in me quam gravis ira fuit.

Nec tamen, heu, saevam potuerunt flectere mortem

      Tot merita in patriam, Cosme benigne, tuam.

265

Quae cum sint, aderit quisquam, qui lumina nostra

      Perpetuis lachrimis posse carere putet?

Adde huc optatae per te tot commoda pacis,

      Adde huc et nati munera magna tui.

Nam, cum pauca mihi veteris vestigia belli

270

      Restarent Medica frena tenente domo,

Cum Veneti Tuscam cuperent turbare quietem,

      Cum raperet nostros Appulus hostis agros,

Mittitur in foedus Cosmi genitoris alumnus,

      Comprimat ut motus, Mars violente, tuos.

275

Qualis, enim noram, Petri de pectore virtus

      Surgeret aut similis quam foret ille patri.

Nec spes destituit, dum tantae pondera molis

      Sustinet atque iras temperat arte graves.

Dum Petrus egregiam percusso foedere pacem

280

      E Veneto rediens attulit usque sinu,

Sic nati virtute nova, virtute parentis

      Tradita sunt Italis otia longa viris.

Ast, ubi me diris iactatam saepe procellis

      Accipit in tutos mollior aura sinus,

285

Erigis auratos, insignis Cosme, penates,

      Vt vetus Etrusca crescat in urbe decus.

Hinc in honore deum cunctos celebranda per annos

      Condita sunt opibus candida templa tuis;

Candida templa quidem Fesulis suffulta columnis

290

      Quae sint ingenii signa notanda pii.

Nam, quicunque novas spectabit protinus aedes,

      Quas addis sacrae, candide Cosme, cruci,

Quique pio Marci constructum nomine templum

      Viderit aut cameris atria longa novis,

295

Laurenti cernet nitidum quicunque lacunar

      Auratas tecto versicolore trabes

Aut canonum surgens templum sedemque sacratam

      Viset et ut pulchra fornice tecta nitent,

Asseret hic, dudum qui iam tot templa, tot aedes

300

      Ingenti Medicum condidit aere sacras,

In terris olim nulli pietate secundus

      Extitit aut superum relligione deum.

Nec tegit haec pietas Cosmum; tot sacra colenti

      Improba mors nigras iniicit ecce manus.

305

Nec iuvat, heu, doctas semper coluisse Camenas

      Illarumque choris usque fuisse ducem.

Nam, quicunque sacrum cupiens libare liquorem

      Sperabat vitreo spargere fonte caput,

Te duce Cirrhaeas hinc est deductus in oras

310

      Votaque complevit te duce, Cosme, sua.

Quicquid enim, Medices, uni tibi forte placebat,

      Quicquid et ingenium sanxerat inde tuum,

Hoc alacres itidem Nysae sub vertice Musae

      Numine firmarunt tempus in omne suo,

315

Quo te non patrii tantum dixere poetae,

      Qui cuperent frondes carpere, Cosme, sacras,

Sed quoque Bebriaci divino carmine vates,

      Sed quoque te Latii concinuere viri,

Qualia Pierias tentabant gaudia mentes,

320

      Qualia Castalii pectora sancta dei,

Bellerophonteas cum te ductante cohortes

      Spectabant auctos ex Helicone choros.

Nunc mecum, heu, lugent communia damna querentes

      Communemque dolent numina maesta patrem.

325

Nec tantum Caesar, qui fessas dicitur omnes

      In placido Musas continuisse sinu,

Ad lachrimas movit divarum lumina quondam,

      Dum subit extremos morte iubente rogos.

Nunc Medices quantum fato correptus iniquo

330

      In luctum maestas compulit ire deas.

Et merito. Quis enim Latiis erat alter in oris,

      Qui daret, heu, doctis praemia tanta viris?

Num quis erat, Medices, qui non donatus abiret,

      Nomine qui ferret scripta legenda tuo?

335

Ille domum de te suscepit, Cosme, Laremque,

      Hic etiam de te praedia laeta tulit.

Divitiis alius Medicum ditatus et auro

      Invenit ingenio munera quanta suo.

Quid referam, summo quos es dignatus honore

340

      Aut duce te summum qui tenuere gradum?

Enumerare mora est, quot iam, dum praemia dignis

      Digna paras, artes edidicere bonas.

Hinc oratores, hinc sunt mihi, Cosme, poetae,

      Hinc sunt philosophi, turba verenda, graves.

345

At bona quot nobis tecum modo rapta fuerunt?

      Decidimus quanta spe modo, care pater?

Per te iam virgo terris Astraea redibat,

      Vt tecum fraudes pelleret illa malas.

Iam mihi, iam, Medices, te consultore redibant

350

      Aurea Saturni saecla benigna senis.

Iam fore credebam me tandem, Cosme, quod olim

      Caesaris Augusti tempore Roma fuit.

Fallor at infelix fatis confisa malignis;

      Fallor, ut in lachrimis tempora longa teram.

355

Nam mihi quae veniat sine te modo, Cosme, voluptas?

      Pectora quid sine te nostra iuvare queat?

Quid prodest, placida quod per te pace fruamur,

      Quidve iuvant populos otia longa meos?

Si moreris, vitae, Medices, pars maxima nostrae,

360

      Si pater amplexu velleris usque meo,

O saltem exequiis patrium celebrare sepulchrum

      Si visses meritis pignora cara, pater,

Haec aliqua, heu, nobis solatia, Cosme, tulissent,

      Haec lachrimas poterant imminuisse graves.

365

At tu, quem vitam servasti semper in omnem,

      Cum moriens cuperes hunc adhibere modum,

Vsque vetas ullis efferri funera pompis

      Aut Mausoleo condier illa novo.

Ast ego, quae nullis astringor legibus usquam,

370

      Libertas monitis cui data, Cosme, tuis,

Ipsa quidem tali semper dignabor honore,

      De te quae restant maxima facta, pater,

Temporibus priscis quali dignatus honore

      Etrusca nullus civis in urbe fuit,

375

Denique vel qualem Ciceroni Roma togato

      Libera vix uni praebuit una viro.

Nanque pater patriae Tusca vocitaberis urbe,

      Libera dum populis iura petita dabo.

Haec tibi, dum magnum radiis sol circuet orbem,

380

      Constabunt titulis nomina iuncta tuis,

Haec tibi non fatum, non invidiosa vetustas,

      Non tibi longa licet auferat ulla dies.

Dixerat et variis tandem confecta querelis

      Reiicit in fratrem languida membra Petrum.

385

Ille sinu accipiens dictis solatur amicis

      Ac fessam luctu sublevat inde gravi.

Si visum est Medicen fatis extinguere Cosmum,

      Si patre nos privant numina terna pio,

Niteris in vetitum; nam, Ditis busta tenebras

390

      Cum semel intrarunt, ianua clausa manet

Nec revocare datur, cum fuscae ianitor aulae

      Obseret aeterna limina dura sera.

Disce igitur querulis iam finem imponere verbis,

      Disce tuis lachrimis nunc adhibere modum,

395

Ne tibi, ne dubita, desit, qui publica curet

      Munera, qui Fesulas temperet arte domos,

Nam mandata pater, quibus haec tua damna leventur,

      Extremis moriens vocibus ipse dedit.

Praeterea claros Tusca de gente Quirites

400

      Nonne, soror, cernis tot superesse tibi?

En Florentini proceres sanctusque senatus

      Fluctibus en assunt, portus et aura, tuis.

His licet ingenti vexentur corda dolore

      Et veniat luctus ut tibi causa gravis,

405

Hi tamen edocti Cosmi virtute parentis

      Te poterunt tantis eripuisse malis.

His igitur ducibus lachrimis conabor ab istis

      Ad laetos tandem te revocare gradus.

Annuit illa viro et, quotiens solatia quaerit,

410

      Ad notos Medicum confugit ipsa Lares.